داکتر یارمحمد حیدرزاده
شناخت شاخص های محیط زیستی ولایت پکتیا
پکتیا یکی از ولایت های کوهستانی است و در زون« 4» جنوب شرق کشور موقعیت دارد و ارتفاع آن از سطح بحر 1500 تا 2500 مترمی باشد. مرکز این ولایت شهر گردیز باستان است واین لایت دارای 16862 کیلومتر مربع مساحت بوده.
محیط طبیعی پکتیا:
پکتیا از جمله ولایت های سرد سیر کشور بوده که حد
اقل چهار ماه در زمستان زیر پوشش برف وباران می باشد. ولایت پکتیا زمین زراعتی
آن بسیار کم و اندک است و کوه های پکتیا داراای جگلات انبوه از درختان سر و کاج
است.
در خت جلغوزه یکی از میوه های خشک افغانستان است
که زیادتر این ومیوه از جنگلات کوهی بین ارتفاعات 1800 تا 3350 متر کوهای پکتیا
بدست می آید.
در داخل جنگل ها ی پکتیا گونه های حیات وحش و
پرندگان فروان زیست دارند. شامل گونه های محاجر از اردک ، لکلک ، جرثقیل شاهین
شکاری زیست می کنند.
اقلیم این ولایت در فصل تابستان گرم و درجه حرارت در آن به 35 سانتی گراد میرسد ؛ اما هوای آن درفصل زمستان سرد و درجه حرارت در آن از منفی 10- تا منفی 20 - نیز می رسد.
محیط اجتماعی پکتیا:
پکتیا درهیچ آثار تاریخ دومان هخامنشیا ،صفاریان ، سامانیان وغیوریان ، غزنویان و حتی ابدالیی یان منطقه ای بنام پکتیا ذکری بعمل نه آمده است ، تنها در این منطقه ای گردیز باستا ن در تاریخ طبیعی تمدن شناسی در ادوار تاریخ تذکر بعمل آمده است.
گردیز باستان « پکتیا ، پکتیکا و خوست » زمانی غزنین ویا غزنی کنونی درقرن ششم میلادی درتصرف شاهان هخمامنشی یکی هفتم از مراکز آیین بودایی غزنه بود و بالا حصار گردیز آبادی روی پشته به پهلوانان قبایل یفتلی گردیز« قلعه » در بین سال 424 تا 566 میلادی ساخت شده است.
این قلعه نیز حکومت نیشن گردیزیان خوارج سیستان « زابلستان » در نواحی شرقی
خراسان به در 870 میلادی به شمارمی رفت.
گردیز باستان « پاکتیا ، پکتیکا وخوست » زمین
هموار در پیرامون آن قرارد ، و بشتر آب زمین از کاریز ها تامین می شود.
منطقه گردیز باستان منحیث مرکز آریایایی های
پیشین تمدن شناسی آن یاده شده و در کتب تاریخ آمده است که محیط اجتماعی گردیز
کهن در این صد چند سال اخیر ناهنجاری های اجتماعی را پشت سر داشته و هنوز هم
دارد و در قدم نخست چرا گاه های گردیز باستان از طرف دولت های به اجناد عنعنوی
اختصاد داده شد واهسته آهسته آنها را در جغرافیا گردیز ساکن ساختند و طبیعت
زیبا گردیز باستان « پکتیا ، پکتیکا و خوست » را قطعه قطعه و اراضی جنگلی آن
دست خوش ناملایمات انسانی شده استت.
اکنون نیز هروز از بابت چرا مفرط جنگل ها روی به تهدیدات و یرانگر است در جهت کاهش تکثیر طبیعی جنگلات نه تنها زخم های بربکر طبیعت زیبا گردیز باستان بلکه به سرتاسر افغانستان می رسانید و بخش زیاد از مناطق کشور از ناملایمات انسانی آنها اشغال شده و چراگاه های مرتع از ازسبب چرای مفرط این اجناد عنعنوی با حوادث تلغ طبیعی « مانند سیلاب رانش سنگ وشکست بستر حوض های طبیعی کوهی » روبه روی می باشد.
طبیعت ولایت پکتیا از قدیم از الحاظ جنگل کوهی غنی بود است و چلغوزه آن از نوع درخت کاج که بومی غرب همالیا درآسیا صرف در افغانستان است به دست می آید و نوع درخت کوهی است که در شرایط اقلیم سرزمین گردیز باستان بشکل خود روی می روید.
وجود جنگل ها بوته ها ودرختان با تظیم جریان آب ، جلوگری از فراسایش آب ، باد ، خاک و طغیان روخانه ها ، افرایش عمر مفید مخازن آبی و سدها تعدیدل هوای محیط زیست و تامین مورد نیاز اراضی زراغتی ، پشتوانه ای مطمین برای کشاورزی« زراعت باغداری و چاروا داری » ، دامنه ها دشت ها به شمار می آیند و در افزایش تولید و ارتقا ی کیفی محصولات زراعتی در واحد سطح تاثیر به سزایی دارند.
در طبیعت پکتیا گلنک « آبی گلو » دیگر پرندگان نادر لکلک، جرثقل ، شاهین بشکل بی رویه بی رحمانه بوسیله چال شکار می شود و به خرج از کشور بطور قاچاق و به فروش می رساند.
ولایت پکتیا یک ولایت کوهستانی است و زمین های زراعتی در آن بسیار کم است و
مردم این ولایت آخیراَ به ایجاد باغات رو آورده و باغات سیب و سایر میوه ها
روبه افزایش است.
ولایت پکتیا 340 مکتب و دوایر مختلف آموزشی وجود
دارد ، یک باب لیسه میخانیکی ، یک لیسه مسلکی زراعت و یک دانشگاه و یک
دارالمعلین میباشد . از جمله 340 مکتب پکتیا 169 باب مکتب آن تعمیر ندارد.
چاروا داری گردیز باستان « پکتیا ، پکتتیکا و خوس » 147 هزار راس گوسفند عادی ،
227 هزار راس بز ، 19 هزار راس گاو گاومیش ، 48 هزار را مرکب ، 11 هزارس شر و
1000 را اسپ وجوداش است.
در این ولایت هیج کار خانه صنعتی فعالیت ندارد در
حالیکه تولید جلغوزه از میوه های گران بهای و در آمد مردم گردیز باستان « پکتیا
، پکتیکا و خوست » است و اایجاد کارخانه پرسس بسته بندی جلغوز در زمینه کار به
مردم پکتیا نفش مهم دارد.
محیط مصنوعی پکتیا:
بلا حصار گردیز در مرکز ولایت پکتیا بالای پشته
واقع است و یکی از قلعه باستانی دوره هخامنشیها در شرق افغانستان« خراسان »است.
تاریخ ساخت این قلعه در حدود سه قرن «از قرن دوم تا پنچم مسیحی» آبادی روی پشته
گردیز به شکل آثرمذهبی ساخته شده است.
528 کاریز در سر زمین گردیز باستان« پکیا ،
پکتیکا و خوس » نیز از آثار تمدن درخشانی فن سیستم آبیاری هخامنشیان وارثین
آنها دومان صفاریی یان ، سامانی یان وغوری یان که محیط زیست شان در جنوب هندوکش
کابلستان و زابلستان تمدن شناسی شده است.
اسفالت سرک کابل – گردیز 120 کلیلومتر در سال 1943میلادی بنا شده است و حمل و نقل مصنوعات چوبی افزون یافت و با عث رونق شهر گردیز گردید.
آینده انکشاف ویلایت پکتیا:
آینده انکشاف هر ولایت وابسط به منابع طبیعی آن
است، پکتیا از تنوع زیستی غنی است و دارای جنگل های مخلوط شده از کا ج می باشد.
کاج درختی که دارای میوه گران بها بنام جلغوز است ، جلغوزه یکی از محصولات پر
درآمد افغانستان است که در سال های گذشته نه چندان درحفاظت و گسترش درختان کاج
ازطرف دولت توجه لازم صورت نگرفته بود.
1- امروز به نسبت گسترش گرما اشدی ضرورت است که
از قطع در ختان کاج جلغوزه جگلی، از چرای مفرط و تبدیل اراضی آن به کشاورزی و
یا مسکن از هر طریقی میشود جلوگری کرد . قطع جنگلات علاو از اینکه سبب افزایش
گرمای منطقه و نیز زیان اقتصادری برای مردم از درک تولید جلغوز ببار خواهد آورد.
2- به تاسیس ایستگاه هایی جهت حمایت از بذور کاج
پرداخته شود و بسیار از محدوده های رشد درختچه ها را بعنوان مناطق حفاظت شده
اعلان کرد.
3- دولت اشدی ضرورت دارد که مجموعه ای از برنامه
های احیا ء جنگل کاج در راستای استفاده پایداری از محصولات کاج میوه جلغوز آن
گرفته شود تا تهداتی که برای کاهش جمعیت آنها وجود دارند بی اثر یا کم اثر
شوند.
3- تکثیر درخت کاج : درخت کاج را می توان به دو شیوه تکثیر کرد ، به شیوه قلمه و یا بذر ، قوریه ها را برای مدت دوسال بخوبی مراقبت کرد و سپس برای غرس در زمین اصلی توصیه می گردد.
4- ایجاد کارخانه پروسس معیاری جلغوز در ولایت پاکتیا ، زمینه های کار برای صدها تن ازمردم پکتیار فراهم خواهد ساخت.
5- اقلیم پکتیا برای باغداری مساعد است ، همچنان قیمت محصولات فرآورد های باغی نسبت به غلات سه چهار برابر در بازار است.
هموطنان این رساله اندیشه مسلکی من در مورد آینده انکشاف ولایت پکتیا است اگر
قابل نقد است نقد کننید به نظریات تک تک شما آگاهان قلم بدست برای رفع پیشگیر
رویدادهای طبیعی این ولایت حادث خیز طبیعی خواهشمندم در پای این مضمون تبصره
سومند کنید تا یک طرح جامع برای مدیریت سیلاب ها آن و آینده انکشاف ولایت پکتیا
که حکومت توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل از وقع این سرزمین زیبا
جلوگیر تام تما نماید.
داکتر یارمحمد « حیدر زاده »
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع:
.اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت
پولید 1978 کابل
.شاسنامه افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371
کابل .
. یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای
1991 الی 1995.
. عبدالحسن سعیدیان چاپ 1383
. ابوریحان بیرونی، القانون المسعودی ، حیدر آباد
دکن 1955 میلادی .
هند .« از معجم البلداب » « مراصدالا طلاع ص 338
»
بالا
بازگشت