داکتر یارمحمد حیدرزاده
شناخت شاخص های محیط زیستی ولایت هرات باستانی
ولایت هرات یکی از ولایات بزرگ ترین غربی کشور
بعد ازهلمند و فراه است وحدود اربعه آن از شمال با ولایت باغیس و جمهوری
ترکمنسات ، از جنوب با ولایت فراه، از طرف شرق با ولایت غورو ازطرف غرب با
ایران هم سرحد است. مساحت این ولایت 41500 کیلو متر مربع و شهر هرات باستان
مرکز این ولایت میباشد که از کابل 1057 کیلو متر فاصله دارد.
شناخت شاخص های محیط طبیعی ولایت هرات باستانی:
ولایت باستانی هرات در زون « 9» غرب موقعیت دارد که در ارتفاع 800 - 1550 متری از سطح بحر واقع است که از لحاظ زمین زراعتی آبی ازجمله بزرگترین تولید کنده غله در کشور است که دارای 331 هزار هکتار زمین آبی زیرکشت – 341 هزاز هکتار زمین للمی می باشد واین ولایت دارای 312 نهر و کانال - 352 چشمه کاریز – 327 حلقه چاه میباشد.
هرات دارای حوضه آبریز
خوب است ، آب سرجنگل ، آب خوک کشته ، آب لعل و آب تگاب اشکان تشکیل دهند هریرود
هستند و که سرچشمه این آب ها از کوه های ولایت غور میباشد.
اقلیم و آب هوای ساحه وادی هریرود هوای معتدل را
در بر می گیرد و اقلیم نواحی شمال وشرق آن نیمه صحرایی بوده دارای تابستان گرم
و گاهی اوقات به 37 درجه سانتی گراد می رسد در بهارهم هوای معتدل ودلپذیر است و
در زمستان به 10- درجه سانتی گراد می رسد باران وبرف می بارد.
نواحی مناطق جنوب وغرب این ولایت اقلیم صحرایی
دارد که در زمستان برف باری ندارد هوای این مناتطق معتدل ومطلوب است اما
درتابستان تا 38 تا 45 درجه سانتی گراد بالای صفر دردشت آتشان می رسد.
حیوانات وحشی که در جنگلات هرات آهوای غزال و پشک
وحشی زیست بومی دارند هرات تنها و سعت جنگل پسته طبیعی آن بیش از15 هزار هکتار
است.
ذخیره چهل میلیون متر مکعب آب در بند سلما علاوه
از تولید چهل ودو میگاوات برق می تواند نیزهشتاد هزار هکتار زمین زراعتی را
توسط پروژه های آبرسانی آبیاری کند.
شناخت شاخص های محیط اجتماع ولایت هرات باستانی:
هرات از لحاظ محیط
اجتماعی در سنگ نشته های هخامنشی هریوا « هرات » در فهرست ساتراپی های
هخامنشیان آمده است ، هریوا« هرات » سرزمین باستانی در دره حالصخیز، هیرود وا
قع است و کورش بزرگ در شهر آرتا کوانا حصار« شمیرران » یعنی مرکزآریانا درهریوا
محل فرمانروایی اوبود به رهنمای شمیره حصار را بساختند وبه نام شمیران مسمی
گردانید. شمیره نام دختر جمان فرودین فرزدان کیومرث بانی اصلی احداث قلعه
شمیران که معروف به ارگ هرات است. شمیره میباشد.
اسکندر مقدونی در سال 330 قبل از میلاد به هریوا
حمله کرد و در شهر آرتاکوانا حصار آرتاکوانا « شمیران» را تصرف کرد و باشندگان
شهر آرتاکونا بسختی مقامت کردند اما سپاهیان اسکنر موفق به فتح شهرآرتا کوانا
شند و سپس سرزمین بارور دره حاصخیزهیرود را ویران و بسیاری از باشندگان آن به
قتل رسانیدند وپس ازتصرف شهر آرتاکوانا حصار « شمیران » که در بلند ترین نقطه
بروی پشته ای محل فرمانروای کورش که در پی تها جم اسکندر آسیب رسیده بود به
فرمان اسکندر دوباره برای نظامیان خود ترمیم و بازسازی کرد.
اسکندر سپس در نزدیک شهر آر توانا شهردیگری در قصبه فوشنجی آباد کرد و نام آن را «اسکند ریه آریانا » نهاد و بعد از مرگ اسکندر در سال 323 میلاد جان نشینان او« سلوکیان » فرمانروای اریانا شدند. قلعه شمران « ارگ هرات » بعد ترمیم و بازساسی اسکندر به قلعه اسکندر نسبت داده می شود.
اشکانیان درسال 343 قبل از میلاد هریوا« هرات » به با وجو مقامت سرسختانه سلوکیان در قصر معرف اسکندر « ارگ هرات » از دست بیگا نگان گرفتد وسپس کاریز ها و نهر ها آن را دوباره احیا و بازسازی برای زندگی اهالی آن کردند وشهرهریوا درقلمرشان باقی ماند. قلعه اسکندر نسبت داده می شود.
اشکانیان درسال 343
قبل از میلاد هریوا« هرات » به با وجو مقامت سرسختانه سلوکیان در قصر معرف
اسکندر « ارگ هرات » از دست بیگا نگان گرفتد وسپس کاریز ها و نهر ها آن را
دوباره احیا و بازسازی برای زندگی اهالی آن کردند وشهرهریوا درقلمرشان باقی
ماند.
باید خاطر نشان ساخت که هرات در دوره ساسانیان در
سنگ نبشته ای در کعبه زردشت واقع در نقش رستم بنام هریو ودر فهرست پا یتخت های
استان های امپروتوری ساسانیان به زبان پهلوی بنام هری یاد شده است. هرات
باستانی « بادغیس ، غور و فراه » یکی از چهار قسمت « چهار، ربع »
ایالات خراسان در دوره ساسانی بود و بزرگترین شهر
باستانی سلطنت های خراسان شد.
از جانب هم باید افزودکه هرات در دوران حاکمان
بومی خود « ساسانیان و صفاریان ، سامانیان وغوریان » در زمینه فنی اعمار بنا ها
، شبکه های منظم آبیاری به رشد کشاورزی « زراعت باغ داری و چارواداری» رسید و
تا سده دوازده هم میلادی دوران طلای داشت.
قالعه « ارگ هرات » مرکز دفاعی سلاطین غوری «
غیاث الدین » در سال 1165- 1202 میلادی پادشاه بود در حمله تولی خان پسر چنگز
خان به تصرف او درآمد زیر ساخت های بنا ها و شبکه های آبیاری را تخریب کرد، اما
بعد ها به اثر قیام مردم هرات این قلعه دو باره به تصرف مردم بومی هرات در آمد
ولی شهر هرات و« دژ شمیران » آسیب زیاد دید به خرابه تبدیل شد.
باید یاد دهنی کرد که هرات باستانی« باغیس غور و
فراه » از ابتداد داخلی، تحجر ، تعصب و تجاوزات خارجی بیش تر از دیگر مناطق
کشور ما از بابت اشغال منابع طبیعی آن در سده نوزدهم را میان کشمش های سرداران
سد وزایی و محمدزایی سپری نموده است.
در هرات هنر و صناعی مستظرفه از عصرها تا کنون با
قیمانده است ، این سرزمین ادب پرور در زمینه های عرفان ادبیات وهنر دارای مکتب
منحصر به خود است.
اکنون ولایت هرات باستان 791 مکتب لیسه متوسط و
ابتدایه در آن فعال است و یک دانگاه دولتی و دو دانشگاه شخصی در هرات فغالیت
دارد.
حدود 80 در صد مردم هرات مشغول کشاورزی هستند و
محصولات مهم زراعتی گندم برج و زغفوران است. حدود بست هزار کارگر در 300 کار
خانه مصروف کار در شهرک صنعتی هرات هستند.
شناخت شاخص های مصنوعی ولایت هرات باستانی:
قلعه تاریخی ارگ هرات«
بنام اختیارالدین» حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح بنا شده است که معروف به
قلعه« شمیران » و « اسکند» بوده است. این قلعه باستی« شمیر ان » یک اثر باستانی
بسیار ارزشمند در تاریج پنچ هزار سال کشور ما به حساب می آید.
این مکان تاریخ را اختیار الدین ، فرمانده لشکر
ملک فخر الدین در سال 1297- 1307 میلادی اختیار الدین ترمیم کرد وپس از آن تا
اکنون به نام « قلعه اختیارالدین » یا می شود.
این مکانی تاریخی پنچ هزار سال کشور باستان ما در
زمان امیر تیمور در سال 1381 میلادی هرات را تصرف کرد میان دیوار قلعه
اختیارالدین و دیوار اصلی شهر فاصله ایجاد کرد که این بنا تاریخی از تهدیدها
موجود محفوظ شود.
شارخ میرزا تیموری در سال 1438 میلادی در هرات به
پادشاهی رسید فرمان داد تا حصار « شمیران » را از خشت پخته سنک و آهک ترمیم
کنند. او این بنا تاریخی « شمیر ان » معروف به « اسکندر » را به مرکز فرهنگی و
نظامی اش تبدیل کرد.
در مورد ساختن پل
مالان ولایت روایت های متخلف موجود است ، برخی از اهالی هرات بر این باورند که
این پل در روزگار قدیم توسط یکی از زرتشتان هروی در سده های نهم و دهم پس از
میلاد احداث شده است و شهود آن جنس سنگ خشتی های بکار رفته در طاقچه های پل از
سنگ آهک سفید مرمرنما است که در بنا دیوارهای کعبه زرتشت نیز کار گرفنته شده
است.
بر اساس شواهد تاریخی این پل در نقل و انتقال
کاروان ها میان هرات و هندوستان از طریق سیستان « مناطق امروزی فراه و نیمروز»
وقندهار نقش مهمی را در طی قرون متمادی ایفا کرده است.
ضمناَ باید افزودکه چهار منار در شهر باستانی
هرات قبل از اسلام اعمار کردیده است که هدف از اعمار این مناره ها آتش مقدس
زرتشتیان روی این این مناره ها روشن می شد که با شعله طلایی خود مسیر گذشتن
کاروان ها را از پل مالان مشخص می کرد. این آثار ها باقی مانده مانند قصر
شمیران و پل مالان ومناره های هرات بستانی از گذشته هویت مقارن ساسانی «
تاجیکان» است. در اساطیر زرتشت و در سپید ده م تاریخ در کتیبه های هخامنشیان ،
نام و یادی از بنا و مناره های این شهرباستان برجای مانده که نشانگر اهمیت
تاریخی شهر هرات است.
این مناره ها در دوره غوری ها مورد ترمیم با سنگ کاری اصلا و از تخریب آنها جلوگیری به عمل آمد. تنها فقد ترمیم و نقش وتزین این مناره ها درعهد پادشاهی شارخ میرزا تیموری صورت گرفته است.
با تاسف باید تذکر داد که سیتم آبیاری هرات توسط وسایل مندرن نبود بلکه مانند صد ها سال قبل توسط 312 نهر وجوی خاکی و کانال ؛ 352 چشمه کاریز ؛ 327 حلقه چاه آبیاری می شود که در صدی ضاعیات خیلی زیاد می باشد و کشاورزان ما از کمبود آب برای مزارعه خود در فصل بختن حاصل رنج می برند.
نا گفته نه باید ماند
که قبلاٌ چند پروژه آبرسانی درولایت هرات ساخته شده بود مانند کانال فوشکان به
طول 20 کلیلو متر ؛ کانال میراثه ؛ نهر نواب ؛ کانال توران ؛ دو کانال بنام
بوریا باف که فعلا این کانال ها به بازسازی و احیا مجدد ضرورت دارند . آب دریا
های« آب سرجنگل ، آب خوک کشته ، آب لعل و آب تگاب اشکان » ولایت هرات را تحت
پروژه ها ی آبرسانی تغیر اقلیم گرفت شود تا بتوانیم مردم هرات از فقر فرار
نماید.
مدیریت محیط سرسبزی هرات باستان نیاز
پایدارآبیاری از ذخیره گاه آب بند سلما غرض آبرسانی و کانلیزاسون شهر و آب
آشامیدنی مردم هرات در حوض های سرباز ذخیره نمود و بخار دوباره به فضا و از فضا
به زمین می ریزد تا از خشکسالی در منطقه و سیلاب ها جلوگیری کرد.
هموطنان این رساله
اندیشه مسلکی من در مورد آینده انکشاف ولایت هرات باستان است اگر قابل نقد است
نقد کننید به نظریات تک تک شما آگاهان قلم بدست برای رفع پیشگیر رویدادهای
طبیعی این ولایت حادث خیز طبیعی خواهشمندم در پای این مضمون تبصره سومند کنید
تا یک طرح جامع برای مدیریت حوادث طبیعی آن وآینده انکشاف ولایت هرات که حکومت
توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل از وقع این سرزمین زیبا باستانی
را جلوگیر تام تما نماید.
داکتر یارمحمد « حیدر زاده »
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع:
1- اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت
پولید 1978 کابل
2- شاسنامه افانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371
کابل.
3- یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای
1991 الی 1995. 4- رجبی ، پرویز .«کرتیرو سنگ نبشته او در کعبه زرتشت ». بررسی
های تاریخی « تهران » ، ش ویژه 1350. 5- حسن زاده ، اسماعیل . تاریخ ایران در
عهد خوارزمشاهیان . تهران : پارسه ، 1392. 6- غفوروف ، باباجان ،قرن وسطی و
دوره نوین ، جلد اول و دوم دوشنبه. سازمان تاجیکان قدیم . چاپ و انتشارات
وزرارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1377
بالا
بازگشت