سید داوود مصباح

گذرگاه خطرناک تاریخ

شنبه‏، 26‏ فوريه‏ 2022

قسمت بیست وهفتم

اگربخواهیم جهان بشریت را آنطوری که هست مورد شناساسی قرار دهیم ، همیشه یک فاصله و دره ای بسیار عمیق بین جوامع بشری وحکومت های آن به روشنی می بینیم . این فاصله سبب کشمکش های بزرگ وچالش برانگیز گردیده است . میلیونها انسان روی زمین بدون آنکه خود بدانند مورد ستم واستثمار و فریب و بدرفتاری قرار گرفته اند . این که انسان روی زمین با این هه استعداد وآفرینش و با این همه نعم مادی که در طبیعت وجود دارد واین امکانات وسیع روی زمین ، انسان نمی تواند خوشبخت باشند و راحت زندگی نمایند ، همین فریب بزرگ است که سرمایه داری بورژوازی در غرب وکهنه استثمارگران وترورباشی های دینی در شرق زرنگترین افراد و خانواده های شان را به عنوان های قلابی دموکراسی و حقوق و قوانین ملی و شریعت و عدالت در رأس قدرت قرار می دهند    .این سران و سلاطین خود ساخته ، بشریت ومحیط اورا در انحصار خود قرارداده و با تقلب خود را خدمتگار مردم جازده اند در واقع شیطان بزرگ و بلای جان آدمی و زندگی انسان در روی زمین است . ژورژ سورل ، پرودون و دیگران حق داشتند که چنین نفرت عظیم از« دولت » داشته باشند واین دولت را شربزرگ وآفت زندگی بشناسند . درواقع انسان که موجود هوشمند است ، ازده هزار سال پیش یعنی درنیولتیک ( نوسنگی ) وانقلاب کشاورزی ، اراده جمعی برآن شد که در تولید و توزیع نعم مادی و زندگی جمعی نظمی بوجود آورند تا بهترو بیشتر تولید نمایند و رفاه و اسایش بیشتر بوجود آورند . این تز به مرور زمان انتی تیزی بوجود آورد که مالکیت خصوصی را سبب گردید و این آغاز فریب ، دروغ ، توطئه و بعد منجر به سنتیزی ظهورسران و سلاطین و قتل و کشتارگروهی مردمان گردید . این ظهورفتنه و فریب و استثمار را نهادینه ساخت . این به یک فرهنگ تبدیل گردید که درتمدن های قفقاز ، آسورو کلده و بعد مصرانکشاف یافت و چهره حق بجانب گرفت وبعد نوبت روم و ری رسید و سرانجام این سیستم در میان جوامع دوک نشین ووحشی اروپا راه یافت تا این که از قرن شانزدهم در غرب شروع به انکشاف کرد . در طول این زمان مردمان خوش اندیشی بودند که در هر مرحله ای کوشیدند جامعه بشری را به پایگاه اصلی اش برگردانند. صدها جنبش وقیام تا نیمه دوم قرن نوزدهم فرازو فرودی داشتند و 1843 کارل مارکس فرمول اساسی رهایی انسان را کشف و نهادینه ساخت . مارکس از این تاریخ تا 40سال عمر باقی مانده ای خود علاوه بر مبارزه عملی وگروهی صد ها موضوع اساسی کلید گشایش درب رهایی انسان در روی زمین را نوشت ، چنانچه دکتور مرتضی محیط دانشمند و مارکسیست شناخته شده ای ایرانی در کتاب خود زیرعنوان « کارل مارکس : زندگی و دیدگاه های او » در پیش گفتارمی نویسد : « گروندریسه : در سال 1939برای نخستین باربه زبان اصلی آلمانی به چاپ رسید . مجموعه آثار پنجاه جلدی مارکس و انگلس که در بر گیرنده ای کل آثار مارکس نیست – از اواسط دهه 1970 هنوز به پایان نرسیده .

 هنگامی که مارکس در ماه مارچ 1883درگذشت ، عملاً کوهی از دست نوشته ، نامه ، یادداشت وکتاب و مجله ونشریات مورد مطالعه و حاشیه نویسی شده ، برای فرید ریش انگلس بجا گذاشت .  انگلس ، مدت 12 سال پس ازآن ( تا هنگام درگذشت در 18959 ) با کوشش شبانه روزی ، روی این میراث کار کرد ، اما جز جلد دوم و سوم سرمایه وچند نوشته دیگر، نتوانست اثر دیگری از مارکس برای چاپ آماده کند وبقیه آن کوه ، دست نخورده باقی ماند .

پس از انگلس این میراث به « اگوست بیل » و « ادوارد برنشتین » که درآن هنگام امنای حزب سوسیال دموکرات المان بود واگذارگردید . چند سال بعد صندوق ها از لندن به برلین منتقل شد ودر آرشیو حزب سوسیال دموکرات جای گرفت . نوشته های مارکس ، سپس بنا به وصیت نامه انگلس به دختران مارکس داده شد ، که ابتداتوسط « النوراولینگ» دختر مارکس درلندن نگهداری می شد وپس ازمرگ اودر1898به خواهرش « لورالانارک » داده شد.پس ازمرگ « لورا » بخش عمده آثاردوباره به آرشیو حزب سوسیال دموکرات آلمان دربرلین منتقل شد .

برای نخستین باردریک گردهم آیی ازمارکسیستهای برجسته آلمانی ، اتریشی دردسامبر1910دروین مطرح شد . در این گردهم آیی « دیویدریازانوف » نیز حضورداشت . دیویدریازانف ، اهل اودسا ، متولد مارچ 1870بود . در15 سالگی به نارودنیکها پیوست وبخاطر فعالیت های داغ سیاسی مدت پنج سال زندان کشید . ریازانوف بعدازتلاش های گونه گون درراه انتشارآثارمارکس درسال 1918 موفق شد ارشیوبزرگی را سازماندهی کند ودر1919 اکادمی سوسیالیستی ( بعداً کمونیستی ) اتحادشوروی را بنیادگذاشت ودر 1920، انستیتومارکس – انگلس  بعداً( مارکس وانگلس و لنین ) زیرنظراو برپا شد.ابتدا نهادی مستقل بود ، اما بعدهازیرنظرحزب کمونیست ودولت شوروی قرارگرفت .این انستیتوتا سال 1930صدها مدرک دست اول 55000 پنجاوپنج هزارصفحه فتوکپی ، 32000سی ودوهزار جزوه وکتابخانه ای با 45000چهل وپنج هزارجلد کتاب ومجموعه مجلات جلد شده دراختیار داشت . سرانجام چاپ روسی این آثاردر 28جلد میان سال های 1931- 1951 انتشار یافت .  درسال 1933 با روی کارآمدن هیتلر ، با ارزش ترین بخش های ارشیو حزب سوسیال دموکرات آلمان ، از جمله نوشته های اصلی مارکس وانگلس به خارج فرستاده وچند سال بعد به یک شرکت بیمه هلندی فروخته شد . این شرکت نیزآنها را به انستیتوبین لمللی تارخ اجتماعی که تازه درآمستردام تأسیس شده بود سپرد وتا امروز نیزدرآن جا قراردارند . 

نخستین مجلدات چاپ دوم مجموعه آثارازسال 1975 آغازشد.انتشاراین مجموعه آثا) به زبان انگلیسی که قراربود50 پنجاه جلد باشد تا اواخردهه 1990هنوزبه انجام نرسیده وبرخی ازجلد های پراهمیت آن تازه دراواسط دهه 1990م انتشاریافته وتاکنون 47جلد آن قابل دسترسی است که ازسه بخش اساسی به  قرار ذیل است :

منابع :

1 -  دکترمرتضی محیط ، کارل مارکس ، زندگی و دیدگاه او ، چاپ اختران ، تهران ، 1382خ .

 2 -  آلن وودز، دردفاع از تئوری ، مقاله ، منتشرشده : ویب سایت گرایش بین المللی مارکسیستی      ترجمه : بابک کسرایی ، 15 اکتوبر 2009م .

3 - دکتر بهاوالدین پازارگاد ، تاریخ فلسفه سیاسی ، جلددوم ، چاپ مسعود ، تهران ، 1334خ ، ص 850 .

4 -  داریوش آشوری ، دانشنامه سیاسی ، چاپ دوازدهم ، انتشارات مروارید ، شابک ، تهران ، 1384خ .  5 -  احسان طبری ، درباره ملت ومسئله ملی ، نشر توده ، دوره هفتم ، 1358خ .

شنبه‏، 29‏ ژانويه‏ 2022                                                                               

قسمت بیست و ششم

دراین قسمت قبل از این که به  تأثیرفوری اندیشه ای کارل مارکس و فریدریش انگلس در قرن نوزدهم پرداخته شود ، یک موضوع قابل تذکر است این که ، در فصل دوم مانیفست کمونیست آمده است که : « کمونیست ها پیش آهنگ طبقه ای کارگراست . کمونیست ها باعزم ترین وراسخ ترین فراکسیون احزاب کارگری در سراسر جهان اند ... » چرا این موضوع برجسته گردیده ودرمرکزجنبش طبقه ی کارگرقرارداده شده است ؟! پاسخ این است که فرهنگ نقش بسیارشگفت انگیز در جامعه دارد . برتری نقش کمونیست ها چیزی نیست جزهمین فرهنگ بسیاردرخشان ودرک علمی ازجوامع بشری . باید توجه کرد که بخش های عظیم فرهنگ  بشری جهانی است ودرک ازجهان هستی ازبیگ بنگ Big Bang در کیهان شناسی وآغازحیات درین سیاره تاکنون چه ازنظرداروین ودیگردانشمندان زیست شناسی و نظریه علمی تکاملی مارکسیسم ، انسان با محیط خویش مواجه به یک سلسله رخ داد های طبیعی و اجتماعی گردیدند که در نتیجه با ظهورروابط مختلف اجتماعی فرهنگ های مطابق محیط و شرایط روابط شکل می گیرد که فرهنگ جوامع و روبنای شکل دهنده زیستی مادی را می سازد . درک عمیق از فرهنگ عمق ریشه یابی ساختاری جوامع انسانی را ممکن می سازد و برای تکامل و تغییربنیادی اجتماع انسانی وتغییروتکامل تولید و توزیع نعم مادی روبنای فرهنگی منطبق به آن الزامی است که درک آن به دانش کارگرفکری تعلق می گیرد که این کارگران تولیدکننده ی نظام فکری که پیشروترین آن ها اند ، همین کمونیست ها است . این کارگران تولید اندیشه ( کمونیست ها ) هستندکه انسان را همانطوری که هست می شناسند وحیات انسانی را در روی این سخره شکوهمند به مثابه سازنده فرهنگ و تمدن انسانی می شناساند . مثلاً باورهای تخیلی که پرادوکسی برواقعیت های ماهیتی انسان در روی زمین است را به تبارو قوم و طایفه و ملت تقسیم وانسان را به پاره های جدا ازهم قرار می دهند که وقتی به ژین شناسی علمی انسانی مراجعه شود به روشنی به ملاحظه می رسد که انسان باهم یکیست و هیچ تفاوتی بین تیره انسانی موجود نیست . با این دریافت علمی بدان حقیقت می رسیم که انسان های روی زمین باهم از لحاظ زنیتیکی یکیست . این موضوع بحث فرهنگی و جهانی کمونیستی است که برمعیارها و داده های علمی منطبق می باشد . فرهنگ یک پدیده سیال است که به قدرت تفکر و ذهن آدمی برمی گردد و از این حالت سیالی افسانه سازان سود برده اند و درروی زمین مناطق فکری وبستر فرهنگی را بوجود آورده اند که با مما شات وآرامی می توان آن را دفع وترد کرد .فرهنگ های که با زهر تخیل های غیر واقعی به اذهان جامعه ای نشسته که باعث عدم پیشرفت و تکامل جوامع می گردد باید از سیستم جدا کرد . در اروپا تا زمانی به پیشرفت وتمدن برتردست نیافتند که کلیسا و خرافات اورا ازامورمربوط به دانش وتکنالوژی قطع نکردند . حوضه فرهنگی آریانا (ایران تا سند وسمرکند )  را از عربی شدن چون مصرچه نجات داد ؟! ، فرهنگ . همین شعرو ادبیات گسترده زبان فارسی ، موسیقی و هنروارزش های تاریخی و اسطوره ای تاریخی عمیق آن است . درهند که درچهارصد سال حکومت سلسله تیموریان زبان وادب فارسی بسیار گسترده بود ، در اولین روزهای تسلط کامل استعمار انگلیس اولین کاری که کردند زبان انگلیسی را جاگزین زبان فارسی درمراکز آموزیشی قرار دادند . انگلیس می دانیست که بافرهنگ هندوایرانی نمی تواندسلطه برهند را کامل سازد . اعراب بعد از فتح مصر با برانداختن زبان و ادب و فرهنگ قبطی زبان عربی را جاگزین سازند ، اما عرب ها نتوانیست در اسپانیا این کار را انجام دهد که سرانجام به بیرون راندن اعراب و تمام آنچه را ریشته بودند گردید . درآریانا یعقوب لیث صفار(840- 879 م ) متولد قریه ای « قرنین» ( شکل عربی شده کلمه قرقر یا غرغر ؛ غرغری امروزه ) 2 . این روستا کنار خاشرود بین بست و فراه که ویرانه ای آن در خاک افغانستان موجود است .یعقوب این سردسته عیاران سیستان بعد ازتشکیل حکومت صفاریان در861م ازجمله اصلاحاتی که بوجود آورد یکی هم اصلاحات فرهنگی بود که در868 درمقابل شعری که در وصف وی گفتند واکنش نشان داد و خطاب به شاعر گفت « چیزی که من اندر نیابم ، چرا باید گفت » ازاین تاریخ فرمان داد که هیج شاعرو نویسنده ای جز به زبان پارسی دری نگویند ونه نویسند . درآریانا با وجود فشارعرب ها بر گویش زبان عربی بازهم مردم به زبان فارسی سخن می گفتند وبه این مردم می گفتند « پارسی وان » جالب است یک قصه ای از این مرد عیارسیستان گفت : وی در اوایل جون 1879 در بیماری قولینج در نزدیکی گندی شاپورقرارداشت که یک قاصدی از جانب خلیفه به منظور پیشنهاد صلح نزدوی آمد یعقوب با وجود مریضی قاصد خلیفه را به حضور پذیرفت . قاصد با تعجب دید که از درباروحاجب درکی نیست ، سردار لشکرخراسان زمین شخص بی تکلف و ساده روی گلیم نشسته وبه سپر جنگی خود تکیه زده و در پهلویش شمشیر و دور تر از آن سفره ای با نان خشک و قدری پیازو یک ظرف آب . یعقوب رو به قاصد نموده گفت : « به خلیفه بگو ، اگر از این مرض زنده ماندم همانا میان من و تو جز این شمشیرکسی دیگرفیصله نخواهد کرد . من در کودکی و جوانی با نان و پیاز زندگی کرده ام از دستمزد حلال خویش به سختی گذاره کرده ام ؛ اگردرجنگ با توبازشکست بخورم وبازبا نان وپاز خود رو آورده به آن خواهم ساخت وبه بازماندگان خویش درس خواهم داد که آنان بعد ازمن هم چنین کند . » 1

  خلق های سرزمین افغانستان افتخار دارد که در طول زمان بسیار خطرناک تاریخ ، زبان و ادب پارسی را پاسداری وسچه و پاک نگه داشته است . این مردمان ، درس یعقوب لیث صفار،آن آزاده مرد عیاررا پاس داشته اند و با همه سختی های زندگی با نان وپیاز؛ زبان و ادب پارسی را حفظ کردند .

در درازنای تاریخی زبان پارسی دری ( ملک وشعرا تقی بهار و خانلری و دیگران ) این زبان بطورعمده دوبار مورد تهاجم بسیار خطرناک و نابود کننده قرار گرفت ؛ یکبار توسط اعراب که توسط عیاروسردار بزرگ یعقوب لیث صفارنجات داده شد و بار دوم توسط انگلیس ، که بعد ازاشغال هند براندازی زبان پارسی را انجام داد و سخت کوشش کرد که در ایران و افغانستان نیزبرای براندازی دست یابند که خوشبختانه با مقاومت جنبش های ملی و مشروطه خواهان مواجه گردید . تاهنوزهم این برنامه های خصمانه در قبال زبان و ادب پارسی وجود دارد ، که وظیفه نسل جوان و دانشمندان جغرافیای فرهنگی به ویژه افغانستان است که هوشیاروبیدار باشند .

 دراروپا منجمله در انگلستان درنیمه دوم قرن نوزدهم با شدت زیاد جنبش های کمونیستی و کارگری به رهبری کارل مارکس و فرید ریش انگلس فرازو فرود شتابنده داشت ، حکومت های سرمایه داری اروپا و عمدتاً انگلیس با فراخوانی نخبگان بورژوازی اروپا درسایت قدرت حاکمه ، کمیته سه صد ( اتاق فکری نخبگان سیاسی ) را ایجاد و برای مبارزه علیه جنبش کمونیستی وکارگری فعال ونیرومند ساخت وسیاست های برای مناطق استعماری طرح و تدوین کردند . برای درک گوشه ای ازسیاست های استعمار نو وکهنه اسناد لانه های جاسوسی باید خوانده شود .

سیر مارکسیسم در اروپا پس از مارکس و انگلس : 

درنیمه دوم سده نوزدهم میلادی فضای اروپا را شوروهیجانی ازجنبش های کمونیستی وکارگری فرا گرفته بود . ار هگلیست های جوان که مارکس هم در ایام جوانی جز ان ها بود تا زمان پیوستن انگلس با مارکس و آغاز فعالیت های تشکیلاتی وتفکرو نگارش علمی جامعه شناسی و اقتصاد با این تفاوت عمده که فلاسفه ای قبل از مارکس صرف درشرح و نگارش اندیشه می پرداختند که مارکس با کشف قوانین تغییر جامعه ونظام اقتصادی و اجتماعی بنیاد جنبش های نوین کمونیستی و کارگری را نهاد . مارکس و انگلس با نبوغ و دانشی که داشتند با دقت زیاد با بررسی فاز های تاریخی جوامع انسانی و درک و شناخت عمیق از سیستم های اقتصادی و اجتماعی پرداختند و کشف کردند که تضادطبقاتی در طول تاریخ مسئله اساسی بوده و همیشه این نبرد ادامه داشته واکثریت جوامع بشری توسط عده ای قلیلی ازسران و سلاطین مورد استثمارو ستم قرار داشته و نیروی مولده را در اختیارداشتند وبا کشف این که نیروی مولده یعنی کارگران زنجیر شکن این استبداد و استثمار انسان از انسان بوده است .

 بعد ازمارکس هم جنبش های ماکسی و کارگری در اروپا با شوروهیجان ادامه داشت ودانشمندان و فعالان سیاسی با ادامه مارکسیسم ، اما هرکدام به شیوه ودرک خود از مارکسیسم به تشکل جنبش های کارگری ادامه دادند ، چون :  «هنری هیندمن،جیمزهاردی ، فدیناندلاسال، ویلهلم لیب نخت ،اگوست بیل ، ادواردبرنشتین ، کارل کائوتسکی ، گورگی پله خانوف ، آلسکراد پیرژوزف ، پرودن ، میخائیل باکونین ، کروپاتکین ، تارمن توماس ، هندریک دمان ، روزالوگزامبورک ، ژورژسورل ، امیل دورکهایم ، کارل هارتمن و دیگران » 3

 براین اساس هریک از دانشمندان بخش ها و فلسفه های منشعب از مارکسیسم را ایجاد کردند ، مثل فابیانیسم ، گیلد سوسیالیسم ، سندیکالیسم ، پارتی سوسیالیسم مارکسیسم ، باکونیسم و غیره .

این دوکترین ها باهمه تفاوت های نظری منشا واحد همان مارکسیسم داشت . گرچه اکثراین صاحب نظران در زمان حیات مارکس و بعد انگلس می زیستند وعضو انترناسیونال بودند ، آما هنوز بسیاری از اثار کارل مارکس را مطالعه نکرده بودند ، چون هنوز دوجلد کاپیتال و دست نوشته های مارکس به دسترس نبود ، لذا اختلاف نظر بر سر تفسیراز مفاهیم بسیار طبیعی بود . عده ای چون باکونین ، پرودون وژورژسورل خود را هم طراز مارکس می دانستند . از جمله میخائیل باکونین در زمان مارکس دارای تشکیلات مستقل سیاسی بود که مستقیماً درکنگره و کنفرانسهای انترناسیونال در مخالفت با تسیس های مارکس برمی خواست . این مقابله سبب اخراج گروه وی ازانترناسیونال گردید. پرودون و ژورژ سورل با مارکس مکاتبه داشت و احترامانه از مارکس می خواستند که بعد ازانقلاب پرولتاریا باید « دولت » کاملاً حذف گردد ، که مارکس برایشان می نویشت که تامدتی بعد ازانقلاب باید دولت برای یک مرحله ای عبوری برای تنظیم سیستم وجود داشته باشد .

سرانجام اختلاف بر مسائل نظری ( تئوریک ) بطورعمده دودسته از مارکسیست ها به مبارزه ای خود ادامه دادند : دسته اول ، مارکسیست های انقلابی بودند و هستند که مارکسیسم را بیشتردرپراتیک بکار می برند و دسته دوم اعتقاد به تکاملی بودن مارکسیسم دارند یعنی Evolution را درنظر می گیرند .

همچنانی که تذکرداده شد که دسته سوم پرودون و ژورژسورل بودند که ژورژسورل ( 1848-1922) موئسیس مکتب سندیکالیسم است . سورل ژورنالیست فرانسوی بوده به گفته ای خودش مرد تخیلی ورومانتیک ( ایرسیونالیست ) است . اثرمعروف وی بنام « انعکاس طغیان » در 1908 مرجع وسندو مرام سندیکالیسم می باشد . سورل از مارکسیسم به شیوه درک رومانتیک خودش تفسیر و برداشت دارد واحساسات را محرک حرکت و پیروزی می داند ، مثلاً وی می گوید : « حرکات مردم نتیجه عقل شان نیست ، بلکه احساسات شان محرک حرکات شان می باشد . ایده ها و افکار چون به مردم عرضه شود ، آنها را بحرک می آورد ، اما نه به عنوان حقایق علمی ، بلکه به عنوان افسانه هائی که موافق با میل مردم است .» 4 وی در ادامه می نویسد : « نفرت طبقه بورژوااز طغیان ، در مقایسه با نفرت کاپیتالیستهای اجداد ایشان از طغیان خود دلیل بیولوژیکی فساد وپوسیدگی این طبقه وعلامت سقوط ایشان است .» سورل گفته ای کلمانسوی فاشیست وضد مذهب را که بعداً به نخست وزیری فرانسه منصوب گردید نقل کرده گوید : « هرفردیاهرقدرت که عملش همیشه از نوع تسلیم باشد ، تنها با خروج خود ازعالم وجود می تواند به گرفتاری خویش خاتمه دهد.آن کس که زندگی می کند مقاومت می نماید ، آن کس که مقاومت نکند ، اجازه داده است که وی را قطعه قطعه وپاره پاره نماید .» 5

سندیکالیسم مانند انارشیسم معتقد است :« هرشکلی از اشکال دولت بدون استثنا آلت ظلم وستمگری است ، لذا دولت باید یکسره منحل گرددوملغی شود وکارگران خالق محصول ، واتحادیه های  کارگران باید حکومت را در دست گیرند . از لحاظ عامل محرک ، عمل اتحادیه ها باید حالت سوسیالیستیک داشته باشد ، نه کاپیتالیستیک ، وعمل آنها بر اساس مفیدبودن وقابلیت استعمال باشد نه برای جلب سود ونفع .» 6

وجوه اشتراک سندیکالیسم وسوسیالیسم :

منابع :

1 – یغمایی ، حسن ( 1370خ)، تاریخ دولت صفاریان ، تهران ، دنیای کتاب

2 -  لغت نامه دهخدا

3 -  پازارگاد ، بهاولدین ، دکتور، تاریخ فلسفه سیاسی ، ج3 ، تهران ، 1334خ ، ص 1053 .         4 ،5 – همان ، ص 1076

  6 ، 7 – همان ، ص1077

8 ، 9 -  لنین ، بیماری کودکی ، چپ گرایی در کمونیسم ، منتخب آثار ، ص789 .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

‏