عوامل مؤثر در شکل گیری سیاست دیپلماسی آلمان در افغانستان
فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
سیاست خارجی و امنیتی آلمان، با فروپاشی نظام دو قطبی و تحولات پس از پایان جنگ سرد، دچار تغییر و تحول گسترده ای گردید. قدرت اقتصادی، جمعیت و موقعیت ژئوپلیتیکی آلمان، شرایط و موقعیت فعال تری را برای این کشور در عرصه تحولات اقتصادی، سیاسی، دفاعی و امنیتی منطقه ای و بین المللی فراهم آورد.
یکی از این موارد حضور نیروی دریایی و توانایی های نظامی در اقیانوس هند و نقاط استراتژیک با پوشش جلوگیری از دزدی دریایی ، تروریسم و پناه جویان است.اما بدون شک،هدف آلمان از افزایش فعالیت دریایی،برنامه ریزی جهت در دست گرفتن معادله قدرت در دوران پس از جهانی شدن تجارت و توسعه اقتصادی با ظهورچین در این منطقه است.لذا آلمان نیازمند متحدانی چون هند و افغانستان است، که با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی بتواند حضور خود را در این منطقه حساس تقویت کند.بنابراین در این مقاله سعی داریم به این سوال که افغانستان از چه جایگاهی در سیاست خارجی آلمان برخوردار است؟بپردازیم.
- متغیر ژئوپلیتیک افغانستان در تقابل قدرت‌های منطقه ای
افغانستان یک سرزمین کوهستانی و بن بست در غرب آسیا بدون نفت و مواد خام استراتژیک است، که فقط به دلیل ویژگی ژئوپلیتیکی اش به عنوان دروازه هندوستان و حایل بین روسیه و اقیانوس هند و همچنین به عنوان پل ارتباطی غرب به شرق جهان برای قدرت های جهانی حائز اهمیت است .
رقابت سه کشور چین، پاکستان و هند ،در کنار هم سنگین‌ترین بخش هسته‌ای و اقتصادی را در در منطقه جنوب و میانه آسیا ایجاد ، و نقش بارزی در جهت‌دهی به معادلات منطقه ای و فرا منطقه ای را ایفا می کنند.(1)افغانستان برای هرسه کشور مذکور، عمق استراتژیک محسوب شده و خواهان داشتن دست برتر درشکل دهی به تحولات این کشور و استفاده از آن به عنوان ابزاری در توازن قدرت با یکدیگر هستند. به طور کلی و در بین این سه قدرت منطقه ای، پاکستان بهترین راهبرد رقابتی را در مقابل افغانستان داشته است.
با خروج آمریکا و متحدانش از افغانستان زمینه برای اعمال نفوذ و تاثیرگذاری بیشتر چین در منطقه فراهم شده و در صورت تمایل چین به ورود در پروژه تاپی، گمانه زنی ها حاکی از اخراج احتمالی هند از این پروژه عظیم منطقه ای است؛ که به طور طبیعی تامین منافع منطقه ای این کشور را با چالش جدی مواجه خواهد ساخت.
اولویت چین در سیاست گذاری های خارجی و داخلی، محوریت اقتصاد و گسترش مبادلات تجاری است و حتی‌الامکان تمایلی به دخیل شدن در سیاست های منطقه و فرا منطقه را ندارد.در این بین مساله افغانستان به مراتب کم اهمیت تر از دیگر همسایگان مورد اختلاف بوده و ترجیح دولت چین به حضور نیابتی در این کشور و اعمال نفوذ از طریق پاکستان است.(2)
بـدون شـک، دولـت هند منافع فراوانی در افغانستان دارد . منافع هند از گسترش روابط با افغانستان را می توان در این موارد خلاصه کرد:الف) تحدید نفوذ پاکستان در آسیای جنوبی و افغانستان ب)مهار افراط گرایی و تروریسم ج) کارکرد پل مانند افغانستان در دستیابی به آسیای مرکزی د) گسترش نفوذ منطقه ای ه) تقویت سیــستم امنیتــی هنــد محــور در آســیای جنــوبی بــا واردکــردن افغانستان.لذا هند برای دست یابی به این اهداف نیازمند همکاری با افغانـستان اسـت .(3)
شرایط برای پاکستان در مقایسه با دو کشور دیگر، نسبتا متفاوت است. به نظر می رسد پاکستان بر این عقیده است که حضور فعال در صحنه افغانستان یک استراتژی دو سر برد ژئوپلیتیک از جمله:الف)تقابل با هند ب)تعامل با چین و نیابت از منافع این کشور در منطقه و افغانستان است.
پاکستان در مقابل افغانستان در یک وضعیت پارادکسیکال گرفتار شده است. این کشور از یک سو نیازمند دسترسی به منابع انرژی و بازار مصرف کشورهای آسیای میانه است و دستیابی به این مهم ومقصود نیازمند امنیت و ثبات دولت همسایه خود افغانستان است.از سوی دیگر نیاز دولت پاکستان به منابع آب افغانستان است، زیرا حیات و معیشت جمعیتی بیش از کشور افغانستان در پاکستان وابسته به آب افغانستان است.(4)
هندوستان دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی نـدارد . سیاسـت خارجی هندوستان به این موضوع واقف است که دستیابی به اهداف بلندمـدت و میـان مـدت در آسیای مرکزی امکان پذیر نخواهد بود مگر از طریق مشارکت و همکاری با کـشور همـسایه این منطقه یعنی افغانستان .(5) مسائل و موضوعات جاری در افغانستان نظیـر تروریسم، بنیادگرایی، مواد مخدر و ناامنی در این کشور بر امنیت ملی هند و بحران کشمیر اثرات مخربی را بر جای گذاشته است.
– متغیر ژئوپلیتیک افغانستان در تقابل قدرت اروپایی آلمان
با توجه به نیازهای جهانی برای تجارت دریایی و جریان انرژی و دسترسی به بازارها، استفاده از مسیرهای دریایی اقیانوس هند و تنگه های استراتژیک آن برای آلمان یک ضرورت حتمی است . منطقه اقیانوس هند با قرار گرفتن در بین اقتصاد هایی با جهش بالا در جنوب، جنوب شرق و شرق دور و منطقه غنی از نفت خلیج فارس موقعیت استراتژیکی را برای سهولت بخشیدن به مقدار زیاد تجارت در این عرصه ارائه می دهد. در آینده اقتصادهای اروپا، 70 درصد از نیازهای نفت خام خود را از خلیج فارس تأمین می کنند .(6)
از طرفی دیگر با خروج آمریکا از افغانستان ،آلمان سعی دارد حضور نظامی خود را در منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام گسترش دهد. علت تصمیم آلمان ؛ افزایش تحرکات نیروهای مسلح چین در این مناطق می باشد.در سال 2021 ، برلین اولین کشتی جنگی خود را پس از تقریباً 20سال به آب‌های مورد مناقشه دریای چین جنوبی فرستاد و در سال 2022، 13 هواپیمای نظامی را به تمرینات مشترک در استرالیا اعزام کرد.دولت آلمان اعلام کرد:می‌خواهیم حضور خود را در منطقه تحکیم بخشیم. راهبرد آلمان برای منطقه هند و اقیانوسیه متضمن برقراری موازنه یا راهبرد مهار ظهور چین است.
آلمان به دلیل نقشی که در دو جنگ جهانی داشته، بیشتر بر تجارت در روابط بین‌الملل خود تمرکز می‌کند. اما شرکای غربی آلمان در سال‌های اخیر از این کشور خواسته‌اند که به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا و پرجمعیت‌ترین کشور حوزه یورو ، حضور نظامی بیشتری داشته باشد.تنش‌ها در اقیانوس هند و اقیانوس آرام در حال افزایش است. آلمان سعی دارد با حضور قوی در این مناطق دریایی، همبستگی با متحدانش را تحت عنوان دفاع از آزادی دریانوردی و حفظ هنجارهای بین المللی نشان دهد.(7)
یکی از متحدان آلمان هند است،که با هماهنگی با آلمان می تواند، منافع خود را در این منطقه حفظ کند. زیرا هند از کشورهای منطقه ای است که بی‌ثباتی در افغانستان تاثیر منفی روی امنیت این کشور و حامیان اقتصادی او خواهد گذاشت.
شراکت استراتژیک بین هند و آلمان از سال ۲۰۰۰ و نهادینه شدن آن با راه اندازی رایزنی‌های بین دولتی (IGC) در سال ۲۰۱۱ در سطح سران دولت بازمی‌گردد . شراکت آلمان و هند فقط از طریق ظرافت‌های دیپلماتیک در حال رشد نیست بلکه این شراکت را می‌توان در همگرایی و شناخت متقابل منافع استراتژیک مشترک دانست. تلاش های هر دو کشور برای خودمختاری استراتژیک، توجه به اقیانوس هند-پاسیفیک و به رسمیت شناختن مجدد تغییرات اقلیمی مرتبط است.هند و آلمان دریافته‌اند که حرکت به سوی نظم جهانی چند قطبی مستلزم حمایت قدرت‌های متوسط از یکدیگر در تعقیب خودمختاری استراتژیک است.
آلمان قبل از درگیری اوکراین به تدریج در تلاش بود تا به عنوان یک بازیگر ژئوپلیتیک در صحنه جهانی ظاهر شود و این روند با جنگ در اروپا تسریع شده است.تهاجم روسیه به اوکراین مستلزم بازنگری در سیاست واردات انرژی آلمان است که فرصت بی نظیری را برای همکاری هند و آلمان در خصوص سوخت سبز از هیدروژن ایجاد می کند، زیرا آلمان به دنبال کاهش وابستگی خود به گاز روسیه است. به همین ترتیب، هند وظیفه سختی در مدیریت اولویت های امنیت انرژی خود دارد.مشارکت قوی با هند امروزه بخش مهمی از چشم انداز سیاست خارجی آلمان است. این چشم انداز جدید این پتانسیل را دارد که نه تنها مشارکت دوجانبه بلکه تعامل گسترده تر اتحادیه اروپا با هند را نیز دستخوش تحول سازد.(8) لذا امنیت منطقه برای تحکیم قدرت بسیار ضروری است. هندوستان به عنوان یکـی از قـدرت هـای جنـوب آسـیا تمایـل زیـادی بـرای خـشکانیدن ریـشه هـای خـارجی تروریسم دارد کـه بسیاری از سرشاخه های آن در افغانستان است . آمریکـا نیـز بـیش از آن کـه مایـل بـه همکـاری هنـد در طرح های اقتصادی افغانستان باشد خواهان همکاری هند در مسائل امنیتی و مهار تروریـسم در این کشور است ،زیرا افغانستان در استراتژی آمریکا بیش از آن که اقتـصاد محـور باشـد امنیـت محور است .همچنین واشنگتن برای مهار چین، روسیه و ایران از حضور امنیتـی هنـد در افغانـستان و پیوند کابل با منطقه آسیای جنوبی حمایت می کند.یکی از پرحادثه خیزترین نواحی در آسیای جنوبی منطقه هندوکش است که بخشی از آن در خاک افغانستان قرار دارد . (9)ارتش آلمان در سال ۲۰۰۴، مأموریت خود را در منطقه هندوکش افغانستان آغاز کرد و اکنون از منافع امنیتی کشورش در رشته کوه‌های هندوکش افغانستان دفاع می‌کند.(10)
هند و آلمان ازسال2000 همکاری مشترک دو جانبه در افغانستان داشته، وهردو فعالیت‌های زیاد در افغانستان کردند و با تهدیدهای زیاد مواجه بوده اند. بنابراین همکاری‌های این دو کشور در بخش‌های مختلف از جمله در بخش‌های ثبات – امنیت و بازسازی افغانستان متمرکز شده است.(11)
نگرانی های امنیتی در تعیین سیاست دیپلماسی آلمان در افغانستان بسیار موثراست. حضور داعش و القاعده در افغانستان یکی از مشکلاتی است که آلمان خود را موظف به اتخاذ تدابیر احتیاطی در برابر آن می داند.از سوی دیگر نیز به نظر می رسد در شرایط کنونی، تجارت از طریق افغانستان تحت رژیم طالبان از طریق کراچی و گوادر انجام خواهد شد و سرمایه گذاری هند در بندر چابهار ، که به منظور دور زدن پاکستان است ، ممکن است غیرقابل اجرا شود.
از بعد ژئوپلتیک ورود طالبان به معنی تغییر روابط در شبه قاره و منطقه آسیای میانه به نفع چین و پاکستان است. افغانستان اکنون دارای یک دولت حامی پاکستان خواهد بود و این به چین، دوست نزدیک پاکستان فرصتی می دهد تا نقش بیشتری در افغانستان و در ادامه در منطقه ایفا کند.هم چنین پکن با قرار دادن افغانستان به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده می تواند معادلات حضور در آسیای میانه را به نفع خود تغییر دهد.
همکاری استراتژیک رو به رشد مسکو با پکن در سال های اخیر برای دهلی نو ناخوشایند بوده است. این مشارکت اکنون با تغییر جهت روسیه به سمت پاکستان و طالبان بعد جدیدی پیدا کرده است.(12) در واقع تحولات افغانستان به طور بالقوه به منافع هند در این کشور آسیب می رساند. با این حال، دهلی نو در موقعیتی نیست که بتواند نتیجه را به سود خود تحت تأثیر قرار دهد ، زیرا برخلاف دیگر قدرت های دارای سهام در این کشور، هیچ مرز زمینی با افغانستان ندارد.هند و آلمان برای حفظ منافع مشترک در افغانستان نیازبه یک راهبرد جدید دارند، تا در بخش‌های امنیتی، اجتماعی و سیاسی طرح جدیدی را ایجاد کنند.(13)
-راهبرد سیاست خارجی آلمان در افغانستان
سیاست خارجی آلمان به نفع استفاده از فرصت های ناشی از جهانی شدن و به حداقل رساندن خطرات آن است. سیاست خارجی آلمان برای شکل دادن به جهانی شدن بر اساس قوانین الزام آور، موضوعات جدیدی مانند امنیت مواد خام، حفاظت از آب و هوا، مشکل آب، مهاجرت و آزادی اینترنت را در دستور کار خود قرار داده است.(14)در همین راستا آلمان در افغانستان فعالیت هایی را در زمینه بازسازی وپناه جویان انجام داده ، تا از این طریق امنیت اقتصادی خود را در این منطقه بیمه کند.
– بازسازی
آلمان از کشورهایی است که پس از ۲۰۰۱ در باسازی افغانستان تا ۲۰۱۹ نزدیک به ۳۴۵ میلیارد افغانی (۴.۰۶میلیارد یورو) کمک کرده است.در عین حال، دولت فدرال آلمان حدود ۱۶ میلیارد افغانی ( ۱۸۰ میلیون یورو) در نهادهای خصوصی (bmz) ، و تا ۲۰۲۰ آلمان ۱۹.۴ میلیون یورو در بخش کمک‌های بشر دوستانه در این کشور هزینه کرده است.(15)
– پناهجویان
اکثر پناهندگانی که به اروپا می رسند به جای اقامت در ایتالیا، یونان یا اسپانیا که اولین بار به آنجا آمده اند به کشورهای ثروتمندتری مانند آلمان می روند.مهاجرت منظم از کشورهای دیگر به آلمان باعث شده تا این کشور حدود پنجاه سال بتواند از کاهش جمعیت خود جلوگیری کند. مهاجرت موثرترین مولفه رشد اقتصادی کشور آلمان است. انتقال شهروندان افغانستان بخشی از تامین نیاز کوتاه مدت و با امید به اطمینان از نیروی کار در بلندمدت است که از نظر اروپا خصوصا آلمان ضروری به نظر می رسد.
آلمان با حضور در افغانستان توانست در کابل به راحتی به گزینش مهاجرین بپردازد. انتخاب افراد بر اساس سوابق کاری و تحصیلی و میزان وفاداری آنها به کشورهای اروپایی در خارج از مرزهای این اتحادیه ، باعث می شود تا کشورهایی چون آلمان مجبور به بازگرداندن و یا اخراج نیروی مازاد نشوند.این کشور با انتقال شهروندان افغانی به «نقاط امن» توانست چهره ای مقبول، مسئولیت پذیر، مورد اعتماد و اخلاقی از خود در عرصه بین الملل نشان دهد. (16)
– سخن پایانی
مسیرهای دریایی اقیانوس هند و تنگه های استراتژیک آن برای اقتصاد آلمان یک ضرورت حیاتی است . زیرا منطقه اقیانوس هند و منطقه غنی از نفت خلیج فارس ، اگر تحت تسلط اقتصاد چین قرار گیرند، اروپا در آینده نقش کم رنگی را ایفا خواهد کرد.نیاز به انرژی از این منطقه می تواند نیاز اروپا به گاز روسیه را کاهش دهد.از طرفی قدرت آلمان با توجه به قدرت اقتصادی و نگاه بشردوستانه ، می تواند کشورهای این منطقه را با خود متحد، و قدرت نگران کننده ای برای چین شود.جایگاه آلمان و هند در افغانستان به دلیل کمک به بازسازی و پناهجویان از استحکام خوبی برخوردار است.این موقعیت می تواند امنیت منطقه ای را تا حدودی به نفع آلمان و هند افزایش دهد.
واژگان کلیدی: عوامل, مؤثر , شکل گیری, سیاست, دیپلماسی آلمان , افغانستان, فاطمه خادم شیرازی
Reference
1-https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=312360
2-https://www.afintl.com/202206213717
3-Pant, Harsh (2010), “India’s Challenge in Afghanistan: With Power Comes Responsibility”, Center for the Advanced Study of India, Working Paper, No. 10.
4-https://www.afintl.com/202206213717
5-Hanauer, larry & Chalk, Peter (2012), India’s and Pakistan’s Strategies in Afghanistan Implications for the United States and the Region, Center for Asia Pacific policy.
6-https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=151053
7-https://www.mehrnews.com/news/5578735/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-
8-https://www.irna.ir/news/84746680/%D8%AD%D8%B1%DA%A9%D
9- Krishna, Hary & Shaw, Rajib (2015), Mountain Hazards and Disaster Risk Reduction, Japan: Kyoto University
10-https://www.moniban.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-
14-https://ormer.sakarya.edu.tr/20,3,,39,almanya_nin_ortadogu_politikasi.html
16-http://irdiplomacy.ir/fa/news/2005764/%DA%86%D8%B1%D8%A7-