احمد سعیدی
رعايت عرف ديپلوماتيک يک اصل است
ماجراي ملاقات رييس جمهور و رييس اجرائيه با رکس تيلرسن وزير خارجه امريکا در
ميدان هوايي بگرام غوغا به پا کرده است. نه تنها در فضاي مجازي، بلکه در رسانه
هاي چاپي نيز اين ملاقات انعکاسات مختلف را با خود داشته حتا وزارت خارجه
امريکا نيز در پيوند به تغيير پوزيشين محل ملاقات توسط ارگ رياست جمهوري واکنش
نشان داد. براي تعدادي از دوستان وعده کرده بودم که در اين مورد با در نظرداشت
عرف،اصول و اخلاق ديپلوماتيک در ملاقات هايي که بين مسؤولان بلند پايه کشور ها
صورت مي‌گيرد چيزي مي نويسم.
افغانستان در گذشته نيز در اين مورد گاه گاهي مشکلات خود را داشته، عدول از
اصول و عرف ديپلوماتيک در افغانستان حرف تازه اي هم نيست به خصوص در اين چندسال
اخير، در موضوعات مختلف چه در ملاقات ها و چه در کنفرانس هاي مطبوعاتي اين اصل
مراعات نگرديده است. حال مي‌خواهم نکات مهم از اصول تشريفات را با شما شريک
سازم.
به باور من رفتاري که شايد در ظاهر نزد بعضي ها بي اهميت و کوچک به نظر بيايد
اما در عرف دپلماتيک، معنا و مفهوم خاص خود را دارد که نمي توان از پهلوي آن به
آساني رد شد .
تشريفات ديپلماتيک در دنيا امر بديهي و داراي معني و مفهوم خاص خود را دارد؛
رفتار و آدابي که ديپلمات ها در ديدارهاي رسمي با مقامات کشورهاي ديگر بايد
رعايت کنند تا شأن ديپلماتيک خود و کشورشان را حفظ کنند، هم يک مسؤوليت است و
هم يک رسالت.
به باور من، تشريفات و مراعات پروتوکل ها در جمهوري اسلامي افغانستان نيز امر
بديهي محسوب مِي شود، موضوعي که بر مبناي ميثاق هاي ملي و بين المللي طرح ريزي
شده است. گرچه در گذشته ها تشريفات معمول در کشورهاي ديگر، قرن‌ها بود که بر
مبناي زورمداري و قدرتمندي تعريف و اعمال مي شد.
اما با اصلاحات به وجود آمده در کنوانسيون وين، مبناي ملاقات ها و گفتمان هاي
سياسي تشريح و توضيح شده است. در همه نشست ها و صحبت ها مسأله هم منصب بودن
مطرح است و اگر نماينده کشوري در مقابل کشور ديگري بي اعتنايي و يا خود کامه‌گي
مي نمايد در مورد آن چه بايد صورت گيرد اين همه بحث ها در ارزش هاي دمکراتيک
تشريح گرديده است.
اگر ما حرکت وزير خارجة امريکا را غير ديپلوماتيک مي‌دانيم، آيا در برخورد با
اين نوع نشست، افغانستان توان آنرا دارد که عمل بالمثل را انجام دهد. هرگز عمل
بالمثل در توان مقامات عالي رتبة ما نيست آن هم در مقابل امريکايي ها. اگر اين
سوال مطرح شود که در باره بي احترامي ها چه بايد کرد معمولاً در باره بي
احترامي هاي ديپلماتيک، مقابله بالمثل را بعضي ها پيشنهاد مي کنند. يعني اگر
کشوري در برخورد با کشور ديگر يا مقام عالي‌رتبه‌اي در مقابل مقام عالي رتبة
کشور ديگري خلاف عرف ديپلوماتيک عمل نمايد آن کشور حق دارد عين همان عمل را به
طرف مقابل انجام دهد. در عرف تشريفات و ديپلماسي از اين قاعده با عنوان «نزاکت»
ياد مي شود. يعني دولت ديگر مي تواند بي احترامي را پاسخ دهد. اما عموماً به
اين کار مبادرت نمي کنند، مگر بي احترامي عمد باشد و تکرار شود.»
در کشورهاي ديگر، دوره هاي مختلفي براي آموزش تشريفات وجود دارد، اما مبناي
بيشتر اين آموزش ها، اصول قراردادي است که از سوي مقام هاي همه کشورها اجرا مي
شود.
در افغانستان نيز براي کارمندان جديد وزارت امور خارجه، ديپلمات ها و مقام هاي
سياسي کشور، دوره هاي مختلف آموزشي در انستيتيوت ديپلوماسي برگزار مي شود که
بخشي از اين آموزش ها خيلي مؤثر و مفيد است. عيبي ندارد که براي مقامات عالي
رتبه افغانستان در هر سطحي که باشند چون در ماموريت ها و ملاقات هاي بين المللي
حضور پيدا مي‌کنند و يا به پست هاي بين المللي منصوب مي شوند نيزدوره هاي خاصي
براي آموزش تشريفات مد نظر گرفته شود .
در تشريفات ديپلماتيک، اصول خاصي براي رفتار در ديدارهاي رسمي بيان شده است. به
عنوان مثال، براي دست دادن، 7 قرار تشريفاتي ذکر شده که ديپلمات ها آن را رعايت
مي کنند بعضي از اين قرارها به شرح زير است:
مقام بالاتر در دست دادن تقدم دارد. يعني اگر مقام بالاتر دستش را دراز نکرد،
طرف مقابل حق ندارد دستش را به سوي او دراز کند.
دست، بايد گرم و خشک باشد.
وقتي دست طرف مقابل را مي گيريم بايد حدود 5 ثانيه آن را نگه داشته و آن را به
ملايمت بفشاريم.
موقع دست دادن با غربي ها بايد همزمان در چشم آنان نگاه کنيم.
در مورد نشستن و تقدم و تأخر آن هم يک نکته قابل ذکر است. اين که طبق اصول
تشريفات، مهمان براي نشستن در يک مراسم حتماً بايد از طرف ميزبان، دعوت به
نشستن شود. از سوي ديگر مقامات مجازند در ديدار با همديگر، پاي خود را روي پاي
ديگر بيندازند. به صورتي که زير زانوي يک پا روي زانوي پاي ديگر قرار بگيرد.
البته در ديدارهاي غيررسمي طرفين، هم مقام مي توانندساق يک پا را روي زانوي پاي
ديگر قرار دهند. اما قراردادن ساق پا روي ران ديگر، در محيط بسيار دوستانه و
خارج از محيط ديپلماتيک، قابل تصور است. به علاوه، ملل مختلف تلقي متفاوتي از
پا روي پا انداختن دارند. شماري آنرا نمي پسندند و برخي نوعي از آنرا نشان مي
دهند. مثلاً اروپايي‌ها معمولاً بلافاصله پس از نشستن، پاي راست را روي پاي چپ
مي اندازند. نکتة جالب دراين باره، ويژه‌گي خاص اعراب است. براي مقامات عرب،
انداختن پاها روي هم به صورتي که کف کفش طرف مقابل، به سمت شان باشد بسيار
ناراحت کننده است و سبب دلخوري شديد آن‌ها مي شود.
اما در ديدارهاي رسمي، مقامات با رتبة پايين تر بايد پاها را در کنار هم و با
فاصله بسيار کم روي زمين قرار دهند. طوري که به نظر بيايد پاها تقريباً جفت شده
است.
اما در مورد پرچم يا بيرق، در ملاقات رييس جمهور پرچم افغانستان موجود بود اما
از پرچم امريکايي ها خبري نبود اين را مي‌توان ناشي از کم توجهي مسؤولان
تشريفات دانست.
مطابق اصول تشريفات، مسؤولان تشريفات هيأت هاي رسمي بايد قبل از شروع ملاقات
مقام هاي کشورشان با مقام هاي کشورهاي ديگر، در محل ملاقات حاضر شده و بررسي
هاي لازم را انجام دهند. از جمله بازبيني محل استقرار رييس هيأت ديپلماتيک به
نحوي که شأن او به ميزان مقرر رعايت شود و اين‌که مطمئن شوند که ميزبان قبل از
ورود مهمان براي استقبال حضور دارد.
يکي ديگر از کارهاي مسؤولان تشريفات در اين بازبيني، بررسي کردن پرچم هاست. آن
ها بايد مطمئن شوند که پرچم ها با نقش هاي صحيح و در جاي درست قرار گرفته اند و
مشکلي دراين باره وجود ندارد. اگر هم در اين باره مشکلي وجود دارد، بايد
بلافاصله اقدام نمايند. مثلاً هميشه 3 پرچم با ابعاد مختلف را همراه خود داشته
باشند تا در صورت نياز، آن‌ها را جاگزين پرچم هاي مخدوش کنند.اين 3 پرچم شامل
يک پرچم روميزي، يک پرچم سالوني و يک پرچم براي موتر است.
از طرف ديگر يک نکته جالب که در بحث هاي مربوط به آموزش تشريفات وجود دارد،
رعايت حريم فزيکي با طرف مقابل است. بعضي از مقامات سياسي کشورهاي غربي حدود
نيم متر حريم شخصي دارند که طبق آداب تشريفات، نبايد اين حريم را نقض کرد و بيش
از اين به آنان نزديک شد. به عنوان مثال، نمي شود با آن ها شانه به شانه حرکت
کرد، اما در برخي از کشورهاي ديگر مثل چين، حريم شخصي مطرح نيست.
به هر صورت افغانستان با در نظرداشت وابسته گي هاي سياسي، اقتصادي و امنيتي که
با امريکا دارد هرگز نمي‌تواند تمام نورم هاي قبول شده و اصول ديپلوماتيک را در
مقابل امريکايي ها مساويانه با خود اختصاص دهد. بهتر است امريکايي ها از
مجبوريت هاي ما استفاده ننموده، خود اخلاق و ارزش‌هاي روابط بين‌المللي و
ديپلوماتيک را مراعات کنند.
بالا
بازگشت