داکتر یارمحمد  حیدرزاده
 

 

یخچالهای طبیعی افغانستان و ارتباط آن با محیط زیست


آب را از گذشته مایۀ حیات دانسته اند، آبی که از ساده ترین نیازهای فردی " آب نوشیدنی" تا پیچیده ترین فعالیت هایی؛ مانند: تولید انرژی، کشاورزی، صنایع غذایی، اجتماعی، ایجاد شهرنشینی، مسایل فرهنگی و بهداشتی به آن نیازمند است.
کوه های افغانستان تفریبا دارای ۳۰۰۰ یخچال طبیعی است که منابع دایمی آب رودخانه های افغانستان را تشکیل می دهند و یگانه منبع تأمین آب برای کشاورزی هستند. همچنین نقش حیاتی بلند مدت و تظیم کنندۀ جریان طبیعی رودخانه های کشور را به صورت پایدار دارا می باشند. این یخچالها ازجمله با ارزش ترین و مهمترین منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ما محسوب می شوند.
چگونگی تشکیل یخچالهای طبیعی : یخچالهای طبیعی توده های بزرگ یخ و برف می باشند که در طول ماه های تابستان نیز هیچ گونه ذوبی در آن صورت نمی گیرد و درجه حرارت متوسط سالیانه در این مناطق که یخبندان می باشد تقریبا صفر است. بیشتر برفها بر روی زمین درکوهستانهای برف گیر نواحی بلند ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ متر باقی می ماند وهر سال با بارش برف های جدید به مقدار آن اضافه می شود و به تدریج با گذشت سال ها این برف ها روی هم انباشته شده و منجر به تشکیل یخچالهای طبیعی می شود.
یخبندانهای جهیل ها به صورت طولانی مدت در ارتفاعی بالاتر از ۳۰۰۰ متر که شامل قلل سلسله کوههای هندوکش هستند نیز شرایط را برای ایجاد یخچالهای کوهستانی و انباشت دائمی برفها فراهم ساخته اند.
بنابراین از نظر منابع آب عملکرد یخچالهای طبیعی را می توان به یک سد آب تشبیه کرد که آبهای مازاد را در فصل بارش درخود ذخیره کرده و با گرم شدن هوا یخ برف ها اندک اندک آب شده سبب جریان آب ها و تشکیل دریاچه ها و چشمه سارها در دره ها می شود.
ذوب شدن یخچالها و اثرات منفی آن بر محیط زیست : کارشناسان معتقدند در زمان آب و هوای خشک، آفتابی و در زمان خشکسالی، ذوب شدن یخچالها ها با سرعت بیشتری صورت گرفته، باعث طغیان دریاها به صورت سیلاب ها می شوند که می توانند خسارات سنگینی به مردم و ساختارهای زیر بنایی پل و پلچک، آب بندها، زراعت، خانه ها و باغها وارد سازند.
باید گفت که یخچالهای طبیعی سرد و گرم هستند :یخچالهای هندوکش در مرکز کوه کوبابا، اونی زیر فشار ابرهای باران زا در جزیرۀ آیسلند، دریای بالتیک و دریای خزر است که کتله های معین مرطوب از قسمت های شمال غرب افغانستان به سمت شمال درآخر ماه دلو داخل شده سبب برفباری و بارندگی می شوند و در فصل تابستان نیز این یخچالها به نقطۀ ذوب رسیده و یخچالهای گرم را تشکیل می دهند.
یخچالهای هندوکش شمال شرقی نوشاخ و سپین غر زیر تأثیر جبهات سرد سایبریا هستند و تمام یخچالهای زون شمال شرق سرد تر ازحد معمولی هستند که در طول ماه تابستان هیچ گونه ذوبی درآن صورت نمی گیرد و درجه حرارت همیشه زیر انجماد است.
یخچالهای هندوکش جنوب شرقی کوتل انجمن و چمار پریان، زردآلو، ارزو، سالنگ نیز زیرفشار جبهات سرد سایبریا هستند که در طول ماه تابستان کم کم در آنها ذوب صورت می گیرد و درجه حرارت همیشه زیر صفر است.
حدود ۸۵ درصد منابع آبی کشور از طریق یخچالهای طبیعی که در کوه های هندوکش وجود دارند بدست می آید و دریاهای مهم افغانستان عمدتاْ از ذوب یخچالهای کوه های هندوکش و جهیل های یخبندان آن سرچشمه می گیرند.
باید گفت که با تغییر شرایط آب و هوا، ذوب شدن بیش از حد یخچالهای کوه بابا و سریع آب شدن آن‌ها و بی توجهی دولت در این زمینه سبب کاهش ذخایر آب هیرمند وهریرود در آیندۀ نزدیک خواهد شد و زیانهای جبران ناپذیر اقتصادی و انسانی را بر پیکر جامعۀ ما وارد خواهد نمود.
براساس تحقیقات انجام شده توسط دانشمندان باید گفت که اصولاْ هرسال کمتر از 10متر از قله‌ها و یخچال‌های طبیعی ذوب می ‌شوند، اما در صورت عدم پلان تدابیری دولت ها جهت پیش گیری از گسترش آن در حال حاضر این میزان به حدود ۵۰ متر در سال رسیده است.
بنابراین از دیدگاه کارشناسان برای بررسی تمام یخچال های طبیعی افعانستان ضرورت به ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی می شود تا همه ساله اطلاعات لازم از کمیت و کیفیت این منابع از جنبه های تابع آبی و زیست محیطی برای پایداری زراعت کشور ما صورت گیرد. از این رو لازم است تا به نکات زیر توجه شود:
 ۱ ــــ مطالعه، بررسی و شناخت پتانسیل های منابع آبی و چالش های پیش روی از لحاظ تغییرات آب و هوایی در ۴ دهه جنگ، یخچال های قله های رشته کوه های هندوکش چند درصد آنها کاهش یافته و چند درصد آنها در معرض فروریزی توده های یخ به سوی کول آب ها همراه با رسوب خواهد بود و می تواند روستاهای نواحی مسیر خود را نابود کند.
 ۲ـــــ اندازۀ کمترین ارتفاع یخچال.
 ۳ــــ مساحت و محیط موقعیت خط برف یخچال که سالانه چند متر از دست می دهد.
 ۴ ــــ وضعیت توپوگرافی ارتفاع حد بالا و پایین حوضه های یخگیر یخچالها.
 ۵ ــــــ وضعیت توپوگرافی منطقه و حوضۀ آبریز یخچالها.
 ۶ ــــــ رابطۀ تعادل آب و یخ منطقه مورد بررسی قرار گیرد.
 ۷ ـــــ سنجش میزان درجۀ حرارت متوسط گرمترین و سردترین منطقه.
 ۸ ـــــ نمونه برداری از ساحات یخچالهای ذوب شدۀ منطقه.
 ۹ ــــ سنجش میزان نزولات منطقه از بارش برف و باران.
 ۱۰ـــــ بازسازی منطقه ای که آثار یخچالها هنوز هم در محل وجود دارد. 
 ۱۱ــــ نصب دوبی سنج های دریاها برای کنترول سنجش طغیان و کم شدن آب.
 ۱۲ ــــ راهکارهای ساده و کم هزینه برای کاهش درجه حرارت گرمی در مراتع و سرد ساختن زمین ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر یخچالها و اجرای آن از طرف متخصصان حفاظت محیط زیست با همکاری مردم محل در روستاها تحت برنامۀ جهانی سازمان ملل و توزیع کمک مواد عذایی در بدل کار برای ازدیاد گیاهان در دامنه های کوه ها که باید عملی گردد.
بدون تردید در نیمۀ اول قرن بیست و یكم مشكل تهیۀ آب سالم یکی از مشکلات چشمگیر و قابل توجه در منطقه ذکر شده و حتا مهمتر از مشكل غذا و انرژی عنوان شده است زیرا انسانها آب بیشتری برای نوشیدن، بهداشت، تولید غذا و مصرف صنایع نیاز خواهند داشت. امید است دولت افغانستان به کمک متخصصان و اخذ مشوره های سالم و مفید از افراد مسلکی این رشته بتواند راهکارهای مناسبی را جهت غنی سازی منابع آبی کشورمان اتخاذ نماید.

داکتر یارمحمد « حیدر زاده» 
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن

 

 

   

 

بالا
 
بازگشت