بصیرهمت
بصیر همت
مانچستر – انگلستان
مارچ - 2017
روسیه و شرق میانه
برگردان از :مجله نیوزویک چاپ لندن
توسعه نفوذ دوباره روسیه در کشور های شرق میانه
روسیه در این اواخر دوباره به بازیگر عمده در شرق میانه مبدل شده است .صرف طی ششماه اخیر روسیه توانسته است نوعیت جنگ سوریه را تغیر دهد و پروسه مذاکرات میان دولت سوریه و مخالفین دولت این کشور را رهبری نماید و با طیب اوردوغان رهبر ترکیه و دوستان ایالات متحده در منطقه چون مصر، عربستان سعودی و اسراییل روابط نزدیک و بابر خی از انها دوستی خویشرا تامین نماید. بر اساس تحلیل مجله نیوزویک ،طی دوسال گذشته رهبر روسیه ،ولادیمیر پوتین، 25 بار بیشتر از اوباما، رییس جمهور پیشین ایالات متحده، با رهبران شرق میانه دیدار داشته است.
برای چندین دهه واشنگتن تلاش نمود تا دموکراسی لیبرال را در تعدادی زیادی از کشور های جهان، بشمول شرق میانه، بذر افشانی نماید، مگر طوریکه معلوم میشود این تلاش واشنگتن در دوره ریاست جمهوری اوباما و اداره جدید واشنگتن تحت رهبری دونالد ترامپ ثمره لازم نداد.باستثنائ تغیرات نیم بند تونس بسوی دموکراسی ، بهار عرب نتوانست دمکراسی را به کشور های عربی ارمغان بیاورد. در عوض ،این کشور ها درگیر بی ثباتی، نا امنی و باعث نفوذ اکستریمیزم اسلامی در تعدادی از این کشور ها چون مصر ،لیبی ،سوریه، یمن و عراق گردید . با مداخله کشور های عربستان سعودی و ایران در یمن، این کشور در منجلاب جنگ داخلی غرق گردیده است. حمایت شورشیان اسلامی سوریه بخاطر سقوط رژیم بشار اسد نه تنها این کشور را به مصیبت جنگ داخلی مبتلا نمود، بلکه باعث تقویه و رشد داعش گردید.
ایالات متحده و غرب نتوانستند پالیسی ایجاد دو دولت اسرایل و فلسطین را تحقق بخشند .و پالیسی طویل المدت امریکا در این جهت بشمول دو دوره ریاست جمهوری اوباما نتوانست صلح را میان اسراییل و فلسطین تامین نماید .البته که با ایجاد اداره جدید واشنگتن دورنمای صلح میان اسراییل و فلسطین تاریکتر معلوم میگردد.دست اورد دو دوره ریاست جمهوری اوباما در شرق میانه که امضا معاهده هستوی با ایران بود، با احراز قدرت دونالد ترامپ تحقق کامل این معاهده چالش بر انگیز شده است.
شکست پالیسی غرب در شرق میانه فرصت مناسبی برای کرملین با اورد وبرای مسکو فرصت طلایی مساعد گردید تا نفوذش را بر انعده کشور های عربی که درزمان اتحاد شوروی دوستان مسکو بودند دوباره توسعه دهد. روسیه تلاش دارد تا پروژه نفوذ نظامی ،سیاسی و اقتصادی اش را در سطح جهانی بخصوص در کشور های عربی سابق دوست اتحاد شوروی عمیقتر سازد و بر توسعه اهداف ستراتژیکش در منطقه تلاش دارد. طوریکه سناتور روسی ، الیگ مروزوف،به مجله هفتگی نیوزویک اظهار داشته است "هدف سیاست خارجی پوتین اینست تا قدرت از دست رفته روسیه را بحیث یک کشور ابر قدرت در سطح جهانی دوباره احیا نماید. برای پوتین هدف رقابت با ایالات متحده در شرق میانه اینست تا خود را بحیث یک قدرت با نفوز در منطقه تثبیت نماید. "
این هدف پوتین در حمایت سیاسی، نظامی و اقتصادی روسیه برای دولت بشار اسد کاملا اشکار است. مسیله خیلی ها حیاتی دیگری که برای روسیه به هدف عمده مبدل گردیده است که البته برای غرب غیر قابل درک است مسیله دفاع ازثبات و امنیت روسیه در برابر تروریست های بنیاد گرای اسلامی است. ترس که روسها ازتکرار فعالیت بنیاد گراهای اسلامی در جریان جنگهای دهه 90 در قفقاز و چچین دارند.روسها طی چند دهه چگونگی صدور دموکراسی لیبرال را از جانب امریکا و غرب به کشور های عربی بخصوص عراق و لیبی مشاهده نمودند و به این نتیجه رسیده اند که "تخریب و ویرانی و سقوط سیستم های دولتی و تحمیل اراده ابر قدرت های خارج بر این کشور ها جز ایجاد و رشد تروریزم حاصل دیگری ندارد".
با توسعه و نفوذ داعش در سوریه و عملکرد بی ثمر غرب در برابر داعش ، اعتماد پوتین از مبارزه جدی عملی و موثر غرب در راس ایالات متحده در برابر داعش سلب گردید. در ماه سپتمبر 2015 سرویس امنیتی روسیه اعلام نمود که در حدود 2500 تن از شهر وندان روسیه بصفوف داعش پیوسته اند .این رقم برای امنیت روسیه در اینده نگران کننده بود و دفاع از رژیم بشار اسد و حمله بر مواضع داعش و سایر گروپ های اسلام گرا در سوریه به هدف دفاعی روسیه مبدل گردید.
بنا بر اظهار یکتن از اعضا دومای روسیه " عمده ترین هدف ما در سوریه اینست که شهروندان روسی که به سوریه رفته اند و در صفوف داعش میرزمند ،امکان بر گشت دوباره به روسیه را نداشته باشند. مداخله ما در شرق میانه در حقیقت دفاع از امنیت ملی روسیه است."
هدف روسیه هر نوع که باشد ، تدافعی یا تهاجمی،مداخله روسیه در شرق میانه موفقیت امیز و موثر بوده است. و در عمل شکست برای قدرت و نفوذ امریکا محسوب میگردد.
تا هنوز ایالات متحده با دست باز و بدون حریف ساسی – نظامی در شرق میانه عمل مینمود ،مگر حالا هواپیماهای جنگی روسیه در اسمان شرق میانه در پرواز اند و کشتی های جنگی این کشور در سواحل بحری شرق میانه لنگر انداخته اند. از دمشق تا طرابلس حضور نظامی روسیه محسوس است. حالا هر زمانیکه قصر سفید تصمیمی در مورد شرق میانه اتخاذ نماید باید به این بیاندیشد که روسیه چه نظر دارد.
در زمان جنگ سرد شرق میانه همچنانیکه برای مسکو چمن سبز فعالیت های سیاسی و نظامی بود، برای واشنگتن نیز چنین بود.شوروی که خود را قهرمان انقلاب پرولتاری در جهان میدانست، همواره در تلاش توسعه ایدیای سوسیالیستی در جهان و ازجمله شرق میانه بود.نشنلیزم نیرومند ضد غربی جمال ناصر در مصر برای مسکو شرایط مساعدی را فراهم نمود تا نفوذش را در کشور های عربی توسعه دهد. بعد از شکست قدرت های استعماری بریتاناو فرانسه در بحران کانال سویس ،سلاح و روبل روسی در منطقه شرق میانه سرازیر شد. انجینران روسی بند اسوان را اعمار نمودند ودر ساختمان شهر های مدرن کشور های سوریه و عراق که توسط حزب بعث رهبری میگردید سهم ارزنده گرفتند . در همین زمان بود که افسران نظامی ، دکتوران و متخصصان عربی در مسکو تحصیل نمودند که در میان این تحصیلکرده ها حسنی مبارک رییس جمهور اسبق مصر نیز شامل بود .
ترکیه که از سال 1952 عضو ناتو گردید ،مهماندار هواپیماهای نظامی و راکت های میانبرد جوپیتر امریکا گردید که جابجایی این نوع راکت ها در ترکیه باعث گردید تا شوروی ها راکت های شانرا در کیوبا نصب نمایند که این رویارویی خطر جنگ هستوی را در اکتوبر 1962 بار اورد .
بعد از سقوط اتحاد شوروی در 1991،دوستان مسکو در شرق میانه حاکمیت های اتوکراتیک خویشرا حفظ نمودند و با وجود قطع کمک های روسیه، رهبران دولت های سوریه، لیبی ،عراق و یمن همچنان بر علیه غرب باقی ماندند. مگر بعد از مدتی این رهبران اغاز به سقوط نمودند. رهبر دولتی وفادار به روسها ،صدام حسین،با وجودیکه از جانب امریکا نیز زمانی حمایت شد،اولین رهبری بود که با مداخله مستقیم امریکا، که روسیه این حمله را تجاوز صریح نامید، در 2003 سقوط نمود . یکدهه بعد تر با اغاز بهار عربی در 2011 حسنی مبارک در مصر، قذافی در لیبی و زین العابدین بن علی در یمن سقوط نمودند. همراه با این تغیرات در شرق میانه موج تغیرات تحت نام "انقلاب های رنگی"رهبران وفادار به شوروی سایق را در اکراین، صربستان، قرغزستان و گرجستان سقوط داد.
برای امریکایی ها تظاهرات وسیع در شرق میانه بخصوص در مصر تونس و لیبی پیروزی دموکراسی در این کشور ها محسوب میگردید، مگر برای روسها بهار عربی جز کمپاین سازماندهی شده امریکا جهت سقوط رژیم های که رهبران یاغی برای امریکا محسوب میشدند چیزی دیگری بیش نبود. از دید پوتین"اعتراضات دوامدار در میدان تحریر قاهره و میدان کیف اکراین بخشی از توطیه بر علیه روسیه ارزیابی گردید."در برابر همه این تغیرات و حوادث ،روسیه بصورت دوامدار اعتراض مینمود ویا معمولا حوادث را در سازمان ملل نادیده میگرفت . مسکو تلاش بیهوده و ناکام در رابطه با جلوگیری از حملات ناتو بر بلگراد در 1999و یا حمله امریکا بر عراق در 2003 را براه انداخت ودر هردو حمله، بر بلگراد و عراق، ایلات متحده هرگونه اعتراض مسکو را باطل و ناکام ساخت.
در جریان همه این تلاش های ناکام روسیه فرصت مناسبی که روسیه توانست از ان بهره برد، رویارویی و مخاصمت دوامدار ایران در برابر امریکا بود که روسیه توانست با نزدیکی با ایران توجه امریکا را جلب نماید. در اواخر سالهای 1990 با کمک مسکو تهران توانست راکت های بالیستیک میان برد بنام شهاب 3 را توسعه دهد و بعدا روسیه در اعمار نخستین دستگاه نیروی هستوی ایران به این کشور کمک نمود. از 2008 به بعد امریکا اغاز به معامله با ایران در مورد تشویق این کشور جهت لغو پروگرام هستوی اش نمود. روسیه بحیث یک معامله گر صادق در زمینه لغو پروگرام هستوی ایران رول خویشرا ایفا نمود. بنا بر اظهارات نخست وزیر اسبق روسیه ، سرگی کرینیکو،ایران به ما اعتماد نمود،زیرا ما ضامن امنیت انها بودیم." در عین زمان روسیه خود را با سرعت و خاموشانه در پروسه صلح میان فلسطین و اسراییل دخیل ساخت. در این میان دوست اصلی مسکو ، محمود عباس، رهبر فلسطینی ها بود محمود. عباس در سالهای دهه 70 در دانشگاه" دوستی خلقها" در مسکو تحصیل نمود و دکتورای خویشرا از این دانشگاه بدست اورد.
پژوهشگران اسراییلی به اسنادی اشاره می نمایند که یکتن از فعالین کا جی بی ، واسیلی میتروخین،که از روسیه فرار نموده بود ادعا داشت که محمود عباس با دستگاه امنیتی شوروی تحت نام مستعار ،کروتوف،کار میکرد . ادعای که مسیولین فلسطینی انرا کاملا رد و لکه بدنامی از جانب اسراییل بدامن محمود عباس میدانند.
بنا بگفته یکتن از وزیران اسبق و از مذاکره کننده گان فلسطینی ، زید ابوزیاد، "عباس روسها را دوست دارد و میخواهد با انها مهربان و دوست باشد." طی سفری که در سال 2012 پوتین به فلسطین ، بیت الهم، در ویست بانک داشت ،محمود عباس برای پوتین قطعه زمینی را اهدا نمود که اکنون مرکز فرهنگی روسیه در این محل فعال شده است.
میخاییل بگدانف ، دپلومات سابقه دار 64 ساله روسیه که بازبان عربی اشنایی کامل دارد و از سال 2012 تا کنون بحیث نماینده خاص مسکو در شرق میانه فعالیت می نماید و بحیث سفیر در کشور های سوریه، مصرو اسراییل وظیفه اجرا نموده است، نقش کلیدی را در جلب دوستان مسکو در شرق میانه بازی نموده است. وی از جنرال سیسی رهبر نظامی و نیرومند مصر تا جنرال حفتر در لیبی توانسته است در میان رهبران رده بالای کشور های عربی نفوذ نماید. بگدانف از تضعیف نفوذ امریکا در شرق میانه در زمان ریاست جمهوری اوباما استفاده خوبی در جهت تامین رواط روسیه با کشور های شرق میانه بعمل اورد.
عقب نشینی قصر سفید از مسایل شرق میانه دلیل عینی دارد. اول اینکه، امریکایی ها بخوبی درک نموده اند که مداخله نظامی امریکا در کشور های شرق میانه که حوادث خونینی را در پی داشت، محبوبیت امریکا را در میان مردمان این کشور ها به سوال برده است. دوم اینکه، دیگر امریکا کمتر وابستگی به نفت شرق میانه دارد زیرا امریکا حالا نسبت تولید نفت وافر داخلی اش خود کفا شده و حتی امکان صدور نفت بخارج را نیز دارد.
بنا بگفته نیکولای کوزانف اتشه سابق روسیه در تهران، پالیسی روسها در روابط بینالمللی شان خیلی ها پراگماتیک است. این پالیسی با نبود ایدیولوژی مشخص همراه است و تلاش عملی برای معامله با بازیگران اصلی قدرت در منطقه است . برخلاف رهبران قصر سفید ،پوتین برای رهبران مصر و سوریه لکچر دموکراسی و حقوق بشر نمیدهد و پوتین اماده فروش سلاح های رزمی ارزانتر با شرایط سهلتر به کشور های منطقه است.
چنانچه مسکو از سال 2012 تا کنون به ارزش 4 ملیارد دالر به مصر سلاح فروخته است. مطابق توافق 2016، فروش به ارزش بیش از 10 ملیارد دالر سلاح نظامی به ایران توافق شده است.
دو بحران که باعث فعال شدن روسیه در شرق میانه گردید، یکی هم الحاق کریمیه به روسیه باعث رویارویی مسکو با غرب گردید و دومی جنگ سوریه که فرصت مناسبی برای مسکو مساعد نمود تا نفوذش را در شرق میانه به صفت یک ابر قدرت گسترش دهد .در 20 دسیمبر 2015 پوتین امر اعزام جت های جنگی روسیه را به بیز هوایی میامیم سوریه صادر نمود، که بعد از سقوط اتحاد شوروی این اولین بار بود که هواپیماهای نظامی روسیه به خارج از قلمرو روسیه بمقصد دفاع از یک دولت اعزام گردید. طی چند روز بعد از امر اعزام هواپیماهای رزمی به سوریه، در حدود 30 پروند از این هواپیما ها به عملیات خویش بخاطر دفاع از رژیم سوریه اغاز نمود. در ختم 2016 وزارت دفاع روسیه با افتخار اعلام نمود که هواپیماهای نظامی روسیه به تعداد 30000 پرواز را بر فراز خاک سوریه انجام داده اندکه دراین عملیات ها بتعداد 62 هزار هدف را مورد حمله قرار داده اند. در حالیکه ایتلاف تحت رهبری امریکا به تعداد 135000 بار حملات نظامی را بر علیه داعش در سوریه و عراق در فاصله زمانی سالهای 2014 الی اخیر جنوری 2017 انجام داده اند که کمتر از 32 هزار هدف را تخریب نموده اند. بنا بگفته الیگ موزوروف ، یکتن از اعضا شورای فدراتیف روسیه ،در کمیته امور بینالمللی دومای روسیه، "پوتین انتخاب دیگری نداشت ، جز اینکه در سوریه وارد عمل شود. ما عاشق باقی ماندن بشار اسد در سوریه نبودیم ما ثبات در سوریه میخواهیم اگر ما اجازه میدادیم که بشار اسد سقوط نماید این اخرین کشور دوست و نقطه نفوذ ما در شرق میانه محسوب میشد."
حالا که یزرگترین شهر سوریه ،حلب،بکمک روسیه تحت کنترول رژیم اسد قرار گرفته است و با ابتکار مسکو و شرکت انقره و تهران مذاکرات صلح اغاز گردیده نفوذ ایالات متحده در مسیله سوریه هم در صحنه نظامی و هم در عرصه دپلوماتیک انقدر پررنگ و تعین کننده بنظر نمیرسد.
روسیه از دشمنان سابقش چگونه نفع می برد.
مداخله موفقانه روسیه در سوریه موقعیت مسکو را در منطقه مستحکمتر ساخته است.با نزدیکی با ترکیه که عضو ناتو و دشمن دیرینه روسیه است و هواپیمای نظامی روسیه را که صرف 17 ثانیه در فضای ترکیه در گشت بود سقوط داد و در مقابل، روسیه سیاحین خویشرا از سفر به ترکیه منع و تحریم های بر علیه مواد صادراتی ترکیه وضع نمود، بعد از ان حادثه دو موضوع این مخاصمت را به دوستی ، ولو موقت، تبدیل نمود. نخست پیروزی بشار اسد در حلب و ثانی کودتای نافرجام که در ترکیه صورت گرفت و پوتین حمایتش را از اوردوغان اعلام نمود.در حالیکه ترکیه مورد انتقادات غرب قرارگرفت. اردوغان دست دوستی بسوی روسیه دراز نمود .اردوغان در ماه اگست سال گذشته حین بازدیدش از مسکو در مصاحبه ای با تلویزیون روسیه اظهار داشت که "بدون روسیه ممکن نیست راه حلی جهت حل پرابلم سوریه دریافت گردد." .وی ادامه داد،"محور دوستی میان مسکو و انقره دوباره احیا خواهد شد."در عین زمان که اوردوغان با پوتین دست دوستی دراز نمود روابطش در زمان اوباما با قصر سفید صمیمانه نبود زیرا اداره اوباما از حمایت کرد ها که بر علیه داعش در شمال سوریه می رزمند دست نکشید و بعد از ناکامی کودتا در ترکیه که دولت ترکیه رهبری کودتا را با روحانی تبعید در امریکا ، فتح الاه گولان ،نسبت میدهد و ترکیه خواهان تسلیمی اش از دولت اوباما گردید، مگرقصر سفید از اوردوغان طالب اسناد موثق در مورد دست د اشتن گولان در کودتا شد و گولان همچنان در امریکا باقی ماند.
اردوغان با سیاستمداران ترکی مشوره نمود تا ترکیه روابطش را با اداره اوباما مورد ارزیابی دوباره قرار دهد و در عوض با سازمان همکاریهای شانگهای برهبری چینایی ها که مسکو نیز از این سازمان نفع میبرد روابطش را ارزیابی نماید. در ماه جنوری امسال برای اولین بار هواپیماهای نظامی روسیه و ترکیه مشترکا بر مواضع داعش حمله نمودند. گرچه این نزدیکی روسیه و ترکیه شاید جنبه ستراتژیک نه بلکه جنبه گذرا و معاملاتی داشته باشد، مگر بهر صورت طرفین از این معاملات نفع میبرند.
دوستی روسیه با یکی از قدرت های پر نفوذ منطقه ، ایران ،بر خلاف انچه که تصور میشد اکنون نیرومند تر گردیده است .تهران با مسکو در مورد اغاز پروسه مذاکرات صلح سوریه، با روسیه یکجا گردید که این مذاکرات در جنوری امسال در استانه ، مرکز قزاقستان ، نقشه راه را جهت تامین اتش بس و ادامه مذاکرات صلح میان دولت سوریه و شورشیان این کشور تدوین نمود. صدور وسایط و تجهیزات نظامی روسیه به ایران که شامل راکت های اس – 300 در سال گذشته بود تهران را از لحاظ نظامی در رقابت با حریفان منطقه ای اش چون عربستان و اسراییل در منطقه خاور میانه به پا ایستاد نمود . در مقابل، تهران برای روسیه اجازه داد تا از پایگاه هوایی همدان جهت حمله هوایی بر داعش و سایر مخالفان دولت سوریه استفاده نماید و همچنان اجازه داد تا راکت های کروز روسیه از فضای ایران عبور نماید.
مصر که طی چند دهه است از جمله شرکا نزدیک واشنگتن در عرصه های ساسی، نظامی و استخباراتی است و از جمله کشور های است که کمک های عمده امریکا را در یافت میدارد و رابطه تنگاتنگ با امریکا دارد ، مگر در این اواخر ، در نوامبر 2016، مصر در شورای امنیت سازمان ملل از قطعنامه این سازمان در مورد دولت سوریه از روسیه حمایت نمود.پوتین همچنان روابطش را با اسراییل تامین نموده است.نخست وزیر اسراییل ،ناتان یاهو،از سیپتامبر 2015 تا کنون سه بار با پوتین ملاقات نموده است. نخست وزیر روسیه ، مدویدف، در نوامبر 2016 به این کشور سفر نمود . پایان
بالا
بازگشت