داکتر یارمحمد حیدرزاده
محیط زیست ولایت کاپیسا کهن
کاپیسا یکی ازولایت مرکزی کشور است که در شمال شرق کشور واقع شده است. مساحت این ولایت 1842 متر مربع است ومرکزولایت محمود راقی است وسطح بحر1500 مترارتفاع دارد. ولایت کاپیسا با ولایت در شمال ، با پروان در غرب و با ولایت کابل در جنوبشرق و با لغمان در شرق همسرحد است که در65 کیلو متری شمال شرق کابل موقعیت دارد.
محیط طبیعی ولایت کاپیسا :
محیط کاپیسا در شمال شرقوادی کابل جلگه سرسبز و حاصل خیز کوهستانی قشنگی آن را احاط کرده است که در چهارد رود خانه خروشان و باطغیان پنچشیر ، شتل ، سالنگ وغوربند از دامنه های جنوب هنوکش فرود آمده و از زاویه شمالغربی وارد این وادی زیبا میگردد ، بعد از کمی فاصله بهم یکجا می شوند. قسمت همجوای وادی بزرگ به طرف جنوب و جنوب غرب مجرای رودخانه بزرگ پنچشیر افتاده امروز بنام کوهدامن و حصه کوهستانی که در امتداد شمال آن است بنام کوهستان یاد می شود.
مجموع ولایت دارای 26655 هکتار زمین زیر کشت آبی و کشت للمی آن 9936 هکتار و جنگلات 8000 هکتار و علفجر آن 4000 هکتار و حنگلات طبیعی مانند جلغوزه بلوط بادام تلخک و خنجک میباشد. حیوانات وحشی مانند: شغال ، خرسقهوه ای کفتارخط دار و پلنگ در ارتفات کوه بند ها و کوه های نجراب زیست دارند.
کوههای سنجن ، خمزرگر، ریگ
روان، بولغین و شیرخان خیل در ولایت قرار گرفته اند که آب دریاچه های فصلی از
آنها سرچشمه می گیرد و نهر های بزرک این ولایت که جهت ابیاری زمین های زراعتی
در ولسوالی ها و مرکزآن موقعیت دارد عبارت از نهر شیرخان خیل، نهر خواجه ، نهر
رازق ، نهرریگ روان ونهر افغان آب اگر شان از دریا پنچشیر است، منابع معدنی
در این ولایت عبارت است ، آهن، ابرک و بریلیم
میباشد.
دراین ولایت وجود علفزارهای سرسبز تبه های طبیعی
،آبشارهای زیبا در ارتفاعات نواحی این ولایت باستانی به چشم می خورد. از نشیب
های کوهموری آثار تاریخی زیادی به دست آمده که به قرن چهارم و پنچم میلادی
ارتباط
دارد.
ولایت کاپیسا با
دلیل داشتن آب و محیط مناسب در فصل های بهار پرندگان مها و خزان زیسگاه خوبی
برای مرغان باعی دشتی و بعضی از پرنده هایرمهاج گلنگ قاز مرغابی برای نسل گیری
است، اما در بخش های
از ولایت شکار پرنده گان ادامه دارد که حفاظت از حیات وحش و چلو گیری از شکار و
صید بی رویه پرنده گان در نهایت حفظ محیط زیست در کشور ما تلقی می گردد.
پرندگان در حقیقت نقش
حرارت سنج زیست محیطی را برای ما و طبیعت ایفا می کنند. سلامت شادابی و تحرک
پرندگان در فضای آبی آسمان ها تا حد زیادی بیانگر سلامت و تمیزی آب و هوا،
کیفیت زمین های حاصل خیز و فراوان شدن منابع طبیعی است. بناً پرندگان در انتشار
دانه میوه ها، گرده افشانی، حشره خواری و نقش های فراوانی در طبیعت دارند.
منابع :
.اطلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل
شاسنامه افانستان بصیر احمد دولت آبادی کابل 1371-
. یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991 الی 1995-
محیط اجتماعی ولایت کاپیسا:
کاپیسا زمان پایتخت تابستانی امپراتوری کنشکا کوشانی از نگاه هوای معتدل وزمین سبز وشاداب آن انتخاب شده بوده . شهر کاپیسا سرزمین سبز و شاداب در سال های 150 قبل از میلاد تا 475 میلادی پایتخت امپراتوران آریایی ها بوده ، نام کاپیسا یا بگرام « یا باغ رام » امروز را بعضی مورخین ویگرام نامیده اند که گرام درسانسکریت به معنی شهر و « وی » تعریف است که آن را فضیلت می دهند.
هیوان تسنگ زائر جینی در خاطرات تحریرداشت که این شهر روی هم رفته دارای صد معبد و ششهزار شمن« راهب » بودایی بوده است که خود قدامت تاریخی این ولایت باستان رانشان می دهد. برج عبدالله یکی از اماکان تاریخی این ولایت محسوب می شود که در منطقه صیاد مرکز کاپیسا قرار گرفته است.
باید در این مورد ضمیمه کرد که این برج کهن اماکن تاریخی مانند شهر سلطنتی کهنه که امروز به برج عبدالله شهرت دارد یکی ازاماکن تاریخی تمدن کوشانیان آریایی اصل یکی از درآثار تاریخی افغانستان است.
البته نه باید فراموش کرد که در تاریخ حوزه های کوهدامن ، بگرام ، چاریکا ، تگاب و نجراب بنام کاپیسا ذکر گردیده در حالیکه کاپیسا تنها پایتخت بوده است.
زراعت یک بخش راهبردی و کلید برای مردم ولایت کاپیسا است ، این مردم زحمت کش که وارثین داریوش کبیر و سامانیان هستند، فصول کشاورزی و آبیاری از جمله چهار کار بزرگ داریوش که از نظر تمام مورخین دارای ارزش بسیاراقتصادی وباعث گسترش ساحه سبز وطراوت در منطقه موجب حفظ ماندگاری یخچالهای طبیعی کوتل سالنگ ، کوتل شبر و کوتل خاواک و کوتل جمار پریان است.
بناء حفظ و نگهداری منابع طبیعی در مرتع ولایت باعث جلوگیری و سهل شدن حادثات طبیعی در منطقه است که به یقین می توان گفت که موجب حفظ ونگهداری محیط زیست درولایت است.
بنابر این در مجموع در ولایت 26655 هکتار زمین زیر کشت آبی و کشت للمی آن 9936 هکتار و جنگلات 8000 هکتار و حنگلات طبیعی مانند جلغوزه بلوط بادام تلخک و خنجک میباشدانواع مختلف میوه جات توت چارمغز، بادام ، جلغوزه، سیب ، ناک و انار در این ولایت تولید میگردد و از جمله آنار و چارمغز بیشتر جنبه تجارت داشت که مقدار قابل ملاحظه آن سالانه به خارح صادر میشود.
خصوصیات آبیاری این ولایت باستانی 26655 هکتار زمین زیر کشت آبی آن توسط 285 نهرو جوی عنهنوی و کانال و 49 کاریز آبیاری می گردد.
خصوصیات زمین داری : در این ولایت 50000 نفر سن مالیکت زمین دارد . چارپاداری در این ولایت 86000 راس گوسفند عادی 55000 راس بز 57000 راس کوه وگاومیش ، 30000 مرکب و 2000 اسب وجوداشته است. این ولایت دارای 6 ولسوالی« کوبند، حصه اول کوهستان، حصه دوم کوهستان، نجراب ، الهسای و تگاب » ودر مجموع 1560 قریه دارد. دانشگاه البیرونی ، دانشگاه تحصیلی این ولایت باستان است. اکنون در این ولایت در حدود 115 باب مکتب ابتدایه ، متوسطه ، لیسه و انیستیتوت ها وجودارد.
منابع:
مولای افغانستانی محمد سرو : کوشانیان در شاهنامه فردوسی درنشریه: « یغما» 1354.
.اطلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل
شاسنامه افانستان بصیر احمد دولت آبادی کابل 1371-
. یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991 الی 1995-
محیط مصنوعی ولایت کاپیسا:
کاپیسا یا کپیس که به نام نیسا در دفترخطرات اسکندر مقدونی درج گردیده است، به معنی باغ خدا،سر زمین سبز و شاداب در آریانا باستان بود و در دامنه سلسله جبال هندوکش جنوب قرار دارد. اسکدر زمانیکه در خط تقاطع دریا پنچشیر وغو ربند میرسد به سربازان می گوید : باشد که خداوند شمار از انتقام آریاییها دره نشین صخره ی هندوکش دور نگها دارد.
در محیط مصنوعی گاپیسا داریوش کبیر درسال « 330- 551 پیش از میلاد » وی ساحات امکانات کاریزکیش آب زیر زمینی را تسبیت کرد و 48 کاریز آب را در محیط کاپسا « بگرام » کشید، آب های زیر زمینی به سطح زمین جهت تامین نیازهای مردم کاپیسا« بگرام » برای آبیاری زمین های زرعتی و باغات شان هدایت داد.
فصول کشاورزی و آبیاری از جمله چهار کار بزرگ داریوش که از نظر تمام مورخین دارای ارزش بسیار در انکشاف یک کشوراست که داریوش دستورحفرترعۀ کانال سوئز نخستین بار در سال 609 پیش از میلاد ایجادشده و در زمان داریو یش پرشده بود.
آریایی ها مجدد اسقلال خود را در ساال « 247 ق م » درهمین فلات دره های صخره یی جنوب هدوکش « از دومان سلوکی » بدست آوردن ، دوباره حکمت پارت ها « اشکانیان » بنیان گذاشتند، میرآب ها زبردست این سرزمین باستان شمالی که از زمان های کهن در کار کندن چاه، کاسه بند، آبراهه ، کاریز، نهر، وجوی مهارت هنر آبیاری را از وارثان شان ارث باقیمانده بود در دامنه های صخره ی گاپیسا « بگرام » 285 نهرو کانال جوی کشیده اند که مشهور ترین آنها نهر خواجه ، نهررزاق، نهر ریگروان ، نهر شیرخان خیل و نهر افغان میاشد.
شاه هان آریایی بسیار به کشاورزی« زراعت، باغداری و چارواداری» دلبستگی خاص داشتند، این بخش یکی از تواناترین بخش های اقتصاد مردم کاپیسا و تامین کننده اصلی معیشت مردم آن می باشد.
حاکمان دوره هخامنشی ، ساسانیان ، طاهریان هرات ، صفاریان سیستان، سامانیان بلخ ،غوریان وغزنویان به ساخت کاریز، جویها در دامان کوهستان کشیدن و آب را از دریا پنچشیر به ساحات کاپیسا باستان بخاطر جلوگیری از مهاجرت دهقان آریایی درقلمرو کاباستان دقت بسیارمبذ ول داشته اند. دهقانان مهم ترین طبقه کشاورز جامعه را سامانیان بلخ 130 سال « 874 - 104» ، طاهریان هرات 51 سال « 821- 873 » وبه جود آورنده این سلسله هستند و توجعه خاص آنها علاوه به گسترش زمین زارعتی طرز آبیاری تحول یافت، کشیدن نهر وساخت کانال ساده ترین روشها برای حفاظت ازمحیط زیست دند شمالی داشتند.
اما بعد از این دو زعامت آریاییان اصلی در میان دره های تنگ جنوب هندوکش از پیشرفت علم دانش صناعت و زراعتی بطرف شمال شرق کابل بددلیل گوناگون تا امروز متوقف شده است. با توجه به آب وهوای این ولایت که سطح بارش که حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر است، احداث باغ ها از قدیم با سبک ساسانیان ، طاهریان ،سامانیان،غوریان وغزنویان مروج است. در این ولایت میوه های انار ،انگور چارمغز با کیفیت تولید می شوند. انار و انگور آن کاپیسا از قدیم شهرت جهانی دارد
تطبیق اهداف انکشاف پایدار را درولایت کاپیسا از منابع طبیعی آن راه را برای تغییر اقلیم هموار سازیم و با اقدامات عملی و فوری می توانیم و این ولایت را به حوزه مقاوم در مقابل احوادث طبیعی منطقه مبدل کرد:
1-عمار بند بلای در یا پنچشیر در منطقه دالانسنگ در بخش اقتصادی ، زراعتی صنعتی ولایت گاپیسا پیشرفت قابل ملاحظه رونما خواهد شده و همچنان با اعمار این بند فرصت های شغلی به مردم منطقه فراهم خواهدشد.
با عمار این بند بزرگ برق آبی منطقه نو باد کاپیسا، دشت کوصافی پروان ، دشت های ده سبز کابل زمین های زراعتی وباغ ها نیز ایجاد شده و با آبیاری دشت های مذکور در اقتصاد مردم یک انقلاب رونما خواهدشد.
2- کاشت دانه کاج جلغوزه را در اواخر زمستان در فضای گرین هاوس در خاک نرم کمپوست میتوان کارید و حرارت ۴درجه سانتگیراد برای به بهبود جوان زنی بذور در گرین هاوس کمک می نماید. و سپس پس نهال به حدی معینی از رشد آن را به منطقه قریه منتقل کرد.
نهال جلغوزه در هر نو خاک اعم از خاک های سبک وفقیر، شنی ـ لومی و خاک سنگین رشد می کند. همچنان می توان بذر را به صورت مستقیم در دامنه دره ولسوالی نجراب کارید و سپس نهال بدست آمده را در جای مناسب جابه جا غرس کنید.
منابع:
- مولایی افغانستانی محمد سرو : کوشانیان در شاهنامه فردوسی درنشریه: « یغما» 1354.
- اکبری ، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام
.اطلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل
شاسنامه افانستان بصیر احمد دولت آبادی کابل 1371-
دیاکونوف، میخائیل. اشکانیان. ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، تهران، ۱۳۷۸-
یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991 الی 1995-
داکتر یارمحمد «حیدر
زاده»
داکتتر علوم در بخش
محیط زیست
بالا
بازگشت