داکتر یارمحمد حیدرزاده
شناخت شاخص های محیط زیستی ولایت هلمند
ولایت هلمند که در جنوب غرب کشور واقع است و مرکز
این ولای شهر لشکرگاه بوده که از کابل حدود 671 کیلومتر فاصله دارد . مساحت این
ولایت هلمند 61829 کیلومتر مربع میباشد.
حدود اربعه ولایت هلمند از شرق با قندهار وارزگان
و از غرب بافراه و نیمروز و از شمال با غیور و دایکندی و در جنوب به خاک
پاکستان همسر حد است.
شناخت شاخص های محیط طبیعی ولایت هلمند:
ولایت هلمند یکی از بزرگترین ولایت کشور به حساب
می آید و در یا با عظمت هلمند« هرمند » دومیین دریا بزرگ کشور ما در منطقه است
و از کوه بابا مناطق مرکزی کشور ما سرچشمه میگیرد و با طول 1400 کیلو متر جریان
دارد و بعداُ در تالاب هامون هلمند غرق میشود.
اقلیم و آب و هوا هلمند در شمال به دلیل کوهستانی بودن آن به نیمه صحرایی تبیدل
می شود و مناطق گرمسیر و دشت مارگو آن کاملاَ صحرایی است. این ولایت از سطح بحر
780 متر ارتفاع داشته و بادهای ولایت 120 روز شهر هرات بر محیط این ولایت تاثیر
زیاد دارد.
در زمستان در اکثر ساحا ت آن به اندازه 50 تا 100
ملی متر باران باران می بارد ولی درساحا ت شمالی ولایت که کوهستانی است تقریبا
ٌ 200 300 ملی متر باراندگی دارد. درجه گرما در مناطق دشتی و این لایت به
۴۵
تا 50 درجه سانتی گراد میر سد و در منااطق کوهسانی به 25 35 درجه سانی گرد بالا
می رود.
در فصل زمسان در مناطق دشتی گرمسیر ولایت مثبت +5
درجه سانیگراد هوا معتدل دارد و در مناطق کوهستانی آن سرد ی به منفی – 2 درجه
سانتیگراد کاهیش می یابد. حوضه آبریز ولایت هلمند در یا هیرمند ، ارغنداب و
خاشرود می باشد.
در مجموع ولایت 575 هزار هکتار زمین قابل کشت بوده که از آن جمله 329 هزار
هکتار زمین آبی و 5 هزار هکتار للمی می باشد که توسط 2270 نهر، کانال و 277
کاریز و 70 حلقه چاه آبیاری می گردد.
در ولایت هلمند در شهر لشکر کاه 243 هکتار زمین
جنگل در کنار دریا هیرمند وجودارد. در این ولایت بزرگترین معدن اورانیوم دست
نخورده جهان است در تولید اتم قابل استفاده می باشد.
شناخت شاخص های محیط اجتماعی ولایت هلمند:
هلمند یا هیرمند معنای بند آب یا ورغ یا سد را می دهد و در اوستا این نام معنای عام سرزمینی که زود سیراب می شود را دارد.
در ولایت هلمند مناطق تاریخی و باستانی زیادی است ، یکی از این اماکن تاریخی
بقایایش تا امروز دیده می شود قلعه بست می باشد که در نقطه تلاقی دو دریا
نامدار هیرمند و ارغنداب بنا شده است که هر گاه بلای این قلعه باستانی ایستاد
شوی تمام شهر لشکر گاه معلوم می شود.
قدامت تاریخی شهر بست سیستان به زمان کوشانیان بر
می گردد ویکی از مکان های مهم تاریخ طولانی در خشان کشور ما شمرده می شود.
این قلعه بست سیستان مکان دفاعی مرکز لوای حکومت خراسان در عهد امیر اسماعیل
سامانی در سر کوبی و دستگیرعمر ولیث صفاری از این دژ یا حصار استفاده نمودو
مورد ستایش خلیف قرار گرفت.
قلعه بست سیستان نیز محل حکومت سلطان محمد غزنوی
در زمستان ها در درون همین قلعه بوده است و لوای علاوالدین غوری با بهرا مشاه
غزنوی جنگ کرد بهرمشا را شکست داد وبه همین قلعه بست رفت و بامیان ، تخارستان ،
بلاد جروم ، گرمسیر ، تولک ، جبال هرات و غرجستان و مرغاب را نیز تحت سلطه
غوریا درآورد.
قلعه بست از چار بار هجوم جنگ جوجیانی چون
علاوالدین غوری ، چنگیز خان مغل ، امیر تیمور و نادرافشارهم چنان پا بر جامانده
بود. ولی بعداَ در قدم اول منابع طبیعی هیرمند از طرف اجناد پیشه عنعنوی غصب شد
و حسودان از تمدن تاریخ آثار بازمانده وارثان بومی این سرزمین کهن رنج بیشتری
می کشند و ا کنون این قلعه باستانی از بی پروایی مسوولین دولت ها درآستانه
نابودی کامل قرار دارد.
خوشحال کننده است سیستم شبکه آبیاری مروج کاریر ها آبرسانی ، آبیاری ، جو یبارها و نهرها صد ها سال قبل در این سر زمین حاصلخیز گرمسیر هلمند و تمدن علم فنی آبیاری کوشانیان ،ساسانیان ، سامانیان و غوریان آثار بارمانده برای رشد زراعت ، آبیاری باغات هنوزهم از جویاهای خاکی مروج آنها برای آبیاری و بهبود محیط زیست استفاده عظمی می شود.
لشکر گاه ادامه دهنده سکونت انسانی درنزدیکی ویرانه های شهرباستانی بست سیستان
است که مرکز ولایت هلمند است در واقع بست ولشکر گاه دوبخش ازیک شهر بوده اند.
دربخش نخست این باستانی مردم کوچه و بازار زندگی
می کردند که کانون بازرگانی ودادستد بوده است و دربخش دیگر یعنی لشکرگاه «
ناحیه رزم » سپاهیان وصاحب منصبان سکنی داشتند.
باید خاطر نشان کرد که جنگلات کنار در یا هیرمند تا زوال درانی ها بسیار گسترش
وانبوه بود به اساس طرح و طبیق کوچ اجباری تبدیل مکان سبز به مکان مسکونی از
طرف غلجایها این جنگلات کاهیش پیداکرد وزمینه برای یک فاجعه زیست محیطی در چنین
کشور محاط به خشکه وکوهستانی مهیا شد واراضی طبیعت زیبا هرمند دست خوش
ناملایمات انسانی شده است.
ولایت هلمند از جمله ولایات زرعتی بوده است و 80
درصد اهالی آن مصرف کشاورزی« زراغت و باغداری و چاواداری » میباشند.
در سطح ولایت 399000 راس گوسفند عادی – 79000 راس
بز زیان رسان محیط زیست - 6100 راس گاو وگاومیش – 36000 راس مرکب – 12000 راس
شتر – 1000 راس اسپ در چرگاه ها هلمند چرا دارند.
در ولایت هلمند 389 بابا مکتب ابتدایی و لیسه و 3
انستیوت و یک دانشگاه وجو د دارد.
در ولایت هلمند فابریکه سنگ رخام وفابریکه تصدی
بست پنبه دانه فعالیت دارد و تولید این دو فابریکه در ولایت مختالف کشورفروخته
می شود.
شناخت شاخص های محیط مصنوعی ولایت هلمند:
بند برق کجکی برروی رود هیرمند توسط یک شرکت امریکا یی در 1953 میلادی احداث کرده است و کارکرد این بند برای آبیاری 1800 کیلو متر بع از زمین های خشک هلمند وهم چنین تولید برق است، علاوه از تامین برق ولایت هلمند و شهر قندهار، را ه بیرون رفت از خشکسالی در منطقه میباشد.
سد گرشک نیز بروری دریای هلمند در سال 1961 میلادی توسط آمریکا اعمار شده است
به زیبای شهر گرشک کمک کرده و این شهر از پوشش گیاهی خوب بر خوردار است و گرشگ
دارای بند برق آبی می باشد و مصرف برق شهر را تامین می کند.
پروژه آبیاری عظیم هلمند ارغنداب در سال 1967
میلادی به کمک دولت آمریکا تاسیس گردیده است و 143 هکتار زمین جدید آبی زراعتی
زیر گشت گندم سالانه و دیگر نباتات صنعتی قرار می داد.
این پروژه به وسیله کانال جموریت ار بند ذخیره آبی ارغنداب آبیاری می گردد. این
پروژه نهایت در سرسبزی و تغیر اقلیم و آب و هوای منطقه جنوب غرب مساعدت نموده و
هم از گسترش صحرا شوی دشت مارگو و ریگستان جلوگیری می نمود.
باتاسف باید گفت که به علت عدم پاک کاری و ترمیم
شبکه های آبیاری« کانال جمهویت ، کانال نادر علی و کانال در ویشان » نهر ها و
کاریز ها دشت بکو ، مار چه ، خاشرود و منطقه ریگستان نیمروز که محیط صحرایی را
بوجود آرده است.
هنوز هم در بعضی از محلات ولایت هلمند مردم در
این عصر فن آوری آب آشامیدنی و آبیاری مورد ضرورت خود را ازسه منبع یعنی جویها،
چاه ها وآب چشمه ها « کاریز» بدست می آورند.
فابریکه تصدی بست « پنبه » هلمند تا سال
1988میلادی همه سال از 25 تا 30 هزار تن پنبه و دانه تولید و میفروخت و از آن
در ساخت روغن ،صابون و روغن آن تا حدی به ارگان های نظامی در کشور داده می شد و
در آن زمان 1500 کار گر داشت که اکنون کارها و تولیدات آن بسیار کم رنگ شده
است.
آینده انکشاف ولایت هلمند در صورت اعمار کانال بزرگ عظیم 500 کیلومتری از سد
کجکی و حفر چاهای عمیق از بازگشت زمین به صحرا شوی غیر قابل زرع جلوگیری می
نماید و باعث می گردد که میلیون ها هکتار زمین به ساحه زراعتی و کشت نبات مفید
مبدل شود.
در ولایتت هلمند فابریکه سنگ روخام مواد مختلف
زینتی موجود است ؛ اما اکنون فقد تولیدات این فابریکه در ولایات مختلف کشور
فروخته میشود.
موطنان این رساله اندیشه مسلکی من در مورد آینده انکشاف ولایت هلمند است اگر قابل نقد است نقد کننید به نظریات تک تک شما آگاهان قلم بدست برای رفع پیشگیر رویدادهای طبیعی این ولایت ضرورت دارم و خواهشمندم در پای این مضمون تبصره سومند کنید تا یک طرح جامع برای مدیریت بهبود آب هوا و سهل سازی حوادث طبیعی وآینده انکشاف ولایت هلمند باستانی که حکومت توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل از وقع این سرزمین زیبا جلوگیر تام تما نماید.
داکتر یارمحمد «حیدر زاده
»
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع :
1-اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت
پولید 1978 کابل
2- شناسنامه
افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371 کابل
۳-
یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای 1991
الی1995۳-
4- عبدالحسین سعدیان شهرهای جهان . چاپ 1383.
نشرعلم وزندگی
5- سیدسجاد، سیدمنصور 1379 ، محیط طبیعی و آثار
باستانی دشت سیستان
بالا
بازگشت