پوهاند محمد بشیر دودیال
قاموس کبیر افغانستان یک گنجینه ی علمی و اکادمیک
قاموس( Dictionary)، لغتنامه(Glossary)سالنامه های احصائیویStatistical yearbook))، دایره المعارفها( Encyclopedia) و کتب درسی پوهتونهاTextbook)) در هر کشور کُتب مرجع وماخذ های معتبر ودارایی معنوی(intellectual property)شمرده میشوند. این آثار گرانبها در جوامع پیشرفته، متمدن و دارای فرهنگ عالی دستاورد بزرګ نخبگان علمی (Elitism) بوده، در خدمت جامعه و مراکز علمی قرار میداشته باشند. ارزشدهی فوق العاده به چنین اثار در نظامهای نخبه سالار( Scientific Elites) یکی از ممیزات چنین جوامع شمرده میشود. آثار دانشمندان، متخصصان و استادان از جمله ایجادیات خلاقانه و تولید فکری و تخلیقی اند که مایه افتخار تمام بشریت شمرده میشوند. این آثاربعد از مطالعات دوامدار، جمع اوری ارقام، انجام سروی ها، تتبعات و تجارب کافی در خدمت جامعه علمی قرار داده میشوند. اینک خوشبختانه ما هم در کشور خود به این آرمان بزرگ در حال نایل شدن هستیم که باید درین راه قدم های استوار برداشته شود.
افغانستان قبلاً نیز درای اثار علمی و فرهنگ غنی بود، اما به اثر وارد شدن تکنالوژی جدید که وسایل و ذرایع الکترونیکی و دیجتلی ظرفیت بسیار وسیع را برای حفط و نشر چنین ثروتهای معنوی اماده ساخته است، وارد یک مرحله ی جدیدی شده ایم.اینک دانشمندان و نخبگان ما موفق شدند تا یک قاموس آنلاین را دراختیار مراکز علمی و دانشمندان قرار دهد. امروز دانشمندان، محققان، محصلان و اهل علم وتحقیق میتوانند ضمن مطالعه و تحقیق اګر به یک اصطلاح نامانوس و جدیدی برمیخورند وضرورت به معنای آن را میبینند، بدون آنکه اصل کار تحقیق، سلسله ی نوشته یا مطالعه را رها سازند، صرف با یک کلیک کردن در کمپیوتر خود میتوانند به بسیار به آسانی معنی مورد نظر را آسان و بدون ضیاع وقت دریافت کنند، بدون آنکه کتابی را ورق زده باشند و دوباره به اصل کار و مطالعه برګردند.
جای مسرت است که دانشمندان افغانستان دست به دست هم داده، با قبول ایثار وتحمل رنج ومشقت پروژه ی قاموس کبیر افغانستان را آغاز و اینک کار تکمیل کردن آن دوام دارد. در اتمام این تلاش علمی؛ جنابان هریک: انجنیر قیس کبیر، خواهر پرافتخار و زحمتکش صالحه واهب، شادروان استاد ګرامی هاشمیان ، داکتر صاحب نعیم اسد، محمداجان مرزی ومحترم داکتر وزیری تلاشهای صادقانه نمودند و سنگ بنای این پروژه بزرگ ملی را گذاشتند، دوستان ګرامی هریک محترم مسعود فارانی، داکتر سید عبدالله کاظم و اکادمیسین سیستانی این تلاش را حمایه معنوی فرمودند. بعداً دوستان دیگر مانند؛داکتر عبدالحنان روستایی، پوهندوی محمد آصف بهاند، عبدالله عادل، جناب ملکزی...نیز با این پروژه همکار شدند. درین زمره دوستان به راقم الحروف نیز افتخار سهمگیری بخشیدند. ما چشم به راه همکاری های اکادمیک دانشمندان در عرصه های مختلف میباشیم. پیشبرد چنین پروژه ها طالب کار و تلاش شباروزی صدها دانشمند میباشند.
باید اکیداً روی ضرورت قاموس کبیر توجه کرد، زیرا یکتعداد همسایگان مغرض ودزدان فرهنگی تلاش نموده اند داشته های ما را از خود سازند. ایشان به پیشقدم شدن در قاموس و دایره المعارف نویسی خواستند تاریخ را مسخ، مفاخر را ازخود و حتا به ما توهین نمایند، عمدا ً اسامی تاریخی مربوط به جامعۀ مارا نادرست سجل کرده اند و در پیکار فرهنگی با ما قرار گرفتند، حقایق را جعل کردند، چهره های نامدار این سرزمین را طور جعلی از خود ساختند و میخواستند زبان ما رازبون ساخته دُر دری را درزخف های درشت ناپدید سازند، ولی لله الحمد اکنون باید واردمیدان شد، اما چگونه؟ با دست خالی اقدام به اینکار نمیشود، این اقدام ضرورت به قربانی دارد.
به همین مقصد وانگیزه تعدادی از دوستان خبیر ومصمم، با وجود مخالفت و سنگ اندازی بعضی ها،برآن شدند تا بجای شکایت از تهاجم فرهنگی بیگانگان، باید در تدوین یکقاموس آنلاین، طبق خواستهای عصروزمان، اقدام جدی نمایند.به قول کنفوسیوس حکیم بزرګ که گفت بود : (به جای شکایت ودشنام برتاریکی، شمعی را روشن کن! ).
گرچه این وظیفه ای پرمسئولیت، کارآسان نبود، باآنهم یکعده منورین وطندوست و دانشمندان متعهد با وقوف ازمشکلات به این اقدام ملی و تاریخی مبادرت ورزیدند که اسمای شان در فوق تذکر یافت. اکنون این گنجینه بزرگ به شکل آنلاین در دسترس تعدادی از محققان، نویسندگان، محصلان، شعرا و ادبا قرار دارد، که میتوان با لینک های ذیل به بخش های دری و انگلیسی آن دسترسی پیدا کرد:
http://www.afghan-academic.com
در مورد قاموس کبیر افغانستان و سابقه قاموسها:یکقاموس چه به شکل هارد(کتابی) یا چه آنلاین باشد ، حاوی نام ها، مقولات، مشاهیر، اماکن، اصطلاحات ولغاتی است که در ابعادی طبیعی و دانشی بشری تنظیم شده است.در افغانستان تالیف وتدیون قاموس ها پدیده ی تقریباً جدید است که عمر آن به هشتاد سال نمیرسد، ولی نخستین قاموسها در ادبیات تدوین گردیده اند،بعداً در سایر رشته ها عرض اندام نمودند. مانند قاموس شادروان افغانی نویس که از جمله ی اولین ها شمرده میشود، بعداً اکادمی علوم افغانستان قاموس های غیرتشریحی و تشریحی را تحریر و چاپ نمود. اکنون قاموسهای اقتصادی شادروان پوهنوال غوثي، قاموس جیالوجیکی انجینر کلیوال، دکشنری بهیج، مجموعه اصطلاحات حقوقی وسیاسی ستانکزی(به زبانهای دری وپشتو)، و قاموسدپلوم انجنیر عاطف را میتوان طور نمونه نام برد. اینجانب دکشنری تشریحی زراعتی را در ۲۵۰+۳۵= ۲۸۵صفحه و دکشنری اقتصادی را در ۴۹۰+۱۴۰=۶۱۰صفحه توانستم تکمیل و به شکل کتابی چاپ ونشر نموده درخدمت هموطنان قرار دهم. همچنانلغتنامه های اداره و مدیرت رفیع کابلی ولغتنامه داکتر سمیع نور تحت عنوان (فرهنګ اصطلاحات اقتصد و علم مدیریت)، قاموس ادبی سیداصغرهاشمی ویکتعداد دیګر را یاداوری نمود. تمام اینها بشکل کتابی اند. معنای این سخن آن است که دکشنری و لغتنامه از هم فرق دارند.همچنان قبل ازینکه قاموسها به زبانهای رسمی کشور تدوین و تالیف گردند، دانشمندان رشته های مختلف، خصوصاً طب، انجنیری، زراعت، اقتصاد، حقوق،فارمسی وغیره به دکشنری های انگلیسی وبعضاً المانی و فرانسوی مراجعه میکردند. استفاده از دکشنری های خارجی کار مشکل بود، حتا بعضاً سوً تفاهمات و برداشتهای دور از مقصد بوقوع میپوست. اکنون این مشکل حل ګردیده و قدمهای بعدی نیز برداشته میشود.امید است درسایر رشته ها نیز به این کار ضروری ادامه داد.
بدینوسیله باید از زحمات وتلاشهای مبتکرانه، خلاقانه، وطندوستانه و فداکارانه ی ذوات جلیل القدر که در فوق اسمای شان تذکر یافت یاداوری کرد و ارج نهاد.با آگاهی یافتن محققان، نویسندگان و محصلان ازین گنجینه؛ آنها آدرس آن را خواهند یافت و از غنای آن استفاده خواهند نمود.عنقریب مدت چهار سال از شروع کار این قاموس میگذرد، پیشنهاد میگردد مراکز علمی ما پنجمین سالگرد این دستاورد را دایر و این پروژه ملی را تقدیر و به همه مراکز علمی معرفی نمایند.
بالا
بازگشت