رویارویی اردوغان و گولن و احتمال دست کاری ها در کودتای ترکیه

وقوع کودتا و شکست آن در ترکیه گمانه زنی های گونه گون را برانگیخته است. هرچند اردوغان ادعا دارد که این کودتا از سوی گولن رهبر دینی و اجتماعی ترکیه راه اندازی شده که حالا در پنسلوانیای امربکا زنده گی می کند. گولن چند سال پیش از این متحد نزدیک اردغان و حامی حزب توسعه و عدالت بود که در به قدرت رساندن اردوغان نقش داشت. گولن هرگونه دست داشتن در این کودتا را رد می کند و می گوید که از گفتن دروغ به خدا پناه می برد؛ اما اردوغان مدعی است که گولن از دو سال بدین سو در صدد براندازی حکومت او است. در این میان گمانه زنی هایی وجود دارد که این کودتا را ساخته و پرداختهء اردوغان برای تحکبم قدرت و برآورده شدن ایده آل های ترکیهء عثمانی اش عنوان می کنند و می گویند که اردوغان تلاش دارد تا با وارد کردن تغییرات در قانون اساسی ترکیه، نظام پارلمانی این کشور را به نظام ریاستی بدل کند که اردوغان در درون حزب خود نیز در این رابطه مشکل دارد. چنانکه داوود اغلو نخست وزیر پبشین ترکیه که مخالف نظام ریاستی است، از مقام نخست وزیری کنار رفت. یعنی اغلو در داخل حزب از قربانی های اردوغان به شمار می رود. حتا با کنار رفتن داوود اغلو از مقام نخست وزیری شایعاتی در پیوند به احتمال تجزیه شدن حزب توسعه و عدالت پخش شد. اردوغان برای ایجاد تغییر در قانون اساسی ترکیه نیاز به تایید دو سوم آرای پارلمان این کشور را دارد که حالا برایش ممکن نیست. یکی از بدیل های دیگر برای این تغیبر راه اندازی همه پرسی در ترکیه است و همه پرسی هم زمانی می تواند، رنگ قانونی را در این کشور بگیرد که از تایید قضای ترکیه بگذرد که پیش از کودتا چنین امکاناتی در دادگاهء عالی ترکیه نیز میسر نبود؛ زیرا قاضیان پیشین در دادگاهء عالی ترکیه مخالف نظام ریاستی بودند. از سویی هم اردوغان برای رسیدن به این هدف خود نیاز به پشتیبانی نظامیان ترکیه را نیز دارد که ساختار نظامی قدرت در ارتش این کشور چندان بر وفق مراد اردوغان نبود و این کودتا زمینهء ایجاد تحولات گسترده را در دادگاهء عالی و ارتش و پولیس این کشور فراهم کرد. چنانکه پس از کودتا به تصفیهء بیشتر از هفت هزار و پنجصد تن قاضی در دادگاه عالی، والیان و به همین گونه صدها تن را در ارتش و پولیس به اتهام همکاری با کودتاچیان برکنار و زندانی کرده است و وظیفه های دولتی پنجا هزار کارمند دولتی را شامل استادان دانشگاه نیز به تعلیق افگنده است .  حتا شایعات احیای قانون اعدام در ترکیه را برانگیخته که سبب واکنش تند اتحادیهء اروپا شده است. در حالی که یکی از دلایل لغو اعدام در ترکیه از جمله شرایط پیوستن این کشور به اتحادیهء اروپا بود. چنانکه وزیر خارجهء فرانسه کودتا در ترکیه را چک سفید برای اردوغان عنوان کرد و رهبران ناتو و امربکا با وجود پشتیبانی از اردوغان و تقببح کودتا از وی خواستند که در بازداشت ها باید اصول دموکراسی را رعایت کند.گفتنی است که ویکی لیکس در تویتر خود اعلان کرده است که اضافه تر از سیصد هزار اسناد به زبان ترکی را افشا خواهد کرد که از چند وچون کودتای ترکیه پرده برمیدارد و با افشای این اسناد ممکن چیز های ناگفته یی در پیوند به این کودتا آشکار شود. این در حالی است که هرچند گروه های لیبرال، ملی گرا و دموکرات اردوغان را متهم به اقتدارگرایی می کنند و سیاست های اقتدار گرایانۀ  او را نمی پذیرند و حتا چندان به وعده های اردوغان دل بستگی ندارند و اما باز هم با رد و تقبیح کودتا به نحوی پشتیبانی خود را از اردوغان اعلام کردند؛ البته بدیی دلیل که گروه های سیاسی گونه گون ترکیه خاطرهء خوبی از نظام های کودتایی در ترکیه ندارند و در آخرین تحلیل رسیدن به اهداف شان را در یک نظام انتخاباتی و مردم سالار جستجو می کنند که در آخرین تحلیل آنان ناگزیر اند تا قرعهء فال را به نام اردوغان بزنند. در این میان فعال شدن هماهنگ ۸۵ هزار مسجد برای بسیج مردم و کشاندن آنان به جاده ها با سرعت شگفت انگیز و رویارویی راهپیمایان با سربازان کودتاچی و اطلاع یابی زودهنگام اردوغان در شهر مرمره بوسیلهء یک جنرال ترکی که اردوغان را از مرگ حتمی نجات داد. موضوع هایی اند که پرس و پال ها و چند و چون ها را در پیوند به کودتای ترکیه بلند برده است که نمایانگر نوعی هماهنگی از پیش آماده شده را نشان می دهد. هرچند گاهی شتاب حادثه رخداد های تازه را بیشتر مهمیز می کند و حادثه های نو به نو را می آفریند که کودتای ترکیه و پیشامد های موازی به آن نمی تواند، مستثنا از آن باشد.

حال پرسش این است که هرگاه پذیرفته شود که کودتا در ترکیه عملی دستکاری شده است که به گونهء فعال و یا غیر فعال آبستن حادثه شد. این در حالی است که اردوغان از پیامد های کودتا در ترکیه ناراض است و به همین گونه گولن ۷۵ ساله رقیب اردوغان که  در پنسلوانیای امریکا زنده گی می کند. وی می گوید، به عنوان کسی که از چندین کودتا درد کشیده است، اتهام کودتا را برای خود توهین می داند. وی در سال۲۰۰۲ ادوغان را برای رسیدن به قدرت یاری کرد که در نتیجهء اختلاف با اردوغان وادار به تبعید خود خوانده به امریکا شد. وی دلیل اختلاف خود با اردوغان را خودخواهی ها و اقتدارگرایی او عنوان می کند. وی گروهء خدمت را رهبری می کند و ده ها مکتب را رهبری می کند که دانش آموزان شان رابیستر قشر بیچاره گان تشکیل میدهند. گولن در میان بازرگانان و روشنفکران نفوذ فراوان دارد و تمویل کنندهء حزب و بنیاد او هستند. این که سیاست چشم های حقیقت ببن را گاهی کور می کند و سره و ناسره کردن ها را زیر بار گرایش های گروهی، قومی و ایده ئولوژیک می برد و انسان را به پرتگاهء قضاوت های ناباب و شتاب زده می اندازد که اتهام بستن بر گولن از سوی اردوغان هم نمی تواند، مستثنا از آن باشد. حال آنچه مسلم است، این که کودتا به هر شکل و بنا بر هر علل و عواملی که در ترکیه واقع شده است، بیشترین بها را باید اردوغان بپردازد تا در کنار یک سلسله دشواری های دست پاگیر دیگر در جامعهء ترکیه تاوان اتهام اقتدارگرایی خود را بپردازد و ترس آن می رود که پیش از رسیدن به رویای ترکیهء عثمانی و داعیهء خلافت عبدالحمید پادشاه با دشواری های متعددی رو به رو شود که آنگاه به بهای قربانی سیدجمال الدین افغان بوسیلهء سلطان وقت عثمانی تمام شد و این بار ممکن بهای بیشتر از آن را بخواهد. این در حالی است که اردوغان در مخالفت با مصر و سعودی قرار دارد و متهم به پشتیبانی از داعش است. چنانکه مقام های روسی پس از سقوط طیارهء شان در ترکیه ادعا کردند که ترکیه کانال تامین اسلحه و جنگجویان داعش است. بعید نیست که ناباوری ها بازی های کجدار و مریز در سیاست اردوغان را هم به انتخاب گزینهء بد از بدتر در پیوند به داعش کرده باشد و مانند پاکستانی ها به باور داعش خوب و بد رسیده باشد که در هر حالی نه تنها برای ترکیه؛ بلکه برای جهان اسلام زیانبارتر است. از شخصیت هایی چون اردوغان که آرزو های بلند و بالایی دارد، چنین نشاید و بابد ا این مخمصه زودتر بیرون آید  که خدای نخواسته داستان مرد هندوی که مسلمان شد و بعد پشیمان شد، بر سر او و کشور اش باز نیاید. این کودتا ضربهء ویرانگری نه ننها به ثبات بیشتر از یک دههء ترکیه تحت رهبری اردوغان وارد کرد؛بلکه بدتر از این ضربهء جبران ناپذیری بر حاکمیت حزب توسعه و عدالت و کارنامه های یک و نیم دههء اخیر آن نیز وارد نمود که افزون بر احتمال افزایش یک سلسه ناباوری های اتحادیهء اروپا در پیوند به اردوغان، برسرنوشت رهبران حزب توسعه و عدالت به گونهء قطع نیزتاثیر گذار است. در حالی که پیوستن کامل ترکیه به اتحادیهء اروپا می تواند، یکی از بزرگترین دستاورد های حکومت حزب اردوغان باشد.
این که هدف بنیادی اردوغان از تلاش هایش برای تغییر در قانون اساسی ترکیه برای ایجاد ریاستی چه است. این بر می گردد، به اسنراتیژی های راهبردی و درازمدت اردوغان و حزب اش و اما رقیبان وی در عقب این تلاش ها تنها انگیزهء اقتدارگرایی او را جستجو میکنند و از نظر آنان ریاستی شدن ترکیه معنای تمرکز قدرت در دست یک شخص را دارد که با روح دموکراسی چندان سازگار نیست که این موضوع در آینده ها برای حزب عدالت و توسعه هم دردسر ساز است؛ زیرا نظام سیکولر کنونی ترکیه بربنیاد دموکراسی شکل گرفته است و یک و یا دو دورهء اقتدار سیاسی در چهارچوبهء اقتدار متمرکز نشاید که حلال دشواری های ترکیه باشد؛ بلکه در ضمن آن که برآورده شدن رویا های اردوغان در آن ناممکن است، بر میزان شکنده گی ساختار های سیاسی قدرت در ترکیه کودتایی و کودتا زده نیز می افزاید؛ زیرا ترکیه، مصر و پاکستان در جهان اسلام از جمله کشور هایی اند که سرنوشت شان هر از گاهی با کودتا ها گره خورده است و رهبران سیاسی آنها هر از گاهی مورد خشم نظامیان آنان قرار گرفته اند. چنانکه این حزب باری شاهد سرنگونی اقتدار سیاسی و زندانی شدن رهبران اش بوسیلهء نظامیان ترکیه بود، به همین گونه مرسی در مصر بوسیلهء نظامیان از قدرت برافگنده شد؛ هرچند مرسی تا اندازه یی قربانی اشتباهات انحصار گرایانهء اخوان المسلمین مصر شد؛ البته نه اشتباهاتی که نظامیان مصر را برای براندازی این کشور بری ذمه بسازد و پاکستان نیز باربار شاهد کودتا های نظامیان برضد حکومت های ملکی ابن کشور بوده است. در حالی آزمون های سه دهه در ترکیه نشان داده که تلاش برای تقویت و تداوم نظام های مردم سالار و استحکام دموکراسی راه دراز راهء رسیدن به قدرت را برای احزاب اسلامی میانه مساعدتر می سازد. سه دورهء حاکمیت حزب توسعه و عدالت نمونهء آشکار آن در نظام سیکولر ترکیه است. از سویی هم عصر کودتا ها به تاریخ پیوسته و این پدیدهء ضد دموکراسی مربوط به قرن نوزدهم است. بنا بر این هرگونه تلاش و تمایل برای راه اندازی سناریو های کودتایی نیز مردود بوده و ضربهء جبران ناپذیری برحقانیت جنبش های اسلامی وارد میکند که در شرایط ویژهء کنونی با ظهور نیرو های کور و تاریک اندیش داعش، طالب و القاعده در حال گذار از خطیر ترین دوران تاربخی شان پس از شکست اسلام سیاسی بعد از دههء نود قرن بیستم هستند. یاهو