خلیل رومان
تاملی بر مسئله ملی در افغانستان
وقتی مسئله ملی مطرح میگردد، بلادرنگ صفحات پر افتخار ومملو ازتأثر وتأسف تاریخ در برابر چشمان مابازمیشود. افتخار اینکه مردم افغانستان با آبیاری ریشه های جنبش خود انگیخته وخود جوش هر خم وپیچ دوره های تاریخ را یکجا ودوشا دوش هم پیموده اند. تساند، تحمل یکدیگر، فداکاری ملی، قربانی وایثار، همکاری و همگرایی در ایفای نقش جانبازانه به منظور حراست از نوامیس ملی ومنافغع علیای افغانستان نصب العین همه مردم بوده است.
تاثر وتأسف اینکه یکتعداد بیگانه پرستان وبرتری خواهان با تکیه بردامن زدن افتراق دربین مردم، آنها را وسیله تطبیق امیال وخواسته های ناروای خود گردانیده و خود نیز وسیله تطبیق نقشه های دشمنان مردم افغانستان شده اند.
مسلم است که انسانها در مجموع به سبب معرفت وشناسایی به گروه ها، اقوام وقبیله ها تقسیم شده اند. هیچ امتیازی نسبت به یکدیگر ندارند. سیاه و سفید، عرب وعجم، پشتون وتاجک، هزاره وازبک، بلوچ ونورستانی فقط اهمیت معرفتی دارند وبس. زمانیکه مسایل ملی ومنافع علیای کشور مورد نظر است، طرح نظریات سمتی، محلی، قومی، مذهبی وقبیله یی در حالیکه از ارشادات دین مقدس اسلام نیز فاصله دارد، انسانها را بطرف کمال رهنمایی نمیکند. برعکس با عث رویاروئی ها، سبک وسنگین کردن وزنه ونفوس این وآن گردیده، نیروهای واحد ومنسجم را تقسیم کرده، تشتت، پراگندگی متقابل وکشت وخون بار می آورد . درچنین حالت بعوض اینکه همه نیروها در یک صف واحد بسوی ترقی اجتماعی – اقتصادی سوق ومصروف شوند، درجدال ها، تفرقه ها، انتقام گیری ها وحتی برخورد های تباه کن متوصل می شوند. درتحلیل نهائی کشور عقب مانده، میراث های بمراتب عقب مانده تر، روحیه ملی ضعیف، عدم همکاری، بی اعتمادی ودشمنی ملی نصیب کشورگردیده، موجودیت یک ملت واحد را به مخاطره می افگند.
وفاق واتحاد ملی نیز در ارایه شعار ها واعلامیه ها بدست نمی آید. این امر رعایت دقیق وانعکاس عملی حقوق ووجایب عمومی رامیطلبد. دولت مردان مسوولیت دارند تابیش از هرکس دیگر، اقدامات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، عمرانی وفرهنگی را بطور متوازن و متناسب در بین اقوام ساکن در کشور تقسیم وتعین نمایند.
زمانیکه به شکلی از اشکال حقوق بعضی از اتباع از لحاظ پیوند قومی نسبت به برخی دیگر ضایع ونادیده انگاشته شده در درازمدت ضربات زیادی را باعث گردیده است. یگانه نسخه اینست که انجام خدمات متوازن فرهنگی – اقتصادی – سیاسی – اجتماعی وعمرانی در افغانستان میتواند تساوی حقوق اقوام را تأمین کند.
یک مسئله درد آور اینست که شوونیست ها وبرتری خواهان احراز کرسی های وزارت یامناصب دولتی را معیار تساوی حقوق شمرده وپیوسته برکسب آن اصرار میورزند. درحالیکه درواقع این بزرگترین جفای جبران ناپذیر به حق همان قومی است که به چنین نمایندگان میدان عمل وتبارز میدهد. اگر فی المثل نماینده یکی از اقوام باالنسبه عقب مانده در مقام وزارت یا صدارت یا پارلمان احراز موضع نماید وبه ثروت ونعمت دست یابد، آیا میتوان گفت که حقوق آن قوم پرداخته شده است؟ هرگزنه. منظور از تساوی حقوق، تسجیل قانونی برابری همه باشندگان یک سرزمین بدون امتیاز، توزیع مساویانه نعمات، تقسیم عادلانه کار فزیکی ودماغی، تأمین رشد وترقی متوازن اقتصادی – اجتماعی وفرهنگی میباشد. این اصل زمانی تحقق میپذیرد که در سطح ملی یک پلاتفرم سراسر وطنی ایجاد گردد که هدف آن اعتلای همه جانبه وطن واحد بحیث یک کل مد نظر گرفته شود. کشور های بزرگ از لحاظ ساحه خاک وهم ازلحاظ اقتصاد این مسئله را بطور بنیادی حل کرده اند. ایالات مختلف، اقوام مختلف وحتی مهاجرین که مسکن گزین شده اند، از آنجائیکه در مناسبات عادلانه اقتصادی – اجتماعی قرار گرفته اند، خودرا عضو متساوی الحقوق یک مجموعه کل می نامند.
در کشور ما ، از ساليان متمادی و بخصوص بعد از رخداد ثور، ایجاد تشنج دربین ساکنین افغانستان به طرز مرموزی رونق داده شد. آگاهانه یا نا آگاهانه سعی بعمل آمد تا بخش هائی نسبت به سایرین برترووالاتر جلوه داده شوند. نخست انگليس ها و سپس روسها تلاش ورزیدند تا تخم کینه ونفاق ملی را در کشورهرچه بیشتر پخش نمایند وبه این ترتیب از اتحاد ملی وسراسروطنی جلوگیری وتسلط خودرا برخرابه های کشور حفظ کنند. حتی درپارلمان دوره دموکراسی ودر برخی مجالس مهم کشوری مسایل ذوقی وسلیقه یی با ضریب های ملی انعکاس داده میشد. ولی از آنجائیکه وطندوستی وتعالیم اسلامی محرک قوی مردمان افغانستان بوده است، تقلا های استفاده جویانه شوونیست ها از خاطره ها فراموش میشد وکمترین طرفداران در سطح مردم بوجود نمی آورد.
واقعاً تأسف آوراست که ندانستن زبان یک قوم با عث برطرفی وزیری از طریق پارلمان گردد. با جنجال های طولانی بمنظور اینکه فلان لسان زبان رسمی کشورباشد، مجالس پارلمان را بخود مصروف سازد. پارلمان ها عمدتاً باید مسایل سرنوشت ساز کشور را مطرح وارزیابی کنند. را ه های انکشاف وترقی را جستجو واز طریق حکومات آنرا تحقق بخشند. انحراف اذهان به مسایلی که مفت همی نمی ارزد جز تمایلات شو ونیستی، خود خواهی ونفی دیگران، حادثه پراگنی چیز دیگری نمی تواند باشد. اگر یک وزیر لسانی را نمیداند، واقعاً عیب است، باید رفع گردد ولی هرگز وهرگز معیار نیست. تخصص، کاردانی، خدمت گذاری، تقوا، پشت کار ومفکوره متعالی برای ترقی وتعالی کشورباید معیار گزینش هاباشد.
وقتی این یادداشت هارامی نوشتم، اتفاقاً تاریخ افغانستان درپنج قرن اخیر نوشته" میر محمد صدیق فرهنگ" را مطالعه نمودم. دراخیر کتاب بحث های پر تعجب ودلایلی برای رد وقبول نظریات همدیگر جلب توجه نمود. سوال اساسی اینجاست که باید خطاب به نویسندگان وروشنفکران افغانستان که مصروف چنین مسایل اند، گفته شود:
برادر اثبات اصیل بودن، صاحب قدیمی مملکت بودن، قدیمی ترین باشنده کشور بودن وتبارز عصبیت های قومی چه چیزی را ثابت می سازد وکدام درد این کشوررا مداوا خواهد کرد؟
چه زیبا گفته اند: که ته وایی چه زه یم – اوکه زه وایم چه زه یم- نه به ته یی نه به زه یم. اوکه ته وایی چه ته یی. که زه وایم چه ته یی، هم به ته یی هم به زه یم.
در واقع چه درس بزرگی. به آن کاری نباید داشت که چه کسی واز کدام قومی این سخنان ارزشمند را گفته است. هدف این است که چه زیبا وچه بجا گفته است. برای ارزیابی یک نقش اجتماعی – سیاسی، اثبات تعلقیت های فامیلی، قومی وقبیلوی ضرور ولازم نیست. تفکر ملی حق انحصاری هیچیک ازاقوام نیست تا تحقیق بعمل آیدکه آیا فلان کس بدان تعلق دارد یاندارد. ارزیابی مؤثر ومفید آن است تا تفکروی در راستای وفاق ملی وابراز حقایق موجود تاریخی بررسی گردد.
تاریخ وسر نوشت دربرابر همه این سوال را قرار داده است. آیا صرف نظر از تعلقیت ها وعصبیت ها، بدون خود خواهی ها، برتری خواهی ها، برمبنای واقعیت نگری باهم متحد باید شدوکشتی شکسته مردم کشور را به ساحل مقصود رسانید؟ ویا بادامن زدن نفاق وشقاق، اثبات برتری واصلیت خودی و نفی دیگران بار پرابلم های کشور را سنگین ترساخت؟
در افغانستان اقوام درمحدوده وبنوبه خودکیفیت های ناهمگون دارد. خصوصیات اتنیکی، هسته اتیکی وروحی اقوام گوناگون، بدرجات مختلف ناهمگون وحتی گاه متناقض یکدیگر اند. بدون شک این کیفیات درعملکرد های اجتماعی وجمعی انعکاس می یابد. درکشور طوریکه دردیگر جاها ودر غرب استنباط میگردد، رشد ملی به سرحد یک ملت تکامل نکرده است.
اگر کشور گلستانی تصور گردد، هر رنگ وگل، هربته و شاخچه این باغ زیبائی های خاص خودرا دارد وبجای خود مقبول وزیباست. تنوع واختلاف رنگ وگل، بته وشاخچه وغنچه درواقع اثبات گلستان مذکور است ونه نفی آن. اگر قرار است این باغ حفظ گردد باید هرگل ورنگ وهر بته وشاخچه رامورد مواظبت قرار داد. حتی گل های که آسیب پذیر اندوتعداد آن بمرور زمان وجفای ایام کمتر شده میرود، باید مورد توجه خاص قرار داده شود واز ضیاع آن قطعاً جلوگیری بعمل آید. درغیر آن گلستان با همه زیبائی وتنوع که دارد، معروض خطر نابودی قرار می گیرد.
کسانیکه افغانستان را برای افغانستان می خواهند باید ازین قاعده اساسی طبیعی پیروی کنند. گلزاریکه فقط گل سیاه، سفید یا سرخ داشته باشد، گلستان نبوده، سفید ستان، سیاهستان، یا سرخستان خواهد بود وبس. این امر درهیچیک ازکشور های جهان موجود ومعمول نیست ودر آینده نیز نخواهد بود. درتاریخ جهان برخی هامانند هیتلر ودیگران تلاش های ناکامی انجام دادند تابرویای سچه سازی ملیت واحد برسند که علی الرغم کشتار های خونین دسترسی به آن ممکن ومتصور نبود وتجربه تلخ وناکام ازآب بدر آمد.
متأسفانه درتاریخ گذشته ما، امتیاز طلبی های قومی وقبیله یی تشنج های جدی را درسرراه تشکیل وتبارز یک ملت واحد بوجود آورده است. اگر تلاش بعمل آید تا از طریق محو ونادیده انگاشتن ارزش های تاریخی وفرهنگی یکی، ارزش های فرهنگی وتاریخی دیگری تقویه وبرجسته شود، کارنا درست وحتی جابرانه وظالمانه صورت گرفته است. یا اگر سعی بعمل آید تا با نفی عاملانه حقوق یک قوم، دیگری از امتیازات برخوردار گردد، بازهم عمل نادرستی انجام یافته است.
فکر میشود نسل روشنفکر امروز حق ندارد تا انگیزه های کاملاً شخصی، خودخواهانه وشوونیستی اشخاص وگروپی از اشخاص را درمورد مسئله قومی ملاک عمل وبرخورد قرار دهد. ازین نوع موضعگیری دوحالت بروز میکند: اینکه خودرادر قطار مظلومین قرار می دهد. عکس العمل رابرپایه حس کینه جویی وانتقامگیری پی ریزی مینماید. این پیشآمد تعصب، بغض، عداوت وزدوخوردهای خونین را در قبال دارد. ویا اینکه در قطار گروه جابر وامتیاز طلب قرار دارد، دنبال کژ اندیشی وجعل کاری تاریخی به نفع واثبات عملکرد خویش گامزن میگردد. درینجاست که انقطاب ملی وحد اقل انقطاب روشنفکری منجر به تدارک طرفداران در هر دو جناح گردیده پرابلم های موجود راازدیاد میبخشد. برخورد جزمی با مسئله ملی درینباره البته کشمکش های را درسطح عوام ببار آورده، کشوررا از حل اساسی ترین وظایف نوبتی در راه رشد بازمیدارد.
به نظر میرسد در شرایط موجود که انقطاب های خونین درسایر عرصه ها کشور رادر لبه پرتگاه نابودی قرار داده است، برجسته سازی مسئله قومی به عنوان یک مسئله امتیازی به نفع این یا آن گروه قومی جفای بزرگ تاریخی وجنایت عظیم ملی محسوب میگردد.
روشنفکر امروز صرف نظر ازینکه به کدام یک از اقوام تعلق دارد، مکلف است تا جامعه وقشرهای تحت نفوذ خویش را به واقعبینی هاوتوسل به وجوه اتحادملی مردم افغانستان تشویق وترغیب کند. البته پژوهش وتحقیق وارزیابی تاریخی درمورد پیدایش، قدامت محل زیست، تعداد، فرهنگ، دست آورد هاوسایر ارزش های ملی، اقوام جداگانه که بمنظور روشنگری وشناخت ومعرفت صورت میگیرد، جایز ودرخور اهمیت است. اما استفاده وسؤاستفاده از قدامت های تاریخی ملی وارجحیت های لسانی وفرهنگی بحیث حربه علیه دیگران وبمنظور کم بها دادن ارزش های آنان عمل ناردست، غیرواقعبینانه وغیر مسؤلانه میباشد.
باری دانشمند افغان داکتر علی رضا غزنوی دریکی از مقالاتش درضمیمه جلد دوم تاریخ فرهنگ نوشته است: (( افسانه قبیله برتر را گاوخورد وخاک نژاد ارین را باد برد ... نباید درین سرمویی شک داشت که درجهان هیچگاه قوم وقبیله برتری وجود نداشته ونه هرگز ملیت وقومی بوجود خواهد آمد که از ملیت ها واقوام دیگر برتر باشد... ادعای برتری نژادی دیگر در دنیای امروز خریدار وهوا دار خرمندوانسان منش ندارد. سخنی که نه عقل وخرد آنرا می پذیرد ونه علم ودانش به ثبوت آن برمیخیزد ونه اخلاق ووجدان بشری به تائیدان مایل باشد، چرا باید گفت... در افغانستان هم هیچ قومی برقوم دیگر برتری ندارد. هیچ قومی از قوم دیگر اصل تر نیست ونه هیچ قومی کم اصل وبد گهر وناپاک نهاد است.))
موصوف در مقاله دیگری درهمان کتاب مینویسد: (( علی الاجمال بنده برآنم که علی الاصول کالبد شکافی اقوام بیهوده است. بنابر فورمول مقبول (هرکس از افغانستان است، افغان است) هر کس را که از افغانستان است، افغان باید شناخت از هر قومی که باشد، بدون هیچ تبعیض، چه زبانی چه مذهبی وچه منطقوی وهر کس که از افغانستان نیست نباید افغان شمرد. چه پشتون باشد، چه هزاره، چه ازبک، چه نورستانی وغیره ....
ما فرزندان افغانستانیم و(وطن مابجای مادرماست) افغانستان همین است که هست نه یک وجب کمتر ونه یک وجب بیشتر .... بنده پیشنهاد میکند که نویسندگان وطندوست از کلمات چون (اصل) و(واقعی) و(سچه) وامثال آن درپیش وپس کلمه افغان به حیث صفت اجتناب ورزند... درین اصل واجب الاحترام نباید کوچکترین تردیدی بخود راه داد که هیچ فرد افغان از افغان های دیگر ((افغان تر نیست)).
اکنون زمان ضرورت تحکیم وحدت ووفاق ملی – همگانی را بیشتر از گذشته وبا شدت هر چه تمامتر برجسته میسازد. باوجودیکه فورمول مقبول( هرکس از افغانستان است، افغان است ) عمر درازی داردولی بازهم شاید تا آینده های دور کشور مصداق وضرورت خودرا حفظ کند.
ایمیل: khroman2003@yahoo.com
تیلفون:070279866
بالا
بازگشت