دیپلماسی فرهنگی ازبکستان

دکتر گلناز سعیدی

عضو هیئت علمی دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

چکیده

دیپلماسی فرهنگی در میان عناصر سیاست خارجی پایدارترین واثرگذارترین عنصر است که به تحقق سایر اهداف کمک شایانی می نماید. دیپلماسی فرهنگی به کشورها اجازه می دهد که به طور مستقیم با مردمان سرزمین های خارجی رابطه پایدار برقرار کرده واز آن در جهت اهداف سیاسی، اقتصادی،نظامی و امنیتی بهره برداری نمایند.

در نتیجه ازبکستان نیز از طریق دیپلماسی فرهنگی اهداف خود را پی می گیرد که مهمترین مزیت های ازبکستان در زمینه اجرای دیپلماتیک فرهنگی، تاریخ باستانی، فرهنگ اصیل و معماری غنی آن است. ازبکستان جایگاه خود را به عنوان مرکز معتبر فرهنگ و معنویت اسلامی به طور مداوم تقویت کرده و تدابیری برای ترویج برندسازی ملی و توریستی، گسترش روابط مهاجرین و استفاده از روش‌های سنتی برگزاری روزهای فرهنگی، جشنواره‌ها و سایر رویدادها در داخل و خارج از کشور انجام داده است. این پژوهش با هدف بررسی دیپلماسی فرهنگی ازبکستان نخست به مقدمه ای از دیپلماسی فرهنگی می پردازد و سپس ابزارها و مزایای دیپلماسی فرهنگی ازبکستان را بررسی و در پایان نتیجه گیری می کند.

کلید واژگان: دیپلماسی ,فرهنگی,اهداف ,سیاسی,اهداف, اقتصادی,نظامی,ازبکستان

مقدمه

ما به دلیل موانع اجتماعی-اقتصادی که به سرعت در حال ظهور است، و معاملات ژئوپلیتیکی و در دو بخش جغرافیایی-استراتژیک، در شبکه عدم اطمینان زندگی می کنیم. در میان سردرگمی‌ها، درگیری‌ها و توطئه‌ها، ابزارهای دیپلماتیک نقش مهمی در تلاش‌های یک کشور برای دستیابی به اهداف سیاسی، تقویت بیشتر روابط دوجانبه، یکپارچگی اجتماعی-اقتصادی بیشتر، و دیپلماسی تجاری پایدار و ارتقای وجهه آن در عرصه بین‌المللی ایفا می‌کنند. هیچ کشور دموکراتیک و بازار نوظهوری در تعاملات خود با سایر کشورها صرفاً به ابزارهای نظامی و اقتصادی متکی نیست، در عوض، همه، وزارتخانه های امور خارجه را حفظ می کنند که هدف آنها تعامل با سایر کشورها از طریق کانال های دیپلماتیک است.

ازبکستان پس از انتخاب شوکت میرضیایف به عنوان رئیس جمهور جدید در سال 2016، سیاست خارجی فعالی را دنبال کرده است. او از دیپلماسی فرهنگی استفاده کرده و روابط خود  با کشورهای آسیایی و اروپایی، ناتو و امریکا را تقویت کرد. در نتیجه توانست تغییرات عمیقی در سیاست خارجی و بین المللی ایجاد کند. 

برخی ها تلاش های میرضیایف برای بهبود روابط با همسایگان و تمرکز ویژه او بر آسیای مرکزی را به عنوان یک اولویت سیاست خارجی قلمداد کردند و معتقدند این سیاست امیدها برای یکپارچگی منطقه ای را زنده کرده است و این تغییرات نه تنها پتانسیل ازبکستان را باز کرد، بلکه این کشور را به تبدیل شدن به یک رهبر منطقه‌ای و بازیگر فعال بین‌المللی، به شیوه‌ای مناسب برای پرجمعیت‌ترین کشور آسیای مرکزی سوق داد.

در نتیجه فعال سازی سیاست خارجی مدرن جمهوری ازبکستان، اتخاذ تدابیر موثر برای ارتقای بیشتر منافع ملی در عرصه بین المللی و منطقه ای بر اساس اصول باز بودن، منفعت متقابل و عمل گرایی، شکل گیری ابزارهای جدید برای اجرای اهداف و استفاده از تمامی پتانسیل ها و منابع موجود دولت و جامعه برای دیپلماسی فرهنگی مهم است. در پایان دیپلماسی فرهنگی ازبکستان از طریق روابط با همسایگان، تجارت با آنها، و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ازبکستان را به طور قابل توجهی تاثیرگذار کرده است. 

دیپلماسی فرهنگی ازبکستان

ایثار (2009)، اهمیت دیپلماسی فرهنگی را که یکی از جنبه های مهم و مرکزی دیپلماسی فرهنگی است، یعنی استفاده از فرهنگ کشور برای دستیابی به مخاطبان خارجی و ارائه تصویری مثبت در عرصه بین المللی، ارج می نهد. دیپلماسی فرهنگی در حال حاضر یکی از اجزای مهم تلاش های دیپلماتیک کشورها در عصر حاضر است.

در راستای دیپلماسی فرهنگی ازبکستان دولت بیان می دارد که “مردم نباید در خدمت ارگان های دولتی باشند، بلکه دستگاه های دولتی باید در خدمت مردم باشند” در مورد توسعه برنامه اقدامات تقویت کننده تضمین های حمایت از حقوق بشر، لغو روادید خروج، فعال سازی گفتگوی باز با سازمان های غیردولتی ملی و بین المللی در مورد مسائل حقوق بشر، در مورد بازپروری اجتماعی شهروندانی که تحت تأثیر ایدئولوژی افراط گرایی دچار لغزش شده اند، در مورد رشد نقش احزاب سیاسی، جامعه مدنی و رسانه ها و نیز تغییرات اساسی دیگر، می توانند به عنوان اصول اساسی در اجرای مفهوم «دیپلماسی فرهنگی» و تقویت بیشتر آن در کشور شود.

از جمله مزیت های اصلی رقابتی ازبکستان در زمینه اجرای سیاست “دیپلماسی فرهنگی”، تاریخ باستانی، فرهنگ و معماری غنی اصیل است که در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده و توسط سازمان های معتبر بین المللی به رسمیت شناخته شده است. ازبکستان همواره جایگاه خود را به عنوان مرکز معتبر فرهنگ و معنویت اسلامی تقویت کرده است. اقداماتی برای ترویج ملی و برندسازی توریستی، گسترش مهاجران، و استفاده از روش‌های سنتی برگزاری روزهای فرهنگی، جشنواره‌ها و رویدادهای دیگر که در کشور و خارج از کشور اجرا می کند.

سیاست توسعه ازبکستان از طریق فرهنگ 

ازبکستان از طریق فرهنگ، سیاست توسعه خود را به جلو می برد. در نتیجه از تمامی زمینه ها از جمله اقتصادی،امنیتی،سیاسی، محیط زیست،فرهنگ و غیره می تواند مقتضیات ملی، منطقه ای و جهانی یک ارتباط منطقی برقرار نماید و در نهایت با در نظر گرفتن اقتدار ملی و هم راستایی با منافع ملی، منجر به تعالی، رشد و شکوفایی کشور در تمامی سطوح گردد. در این راستا استفاده از فرهنگ و به خدمت گرفتن ابزارهای فرهنگی در دیپلماسی در مقایسه با سایر ابزارها و اهرم های رایج در روابط بین الملل، در چارچوب کمک رسانی به سیاست خارجی توسعه گرا دارای مزیت هایی می گردد، از جمله استفاده از راهبرد دیپلماسی فرهنگی در تعامل با کشورها، مهیا سازی حضور جدی تر و مجال بیشتری برای ایفای نقش موثرتر توسط بازیگران غیر رسمی و نهادهای مدنی، ترویج ارزش ها و فرهنگ های گوناگون خود، ایجاد نهادهای علمی، فرهنگی جدید جهت برقراری روابط در بین جوامع مختلف.

ابزارهای دیپلماسی فرهنگی ازبکستان

به طور کلی پذیرفته شده است که ژئوپلیتیک جهانی امروز در اوج دگرگونی بنیادی خود قرار دارد و به معنای واقعی کلمه چالش های جدید را بوجود می آورد. در نتیجه با این فرآیندهای آشفته در روابط بین الملل، دستگاه های سیاست خارجی ناچار به استفاده از رویکردهای اخیر و ابزارهایی برای دفاع از منافع خود شده اند.

منابع دیپلماسی فرهنگی شالوده شهرت خارجی دولت را تشکیل می دهند و راهبردهای ارتباطی آنها را به جلو می برند و از‌ آنها برای ایجاد روایت استفاده می کنند. به نظر می رسد نتیجه استفاده موثر از منابع دیپلماسی فرهنگی از طریق راهبردهای ارتباطی، تقویت نفوذ بین المللی کشور باشد. برعکس، ناتوانی در شکل دهی روایت قانع کننده براساس منابع دیپلماسی فرهنگی و ناتوانی در استفاده از آن ها برای دستیابی به اهداف خاص با تحلیل و تعریف اشیاء منابع را در حالت خفته قرار می دهد.

در زیر به چند مورد از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی ازبکستان اشاره می کنیم:

-یکی از مصادیق استفاده از ابزارهای «دیپلماسی فرهنگی»، جذابیت نظام آموزشی کشور برای دانشجویان خارجی است. به نظر می رسد که شیوه تدریس به دانشجویان خارجی در دانشگاه های ازبکستان به تدریج گسترش خواهد یافت و در درجه اول به هزینه شهروندان این منطقه تمام خواهد شد.

-در صحنه حاضر، ازبکستانی‌ها قاطعانه متعهد به گفت‌وگو، تعامل سازنده و تقویت حسن همجواری با کشورهای آسیای مرکزی و تصویب قطعنامه ویژه مجمع عمومی در حمایت از تلاش‌های کشورهای آسیای مرکزی برای تضمین امنیت و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، حمایت ازبکستان از پیش‌نویس کنوانسیون‌های استفاده از منابع آب در حوزه‌های آمودریا و سیر دریا، اقدامات برای ارتقای روند صلح در افغانستان، ارائه پیش‌نویس کنوانسیون بین‌المللی سازمان ملل متحد در مورد حقوق جوانان و قطعنامه مجمع عمومی “آموزش و تساهل مذهبی”، تقویت اقدامات اعتمادسازی در منطقه و بسیاری موارد دیگر می باشند.

– کمیته روابط بین اقوام و روابط دوستانه با کشورهای خارجی زیر نظر کابینه وزیران، مرکز اطلاعاتی و تحلیلی «استراتژی توسعه»، اتحادیه جوانان ازبکستان، مرکز تمدن اسلامی در تاشکند و مرکز تحقیقات بین المللی امام بخاری در سمرقند و همچنین جشنواره بین‌المللی موسیقی فولکلور «شرق تارونالاری»، ترویج ارزش‌های ناملموس مردمی که در فهرست یونسکو قرار دارند، طراحی شده‌اند تا در کنار بازیگران ملی موجود، به ساز و کار جدیدی برای اجرای استراتژی فرهنگی بپردازند.

البته لازم است منابع دیپلماسی فرهنگی از جمله ورزش، هنر، علم، آموزش و غیره نظام‌مند و طبقه‌بندی شود. جهت گیری این فرآیند در جهتی کنترل شده و سازنده، توسعه اشکال و روش های اجرای مفهوم در رابطه با هر کشور به صورت جداگانه به ما این امکان را می دهد که کانال های لازم را برای ارتقای منافع ملی و تضمین امنیت جمهوری ازبکستان نظام مند تشکیل دهیم. 

لازم به یادآوری است که ارزیابی اثربخشی استفاده از فناوری های دیپلماسی فرهنگی ازبکستان باید بر اساس تجزیه و تحلیل دستیابی به اهداف سیاسی اعلام شده باشد که برای آن مجموعه خاصی از ابزارها انتخاب شده است. توازن نادرست فناوری ها و اهداف یکی از دلایل مکرر اثربخشی ضعیف برنامه های دیپلماسی فرهنگی ازبکستان است. شایع ترین دلایل کاهش بازدهی اجرای برنامه های دیپلماسی  فرهنگی ازبکستان نیز عبارتند از: ضعف حاکمیت نظام ملی دیپلماسی فرهنگی ازبکستان; فقدان بازخورد مؤثر از مخاطبان؛ مشارکت ناکافی شهروندان عادی در مشارکت در برنامه ها؛ بودجه ناکافی؛ عدم آموزش نیروهای متخصص برای اجرای پروژه های تخصصی.

مزیت های دیپلماسی فرهنگی ازبکستان

از جمله مزیت های اصلی رقابتی ازبکستان در زمینه اجرای دیپلماسی فرهنگی، تاریخ باستانی، فرهنگ و معماری غنی اصیل است که در سراسر جهان و توسط سازمان های معتبر بین المللی به رسمیت شناخته شده است. ازبکستان همواره جایگاه خود را به عنوان مرکز معتبر فرهنگ و معنویت اسلامی تقویت کرده است. تدابیری برای ترویج برندسازی ملی و توریستی، گسترش روابط مهاجرین و استفاده از روش‌های سنتی برگزاری روزهای فرهنگی، جشنواره‌ها و سایر رویدادها در داخل و خارج از کشور اجرا می‌شود و همچنین تلاش‌هایی برای یافتن راه‌هایی برای استفاده از ارتباطات استراتژیک (تلویزیون و رادیو، شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و غیره) برای تأثیرگذاری بر مخاطبان منطقه‌ای و بین‌المللی انجام می‌شود.

نتیجه

با در نظر گرفتن تجربه به دست آمده در همکاری های فرهنگی و بشردوستانه و همچنین مشکلات موجود در این زمینه، می توان بیان داشت استراتژی هایی برای توسعه دیپلماسی فرهنگی ازبکستان فراهم آمده است. این دیپلماسی های فرهنگی شامل:  توسعه روابط در بین کشورها در زمینه های علم و فناوری، آموزش، فرهنگ، بهداشت و گردشگری، ایجاد شرایط مساعد برای توسعه روابط بین انجمن های عمومی و شهروندان، مؤسسات آموزشی، علمی و پژوهشی دوجانبه و چندجانبه، و همچنین توجه ویژه به افزایش فعالیت سازمان های مردم نهاد، انجمن های غیر انتفاعی و شهروندان در ارتقای روابط فرهنگی و بشردوستانه و همچنین ایجاد کمیته های حسن همجواری، دوستی و همکاری یا سازوکارهای دیگر.

در خاتمه، می توان اشاره کرد که ازبکستان جنبه های ملی خود را از برنامه های دیپلماسی فرهنگی دارد، و در سطح جهانی، مبتنی بر مجموعه واحدی از فناوری های کلیدی با هدف حل وظایف سیاسی خاص است: آموزش، رسانه و اینترنت، توالی و محتوای خاص این فناوری‌ها منحصر به موقعیت‌های سیاسی ازبکستان است و به چالش‌های سیاسی خاص پیش روی دولت مربوطه بستگی دارد.در انتخاب فن آوری های دیپلماسی فرهنگی ازبکستان، ارزیابی عینی وضعیت سیاسی و اقتصادی جمعیت که در رابطه با آن برنامه های دیپلماسی فرهنگی هدایت می شود، اهمیت بسیاری دارد.

منابع

.

-Berlin: The Institute for Cultural Diplomacy, 2019, Р. 78.

-Khan,Mehmood-Ul-Hassan. Defence Journal;Karachi Vol.17,Iss.11,(Jun 2014):67-77.

-Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central Asia. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1045-1049.

-Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan’s initiatives in central Asia. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 324-328. 

-Nielsen Kristian. EU Soft Power and the Capability-Expectations Gap // Journal of Contemporary European Research, 2019, № 5; Nye, ‘Public Diplomacy and Soft Power’.

-On “The American century” and the future of smart power. An interview with Joseph Nye

-President Shavkat Mirziyoyev addressed the 72nd Session of the United Nations General Assembly 

-Public Diplomacy // In Cultural Diplomacy Dictionary of the Academy for Cultural Diplomacy. 

-Ravshanov, F. R., & Azimov, H. Y. (2021). Danger and Security: History and Present. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding, 8(4), 280-285

-Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign Policy. The Advance Science Journal of International Relations, 1(1), 52-54.

-Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN WEST AND EAST DIPLOMACY STUDY. Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues, 23(2), 1-1

-The New Public Diplomacy: Soft Power in International Relations // Studies in diplomacy and international relations. – New York: Palgrave Macmillan. 2015. P. 12-15.

-Ўзбекистон Республикаси Президентининг 15.11.2019 й. ПФ-5876-сон «Миллатлараро муносабатлар соҳасида Ўзбекистон Республикаси давлат сиёсати концепциясини тасдиқлаш тўғрисида»ги Фармони 

-URL: https://president.uz/en/lists/view/1063

–URL://president.uz/en/lists/view/1063 

-URL://publicdiplomacymagazine.com/wp-content/uploads/2015/06/Smart-Power-PDMag.pdf

-САЙФУЛЛАЕВ, Д. Б. (2017). ДИПЛОМАТИЧЕСКИЕ И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ ИНДИИ И УЗБЕКИСТАНА В ИСТОРИЧЕСКОЙ ПЕРСПЕКТИВЕ. Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность, (1), 142-148.