در جست وجوی عدالت: نادیده گرفتن رنج افغان ها ناشی از آنچه جنایت جنگی خوانده می شود
کلکین : حدود یک سال از خروج کامل نیروهای غربی از خاک افغانستان میگذرد. طالبان از ماه آگوست سال گذشته قدرت را به دست گرفت و به حضور دو دهه نیروهای خارجی در افغانستان خاتمه داد. اما این حضور در افغانستان در کنار آموزش و حمایت نیروهای امنیتی افغانستان خالی از ضرر نبوده است. چنانچه که گاهگاهی گزارشهایی از جنایت های بشری نیروهای خارجی علیه غیرنظامیان در افغانستان منتشر می شود. به طوری که در تازهترین مورد بی بی سی در مستندی تحت عنوان «رسوایی جوخههای مرگ نیروی هوایی ویژه: جنایت جنگی بریتانیایی؟» از ۵۴ قتل مشکوک توسط نیروهای ویژه خدمات هوایی بریتانیا که در جریان یک تور شش ماهه طی سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱در هلمند افغانستان پرده برداشت که در این قتل ها نیروهای ویژه بریتانیا، غیرنظامیان غیرمسلح را در افغانستان کشته و سپس در نزدیکی جسدهای آنها اسلحه گذاشته اند که با واکنش های متفاوتی رو به رو شد. به طوری که ، نمایندگان پارلمان بریتانیا خواستار تحقیقات فوری در این مورد شدند. سازمان عفو بینالملل در آسیای جنوبی، نیز این یافتهها را وحشتناک توصیف کرد و خواهان تحقیقات مؤثر و شفاف در مورد این اتهامات وارد شده به نیروهای بریتانیا شد که تامین عدالت برای قربانیان و پاسخگویی عاملان آن را به بار آورد. همچنین به گفته این سازمان این عملکرد به روشنی سطح هشداردهنده ای از معافیت مجازات و عدم پاسخگویی سربازان بریتانیایی را که در افغانستان فعالیت می کردند، نشان می دهد.
مستند بی بی سی چه می گوید؟
بر اساس این مستند، گزارش های نظامی تازه به دست آمده حاکی از آن است که نیروهای ویژه خدمات هوایی در یک تور شش ماهه در ولایت هلمند ۵۴ نفر را به طور غیرقانونی کشته اند. بر اساس این تحقیقات چهارساله، مردان غیرمسلح افغان به طور معمول در جریان حملات شبانه در طول جنگ طولانی در افغانستان توسط نیروهای ویژه هوایی بریتانیا به ضرب گلوله کشته می شدند و برای توجیه جنایات بر روی آنها اسلحه کار گذاشته می شد.بی بی سی همچنین گفته است که افسران ارشد، ازجمله ژنرال مارک کارلتون اسمیت، که در آن زمان ریاست نیروهای ویژه بریتانیا را برعهده داشت در مورد این عملیات ها آگاه بود اما آنها را به پلیس نظامی گزارش نکردند. این در حالی است که بی بی سی خاطرنشان کرد که بر اساس قوانین بریتانیا که بر نیروهای مسلح حاکم است، اگر یک افسر فرمانده از جنایات جنگی احتمالی مطلع شود، این یک جرم جنایی است که پلیس نظامی را مطلع نکند. در این میان، کارلتون اسمیت که ماه گذشته به عنوان رئیس کل ارتش بریتانیا بازنشسته شد از اظهارنظر در برنامه پانورامای بی بی سی که تحقیقاتش بر اساس اسناد دادگاه، ایمیل های فاش شده و سفر روزنامه نگاران خود به سایت های عملیات در افغانستان بود، خودداری کرد. علاوه بر این مورد، در سال ۲۰۱۴ پلیس نظامی سلطنتی، تحقیقاتی را در مورد بیش از ۶۰۰ تخلف توسط نیروهای بریتانیایی ازجمله تعدادی قتل ها توسط نیروهای ویژه خدمات هوایی آغاز کرده بود اما بازرسان پلیس نظامی سلطنتی به بی بی سی گفتند که توسط ارتش بریتانیا برای ادامه کار «ممانعت» شده اند و تحقیقات در سال ۲۰۱۹ پایان یافت(Aljazeera,2022). همچنین در سال ۲۰۱۹ تحقیقاتی دیگر توسط بی بی سی و ساندی تایمز در مورد ارتکاب جنایت جنگی نیروهای بریتانیایی در افغانستان و عراق صورت گرفت که بر اساس آن شواهد و مدارک زیادی از جنایت های جنگی نیروهای نظامی بریتانیا علیه غیرنظامیان در افغانستان و عراق به دست آمد که براساس این مدارک واحد نیروهای ویژه بریتانیا کودکان و غیرنظامیان را در افغانستان در سال ۲۰۱۲ به قتل می رساندند.
جنایت جنگی نیروهای خارجی چهره دیگری از جنگ در افغانستان
اما این نخستین بار نیست که اتهامات جنگی علیه غیرنظامیان در افغانستان از سوی نیروهای غربی مطرح می شود. افشای جنایت سربازان استرالیایی در ولایت ارزگان افغانستان در سال ۲۰۲۰ یکی دیگر از مواردی بود که نشان دهنده چهره پنهان جنگ در افغانستان است. این جنایت که توسط پل بریتون بازرس کل ارتش استرالیا منتشر شد در نتیجه چهارسال تحقیقات او بود. بر اساس این گزارش، سربازان استرالیایی که در چهارچوب نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و ناتو طی سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ در افغانستان حضور داشتند، ۳۹ غیرنظامی افغان را کشته اند که در این بین یک پسر بچه دو ساله نیز حضور داشته است. در این گزارش آمده است که سربازان استرالیایی با گذاشتن سلاح و بمب کنار اجساد سعی در مخفی کردن این جنایت داشتند. بر اساس گزارش روزنامه گاردین در آن زمان این قتل های غیرقانونی در حالی صورت گرفته که اکثریت قربانیان زندانی و غیرنظامی و یا هم اینکه دیگر جنگجو نبودند که توسط نیروهای ویژه یا به دستور آنها کشته شدند. این یافته ها حاکی از جدی ترین نقض رفتار نظامی و ارزش های حرفه ای توسط ارتش استرالیا در افغانستان بود. بر اساس این گزارش بسیاری از قوانین نقض شد، داستان های ساختگی ایجاد شده و زندانی هایی کشته شدند. این در حالی است که در دو دهه گذشته بیش از ۲۵۰۰۰ استرالیایی در افغانستان خدمت می کردند که ۳۰۰۰ نفر از آنها نیروهای ویژه بودند به صورت چرخشی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶در افغانستان حضور داشتند.
با این حال، خبرگزاری ای بی سی استرالیا سه ماه پیش گزارش داده است که نیروهای استرالیایی در افغانستان مرتکب جنایت های جنگی شده اما حتی یک افسر در این رابطه مجازات نشده است و اقدامات انضباطی علیه افسران ارشد که مرتکب جنایت های جنگی شده اند نیز لغو شده است.
اما چرخه جنایت جنگی تنها به این دو مورد ختم نمی شود. بلکه موارد زیادی که پنهان مانده اند وجود دارد. با این وجود، کشورهای دیگری همچون ایالات متحده نیز در ردیف متهمان جنایت جنگی در افغانستان نیز هستند. به طوری که دادگاه کیفری بین المللی در ماه مارس سال ۲۰۲۰ به دادستان های خود اجازه داد تا در مورد جنایت های جنگی نیروهای آمریکایی در افغانستان تحقیق کند اما ایالات متحده در اقدامی فوری هشدار داد که تحریم های خود را اعمال می کند که منجر به مسدود شدن تحقیقات شد. چنانچه که دونالد ترامپ در ژوئن ۲۰۲۰ از ممنوعیت اقتصادی و سفر کارکنان این دادگاه خبر داد و دو قاضی این دادگاه به فهرست تحریم ها اضافه شد. از طرف دیگر، دولت ایالات متحده توافقنامه امنیتی دو جانبه ای را با دولت غنی امضا کرد که بر اساس آن جنایتکاران جنگی ایالات متحده توسط دادگاه های آمریکایی در قلمرو خود و نه در افغانستان محاکمه می شوند.درواقع، این مورد نیز به دلیل فشارهای ایالات متحده متوقف شد و عدالت در مورد قربانیان جنایت جنگی محقق نشد.
اما این روند حتی در جریان سقوط افغانستان نیز تداوم داشته است. چنانچه که طبق گزارش سازمان عفو بین الملل در جریان سقوط افغانستان نیز مواردی از جنایت های جنگی نیز وجود داشته است. گروه حقوق بشر عفو بین الملل طالبان، ارتش ایالات متحده و نیروهای امنیتی افغانستان را مسئول حملاتی می داند که از قبل از سقوط دولت در کابل در ماه اوت سال ۲۰۲۱ باعث تلفات غیرنظامیان در مقیاسی وسیع شد. بر اساس این گزارش طالبان در مقیاسی وسیع به شکنجه، اعدام های غیرقانونی و کشتار تا آخرین مرحله درگیری در افغانستان پرداختند.همچنین غیرنظامیانی نیز به دلیل حملات زمینی و هوایی نیروهای دفاع و امنیت ملی افغانستان و نیروهای نظامی ایالات متحده نیز کشته شدند، وجود دارد. چنانچه که بر اساس این گزارش چهار حمله هوایی در سال های اخیر ثبت شده که در مجموع ۲۸ غیرنظامی از جمله ۱۵ مرد، پنج زن و هشت کودک کشته و شش نفر دیگر زخمی شدند که سه مورد از این حملات توسط نیروهای امریکایی و یک مورد توسط نیروی هوایی افغانستان انجام شده است. همچنین در این گزارش آمده است که حملات به طور کلی منجر به کشته شدن غیرنظامیان شد. چراکه ایالات متحد سلاح های انفجاری را در مناطق پرجمعیت استفاده کرد. در گزارش عفو بین الملل همچنین آمده است که یک حمله هوایی در ولایت قندوز که به احتمال زیاد توسط نیروهای آمریکایی انجام شده بود منجر به کشته شدن پنج غیرنظامی ازجمله یک دختر سه ماهه شد.
در حالت کلی باید گفت که جنگ افغانستان همواره از غیرنظامیان قربانی گرفته است. به طوری که سازمان ملل متحد گزارش داده است که در شش ماهه اول سال ۲۰۲۱، ۱٫۶۵۹ غیرنظامی کشته و ۳٫۵۲۴ غیرنظامی دیگر زخمی شده اند که نسبت به سال گذشته آن ۴۷ درصد افزایش داشته است(DW,2022). اما در این میان آنچه واضح و مشخص است قربانی شدن غیرنظامیان در افغانستان در دو دهه گذشته توسط بازیگران مختلف بوده است که هیچگاه عدالت در مورد آنها به دلایل مختلف از جمله عدم پیگیری از سوی دولت افغانستان و نهادهای مسئول، سرپوش گذاشتن توسط مقامات کشورهای متهم و فشارهای سیاسی آنها برقرار نشد.
جنایت جنگی چیست؟
به طور کلی در مورد جنایت جنگی باید گفت که اگرچه ممنوعیت برخی رفتارها در انجام درگیری های مسلحانه را می توان به قرن های متمادی نسبت داد اما مفهوم «جنایت جنگی» به ویژه در اواخر قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم توسعه یافت. زمانی که حقوق بین الملل بشردوستانه به عنوان قانون درگیری های مسلحانه تدوین شد و کنوانسیون هایی مانند کنوانسیون های لاهه که در سال های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ به تصویب رسید بر منع طرف های متخاصم از استفاده از ابزار و روش های خاص جنگ تمرکز دارد، به امضا رسید.از آن زمان تاکنون چندین معاهده دیگر نیز به تصویب رسیده است. با این حال، جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت از جدی ترین جنایات حقوق بین الملل است.
در این میان سازمان هایی نیز برای بررسی جنایت های جنگی ایجاد شدند. مانند دادگاه کیفری بین المللی.«آی‌سی‌سی» که در لاهه در هلند مستقر است، ماهیت خود را چنین معرفی می‌کند که «کار این سازمان تحقیق و در صورت لزوم، محاکمه افرادی است که به ارتکاب سنگین‌ترین جنایت‌های مورد توجه جامعه بین‌المللی متهم‌‌اند. مانند: نسل‌کشی، جنایت‌های جنگی، جنایت‌های علیه بشریت، و جنایت تجاوز و تهاجم». همچنین، «این دادگاه در مبارزه جهانی برای پایان دادن به مصونیت از مجازات مشارکت دارد و هدفش آن است که از طریق عدالت کیفری بین‌المللی، بانیان [جنایات] را به‌دلیل جرایمی که مرتکب شده‌اند، بازخواست و موظف به پاسخگویی کند و به جلوگیری از تکرار این جنایت‌ها کمک کند.» در همین راستا این سازمان جنایات جنگی را نیز چنین توصیف می‌کند: «نقض فاحش کنوانسیون ژنو در زمینه درگیری‌های مسلحانه، که برای نمونه شامل استفاده از کودک‌سربازها می‌شود، کشتن یا شکنجه افرادی نظیر غیرنظامیان یا اسیران جنگی، هدایت عمدی حملات به سوی بیمارستان‌ها، بناهای تاریخی، یا مراکز دینی، آموزشی، هنری، علمی، یا خیریه.»
اما به طور کلی ماده هشت اساسنامه ۱۹۸۹ رم، معاهده بنیادین دیوان کیفری بین‌المللی، ۱۱ جنایت جنگی را فهرست کرده است و آن را «نقض شدید» کنوانسیون‌ها در درگیری بین ملت‌ها می‌داند، که عبارت‌اند از: قتل‌عمد- شکنجه- رفتار غیرانسانی- آزمایش‌های بیولوژیکی- عملی که به‌عمد رنج عظیمی به بار آورد- تخریب و تصاحب اموال- خدمت اجباری در نیروهای متخاصم- نفی محاکمه عادلانه- اخراج و انتقال غیرقانونی- حبس غیرقانونی- گروگان‌گیری(سامرلد،۱۴۰۰).
راه دشوار عدالت برای قربانیان جنگی در افغانستان
با این وجود، این افشاسازی و مطرح شدن جنایت جنگی در افغانستان در حالی مطرح شده است که از زمان درگیری در اوکراین کشورهای غربی از پیگیری جنایت های جنگی توسط روسیه در اوکراین صحبت می کنند. اما این درخواست ها در حالی عنوان می شود که این پرسش مطرح است که آیا برخورد با جنایت های جنگی باتوجه به نژاد قربانیان یا موقعیت جغرافیایی اهمیت بیشتری دارد یا خود جنایت ها و رنج قربانیان؟ این در حالی است که افغانستان به مدت دو دهه شاهد جنایت های جنگی بیشماری هم از سوی نیروهای داخلی و هم از سوی نیروهای خارجی بوده است که هیچگاه به صورت عادلانه برای آنها دادخواهی نشده است. به گونه ای که اکنون یکی از طرف های اصلی جنایت جنگی قدرت را در کابل به دست گرفته اند و در حالی که از مجازات مصون هستند در مناصب عالی دولتی حضور دارند. درواقع، باید گفت که جنگ دو دهه گذشته در افغانستان تلفات و خسارات جبران ناپذیری را وارد کرده است. بی توجهی و عدم اقدامات جدی در رابطه با قربانیان جنگی در افغانستان چه از سمت نهادهای داخلی و چه از سوی سازمان های بین المللی رسیدن به عدالت را به حلقه ای مفقوده در این کشور تبدیل کرده است. این در حالی است که حضور نیروهای خارجی در افغانستان از سال ۲۰۰۱ و با ژست متمدنانه در راستای تأمین امنیت و رفاه و آسایش برای شهروندان افغانستان از سمت کشورهای غربی در حالی بود که خود این کشورها بنیانگذاران ارزش و هنجارهای حقوق بشری و تدوین کنوانسیون ها و پایه گذاران نهادهای حقوق بشری بودند اما به نظر می رسد در مورد افغانستان هیچ یک از این موارد صادق نیست.
چنانچه که همانطور که آمد هنگامی که دادگاه کیفری بین المللی برای اولین بار تلاش کرد تا تحقیقاتی را در مورد جنایات انجام شده از زمان پیوستن افغانستان به دادگاه در سال ۲۰۰۳ آغاز کند، ایالات متحده به دلیل نگرانی از اینکه این تحقیقات سوالات نامناسبی را در مورد رفتار نیروهای آمریکایی در افغانستان مطرح کند، با آن مخالفت کرد. با این حال، در مارس ۲۰۲۰، دادگاه کیفری بین المللی سرانجام به دادستان اصلی اجازه داد تا تحقیقاتی را در مورد جنایات جنگی که از جولای ۲۰۰۲ در افغانستان انجام شده، آغاز کند. این در حالی است که تعداد انگشت شماری پرونده علیه عاملان جنایات جنگی در افغانستان و تحقیقات کیفری بین المللی گام های مثبتی برداشته اند. اما اگر به عنوان معیاری برای سطح حمایت جهانی از پاسخگویی در مورد جنایات جنگی در افغانستان درنظر گرفته شود، نشان دهنده بی تفاوتی تقریباً کامل جامعه بین المللی است. در مقابل در ششمین روز تهاجم چندجانبه روسیه به اوکراین، ۴۰ کشور طرف اساسانامه رم، وضعیت اوکراین را به دیوان بین المللی کیفری ارجاع دادند.همچنین، دوروز بعد، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد کمیسیونی را برای بررسی تمام ادعاهای نقض حقوق بشر در زمینه تجاوز روسیه به اوکراین تشکیل داد و تلاش های تحقیقاتی دیگری توسط اتحادیه اروپا، دولت ها و سازمان های غیردولتی در حال انجام است. در حالی که قربانیان افغان سالهاست منتظر عدالت اند. درواقع، سیاسی شدن جنایت های جنگی در افغانستان به بی انگیزگی نسبی جامعه بین المللی و دولت افغانستان برای پیگیری و پاسخگویی کمک کرده است(Ahmadi et al,2022).
به عبارت دیگر، جنایت های جنگی در افغانستان از سوی نیروهای خارجی و عدم پیگیری جدی آنها شرایط را برای قربانیان دشوار و آنها را به حال خود رها کرده است. به طوری که بر اساس یادداشتی در خبرگزاری رادیو آزادی« در یکی از مناطق دورافتاده ولایت هلمند جایی که به دلیل حضور پررنگ طالبان در دو دهه اخیر، نیروهای خارجی زیادی در آنجا حضور داشتند، چهار خانم که تنها زندگی می کنند ادعا دارند که به دلیل کشته شدن اعضای خانواده هایشان در بمباران های نیروهای خارجی در زمان حکومت قبلی حالا تنها زندگی می کنند».درواقع، جنایت های جنگی علیه غیرنظامیان بخش دیگری از مصائب جنگ در افغانستان است که در کمتر مواردی دیده شده است که قربانیان به عدالت رسیده باشند. اکنون نیز خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان پیگیری و پاسخگو کردن عاملان جنایت جنگی را دشوارتر کرده و رسیدن به عدالت را برای قربانیان و خانواده های آنها به امری سخت بدل کرده است و این ناامیدی را رقم زده که امکان پیگیری جنایت های جنگی در کشوری که اکنون یکی از عاملان اصلی جنگ و جنایت های جنگی در قدرت است را به صفر رسانده می رساند. به عبارت دیگر، افغانستان به دلیل اینکه توسط کشورهای غربی محاصره شده بود و جنایت های جنگی در آن کشور توسط عوامل خودی بوده و در جغرافیایی دیگر و خارج از منافع کشورهای غربی بوده هیچگاه نتوانسته به عدالت لازم برسد. درحالی که همانطور که آمد جنگ در اوکراین و جنایت های جنگی در آن که از لحاظ زمانی بسیار کمتر از جنگ در افغانستان بوده سازمان های حقوق بشری و کشورهای غربی را به تکاپو انداخته است.
منابع
سامرلد،جو(۱۴۰۰)، «جنایات جنگی چیست؛ چگونه بررسی می‌شود و چه مجازاتی دارد؟»، قابل دسترسی در: https://www.independentpersian.com/node/221261/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9B-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D9%88-%DA%86%D9%87-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%9F
Ahmadi,Belquis,Bateman,Kate and Worden,Scott(2022), “Intolerance of Atrocity Crimes in Ukraine Should Apply to Afghanistan”, https://www.usip.org/publications/2022/04/intolerance-atrocity-crimes-ukraine-should-apply-afghanistan
Aljazeera(2022), “BBC probe suggests Afghanistan war crimes by UK special forces”, https://www.aljazeera.com/news/2022/7/12/bbc-probe-suggests-afghanistan-war-crimes-by-uk-special-forces
DW(2022), “Report calls out ‘war crimes’ committed during collapse of Afghanistan”, https://www.dw.com/en/report-calls-out-war-crimes-committed-during-collapse-of-afghanistan/a-60124372
بالا
بازگشت