داکتر یارمحمد حیدرزاده
شناخت شاخص های محیط زیستی ولایت پنچشیر
پنچشیر دارای موقعیت جیو استراتیژیک است واز شمال وجنوب ،غرب و شرق این ولایت به هفت ولایت کوهستانی دیگر در ارتباط است . این ولایت و در بین دو شاخه بلند هندوکش بطول 170 کیلول متر واقع است و در شمال شرقی 120 کیلومتری کابل قرادارد. مساحت پنچشیر 3610 کیلومتر مربع است و حدود بیشتر از 8 هزار هکتار زمین کشت آبی و در \ریان 600 هکتار زمین للمی وجود دارد.
محیط طبیعی پنچشیر :
پنچشیر بهشت رویایی افغانستان را دوشاخه سربه فلک برف گیر هندوکش مانند دو دیوار عظیم احاط کرده است و این دو شاخه کوه سبرفلک مانع باد های شدید توت ریز وزردالوریز میشود اما هوای دره های باهم یک سان نبوده درجه حرارت دره های که تحت تاثیر کوتل های یخچالی واقع اند شدید تربوده و با وادی ها مقایسه شده نمی تواند.
حد اکثر درجه حرارت گرمی در وادی ها در روز وشب تابستان 32 تا 35 درجه سانتیگراد و درزمستان منفی 15 تا 20 درجه سانتگراد تحت صفر در شب ها ی زمستان تجاوز نمیکند.
ارتفاع زمین این ولایت 2217 متر از سطح بحر بوده و در نقاط مرتفع کوهستان به 6 هزار متر از سطح بحر می رسد . در جغرافیا طبیعی پنچشیر چهارده کا سه حوض های کوهی با یخچلهای طبیعی متدی وجود دارد.
عجیب ترین پدیدهای طبیعیاین ولایت در فراز کوه آبشار پنچ حوزض خود بزرگ به نام در خنچ ، در دامنه کوه خاواک بنام حوض آب گرم سژاب ، در دامنه کوه غوزه بنام حوض میم خان ، در دامنه های کوه پشعور سه کاسه بنام حوض پسکندا و چهار کاسه حوض مشهور بنام حوض لالان« شاه در یا بار » در فراز کوه عبدلله خیل که در بیشتر از سال به استسنای حوض سژاب دیگرن آن یخبندان هستند واین جهیل های کوهی از پدید های کمیاب طبیعی درکشورمابه شمار می آیند.
منابع آبی دریا خروشان پنچشیر را 20 دریا فرعی که از حوض های طبیعی دره های یجچالی راست و چپ می ریزند و در دره ها دورنمای جلوه خاصی به طبیت زیبا پنچشیرمی بخشد.
جنگلات خود روی آن به شکل پراگنده در ولسوالی شتل و عنابه مانند درخت بلو ت ، بادم کوهی ، خنجگ ، ارغوان رویده است و حیوانات وحش « بزکوهی ، پلنگ برفی ، وندک، روبا و گرگ » در این منطقه پناگاه و زیست دارند.
کوه های زرخیز پنچشیر در دل خود « زمرد ، لاجورد ، یاقوت، بیروچ ، طلا ، سرب وسنگ مرمر » را نهفته دارد زمرد پنچشیر پس از الماس دومین سنگ قیمتی با کیفیت در سطح جهان است ، معادن زمرد در ارتفاع 3 تا 4 هزار متری در منطقه خنج ، دشت ریوت ، میکنی ، بوتک ، بزمال ، باخی و دارون ولسوالی خنج نهفته است.
محیط اجتماعی پنجشیر:
داریوش بزرگ پنچشیر و غوربند جز یی از استان ثته « ستگیدیه » در قلمرو هخامنشیان به شما می رفته است.
پنچشیر در دوره صفاریان مراکز ضربه سکه این دولت بود، نخستین سکه های صفاریان به فرمان یعقوب لیث صفاردر پنجشیر ضرب شد. در دوره سامانیان نیز پنچشیر یکی از ضراب خانه های آن ها به شمار می رفت.
شهود است که مردم پنچشیر وارثین هنر فنی سیستم آبرسانی آبیاری هخامنشیان ،صفاریان و سامانیان هستند روش هایی مانند حفر جوی ها ونهر که در دامنه صخر ه ها در پنچشیر حفر یا کشیده شده است قدمت تاریخ این دوره های شکوفان را در زراعت دارند.
پنچشیر جغرافیای مناطق حادثه خیز « یخچال ها و حوض های طبیعی » است و تا حدود زیادی مشخص کرده اند و به دلیل فعالیت های بی رویه از نا هنجاری های اجتماعی در طول این صد سال اخیر باعث رویداد های طبیعی در پنچشیر شده است.
حادثه هولناک شکست حوض طبیعی فراز کوه پشغور از آب شدن یخ یخچال طبیعی آن تراکم آب زیاد در حوض لبه های حوض لمبیده و باعث سرازیر شدن سیلاب مدهشی در قریه جات پشغور رخ داده است که دست کم 500 خانه و نیز حدود چهارصه هکتار زمین زراعتی و با غات با بند اش رود پنچشیر تخریب گرده است.
بنا ؛ زمین مراتع پنچشیردیگر توان تحمل پذیری لکد مالی و آلودگی رمه های کوچی و بهر برداری بی رویه مافیان اسخراج سنگ های قیمتی زمرد، بیروچ و لاجورد را ندارد.
ضمنا باید اضافه کرد که اداره محیط زیست پنچشیر از تخریب زیستگاه حیات وحش و پرندگان و تبدیل شدن پوششهای گیاهی و جنگلها به زمین های زراعتی باعات و اماکن مسکونی جلوگیری کنند.
مردم پنچشیر 60 درصد آنها به شغل کشاورزی « زراعت باغداری و چاروا داری » مصروفیت دارند، اما در بعض نواحی آن از اثر خرابی هوا حاصل غله اندکی میوه است و پنچ درصد مردم آن مصروف خرید و فروش و استجراج غیر قانونی سنگ های قیمتی« زرمرد لاجورد بیروچ »هستند. در این ولایت 150 مکتب فعال است در بین 50 لیسه و 45 متوسطه میباشد و 5 هزار متعلیم دارد.
همچنان پنچشیر دارای یک انستیوت و یک دانشکاه تعلیم و تربیه نیز در پنچشیر فعالیت می کند ، استدیم ورزشی پنچشیر دارای یک سالن ورزشی است که کنجایش چهار صدنفر را دارد.
محیط مصنوعی پبچشیر :
پنچشیر دارای سرک اسفالت نیمه معیاری است و این سرک مشکل رفت و آمد تمام نواحی آن را به کا بل درمدت یک روز سهل ساخت است. همچنان پنچشیر دارای استدیم ورزشی در مسیر خطر طغیان دریا و سر راه سیلاب واقع است و این استد یم دارای یک سالون ورزشی است که کنجایش چهار صد تن نفر را دارد.
در ولایت پنچشیر هیچ نوع کارخانه صنعتی دولتی و شخصی دیده نمی شودوتا اکنون فعالیت ندارد. ولی منابع طبیعی گران قیمت آن ده سال است که توسط مافیا و قاچاقبران سنگ های قیمتی به اثر انفجار غیر فنی استخراج می شود و به خارج قاچاق می شود.علاو به چرای بی رویه رمه های کوچی اسخراج معاد ن غیر فنی توسط انفجار دینمت باعث شکست یخچال ها و بستر حوض طبیعی پسکندا فراز کوه پشغور یکی از دلایل آن استت.
از دید دانش محیط زیستی من تا زمانیکه به خود سری اسخراج معادن از طرف مافیا سنگ ومشکل کوچی ها که خود مشکل اساسی علیه محیط زیست و نا بودی ساحات سبز دامنه کوهای پنچشیر است نقطه پایانی نگزاریم ، نواحی های پنچشیر به مشکلات جدی محیط زیسی روبرو خواهد بود.
تطبیق اهداف انکشاف پایدار را در پنچشیر از منابع طبعی آن راه را برای تغییر اقلیم هموار سازیم و با اقدامات عملی و فوری می توانیم پنچشیر را به حوزه مقاوم مبدل کرد .
1- رود خانه خروشان پنچشیر با 19 رود فرعی دیگر که از دره های راست و چپ بدان میریزد موضوعی است که مطالعه آن از نقطه نظر جغرافیه و منابع آب هر کدام آنها جهت عملی بودن پروژه چند هدف با ساخت کانال آب راسانی برای کشاورزی و هم برای تولید برق اهمیت زیاد دارد.
این رود های فرعی پنچشیر بزرگترین فابریکه تولید برق آبی افغانستان به لحاظ حفظ محیط زیست و جلوگیر از قطع درختان برای هزم سوخت در منطقه یاری می رساند.
نیرو گاه های برق آبی ، انرژی مورد نیاز خود را برای تولید برق از جریان آب رود خانه دره ها توسط کانال های انتقال آب جهت چر خاندن پره های تور بین تامین می کنند.
2- احداث باغ ها در محیط پنچشیر : شرایط آب وهوا و اقلیم انتخاب ساحه مناسب و نوع درست میوه برای تولید در احداث باغ میباشد. بنا براین ساحات ولایت پنچشیر دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است، بطور مثال حصه اول و دوم پنچشیر دارای آب وهوای کوهستانی زمستان شان خیلی سرد و از ما عقرب تابه جوزا زیر برف می باشند.
محیط نمو نبات ورسیدن محصولات میوه آن وابسط به درجه حرارت ، تابش آفتاب، وزیدن باد و هوای خشکی منطقه می باشد. درجه حرارت بیشتر و کمتردر روند پندک، گلی کنی یا شکوفه، برگ وحتی میوه دهی نبات نقش اساسی دارد. آب وهوای اکثر ساحات وادی های نواحی پنچشیردرشب و روز بین 25 تا 45 درجه سانتیگراد در فصل گرماه می رسد وبا این نسبت وضیعت آب هوا پنچشیر برای باغداری خیلی مساعد است.
احداث باغ ها در محیط پنچشیر علاوه از نقش اقتصادی درختان میوه دار آن به اهالی منطقه هم جلوگیر از هم پاشی محیط زیست در نیجه ایجاد باغ ها است وجود درختان اقلیم را در منطقه نیز تنظیم می کنند.
3- ایجاد کارخانه آب میوه طبیعی بهبود بخشی باغداری که مهمترین شیوه امرار معیشت زندگی مردم \نچشیر میباشد . به این بابت باید ایجاد کردد پنچشیر در بین دوشاخ جنوبی هندوکش یخچالی واقع است، اگر بیشتر به آن نزدیک شویم تنوع وسعی از چشم انداز انواع درختان میوه دار نظیر زردآلو ، آلو ، گیلاس ، آلوبالو ، سیب ، شفتالو ، ناک ، انار ، انواع انگور ، انواع توت ، چارمغز و بادم دامنه کوه وادی های آن با پوشش انبوه را مشاهده می کنید.
4- ایجاد پروژه غژ گاه پرور در کوه های پنچشیر : در ارتفاع 5 هزار تا 6 هزار متری کوه های پنچشیر یخچالی است وتنها در 4 هزار متر آن فقد علف خوش خوار و بته های الپی بمشاهده می رسد و دیگر چیزی از نباتات دیده نمی شود. وضع طبیعی اراضی 4 تا 5 هزار متری کوه های پنچشیر برای پرورش و تکثیر غژگاو از هر لحاظ مناسب است. بخاطریکه در زمستان تدارک علف برای غژ گاه ها نمی بی نید. غژ گاو عادت دارد که علف را برای تغذیه خود از زیز برف در زمستان بیرون می کند.
5- ایجاد سنا توریم ها « یکی تاسیسات صحت عامه است » اغلب در مکان قررا می گیرد که در آن شرایط آب و هوایی محیط آن چشم انداز زیبا داشته باشد بنا می نمایند و همچنین برای ارتقاء بهبودی بیماری هوایی مطلوب وآب تازه روان در نظر گرفته شده است. در دره ها دامنه های زیبا پنچشیر محلات زیبا برای بنا سناتوریم موجود است به نام موسسات صحی یا طب معالجوی « سل ریوی ،اضطراب ، افسردگی و امراض روانی » فعالیت نماید.
در کشورسوئیس سناتوریم ها ، بخش خصوصی تبدیل به یک صنعت عمده شد و بیماران از سراسر اروپا آمده در مان می کردند.
6- فراز کوه های پنچشیر جاذبه های ارزشمندی فراوان دیدنی دارد ، بنام حوض لالان ، حوض میم خان ، حوض در خنچ و حوض آب گرم سژاب . این حوض های فراز کوهی و دره های شاداب پنچشیر با نزدیک که به کابل دارد و با هم زیبایی هایی که در خود جمع کرده بلا شبهه بهشت زمین است و می توان به عنموان مقصدی مناسب برای سفر و پیاده گردی فرهنگ و توریست در نظر گرفت.
7- استخراج قانونی زمرد پنچشیر و ایجاب ایجا د کارخانه صنعت تراش دارای زیور در پنچشیر می کند ، ایجاد این کارخانه علاو بر بهبود اقتصاد مردم باعث شغل زدایی نیز است. در ولایت پنچشیر تا اکنون 172 معدن سنگ زمرد دومین سنگ گرنبها پس از الماس وجود دارد و این سنگ قیمتی باتسف غیر قانونی توسط داینمت انفجار و اسخراج وهم غیر قانونی به پاکستان و هندستان فروش می شود و سالانه بیشتر از 1 میلیار دالر نصیب دولت های شان می شود.
هموطنان این رساله اندیشه مسلکی من در مورد آینده انکشاف ولایت پنچشیر است اگر قابل نقد است نقد کننید به نظریات تک تک شما آگاهان قلم بدست برای رفع پیشگیر رویدادهای طبیعی این ولایت حادث خیز طبیعی خواهشمندم در پای این مضمون تبصره سومند کنید تا یک طرح جامع برای مدیریت سیلاب ها آن و آینده انکشاف ولایت پنچشیر که حکومت توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل از وقع این سرزمین زیبا جلوگیر تام تما نماید.
داکتر یارمحمد « حیدر زاده »
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع :
.اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل
.شاسنامه افانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371 کابل .
. یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991 الی 1995.
. ابن خرداد ، عبدالله ، المساک و الممالک ، به کوشش دخویه ، لیدنه 1889 میلادی.
. ابوریحان بیرونی، القانون المسعودی ، حیدر آباد دکن 1955 میلادی .
. حدود العالم به کوشش منمچهر ستوده تهران 1340 شمسی.
بالا
بازگشت