سید داوود مصباح

گذرگاه خطر ناک تاریخ

قسمت ششم

درنگی بر قرون وسطی :

 اگر نظر دقیق تر بر سده های دوازدهم تا پانزدهم انداخته شود ، این دوره ظهور قدرت های جدید و برخورد تمدنهای آن زمان و جابجایی کوچ نشین های المانی و در مشرق ترک های عثمانی از یک طرف و ازجانب دیگر تلاش عیسویت و پاپ ها برای استمرار قدرت و سلط بر سران و سلاطین غرب و نهادینه سازی فرهنگ اسلامی در مشرق زمین بود . در سرزمین های اروپایی مردم از باج گیری فیودالان و پاپ ها به شدت هستی و زندگی شان را از دست میدادند و روستاها از سکنه خالی می شد و دهقانان زیر فشار زیاد قرار داشتند و دسته دسته به سوی شرق مها جرت می کردند و عده ای زیاد دهقانان طعمه مرگ سیا ( وباه ) می شدند و مواشی و حشم شان نیز گرفتار طاعون بودند . در مشرق هم اگرچه دسته های جنگی مغولان مزارع مردم را به چمن زار های برای چراگاه اسپان شان در چین وایران و خراسان تبدیل می کردند ، با آن هم زراعت و مالداری و تجارت ادامه داشت و بازارهای و کاروان سراها و شهر ها رونقی از زندگی جوشان آدمی داشت . در اروپا سه جریان بوجود آمده بود . مبارزه بین تجدد خوا هان وفرماسیونری و کلیسای کاتولیک ، بطور عمده بین شاهان و حکومت و قدرت کلیسا و پاپ ها . مبارزه دهقانان علیه فیودال ها و کسبه کاران ، معماران و نجاران علیه بیگاری و ستم فیودالان . سوم جابجایی کوچ نشین های المانی و اشغال سرزمین های بالکان و فنلند و اطراف المان کنونی و جنگ صد ساله فرانسه با انگلیس .    همانطوری که در ایران و افغانستان و آسیای میانه قیام های بسیار پرقدرت مردمی علیه اعراب و خلافت اسلامی جریان داشت که تا سده های از قرون وسطی ادامه داشت . در غرب قیام های دهقانی زیادی رخ داد ، مثل : قیام دهقانی در کاتالونیا به سال 1462م ، قیام دهقانی کاتالونیا در 1484م ، قیام دهقانی بنام « وات تالور » در انگلیس 1381م ، نهضت ضد کاتولیکی « هویست ها » 1431م ، جنگ « فلورانس » با فیودال ها در سال 1378م و قیام پیشه وران بنام « قیام چومپی ها » در 20 ژوئن 1378 م . نهضت هومانیسم بر ضد کلیسا و پاپ ها و قیام دهقانان چینی بر ضد مغول ها در 1348م .

 توضح مختصر این تهضت ها در اواخر قرون وسطی :

در اروپای آن زمان مزارع دهقانی و خورده مالکیت وجود نداشت و تمام زمین های زراعتی ، وسایل کشاورزی و منابع آب به مالکین و فیودالان تعلق داشت . دهقانان روی زمین ملاکان فیودال کار می کردند  . « بیگاری و سیورسات که سابقا از دهقنان گرفته می شد به عوارض نقدی مبدل شد ، ملاکین ، با استفاده از عوارض نقدی که جای سیورسات را گرفته بود ، برای کشت و کار زمین ، دهقانان را با دستمزد نازلی به عنوان کارگر زراعتی اجیر می کردند . ملاکین بمنظور افزایش درآمد خود جنگلها و مراتع عمومی را که سابقا مورد استفاده دهقانان بود تصاحب کردند . دهقانان اکنون دیگر جایی برای چراندن احشام و محلی برای بریدن درخت نداشتند .» 1،  وضع دهقانان بخصوص در اواسط قرن چهاردهم وخیم تر شد ، در این زمان طاعون که « مرگ سیا» نامیده می شد ، در انگلستان در سالهای 1348 – 1349 م  بیداد می کرد .  مردم بسیاری بخصوص طبقه زحمتکش طعمه مرگ گردیدند . دهات یکسره از سکنه خالی شد ، احشام بی صاحب در دشت ها یله بودند و گروه گروه از مواشی تلف می شد . دیگر ملاکین برای مزارع شان دهقان نداشت و کمبود غله و به دنبال آن قحطی فرا رسید . از 1337م جنگ های صد ساله فرانسه و انگلیس آغاز یافته بود که اخد مالیات جنگی نیز از توان دهقانان بالا بود و نارضایتی بین کسبه کاران و عامه مردم شدت یافت و یک باور بین عموم بوجود آمد که : « زمین باید از آن همه باشد و تمام مردم باید با هم برابر باشند  . در دهات اغلب این ضرب المثل تکرار می شد  ، « وقتیکه آدم می کاشت  و حوا میرشت چه کسی جز ء اشراف بود ؟ . » 2

 در دهات و در میان خلق مبلغینی پیدا شدند که از کار کلیسای ثروتمند و مقتدر ، که جیب مردم را میزدند ، پرده بر می داشت ، آنان با سخنان آتشین خود بر فیودال ها ، قضات حریص و ماموران پادشاه داد می زدند . در میان مبلغین خلق « جان پول » که نفوذ زیادی بین توده ها داشت ، شعار برابری ، استرداد زمین های اسقف و پاپ ها و املاک فیودالی را برای تقسم به دهقانان می خواست . مالیات سرانه که برای خرج جنگ صد ساله با فرانسه وضع شده بود که ماورین وصول این مالیات بخود اجازه هر نوع تعدی و سوء استفاده را می داد ، کاسه صبر مردم را لبریز ساخت و از شرق انگلستان در 1381 قیام دهقانی آغاز گردید . قیام در ابتدا به عنوان اعتراض علیه مالیات سرانه آغاز شد ، اما به زودی بر ضد ستمگران ، فیودال ها و کلیسا و اسقف ها و کشیش ها ، که بیرحم ترین اسثمارگران بودند ، اماج قرار گرفت . گروه های دهقانی معابد و خانه های ار بابی را غارت می کردند ، رمه و اموال آنان را می بردند . و مردم زجمتکش شهری از دهقانان پشتیبانی می کردند . دهقانان « جان پول » را از زندان آزادساخت و جان با کینه عمیق طبقاتی با دهقانان همراهی می کرد و شعار های نه اصلاح بلکه بر اندازی کامل نظام فیودالی و سرداری مذهبی و مصاره زمین های کلیسا و ملاکین فیودال را برای دهقانان و لغو سرواژ و سود خواری را می طلبید . « او مردم را به کشتن تمام فیودال ها و همدستان شان و قضات پادشاهی فرا می خواند ، و می گفت اوضاع انگلستان فقط هنگامی اصلاح خواهد شد که کلیه اموال اشتراکی شود ، نه سرف وجود داشته باشد نه اشراف و همه مردم مساوی باشند . » 3   

دهقانان در دو دسته عظیم به لندن رسیدند وخانه های مقامات در باری را سوختند وویران کردند و عده ای از آنان را کشتند و زندان را کشودند و بندیان را آزاد ساختند . » 4  سرانجام گرچه بسیاری از مطالبات شان در ملاقات با « ریچارد » دوم پادشاه انگلیس تحقق پذیرفت ، اما شوالیه ها و فیودالان با فراهم آوری لشکر بر دهقانان یورش بردند و سرانجام قیام سرکوب شد .

  قیام دفقانان در کاتالونیا به سال 1462م :

کاتالونیا منطقه خود مختار در شمال شرق اسپانیا موقعیت داشته که مرکز آن شهر بارسلون و کابینه ای آن اکنون توسط 8 مردو 6زن تشکیل شده . کاتالونیا تا سرشماری 1918م  هشت میلیون جمعیت و دارای چهار ایالت است و در اول جولای 2018 در نتیجه یک همه پرسی به اکثریت کامل آراء استقلال خود را از اسپانیا اعلام کردند که از جانب دادگاه عالی اسپانیا رد گردید .  دهقانان کاتالونیا بسال 1462م علیه فیودال ها و سود خواران و کلیسا دست به قیام زدند . شعار شان آزادی و برابری بود و چنین می گفتند : « آدم مرد ووصیت نامه ای بجا نگذاشت ، بنا براین بایستی زمین میان فرزندان آدم – تمام مردم قسمت شود . بی عدالتی است که عده ای زمین داشته باشد و سایرین بی زمین بمانند . » 5

 آن قیام دست آورد های داشت و دهقانان آزادی خود را از وابستگی به مزارع اربابی رهایی بخشیدند و دیگر مجبور نبودند که تحت فرمان مالک قرار بگیرند .

 در سال 1484م در کاتالونیا قیام دهقانی جدیدی در گرفت . این بار فیودالان توانیستند قیام را سرکوب کنند ، اما این سرکوب به جنگ پارتیزانی تبدیل شد .

قیام چومپی ها :

قیام کارگران نساجی در 20 جنوری 1278م در فلورانس بوقع پیوست . ( در فلورانس کارگران نساجی را « چومپی ها » می گفتند . ) چومپی ها و پیشه وران کوچک در حالی که زنگ ها را به صدا در آورده بودند به کوچه ها ریختند . ابتدا کوشیدند قصور سینورها را تصرف کنند ، چون به این امر موفق نشدند ، به ویران کردن خانه های ثروتمندان دست زدند . در 22جنوری ، چومپی ها کاخ سینور ها را تسخیر کردند و اعضای کاخ با وحشت گریختند . پس از سقوط قدرت ، مردم و قیام کنندگان سه سازمان صنفی تأسس کردند . دو سازمان برای پیشه وران کوچک و یکی برای چومپی ها . نمایندگان این سازمانها به کاخ جدید سینور ها راه یافتند  . به این ترتب جنبش های دهقانان و کارگران و توده های زحمتکش برای خواست های صنفی و اجتماعی شان به مبارزه وقیام ها پرداختند . صدها مبلغ مردمی در شهر ها و روستا به تبلیغ ضد پاپ ها و کاتولیک ها و فیودالها با حمایت مردم به تبلیغ می پرداختند .این مبارزات مردم ، دهقانان    کارگران و پیشه وران زمینه ساز جنبش « هومانیسم و رنسانس » گردید . شکست پیهم پاپ ها و کاتولیک ها در جنگ های صلیبی در شرق ، اعتبار آنان را از بین برد و دروغ های شاخ دار آنان راجع به تبلیغات مذهبی آشکار گردید و شاهان و سلاطین اروپایی هم از این زمینه برای حذف اقتدار کلیسا و تسلط انان در امور دولت و تجارت و اقتصاد ، استفاده کردند . در این موقع جنبش های نوین پا می گیرد .  هومانیسم و رنسانس :

 در قرن چهاردهم و پانزدهم ، ایتالیا یکی از پیش قدم ترین کشور در اروپا محسوب می شد . در ایتالیا نخستین پایه های صنعت ، بانکداری و تجارت تنظیم شده بوجود آمد . هنر ، ادبیات و فرهنگ نوینی را نشان می داد . قشری از بورژوازی از نسل نو سر برآورده بود . در این فضای جدید ، مردم به گفتار و خیال بافی های پاپ ها اعتنای نمی کرد . جوانان به مفاهیم انسانی و زیست باهمی و بشر دوستی توجه و اندیشه خود را معطوف داشت و انجمن های روشنفکری ایجاد شد که به آنان « هومانوس ( بشر دوستی ) می گفتند که به هومانیسم شهرت یافت .  « هومانیست ها دانش کهنه کلیسا را مردود شمردند و در میان اثار نویسندگان قدیمی به جستجوی حقیقت پرداختند . اینان در برابر ادبیات باستانی زانو می زدند ، نسخه های خطی نویسندگان قدیمی را جستجو و بر رسی می کردند  و در تجدید حیات فرهنگ قدیم می کوشیدند . جریان نوین فرهنگ از این رو تجدید حیات ( رنسانس ) نامیده شد  . » 6    

 نخستین هومانیست های ایتالیا ادبا ونویسندگانی چون « دانته » ( 1265 – 1321 ) که کمدی

 الهی را نوشت و بروی صحنه آورد و به نمایش گذاشت . دیگر « پتراک » بود ( 1304 – 1372 ) هومانیست بزرگ دیگر « بوکاچیو » ( 1313 – 1375 ) بوکاچیو مانند پتراک ریاکاری ، دروغ پردازی و سالوسی و جادو جمبر و معجزه روحانیون و کشیشان را به سخره گرفتند و بشتر اندیشه بوکاچیو به حکیم عمر خیام شباحت دارد . هومانیسم در بین جوانان تحصیل کرده به سرعت رواج یافت و مردم دیگر به گفتار کشیشان توجه نمی کردند و برج و باره های اقتدار کشیشان فروافتید . در ایتالیا نو آوری و تجدید هنر نقاشی ، مجسمه سازی شکل ریالیستک بخود گرفت و معماری ، صنعت شگوفا شد و رنسانس انکشاف یافت و به دیگر کشور های اروپایی رسید مورد استقبال مردم و دولت قرار گرفت و بوجود آمدن صنعت چاپ در کسترش رنسانس کمک کرد . در اواسط قرن پانزدهم در ماینتز ( ژرمانی ) بوسیله « جوهان گوتمبرک » صنعت چاپ اختراع شد . دیگر در اروپا رنسانس و تجدد گرایی پا گرفت و بسوی نهادینه شدن گام بر داشت . دیگر  پاپ ها و کشیشان امکان مداخله در امور فرهنگ و مردم را از دست داد . برای کشیشان فقط امورمذهبی دردرون کلیسا ها ،نه بشترنه فرا تر .  دیگر به کشیشان اجازه داده نمی شد که حکم ارتداد روشنفکران را صادر و آنان را به آتش بسوزانند . روحانیت را به معابد شان برگردانید ، به اصطلاح عامیانه « گاو را در طبیله بردند » .  

 سقوط امپراتوری بیزانس :

قبلا در باره ترک تازی تذکر داده شد که قبایل ترک خرگاه نشین صحرا گرد از آسیای میانه با تاخت و تاز و جنگ آرام آرام تا به ترکیه امروزی و نزدیک شهر بیزانس رسیدند .    در زمان یورش مغول ها ترک ها ، در دو جبهه می جنگیدند . هم با سپاه مغول و هم با صلیبیون به این سبب قبایل ترک صحرا نشین با هم اتحادیه ای را تشکیل داده بودند . از ( 1299 – 1320 ) شخص با تدبیری بنام عثمان در رأس اتحادیه ترک ها قرار گرفت . از این سبب حکومت ترکان را عثمانی می گویند . « اورخان » پسر عثمان که خود را سلطان می گفت ، با سرعت و تدبیر تمام کشور های بالکان را تصرف کرد و از سربستان تا بلغارستان را فتح کرد و قلمرو امپراتوری بیزانس را بدست آورد . اما در این زمان یک فاتح خطرناک و شکست ناپذیری که نیمه ترک و نیمه مغول بود بنام « تیمور » ظهور کرد . در غرب بنام « تامرلان » می نامند . تیمور سمرقند را پایتخت خود قرار داد و نظم و دسپلین آهنین بوجود آورد و به فتوحات خود از ایران تاهند و سوریه ادامه داد و 1402 م با ترک های عثمانی مواجه شد و انان را تارومار کرد . تیمور مسلمان و در کشار مردم بیرحم بود . یک قصه از مسلمانی او باید گفت : تیمور زمانی که اصفهان ایران را فتح کرد ، در یک روز هفتاد هزار نفر را بقتل رسانید و در آخر روز جای نماز مخصوص خود را پهن کرد و نماز خواند که مشهور است به « نماز تیموری » یعنی نماز بالای کشتارگاه انسان . این نماز مثل نماز های گلبیدین ، سیاف ، محقق ، اسماعیل خان و دیگر جهادی های افغانستان است . زرداد هم مسلمان است . باهمه طمطراق های دموکراسی غربی افغانستان کنونی دوره انگیزاسیون ( تفتیش عقاید ) بسر می برد . اگر می گویید ، نه ، پس سنگسار نمودن فرخنده را فراموش کرده اید . هم اکنون هفت سال است که یک نویسنده بنام احمدی بجرم ارتداد به زندان بسر می برد و ده های دیگر . خلاصه که « تیمور » در سال 1405 م مرد و فتوحات آنان متوقف شد . ترک ها دوباره خود را تنظیم کردند و در سال 1453 م سلطان محمد دوم با سپاه گرانی قسطنطنیه را محاصره و پنجاه وسه روز ادامه یافت و در 29 می 1453 م قسطنطنیه تسخیر و « کنستانتین پاله ئولوگ » امپراتور در جنگ به قتل رسید .  قسطنطنیه بحیث پایتخت دولت ترک عثمانی قرار گرفت و بنام اسلام بول و بعد استامبول نام گرفت . حال به پایان قرون وسطی می رسیم ، که در اروپا رنسانس و تمدن مدرن و دولت های فیودالی جای خود را به دولت های بورژوازی و کلیسا جای خود را به فرهنگ نوین و سیکولاریسم مدنی می دهد . اما در شرق میدان تاخت و تاز به ترک های عثمانی و فتوهات و نیابت از خلافت اسلامی می ماند و سلسله ای مغول ها در فرهنگ پربار و عظیم فارسی در هند و افغانستان و ایران منحل و حکومت های فرهنگ گستری را آغاز می کنند . علما و روحانیت اسلام هم از فرهنگ پربار زبان فارسی مستفید می شود و دانشمندان سرزمین آریا به زبان و ادبیات عربی سروسامان می بخشند و اسلام بحیث یک دین نهادینه می شود . در این زمان درچین نهضت های آزادی خواهی از ستم مغول ها آغاز می گردد .  قبل از این که این جنبش مردمی در چین توضح گردد اشاره مختری در باره امپراتوری مغول ها در چین داشته باشیم :

 تأسیس امپراتوری مغول در چین :

« در آغاز قرن سیزدهم قبایل مغول ویرانی های عظیمی در چین ببار آورد . مزارع دهقانان را به چراگاه گله های خویش مبدل ساختند . مردم بسیاری از میان رفتند . در سال 1271م مغول ها در شمال چین امپراتوری خود را بنام « یوآن » ، که پایتخت آن پکینگ بود ، تشکیل دادند .  . . » 7

 مغول ها بعد از تأسیس امپراتوری دست به ساختار های اقتصادی و تولیدی و انکشاف کشاورزی زدند . اولین کارگاه های چینی سازی در عهد تانک ها بوجود آمد . صد ها هزار نفر به کار تولید چینی اشتغال داشتند . ده ها پروژه تولید ابریشم و بافندگی وجود داشت . کشتی سازی چینی حرف اول را در سطح جهان می زد .

قیام دهقانان چینی بر ضد امپراتوری مغول :

در سال 1348م قیام دهقانان بر ضد مغول ها از جنوب چین آغاز شد . به زودی این قیام سراسری شد و قیام کنندگان به تصرف ادارات مغول ها و کشتار کامندان امپراتوری پرداختند . از میان قیام کنندگان و دهقانان چینی ، یک دهقان فقیری بنام « چویوانگ چان »  1348م ابتکار عمل را بدست گرفت و از دسته های قیام کنندگان ، یگانهای ارتشی بوجود آورد . او با زبان ساده دهقانی به قیام کنندگان گفت که بدون تشکیلات و واحد های نظامی ما نمی توانیم مغول ها را از سرزمین ما بیرون سازیم . سرانجام بقایای مغول ها راه فرار را در پیش گرفته به مغولستان رفتند و چین امپراتوری خود را بنام « منک » بنا نهادند و چویوانگ چان امپراتور شد . این امپراتوری در 1368م تأسیس گردید .

 نتیجه :

 { اگر تو کارگر وطن ، تو دهقان میهن همه با هم یکی شوید ، هم جنگجویان مذهبی و هم مزدوران خارجی و هم قلدوران بی سواد جهادی و هم نغمه سرایان قومی و روحانیت مرتجع فتنه گر و هم ارتش های تا به دندان مسلح امپریالیستی را از خاک میهن بیرون می ریزید . باهم یکی شوید هم میهنان ! در غیر ایصورت سالها گرفتار قتل و کشتار و ویرانی وطن ، خواهی بود . در این نوشته در بخش بوجود آمدن رنسانس در اروپا توجه کنید که چه گونه توانستند خرد بر تخیل غلبه کند . چه گونه توانستند به ستم های فیودالان و کلیسا پایان دهند . در این میان جنبش های دهقانان و کارگران برجسته است ، که نشان می دهد که اگر این سپاه عظیم زحمتکشان به میدان آیند ، بطور قطع موجب تحولات عظیم اجتماعی ، اقتصادی جامعه می شود . آن تجارب انسانی کارگران و دهقانان اروپا درس بزرگیست ، اگر آموخت . }

 منابع :

1 - 7 -   تاریخ قرون وسطی ، گروه از محققین و مورخین اکادمی علوم اتحاد شوروی زیر نظر پروفیسور کاسمینسکی ، برگردانان فارسی : مهندس صادق انصاری و محمد باقر مومینی ، نشر اندیشه ، چاپ چهارم ، جلد چهارم ، 1353خ ، تهران ، صص 132، 141، 142، 158، 163، 165، 166، 174و 175 .

2-  دفتر شماره 8 یادداشت های نگارنده ، بخش تاریخ سیاسی  .صص 102 ، 208 و 241 .           

سیدداوود مصباح

‏14‏/12‏/2019