داکتر یارمحمد حیدرزاده
شناخت
شاخص های محیط زیستی ولایت قندوز کهن
قندوز یکی از ولایات کهن و تاریخی در زون « ۲ » در سمت شمال شرق کشور واقع است ، حدود اربعه آن از شما ل شرق به ولایت تخار و از جنوب به ولایت بغلان ازغرب به ولایت سمنگان واز شمال غرب به ولایت بلخ از طرف شمال در میان آمو دریا به تاجیکستان هم مرز است . مساحت این ولایت ۸۰۴۰ کیلو متر مربع بوده و مرکز آن شهر قندز « کهندژ » میباشد و از کابل 337 کیلومتر فاصل دارد.
شناخت شاخص های محیط زیستی طبیعی ولایت قندوز:
طبعیت ولایت قندوز 88 درصد آن را اراضی هموار و 12 در صد آن را کوهستان تشکیل داده است واز سطح بحر 504 متر ارتفاع دارد و از جمله شهر های خوش آب هوای کشور به حساب می آید. و لایت قندوز دارای آبریز خوب « مانند دریا خان آباد ، آمو دریا ، دریا کوکچه و دریا بغلان »، می باشد.
بند آب گردان بالای در
یا خان آباد عمارشده است و کانال آن با ظرفیت 12 متر مکعب آب درمسیر خود
۳۵
هزر ا هکتار زمین را تا حومه شهر قندوز آبیارمی کند.
پروژه آبیاری چهاردره ساختمان شبکه آبیاری آن
بالای در یا بغلان اعمار شده است و انکشاف هزاران هکتار اراض بایر را جهت
پایدارساختن محیط زیست منطقه تا سال 1992 سعی و تلاش دوام داشت و همجنان زمین
های و باغات قلعه زال از بند آب گردن عسقلان آبیاری میشود.
دشت بایر بزرگ آبدان
میر علم ، دشت شهر ماهی در مسیر دریا کوچه و آمو دریا واقع است که جمعاُ در
حدود یک میلیون هکتار زمین خشک قابل کشت در منطقه خوش آب هوای شمال شرق کشور
وجود دارد.
در ولایت قندوز بیش از 282 هزار هکتار زمین قابل
زرع وجود دارد که از جمله، اضافه از 233 هزار هکتار آن آبی و بقه به شکل للمی
کشت می شود.
طبیعت ولایت قندوز نمیه صحرای است در زمستان هوای
سرد توام با برف باری و در تابستان قسمت و سیعی این ولایت گرم است و درجه
حرارات آن 30 تا 35 درجه ساتیگراد می رسد و در زمستان سرد آن تا منفی 20- درجه
ساتیگراد پایین می آید.
در فصل زمستان و بهار
به علت باران زیاد علفزار و گیاهان فروانی در دامنه ها و دشت های این ولایت
شاداب به خوب رشد می کنند. در این ولایت 31067 هکتار جنگلات مختلف النوع در
نواحی امام صاحب ، قلعه زال ، چهار دره و علی آباد موقیعت داشته که بیشتر
جنگلات این ولایت در ناحیه امام صاحب وجودارد که از جمله تنها 22 هزار هکتار
جنگلات پسته زار خود رو در دامنه های خاکی « ارجال ، شوراب ، کوه های قره باطر
خان آباد ، علی آباد و چهاردره » موجود است.
وجود زیستگاه حیوانا ت وحش در یک محل نمایان گر
وضعی طبیعی خوب همان منطقه است جنگلات قدوز در فضای باز ساحه وسیع و نیمه هموار
و مرداب آب این محل نواع مرغان آبی , وپرنده گان حیوانات وحشی نادر گوزن باختری
, خرگوش صحرایی , روبا قرسک , شغال ,سیاه گوش , پشی پلنک در جنگالت قندوز
زیستگاه چرا و گردش دارند.
شناخت شاخص های محیط زیستی اجتماعی ولایت قندوزباستانی:
قندوز « کهندژ» که طی
نسل ها وگذشت زمان به کندز تعین نام یافته است. درگذشته ها پایتخت تخارستان
کهندژ بود در روز گار دولت یقتلی 2000 سال قبل از میلاد ، از مهمترین راه
تجارتی بود که هیروا ، نیمروز ، زابلستان و کابلستان را از راه خاواک پنچهر«
پنجشیر» به تخارستان «
بدخشان ,ختلان ،خجند، خوارزم و بلخ » چین وصل
میکرد.
قندوز دارای 10 آبدات تاریخی است ، نظر به تاریخ
طبری بالا حصار قندوزسه هزار و پنچصد سال ذریعه یکی از پادشاهان فارسی بنام
منوچهر از اولاده فرودین آباد شده است.
قلعه زال ازجمله آبادی است که بروی پشته اولین
قلعه جنگی در دامنه کوه ساخت شده است واین دژ حصار به دلیل اهمیت استراتژیک
وقدمت تاریخ و یک مکان دارای ارزش تاریخی است، این بنا قدیمی یا د ژ شاهد جنگ
های خونین درعهد حکمرانی زال پدر رستم میباشد که این منطقه حاصلخیز و شاداب از
قدمت تمدن آثار باقمانده زال است.
رستم زمانیکه با
تهیمنه شاده دخت سمنگان ازدواج میکند شرایط رفت و آمد امن خود را با یک طرح
خندق امن از قلعه زال تا دژ حصار سمنگان تحت نام هدف کشیدن نهر 116 کیلومتر
شمال جهت سرسبزی و شاداب ساختن منطقه عملی ساخت و انجام داد.
نا گفته نه باید ماند که قندوز کهن در سه دوره از
سبب ناهنجاری اجتماعی اجناند عنعنوی پیشه پادووان چنگیز مغل تموچین وگرگانیان
مغل هند وغلجایی های عنعنوی پیشه چاوادارغژدی نشین آن طرف مرز دیورند بزرگ ترین
صدمات مالی جانی و اقتصادی دید.
ناهنجاری اجتماعی امروز ولایت قندوز براساس نظام
نامه امان الله خان شروع شد و دراولین سال حکومت نادر شاه پدر ظاهرشاه اقوم
اوغان از پاکستان به سرزمین حصلخیز قندوز وبغلان از آن سوی مرز دیورندآورده اند
تا این شاهرک حیاتی زرخیز را در دست داشته باشند و در دوره ظاهرشاه توسط کا کا
هان اش اقوام اجناد عنعنوی پیشه چاروا دار غژدی نشین را به منطقه حاصلخیز قندوز
کسیل کردند.
بنابرین محیط اجتماعی قندوز کهن در این صد چند
سال اخیر ناهنجاری های اجتماعی دشواری را پشت سر داشته و هنوز هم ادامه دارد.
باید اضافه که این چرگاه ها سرسبز به رمه ها
کوسفندان و گله بزه و خیل شر قطاران اجناد عنعنوی اختصاد داده شد واهسته آهسته
اجناد را در جغرافیا قندوز بغلان ساکن ساختند و طبیعت زیبا قندوز باستان وبغلان
را قطعه قطعه و اراضی جنگلی آن و دشت های سبز پرعلوفه آن را دست خوش ناملایمات
انسانی شده اتت.
هروز از بابت و ناهنجاری های اجتمای زخم هایی بر
پیکر طبیعت زیبای قندوز می رسد و بخش زیاد این منطقه با حوادث تلخ طبیعی روبه
روی می باشد.
ضمناَ باید اضافه ساخت که ناهنجاری های محیط اجتماعی درولایت قندوز از طر اجناد به واسط فشار بر منا بع محیطی و بهرهبرداری غیر اصولی و ناپایدار از این منابع محیطی موجب تشدید تخریب محیط زیست در منطقه شده است و بحرانهای زیست محیطی نیز به واسط تحلیل و از بین بردن منابع مورد استفاده اجناد عنعنوی بر شدت فقر اهالی بومی منطقه می افزاید.
ولایت قنوز دارای فابریکه زیادی میباشد و عایدات مهم آن استحصال پنبه بوده که در گذشه به کشور کمک خوبی کرده است. در این ولایت قندوز 407 باب مکتب لیسه ، متوسط و ابتدایه ویک دانشگاه وشش دارالمعلمین فعالیت دارد.
ولایت تقریباَ 70 درصد اهالی آن به کشاورزی « زراعت و باغداری و چاروا داری » اشتغال دارند و عاید معاش می کنند وهمچنان اقلیم خوب قندوز محصولات پسته منفعت اقتصادی یکی از مفاد دیگر خدا داد طبیعی برای اهالی ولایت می باش.
شناخت شاخص های محیط زیستی مصنوعی ولایت قندوزباستانی:
سامانیان درتخارستان از سیاست اقتصای و اجتماعی عاقلانه ای که کمابیش براساس خواسته های و نیازمندی اهالی کهندز « قندوز» مرکز تخارسان کارهای بزرگی در این ساحه زرخیز در زمینه آبیاری انجام می گرفت در نتیجه مساحت اراضی کشت و احداث باغات افزایش می یافت. همچنان اسماعیل سامانی این سخن او که می گوید از اراضی شهر ها و مردم همان قدر می تواند استفاده کند که آنها را خوشبخت می دارد و نه نقدر استفاه بی رویه که باعث آسیب به محیط آن شود ، چون قندوز در گذشه بخاطر باتلاق بود.
بنَاَ سامانیان با به کار به ستن انواع آبیاری بوسیله کاریزها ، نهرها ، جوی های عنعنوی در دل یا بغل دامنه ها صخره یی پشرفت وترقی زیادی در تخارستان ، بلخ ، کابلستان ، زابلستان ، نیمروز و هریوا« هرات » حاصل شده بود ، به جریان تازه فعالیت اقتصادی از بابت رشد کشاورزی به گردش پول حکومت سامانیا نیازمند بود، با گسترش شهر نشینی و رورنق اقتصادی تجاری و واسطه گری که از اوخر روزگار سامانیان در مارونهر شروع شده بود، نیاز به پول در گردش روز به روز افزایش می یافت.
در حدود چهارده قرن بعد از سقوط سامانیان، سکه‌های آنان هم چنان به عنوان پول رسمی در جریان بود. این سکه‌ها با عنوان کلی درهم‌های بخارا خدات‌ها شناخته می شندند.
باید خاطر نشان ساخت
که قندوز کهن سر زمینی است زرخیز « پنبه ، برنج ، گندم و پسته » که خود بخود
مورد توجه اقوام قدرت طلب بیگانه اشغالگر در گذشته قرارگرفت روی این اصل هنوزهم
در این عصر 21 در قندوز جنگ است.
ولایت قندوز یک جغرافیا غنی دارای استعداد وسیع
انکشاف خوب و ساز گار برای طبیق پروژه های تغییر اقلیم جهت ماندگاری یخچالهای
طبیعی شمال شرق کشور است.
بگونه مثال پروژه آبیاری بند چوغه مشتمل از یک بند برق و دو کانال اصلی آبرسانی از آب دریا خان آباد بودو توسط متخصیصین فرسوی المانی اصل درسال ۱۵۴۵ آغاز شرورع به کار نموده بود.
با ایجاد این روژه زمین های حاصلخیز این لایت از آب برکت فروان آب دریا خا ن آباد بوسیله دو کانال به راست و چپ که راست آن بطول ۸ کیلومتر و کانال چپ آن ۱۸ کیلومتر و و جما حدود ۳۵ هزار هکتار آبیاری می کرد. دریا خان آباد تا حمه شهر قندوز سالانه زیر کشت شالی و پنبه می رفت.
احیای دوباره این
پروژه حیاتی علاوه براهمیت اقتصاد آن برای اهالی ونیز در بهبود حیط زیست کشور
ما در ماندگاری ذخایر منابع آبی ما کمک شاهان است و زمین های حاصلخیز ولایت
قندوز برای کشت گندم برنج و پنبه خیلی مساعد است. این ولایت در سابق گدام غله
مملکت تا سالها قبل از جنگ به شمار می رفت.
البته نه باید فراموش کرد ایجاد پروژه های سکتور
زراعتی در ولایت قندوز می تواند زمینه های کار را برای اهالی مهیاسازد، بنابرین
من فکر می کنم که سرمایه گزاری در این بخش راه بردی است ومی تواند به وضعیت
زراعت کمک کند و هم برای فضای سبز ، محیط سالم کمک می کند.
هموطنان این رساله اندیشه مسلکی من در مورد آینده
انکشاف ولایت قندوز باستان است اگر قابل نقد است نقد کننید به نظریات تک تک شما
آگاهان قلم بدست برای انکشاف آیده این ولایت و رفع پیشگیر رویدادهای طبیعی این
ولایت نیمه صحرایی و حادث خیز طبیعی ضرورت دارم ، خواهشمندم در پای این مضمون
تبصره سومند کنید تا یک طرح جامع برای مدیریت سیلاب ها و آینده انکشاف ولایت
قندوز که حکومت توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل از وقع این
سرزمین زیبا کهندژ« قندوز » جلوگیر تام نماید.
داکتر یارمحمد « حیدر
زاده»»
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع:
اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت
پولید 1978 کابل -1
2- شاسنامه افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371
کابل
۳-
یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991
۴-
سمرقندی، تذکرة الشعراء، ص۱۸۷،
مصحح: اصغر جان فدا، آیینه میراث،
۱۳۷۷،
تهران
5- آ. ی. برتلس، ناصرخسرو و اسماعیلیان، ص۴۷
- ۴۲، ترجمه،
آرین‌پور
بالا
بازگشت