نقش سیاست منطقه ای عربستان در اغتشاشات اخیر ایران
فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
غرب آسیا با وجود همۀ ارزش های ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئوکالچری همچنان دچار شدیدترین بحران ها است.درچنین شرایطی،مناسبات میان قدرت های منطقه ای که عمدتاً در بحران های این منطقه، در دو سوی بحران ایستاده اند، نیازمند فهمی ساختارمند است. عربستان یکی از کشورهای منطقه ای است، که در موازنه سازی منفی ، به منظور بی ثبات سازی و افزایش واگرایی گروه های قومی ومذهبی با هدف کاهش وزن منطقه ای ایران مداخله، و اعتراضات اجتماعی را به سمت اغتشاش هدایت کرد.عربستان در پیگیری سیاست های مداخله جویانه اخیر در ایران از چه ظرفیت های داخلی و خارجی بهره برده است؟
سیاست های مداخله جویانه عربستان در اغتشاشات اخیر ایران
موازنه سازی منفی از طریق اتخاذ سیاست هایی صورت می پذیرد که باعث کاهش قدرت رقیب می شود. موازنه سازی منفی تنها به حوزه نظامی محدود و منحصر نمی شود بلکه می تواند در حوزه های غیر نظامی نیز پیگیری و عملی شود.(1) اجرای طرح هایی برای بی ثبات کردن ، از جمله مصادیق موازنه سازی منفی نظامی عربستان در پوشش احیای جیش العدل،الاحوازیه و کومله در اغتشاشات اخیر در ایران است.
در اکثر کشورهای جهان معضلات اقتصادی بر رفاه اجتماعی عامل بروز اعتراضات می شود. از آنجایی که اعتراضات اجتماعی بیشتر یک نافرمانی مدنی محسوب می شود،شکل و شدت آن ها به تفاوتها بستگی دارد.علت بیشتر اعتراضات اجتماعی اقدامات ناکافی دولت، در برخورد با مسائل اجتماعی است.
اتفاقاتی که در روز‌های اخیر رخ داد، مصداقی از تجمعات اعتراضی یا پویش‌های سیاسی و اجتماعی محدود حول یک رخداد اجتماعی بود. اما با ورود عوامل پنهان و بازیگران معلوم‌الحال، اعتراضات محدود حول موضوع خاص تبدیل به شورش‌های سیاسی خشن شد و شاهد بسیج رسانه‌های غربی، عربی و عبری برای جاانداختن این تحرکات به عنوان یک جنبش سیاسی و اجتماعی فراگیر (طبقات فرودست، متوسط و فرادست) و غیرقابل کنترل بودیم.(2)
پیروزی های گروهک های تکفیری نیابتی و مخالفان در حوزه میدانی و بالطبع تاثیرات آن در حوزه سیاسی و دیپلماتیک باعث تقویت نقش فعال تر سعودی ها در مناطق حساس کشور از جمله کردستان شد. با تحرکات اخیر در سطح داخلی ایران ، به نوعی می توان ادعا کرد عربســتان در جنگ نیابتی بعلت حمایت مادی و معنوی به تروریسم هاسعی کرد با محکوم کردن ایران از منافع دیپلماسی بهره ببرد.
عربستان برای ایجاد موازنه منفی علیه ایران، سعی دارد در حوزه های مختلف اغتشاشات عملاً قدرت و اقتدار ایران را کاهش دهد. ازجمله مواردی که در چنین فرایندی مورد استفاده قرار داد، مسئله قومی و مذهبی در کردستان ،سیستان و بلوچستان و خوزستان بود. در چنین فضایی، گروههای تروریستی در شرق و غرب ایران و در مناطقی که شاهد جمعیت شیعی-سنی هستیم سعودی‌ها از این راهبرد استفاده کرده ،و همچنین از بقایای احزاب دموکرات و کومله در کردستان نیز در مقطع اخیر در دستور کار قرار داده است.(3)
عربستان در اغتشاشات اخیر ایران در دو حوزه نظامی و غیر نظامی به صورت پوششی مداخله کرد. این کشور با عملیات روانی از طریق رسانه های العربیه،ایران اینترنشنال و… در اغتشاشات اخیر کوشید،تا با برخورد با ذهنیت ها بر امنیت ملی و ثبات کشور تأثیر گذارد.لذا پیام ارسالی خود را بر بستری از آسیب ها، شکاف ها و دستاویزهای مختلف سیاسی پیاده کرد.(4)
شبکه ایران اینترنشنال از منظر نظریات ارتباطات و نظریه پردازان این حوزه ،با سناریویی مشخص به دنبال هدایت اغتشاشات در داخل ، ایجاد حساسیت در سطح بین المللی ، اعتراضات ضد امنیت ملی و قهرمان سازی اغتشاشگران جهت هدایت و اغنای افکار عمومی،از اینستاگرام و تلگرام که بیشترین مخاطب را داشت استفاده کرد. این شبکه از سوء مدیریت پیش آمده در نحوه برخورد با موضوع اجتماعی، اعتراض را به سمت اغتشاش و تخریب و آتش زدن اموال دولتی و بیت المال هدایت کرد. در این راستا عملکرد این شبکه در قالب عملی به اشکال زیر نمودار شد:
الف)تبدیل فرصت ها به تهدید با نحوه اطلاع رسانی و با بکارگیری و هدایت حساب شده کارشناسان، دقیقا اغتشاشگران را به خسارت و به آتش کشیدن اموال عمومی ترغیب و در عین حال پوشش گسترده اهانت به بزرگان نظام ، آتش کشیدن تصاویر مقامات بلندپایه ، پرچم و توهین به مقدسات در بخش های مختلف خبری و مصاحبه با برخی هنرمندان و سینماگران داخلی و بین المللی در جهت تحریک مردم.
ب)پخش اخبار دروغین و شایعات در فضای مجازی نظیر اینستاگرام، توییتر و تلگرام و زیرنویس در بخش های مختلف خبری و ساعات مختلف شبانه روز
ج) تبلیغ حمایت ملی و بین المللی از معترضان، با شاخص هایی چون ترویج حمایت زبانی رهبران دیگر کشورها، تمجید جهانی معترضان، وعده حمایت دیگر کشورها و غیره را ارائه داد.
بررسی روش های عملیات روانی این شبکه به خوبی نشان می دهد که عربستان تا چه حدی روی شبکه های ضد ایران برای موازنه منفی سرمایه گذاری کرده است.(5)
عربستان در طی سال های متمادی با موازنه منفی با دو شکل خاص در بین قومیت سه استان خوزستان ، سیستان و بلوچستان و کردستان از طریق تشکیل دو گروهک فرقه ای و مذهبی الاحوازیه و جیش العدل و حمایت از کومله قصد تجزیه ایران را داشته است.این سه گروه با تفاوت های خاصی پا به میدان گذاشتند. این گروهک ها در حوزه نظامی و به طور نیابتی در جنوب شرق و غرب با سلاح ،یک اعتراض اجتماعی را تبدیل به یک شورش نمودند.این سه گروهک جدایی طلب وابسته به عربستان هرکدام با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی منطقه عملکرد خاص داشتند که در اینجا به تفکیک پرداخته می شود.
الف) گروه تروریستی نیابتی کومله
حزب منحله دمکرات کردستان ایران، گروهک کومله، و جمعیت جوانان مسلمان کرد، با توجه به مذهب متفاوت در مساله خودمختاری کردستان هم‌‌رای می باشند. روند شکل‌گیری و فعالیت حزب دمکرات و گروهک کومله ، نشان‌دهنده بهره‌گیری این گروهک ها از سه عامل مهم الف)بهره‌گیری از ویژگی ها و مطالبات قومی مردم کردستان ب) نزدیکی به دولت های بیگانه برای تامین سلاح و پشتیبانی سیاسی ج) استفاده از ضعف دولت مرکزی در ایران بود.
در هر برهه از تاریخ، که سه عامل مزبور از نظر اهداف، سیاست و روند تحولات با هم و در سمت‌وسوی واحدی قرار گرفته‌اند، فعالیت های ضد انقلاب به خصوص حزب دمکرات و گروهک کومله افزایش یافته و هدف های آن در سیری صعودی قرار گرفته و بزرگ‌تر شده‌اند. هرچند این گروهک ها از احساسات قومی مردم کردستان بهره می‌گیرند، اما تلاش های آنها بدون وجود بحران، در مرزها و کشورهای همسایه و حمایت دولت های بیگانه به جایی نمی‌رسد. (6)
عربستان از طریق مذهب به اقلیم کردستان در عراق راه پیدا کرده است.عربستان با علم این که ، برای کردها دو روایت سکولار و ناسیونالیسم مذهبی سنی که اصولاً هیچ هژمونی شیعه را نمی پذیرد، کومله و گروهک های کردستان را با حمایت مالی و تسلیحات نظامی تقویت کرده است.(7) لذا با حملات سنگین اخیر سپاه پاسداران به مواضع تروریست‌های کومله عربستان ابراز خشم کرد، و در یک بیانیه ادعا کرد حملات علیه گروهک تجزیه‌طلب کومله، تهدیدی برای امنیت و ثبات عراق است و همه کشورها باید مقابل ایران بایستند.(8)
در فاز دیگر در اغتشاشات اخیر حمایت علنی سعودی ها از سازمان مجاهدین کلید خورد. اگرچه با کاهش ضریب نفوذ داعش در عراق و سوریه و همچنین فشارهای بین‌المللی و افکار عمومی بر عربستان، پتانسیل بهره‌گیری از این گروه‌ها تا حد زیادی فروکش کرده است، اما استخدام و به‌کارگیری از آنها همواره بخش تفکیک‌ناپذیر از راهبرد عربستان در محیط پیرامونی ایران بوده است.(9)
ب) گروه تروریستی نیابتی جیش العدل
جیش‌العدل یک گروه شبه‌نظامی تروریستی تندروی وهابی‌مذهب می‌باشد. این گروه بعد از نابودی جندالله، شروع به فعالیت و اعلام موجودیت کرد. گروهک جیش‌العدل، با آموزه‌های سلفی و باورهای وهابی از جمله حامیان تکفیری‌های معارض در جنگ سوریه است و یکی از دلایل اقدامات تروریستی خود علیه جمهوری اسلامی را حمایت از تکفیری‌های سوری و تروریست‌های معارض دولت سوریه اعلام کرده است.
جیش‌العدل سه شاخه نظامی دارد که برای سه منطقه در جنوب شرق ایران توسط این گروه پیش‌بینی شده است. تمامی این گروه‌ها در اطراف خط مرزی ایران و پاکستان فعالیت می‌کنند تا بلافاصله پس از عملیات به خاک پاکستان بگریزند. (10) جیش العدل در ادامۀ روند گروهک هایی است که الگوی تروریستی طالبان، القاعده، لشگر جهنگوی، سپاه صحابه و…، را نصب العین قرار داده و اندیشه های ملقب به جهادی و در عالم واقع تروریستی و خشونت محورانه را در دستور کار قرار داده اند
ج) گروه تروریستی نیابتی الاحوازیه
گروهک‌های جدایی‌طلب ایران در جنوب‌شرق و جنوب‌غرب کشور همواره به لحاظ فکری و مالی وابسته به سعودی‌ها بودند. از عبدالمالک ریگی و دار و دسته‌اش که خود را جندالله می‌نامیدند تا جنبش الاحوازیه و تجزیه‌طلب‌هایی که به دنبال جدا کردن بخش‌هایی از خوزستان هستند. جنبش «الاحوازیه» نام علمی برای این گروهک تروریستی تجزیه‌طلب است ،که معروف‌ترین این گروه‌ها شامل حرکه‌النضال العربی لتحریرالاحواز، جبهه العربیه لتحریر الاهواز و حزب النهضه العربی لتحریر الاهواز هستند. بزرگ‌ترین و خشن‌ترین گروهک این جریان «حرکه‌النضال العربی لتحریر الاحواز» است.(11)
این گروه تجزیه طلب با تمسک به قوم گرایی عربی ، سعی در تجزیه خوزستان دارد. این گروه مرکزیت فعالیت خود را در شهر لندن قرار داده اند شهرهای خوزستان را به نام اختصاری جدایی طلبانه مانند شهر آبادان را “عبادان” و خرمشهر را “محمره” و شهر شادگان را “فلیحه” نامیده اند.(12)
عربستان در سال 2012 به جنبش عربی الاحوازیه(آسملا)، نزدیک شد . اسناد دادگاه دانمارک و اظهارات عادل سویدی معاون سیاسی گروه هلندی این گروهک حاکی از آن است که این گروه حداقل 2.6 میلیون یورو از سرویس اطلاعاتی عربستان برای کارهای مختلفی از جمله خرید اسلحه دریافت کرده است. به ادعای این گروهک ، سعودی‌ها در نظر دارند که در مناطق غیر از اهواز، در بلوچستان، ترکمن صحرا ، آذربایجان و کردستان نیزدست به تحرکات قومی و مذهبی بزنند. درسال 2017 گروهک تکفیری الاحوازیه به دو گروه تقسیم شد .یک گروه به رهبری نیسی در هلند و یک گروه به رهبری جبور در دانمارک شکل گرفت. حمایت و پول عربستان برای گروه جبور همواره بسیار جذاب بوده، ولی نیسی و همکارانش به تدریج به این باور رسیدند که حمایت عربستان به نفع آنها نیست.
در گزارش تحقیقاتی آرگوس به کمک های مالی ریاض به گروههای دیگر ضد ایرانی اشاره شده ،همچنین حمایت عربستان از چند گروه اقلیت جدایی طلب ایرانی از جمله 5 میلیون یورو برای سازمان های آذری، کرد و بلوچ ثبت شده است و گروه جیش العدل نیز کمک گیرنده ی دیگر است.(13)
عربستان از سه مؤلفه شاخص در میان عرب های خوزستان از جمله ؛ داشتن عِرق ملی ایرانی، تشیع )تقریباً تمامی اعراب خوزستان شیعه مذهب هستند( و عروبیت.، تلاش کرده از عروبیت این منطقه استفاده کند.زیرا عرق ملی و مذهبی عرب های خوزستان هم گرایی آنان را به ایران نشان می دهد. اما عروبیت چون به طور بالقوه در این استان می باشد، ممکن است با زنده کردن ناسیونالیسم عربی به واگرایی بیانجامد.لذا عربستان با احیا و حمایت از گروهک الاحوازیه زمینۀ واگرایی آنان را از حاکمیت افزایش داده است.عربستان تلاش کرد با استفاده از برجسته کردن محرومیت قومی عرب ها با اتکا به ثروت نفت در خوزستان ،زمینه تحریک را در اغتشاشات اخیر ایران مدیریت کند.
سرکرده گروهک تروریستی حرکه النضال (الاحوازیه) در خصوص ارتباط با سایر گروهک‌های تروریستی گفت: ما با گروهک‌های هم فکر مانند جیش العدل و پژاک رابطه برقرار کردیم تا یک اتحادیه با ذهنیت نظامی بین این سه تشکیلات ایجاد شود و بتوانیم در سه منطقه مهم ایران، عملیات تروریستی تأثیرگذار انجام دهیم. وی افزود: ما با برقراری این ارتباط توانستیم حمایت‌های مالی خوبی برای گروهک جیش العدل از عربستان دریافت کنیم به گونه‌ای که حدود ۲ میلیون دلار از سوی عربستان به آنها پرداخت شده است.(14)
سخن پایانی
با توجه به حساسیت مرزهای کشور که بیشترین قومیت و مذاهب را در خود جای داده است، علاوه بر هوشیاری نیاز به توجه بیشتر به قومیت ها و مذاهب دارد.اگر دولت هایی که در حاکمیت قرار می گیرند دست به محرومیت زدایی نزنند این نقطه به گونه ای آسیب پذیر است که می تواند هرنوع اعتراضی را به اغتشاش و شورش و درگیری مسلحانه تبدیل کند.عربستان از همین نقطه تا به حال چندین بار توانسته با گروهک های نیابتی به این مناطق آسیب برساند.از طرفی دیگر شبکه های اجتماعی امروز یک قدرت غول آسایی شده اند که هر خبری را تبدیل به یک توطئه می کنند.لذا حاکمیت باید سعی کندبا شفافیت گفتار و عمل بخصوص در بعد اجتماعی در بین اقشار مردم مشروعیت خود را حفظ نماید.
reference
1. Steff, Reuben and Khoo, Nicholas(2014). “Hard Balancing in the Age of American Unipolarity: The Russian Response to US Ballistic Missile Defense During the Bush Administration (2001-2008)”, The Journal of Strategic Studies, 37 (2)
2. https://jamejamonline.ir/fa/news/1381692/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4%E2%80%8C%D8%2
3. https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-
4. https://ps.ihu.ac.ir/article_203647.html
5. https://farsi.iranpress.com/iran-i220359-
6. https://psri.ir/?id=1bmki5m4
8. https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-
9. https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-C
10. https://www.habilian.ir/fa/%D8%AC%DB%8C%D8%B4-
11. https://www.javanonline.ir/fa/news/1027804/%D8%A7%D9%86% 1
12. https://www.alef.ir/news/3970631105.html
13. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/08/12/2381995/%D
14. https://www.iribnews.ir/fa/news/3207442/%D8%AD%D9%85%D8%A 13