شهناز حقشناس

 

ناگفته‌های کارنامه چپ در افغانستان؛ سایه‌ای که بر زندگی مردم سنگینی می‌‌‏کند

  Persian Epoch Times

·         اپک تایمز فارسی  

·         دی ۷, ۱۴۰۱

نویسنده: مریم شاهی، خبرنگار و تحلیلگر سیاسی

تعدادی از صاحبنظران در سالروز حمله شوروی سابق به افغانستان می‌‌‏گویند که مناسبت تاریخی حمله اتحاد جماهیر شوروی سابق به افغانستان در حالی وارد پنجمین دهه خود می‌‌‏شود که پیامدهای طولانی مدتی بر جامعه و سیاست در افغانستان داشت؛ به طوری که اثرات آن هنوز بر زندگی اجتماعی و سیاسی مردم افغانستان سنگینی می‌‌‏کند.

چهل و سومین سالروز حمله شوروی سابق در ششم جدی امسال با ابراز اندوه و ناامیدی عمومی بخاطر محرومیت دختران از تحصیل همراه بود. بررسی اپک تایمز در رسانه‌‌‏های اجتماعی افغانستان نشان می‌‌‏دهد که تصمیمات طالبان در روزهای اخیر باعث شده است که کاربران شبکه‌‌‏های اجتماعی افغانستان، کمتر نسبت به اتفاقات روز دنیا و مناسبت‌‌‏های تاریخی این کشور توجه نشان دهند اما به نظر می‌‌‏رسد که سالروز حمله شوروی سابق به افغانستان و ناگفته‌‌‏های آن، اهمیت خاصی در میان مناسبت‌‌‏های تاریخی این کشور داشته باشد.

همزمان با سالروز حمله شوروی سابق به افغانستان دو تن از بازماندگان آن دوره مهم تاریخی نیز درگذشتند.

دستگیر پنجشیری یکی از موسسان حزب دموکراتیک خلق افغانستان روز پنج جدی/دی ماه امسال در آمریکا درگذشت. همچنین رسانه‌‌‏ها نیز روز شش جدی از فوت عبدالله خاکیموف، یکی از آخرین سربازان پیشین روسی خبر دادند. خاکیموف در شهر هرات افغانستان باقی ماند و هرگز به وطنش بازنگشت.

ایدئولوژی کمونیسم و کشتارهای دسته جمعی

در دوره حمله اتحاد جماهیر شوروی سابق به افغانستان، حوا هزاره، هنوز کودک خردسالی بود که پدرش بخاطر امتناع از خدمت سربازی برای نظام کمونیستی حاکم بر افغانستان در بازداشتگاه استخباراتی موسوم به خاد زندانی شد. بازداشتگاه خاد از جمله زندان‌‌‏هایی بود که فرد بازداشت شده از این زندان به سوی کشتارگاه برده می‌‌‏شد اما پدر حوا از این زندان فرار کرد. پدر حوا که نمی خواست به هیچ کدام از دو جبهه کمونیست‌‌‏ها و مجاهدان اسلام گرا بپیوندد، به ناچار راهی کشور همسایه غربی افغانستان شد. در مسیر راه مجاهدان به ظن اینکه او برای کمونیست ها خدمت کرده است، تصمیم بر قتل وی گرفتند، بنابراین او را از سایر مهاجران جدا کردند و این بار گریه‌‌‏های حوا، پدرش را از مرگ حتمی نجات داد. این داستان پدر حوا، یکی از هزاران شهروند افغانستان است که در جوانی بین دو ایدئولوژی کمونیسم یا اسلام سیاسی در افغانستان مجبور به انتخاب بودند. جوانی متعلق به قشر دهقانی که کمونیست‌‌‏های افغانستان ادعای حمایت از وی را داشتند.

 پدر حوا در آن زمان شانس آورد؛ اما بسیاری از جوانان مثل او خوش شانس نبوند. در کتاب‌‌‏های تاریخی که درباره حاکمیت کمونیست‌‌‏ها در افغانستان نوشته شده است به گورهای دسته جمعی در نزدیک زندان‌‌‏ها و تپه‌‌‏های خلوت شهر کابل اشاره می کنند که در شب هنگام توسط زندانیان با نظارت نظامیان کنده می‌‌‏شد و سپس نظامیان، زندانیان را به درون گودال می‌‌‏انداختند و زنده به گور می‌‌‏کردند. به گواه شواهد تاریخی بسیاری از این زندانیان متعلق به قشر تحصیلکرده و صاحب نفوذ در جامعه افغانستان بودند و بدون محاکمه به این شکل کشته می‌‌‏شدند.

بی‌‌‏اعتمادی رهبران شوروی به دست نشاندهنده‌‌‏ها

به نظر می‌‌‏رسد با وجود آثار متعددی که درباره حمله شوروی به افغانستان منتشر شده است، ناگفته هایی باقی مانده است که با گذشت دهه‌‌‏ها، هنوز بی پاسخ مانده است. اینکه چرا شوروی سابق در حالی به افغانستان حمله کرد که نظام کمونیستی مورد نظرش در افغانستان حاکم بود و دست نشانده‌‌‏هایشان زمام امور را در دست داشتند؟

محمد تقی مناقبی تاریخ پژوه در این باره به اپک تایمز می‌‌‏گوید که بحث نفوذ شوروی در افغانستان تنها به دوره بر سر کار آمدن کمونیست‌‌‏ها محدود نیست. این بخش از تاریخ ناگفته مانده است که داوود خان با اشاره و حمایت شوروی سابق با یک کودتا قدرت را از ظاهرشاه گرفت و ۵ هزار مستشار شوروی سابق با امدن داوود به قدرت در تمام مناطق افغانستان جابجا شدند و هزاران جوان به اتحاد جماهیر شوروی سابق برای تحصیل فرستاده شدند. این جوانان در ابتدا ملزم به مطالعه و پذیرش ایدئولوژی کمونیسم بودند. بعد از اینکه مشخص شد که داوودخان قصد برقراری رابطه با کشورهای غربی و جهان اسلام را دارد، شوروی تصمیم گرفت که به طور مستقیم قدرت را به دست کمونیست‌‌‏های افغانستان بسپارد، بنابراین با یک کودتا کمونیست‌‌‏ها به قدرت رسیدند.

به گفته وی، بعد از کودتای کمونیستی به نظر می‌‌‏رسید، رهبران دو حزب خلق و پرچم نه تنها با یکدیگر دچار اختلاف‌‌‏های شدید و خونریزی بودند، بلکه کمونیسم را با رویکرد استالینیستی در افغانستان پیاده کردند، آن‌‌‏ها تندروی و خشونت فزاینده ای را برای بوجود آوردن تغییرات در جامعه افغانستان اعمال کردند که جامعه آن زمان را که عموما مردم برخاسته از جامعه سنتی و شیوه زندگی دهقانی بودند، شوکه کرد.

وی با اشاره به بی‌‌‏اعتمادی رهبران شوروی سابق به دست نشاندگانشان در افغانستان ادامه می‌‌‏گوید: «در دوره حفیظ الله امین، وضعیت بسیار فاجعه باری در افغانستان حاکم بود و امنیت شاهراه ها برقرار نبود. رهبران شوروی نگران ارتباطات امین با سی آی ای بودند، بنابراین برای ایجاد نظم مورد نظرشان و انتصاب افراد وفادارشان مستقیما وارد صحنه شدند و اداره کشور را برعهده گرفتند، آن ها در ابتدا قصد برپا کردن جنگ در افغانستان را نداشتند اما با ورود کشورهای غربی به افغانستان، این کشور به میدان جنگ شوروی سابق تبدیل شد.»

فرهنگ خشونت؛ تقابل بنیادگرایی اسلامی و گروه های چپ

شواهد نشان می دهد که در افغانستان تا قبل از حاکمیت کمونیسم و بویژه حمله شوروی سابق به افغانستان، اسلام کلاسیک حاکم بود و وارد موضوعات سیاسی و نظامی نمی شد اما بعد از حمله شوروی به افغانستان، اسلام تحت عنوان «جهاد اسلامی علیه کفار» وارد عرصه نظامی و بعد سیاسی شد.

حسن رضایی، جامعه شناس نیز در اینباره به اپک تایمز می گوید: «حمله شوروی سابق به افغانستان باعث شد که جامعه افغانستان وارد یک دوره جنگ و خشونتی شود که چهل سال از عمر آن می گذرد و ما هنوز درگیر آن هستیم و چشم انداز پایان آن مشخص نیست. در واقع این تجاوز نظامی، تقابل سنت و نوگرایی و (شکاف اجتماعی) جامعه روستایی و شهری افغانستان را شدت بخشید و گروه‌های بنیادگرای اسلامی با استفاده از باورهای دینی و سنتی مردم ‌کم سواد آن دوره افغانستان، اندیشه جهاد گرایی را بنیان گذاری کردند که وحشتناک ترین خشونت‌ها را در قالب آن توجیه می کردند و اکنون نیز توجیه می کنند.»

به گفته وی، جهاد گرایی در افغانستان سه مرحله خشونت بار را پشت سر گذاشته است که اگر بررسی دقیق کنیم به این نتیجه می رسیم که سرمنشا این خشونت های فاجعه بار و مستمر به تجاوز نظامی اتحاد جماهیر شوری سابق برمی گردد که فرهنگ جنگ و خشونت را در جامعه عمدتا روستایی افغانستان به تدریج نهادینه کرد و جنگ را برای خشن ترین گروه‌های بنیادگرای دینی آسان و کم هزینه کرد.

وی ادامه می دهد که مرحله نخست این خشونت ها که بلافاصله بعد از تجاوز نظامی اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، شامل تقابل بنیادگرایان اسلامی با گروه های چپ افغانستان می شود. در این مرحله این دو گروه، خشونت علیه یکدیگر و علیه مردم عادی نیز به کار بردند و اصطلاحات خاص خود را خلق کردند. گروه های مجاهدین اصطلاح «بی طرف بی شرف» را جعل کرده بودند و چپ گراها، کسانی را که در جرگه آنان نبود «واپس گرا» می نامیدند. جامعه به سرعت به سمت دو قطبی شدن پیش رفت. دومین مرحله، خشونت گروه های بنیادگرای اسلامی در جنگ های داخلی دهه نود میلادی بود که به نام جهاد، گروه های مجاهدین به نزاع پرداختند و سومین مرحله، خشونت جهاد محور، تقابل طالبان و سایر گروه های تروریستی با دولت منتخب افغانستان و نیروهای بین المللی به رهبری امریکا بود. به این ترتیب مردم افغانستان بیش از چهار دهه میراث دار فرهنگ خشونتی بودند که با حاکمیت کمونیسم و تجاوز نظامی شوروی در افغانستان آغاز شد.

اهمیت افغانستان برای کمونیست های دیروز و امروز

به نظر می‌‌‏رسد که افغانستان تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان محل تقابل دو ایدئولوژی اسلام سیاسی و کمونیسم بود؛ اما قدرت گیری طالبان در یک و نیم سال اخیر به نزدیک شدن روابط طالبان به حزب کمونیست چین منجر شد.

مناقبی درباره اهمیت افغانستان برای شوروی سابق می گوید: «افغانستان برای شوروی سابق اهمیت خاصی داشت، در ان موقع شوروی سابق اروپای شرقی را تحت سیطره خود داشت و در آفریقا پیشروی هایی کرده بود، در خاور دور و خاورمیانه حوزه های نفوذ داشت و می‌‌‏خواست از طریق افغانستان به آب‌‌‏های گرم اقیانوس هند دسترسی پیدا کند. در واقع افغانستان مسیر مهم ژئوپلتیکی و اقتصادی برای شوروی سابق محسوب می‌‌‏شد.»

به نظر می‌‌‏رسد که با فروپاشی جماهیر شوروی سابق، حزب کمونیست چین نیز میراث شوروی سابق را به ارث برده است و اکنون در تلاش است حوزه‌‌‏های نفوذ خود را در کشورهای مشابه شامل افریقا و خاوردور و خاورمیانه گسترش دهد، بعد از به قدرت رسیدن طالبان و خروج نیروهای نظامی ناتو از این کشور، شواهد نشان می‌‌‏دهد که این حزب بارها تلاش کرده است که افغانستان تحت سلطه طالبان را به یکی از حوزه‌‌‏های نفوذ خود تبدیل کند.

کمونیسم، ایدئولوژی رهایی بخش یا افراط گرا

با نگاهی اجمالی به رسانه های اجتماعی افغانستان و نظرات شفاهی که مردم افغانستان با یکدیگر دارند، می توان متوجه شد که هنوز هم برخی رهبران احزاب خلق و پرچم در بین بخشی از جامعه افغانستان محبوبیت دارند و عده ای نیز معتقدند که نسخه کمونیستی می توانست پاسخگویی برخی مشکلات در جامعه افغانستان باشد، هر چند به نظر نمی رسد این یک نگاه غالب در جامعه افغانستان باشد.

محمد تقی مناقبی، استاد دانشگاه می‌‌‏گوید که کمونیست‌‌‏ها در اداره کشور و کاهش فساد در مقایسه با رهبران دولت مجاهدین و دولت اشرف و کرزی، به آن بدی نبودند. اما مشکل کمونیست‌‌‏ها این بود که بسیار افراطی عمل کردند و هزاران تن از مردم را با برچسب‌‌‏های مختلف (اتهام‌‌‏های بی اساس) کشتند. آن‌‌‏ها کمونیسمی مبتنی بر کیش شخصیت، تک حزبی یا تک قومی و استبداد فردی همچون کمونیسم نسخه استالین و مائو را می‌‌‏خواستند. بحث بر سر این نیست که کمونیسم مثبت است یا منفی، بلکه مساله افراط گرایی بود که باعث فاجعه در افغانستان شد و حدود یک میلیون کشته و حدود پنج میلیون نفر آواره شدند.

حسن رضایی نیز در این باره اظهار می دارد: «بعضی از نیروهای جنبش چپ افغانستان و شاید بعضی از مردم نیز بر این تصور هستند که ناکامی گروه‌های بنیادگرای دینی به این معنی است که گویا جنبش چپ کارنامه عملکردش درست بود و شاید این جنبش را بدیلی برای گروه های بنیادگرای دینی بدانند. به نظر من این تصور اشتباه است و به هیچ وجه ناکامی جنبش‌های راستگرای دینی به معنی درستی عملکرد گروه‌‌‏های چپ در گذشته افغانستان نیست. اگرچه ناکامی گروه‌های راستگرای دینی زمینه یک گفتمان ملی را که در آن همه گروه‌ها و جناح های سیاسی کشور مشارکت کنند و طرح شان را در یک فضای عاری از خشونت و جنگ ارائه کنند، فراهم کرده است.»

این جامعه شناس می‌‌‏افزاید: «در واقع مارکس، یک ایدئولوژی سیاسی تئوریزه کرد و ایدئولوژی سیاسی، خود مبنای رفتارهای افراط گرایانه و افراطی می‌‌‏شود و ربط چندانی به بازیگران ندارد. این نوع ایدئولوژی هم آخوند اخلاق گرا را به سوی افراطیت می‌‌‏کشاند و هم روشنفکر مدافع طبقات محروم را به خشونت و افراطیت وا می‌‌‏دارد؛ چون این ایدئولوژی، رهایی بخش پنداشته می‌‌‏شود و طرفداران آن به جنگ هرکسی می روند که با این ایدئولوژی مخالفت کنند.»

مناقبی در پایان خاطرنشان می‌‌‏کند که اگر مردم افغانستان از تاریخشان نیاموزند، تاریخ دوباره بر آن‌‌‏ها تکرار خواهند شد. تجربه جناح خلق و پرچم، مجاهدان و طالبان نشان می‌‌‏دهد که خشونت، افراط گرایی و حذف یکدیگر راه حل مساله افغانستان نیست.

نویسنده: مریم شاهی، خبرنگار و تحلیلگر سیاسی

 ارسالی شهناز حقشناس

   Shahnaz Haghshenas

  shahnaz@fastmail.se

 

 

 

---

بالا
 
بازگشت