خاطرهٔ پُر افتخارنخستین قیام شهری علیه ارتش اشغالگر روس

۲۲ فبروری ۲۰۱۸

تاریخ معاصرافغانستان مزین به حماسه هاست. یکی از این حماسه ها  حرکت اعتراضی است که توسط مردم شریف کابل ۳۸ سال قبل،  بتاریخ سوم حوت ۱۳۵۸  در شهر کابل براه  انداخته شد.  بتاریخ ۶ جدی همان سال فرقهٔ چهلم ارتش شوروی برای جلوگیری از سقوط حاکمیت کودتائی ۲۰ ماههٔ حزب خلق(خلق وپرچم)  به افغانستان فرستاده شد. حضور تانکهای روسی در چهار راهی های شهر کابل خون مردم کابل را به جوش آورد. طرح وتدارک یک حرکت اعتراضی شهری محصول خشم مردمی بود که وطن خود را در حالت اشغال شده توسط روسها می دیدند. گل ریزی بر تانکیستهای روسی از جانب اعضای به اصطلاح ((سازمان دموکراتیک زنان افغانستان)) نمکی بود که بر دلهای زخمی مردم کابل پاشیده شد. اما به گفتهٔ کابلی ها ((آش مرد ها دیر پخته میشود)). هشت هفته بعد قیام آمادهٔ اجرأ بود. به روز دوم حوت همه دکانداران برای اعتراض بر اشغال افغانستان دکانهای شان را بستند. شام دوم حوت ۱۳۵۸ نعرهٔ الله اکبر بر نود فیصد بام ها در شهر کابل طنین انداز شد وتا صبح ادامه یافت. صبح سوم حوت تظاهرات وسیع در تقریبأ همه نقاط شهر کابل وبرخی قریه های متصل به شهربا شورو هیجان آغاز یافت.

دامنهٔ قیام:

شبکهٔ تحلیلگران افغانستان بعد از بررسی آثار موجود در زمینه و استماع شهود عینی در فبروری ۲۰۱۵مینویسد: ((نعره های اعتراضی الله و اکبر و سپس تظاهرات تمام ساحات شهر کابل را احتوا میکرد.  در شهر کهنه مناطق اطراف چنداول و پل خشتی، در خارج از شهر کهنه مناطق چهلستون ودارالامان،  افشار، خوشحال مینه وقلعه فتح الله، جمال مینه، سرکهای محمد جان خان واټ و سالنگ واټ، بنی حصار و مناطق شیعه نشین چون دشت برچی)) این لیست شبکه تحلیلگران را میتوان بحیث  بخشی از مناطقی پذیرفت که قیام در آنها انجام شده است. از صحبتهای که کمیتهٔ حقوق بشر فارو با شهود عینی   انجام داده در می یابیم که در شاه شهید، کارتهٔ نو،  ده بوری، کوته سنگی، شیرپور، سمنت خانه وحتی برخی قریه های همجوار کابل نیزمردم هم نعره های اعتراضی الله و اکبر وهم تظاهرات را همرائی کرده اند. داکتر محمد حسن کاکرتاریخ نویس کشور که خود و اطفال اش هم در قیام اشتراک داشتند در کتاب ((افغانها)) مینویسد: ((نعره های الله اکبر تمام شب ادامه داشت.  قریه جات اطراف کابل هم در سردادن نعره های الله اکبر مردم شهر را همراهی میکردند. اشغالگران از مراکز نظامی مستقر در شهر راکتها را به هوا فیر میکردند تا مردم را بترسانند.  همینکه رنگ وصدای راکتها در فضا ی کابل پدیدارمیشد، اعتراضیون فریاد های خویش را بلند تر ورساترمی ساختند. تو گوئی مسابقه ئی در جریان بود.))   یکی از شهود قیام بنام باقر مصباح زاده از قرار داشتن مراکز رهبری قیام محلات مختلف در خانه های مردم صحبت کرده و اظهار داشته که در قلعه شهاده مرکز رهبری در خانهٔ  آقای قبادی بوده است.

شکل قیام:

ازمطالعهٔ گزارشات وتحلیل ها بر می آید که قیام آن چنانی که  اصناف و اقشار مختلف مردم کابل در نظر داشتند یک قیام عاری از خشونت بود. اجزای این قیام عبارت بودند از اعتصاب همه دکانداران ومکاتب، سردادن نعرٔ الله اکبر- مرگ بر کارمل- مرگ بر روسها- مرگ بر اشغالگران وکارمل شاه شجاع ثانی از طرف شب از فراز بام ها و تظاهرات بزرگ سوم حوت با همین شعار ها.  خواست این قیام خروج فوری روسها از افغانستان بود. مردم مسلح نبودند وخشونت و تخریب هیچگاه هدف این قیام نبود. ولی مثل هر حرکت اعتراضی دیگر، درقیام سوم حوت  هم عدهٔ انگشت شمارافرادی موجود بوده اند که نتوانستند در فضای استقبال و اشتراک همگانی مردم مردم ، تسلیمی اسلحه توسط  پولیس و ابراز عدم مداخله توسط سربازان اردو احساسات خود را تحت کنترول نگهدارند. یک ژورنالیست روسی بطور مثال از حریق یک بس بلغاریائی ملی بس در این تظاهرات صحبت میکند. هرگاه حریق این بس ناشی از فیرهای تانکهای دولتی نبوده باشد، محصول همین احساسات جوانی بوده و با شکلو برنامهٔ قیام ارتباطی نداشته است.  هدف مردم کابل از این قیام اعلام موضع بود در برابر اشغالگران روس. پیام قیام حوت به خوبی به روسها انتقال یافت. جنرال گروموف درصفحهٔ ۸۶ کتاب (ارتش سرخ در افغانستان) مینویسد: (( رویداد های ۲۰ تا ۲۲ فبروری در کابل نه تنها برای ما غیر منتظره بودند، بلکه ما را بران داشتند تا نتیجه گیری معینی هم بکنیم. بیش از همه این رویداد ها نشان دادند که نفرات محدود اتحاد شوروی در حلقهٔ دوستانه نه بلکه در احاطهٔ مخالفان قرار دارند.))  البته دولت روسیه شوروی در آن زمان لجوج تر از آن بود که بعد از نتیجه گیری فوق به اخراج قوای خود از افغانستان بپردازد. برعکس مقامات شوروی سرکوب مردم افغانستان را شدت بخشیدند. در کابل هزاران نفر اعم از زن ومرد وطفل به شکل بیرحمانه دستگیرشده و به مراکز بی حساب شکنجه و زندان  پل چرخی فرستاده شده و نخستین قربانیان تمرین شکنجه توسط فعالین حزبی(نخستین هستهٔ سازمان جهنمی خاد) شدند.  

مشخصات عمدهء قیام سوم حوت: 

 الف: قیام سوم حوت  یک قیام خود جوش بوده از طرف هیچ حزب و یا ائتلاف احزاب براه انداخته نشده بود. جای احزاب را در این قیام بزرگان اقشار ونماینده های اصناف گرفته بودند. اعضای احزاب وجریانهای سیاسی در این قیام سهیم بودند اما در رهبری وسازماندهی عمومی قیام نقشی نداشتند. 

ب: سوم حوت یک قیام همگانی بود. اشتراک همه اقشار و اصناف مردم را افراد بارسوخ و مورد اعتماد این اقشار و صنوف با استفاده از شیوه های عنعنوی رابطه گیری و با ایجاد اتحاد و همدلی تأمین نمودند. میگویند حتی از بام های هموطنان ما در هندوگذر کابل هم نعرهٔ الله اکبر بلند بود. کابل آنزمان خانهٔ همه اقوام وپیروان همه مذاهب افغانستان بود. تفرقه اندازی های تره کی وامین نتوانسته بود به اتحاد مردم که در جریان قرون شکل گرفته بود، صدمه بزند. همه شهریان کابل در قیام سوم حوت  علیه متجاوزین نظامی ارتش شوروی  وعلیه عمال داخلی شان اشتراک داشتند. 

عکس العمل حکومت پوشالی کارمل: 

این جنبش اعتراضی  آنقدر وسیع  بود که مقابله با آن برای هستهٔ خاد ((فعالین حزبی)) که در آن وقت تازه از طرف ک.گ.ب تعلیم و تربیه میشدند ممکن نبود. به همین جهت رژیم وروسها هردو غافلگیر و دچار سردرگمی شده  بودند. اما روسها تجربه زیاد در سرکوب مردم داشتند ودر هر قدم به سرکوب وحشیانه اعتراضیون دست یازیدند. 

 الف: پروفیسور حسن کاکړ در کتاب فوق الذکر مینویسد: ((قبل از آغاز قیام ۲۰۰ نفر از جانب رژیم به اتهام تحریک به قیام دستگیر وزندانی گردیدند که چند نفر خلقی هم شامل دستگیر شدگان بودند. 

ب: آقای توماس روتگ محقق شبکهٔ تحلیلگران افغان مینویسد((بعد از ظهر سوم حوت نانکها به جنگ مظاهره چیان فرستاده شدند. یکی از مظاهره چیان که در آن زمان محصل بود وحالا ۶۳ ساله است گفت: (( بیاد دارم که من به مظاهره چیان منطقهٔ ده دانا پیوستم. وقتی مظاهرهٔ ما به یکی از چهار راهی های منٓطقهٔ چهلستون رسید، مورد حملات تانک روسی قرار ګرفتیم. ۷۲ نفر ما در همانجا شهید شدند.)) آقای روتگ اضافه میکند: (( تاریخدان کاکړ مجموعه کشته شدگان  این قیام را  ۸۰۰ نفر تخمین کرده است ولی  یک آژانس خبری افغان حین تجلیل از این قیام در سال ۲۰۱۱ مجموع کشته ها را ۲۰۰۰ نفر دانست. بسیاری از دستگیر شده ها هم نابدید شدند.))

سرکوب سریع قیام سوم حوت موجب ارعاب وسکوت مردم کابل نشد. دو ماه بعد (اپریل ۱۹۸۰)دختران محصل و متعلم دست به اعتصاب و تظاهرات طولانی زدند. عمال روس حتی همین اعتراض دختران را هم با اسلحه گرم سرکوب نمودند. ناهید دختر قهرمانی که عساکر دولتی را تشویق به قیام علیه حکومت پوشالی مینمود، به ضرب گلولهٔ یک نامرد به شهادت رسید. چند ماهی از این حوادث نگذشته بود که در سرتاسرافغانستان زمین زیر پای نظامیان متجاوز روس آتش گرفت.

 

هیأت مدیره فارو

 

 

 

---

FAROE, Post Box 707,   2300 AS,   Leiden,     www.afghandiaspora.org,    

faroe_af@hotmail.com