عید محمد عزیزپور
ملت افغانستان یا ملت افغان، کدام یک درس تر است؟
در هفتۀ گذشته، کمیتۀ تقنین کابینه در جلسه خود (که روز یکشنبه، پانزدهم حمل ۱۳۹۵ برگزار شده بود) با تعدیل ماده ششم قانون ثبت احوال نفوس، «قوم» و «ملت» را در شناسنامه‌های برقی اضافه کرده و در صورت تایید مجلس نمایندگان، روند توزیع این شناسنامه‌ها آغاز خواهد شد.
این خبر، نخست در صفحۀ رخنامه[1] سرور دانش معاون دوم ریاست جمهوری منتشر شد و سپس رسانه های دیگر آن را بازپخش نموده اند. به گفتۀ سرور دانش، «اختلاف نظر و اعتراض‌های موجود بر سر برخی از مواد این قانون، یکی از موانع اساسی در برابر فرایند تطبیق قانون و توزیع تذکره الکترونیک بوده و حکومت با توجه به اهمیت موضوع، با گروه‌های مختلف اجتماعی، مدنی و سیاسی برای حل مشکل و تطبیق قانون مشوره کرده است.» او نیز می افزاید که «براساس اعتراض گروه‌های مختلف اجتماعی، تعدیل ماده ششم قانون ثبت احوال نفوس و براساس طرح تعدیل تهیه شده، با اضافه شدن «ملت» و «قوم» در متن قانون و در صفحه اول تذکره می‌توان به این مشکل خاتمه بخشید و پس از تصویب تعدیل این ماده از سوی شورای ملی، روند تطبیق قانون ثبت احوال نفوس و توزیع تذکره الکترونیک آغاز خواهد شد.»
اما پرسش اساسی این است که آیا این مشکل با اضافه شدن «ملت» و «قوم» در متن قانون و در صفحه اول تذکره حل شده است؟
پاسخ این است که نه، حل نشده است.
همانگونه که همه آگاهند در سال ۲۰۱۳ مجلس افغانستان قانون شناسنامه‌های برقی را طوری تصویب کرد که در آن، نه واژه «افغان» نوشته میشود و نه هم قومیت شهروندان. اما بر اساس تعدیل که جناب دانش بیان کرده است، در شناسنامه هم واژۀ افغان ذکر می شود هم قومیت شهروندان.
ولی، مساله این نیست که نام قوم کسی در شناسنامه باید ذکر شود یا نشود. بلکه این است که نام یک قوم در افغانستان نمی تواند بیانگر ملت افغانستان باشد. اگر در مادۀ چهارم قانون اساسی بنگرید، مفهوم ملت افغانستان آشکارا بیان شده است، و آن این است که «ملت افغانستان متشکل از اقوام پشتون، تاجک، هزاره، ازبک، ترکمن، بلوچ، پــــشه يي، نـورستاني، ايماق، عرب، قرغيز، قزلباش، گوجر، بـراهـــوي وسايـر اقـوام مي باشد».
پس به کدام دلیل و آوند می توان نام یک قوم را که افغان = پشتون است به دیگر اقوام بگسترانید و گفت: ملت یک شهروند افغانستان، افغان است؟ اگر میخواهید به این شکل در افغانستان ملت بسازید، راهی به دهی نخواهد گشود. مساله به این آسانی نیست که ما بگوییم چون از افغانستانیم، همه افغانیم. کاشکی چنین میبود. برتری طلبان قومی کار را به جای رسانیدند که همه می دانند که پشتون و افغان یک معنا دارد و نمی توان این نام را برای همه قومهای افغانستان به کاربرد.
هرچند از روی نام، تبار و واقعیت عینی افغان به معنای پشتون و پشتون به معنای افغان است، بازهم صرف نظر از این معنا، چگونه می توان خود را قناعت داد که ما افغانیم، حال اینکه بارها از دهان اینان می شنویم که افغان= پشتون است و هرکس که خود را افغان نمیداند از وطن ما افغانستان (که در واقعیت وطن همه قومهای افغانستان است) بیرون شود. یا اینکه غیر از افغانها = پشتون ها دیگران درین وطن همه حرامی اند.
ازین گذشته، در پس این نام «ملت افغان» یک تبعیض دیگری نیز پنهان است و آن افغان اصل و افغان بدل است. افغان اصل یعنی پشتونها و افغان بدل یا نااصل یعنی دیگر قوم های کشور. همان چیزی از سوی پشتونهای تندرو، به نام حرامی ها یاد میشود. ازین نام افغان اصل و افغان بدل کسی نمی تواند، بیخبر باشد و بگوید که چنین نخواهد شد.
از سوی دیگر گسترانیدن نام یک قوم بالای قوم های دیگر کشور، نه تنها بیانگر برتریخواهی و امتیازگیری و بیعدالتی است بلکه همزمان با آن آشکارا با مفاد مادۀ ۲۲ قانون اساسی در ستیز است. در مادۀ بيست و دوم قانون اساسی گفته می شود: «هر نوع تبعيض و امتياز بين اتباع افغانستان ممنوع است. اتباع افغانستان اعم از زن و مرد در برابر قانون داراي حقوق و وجايب مساوي مي باشند».
به سخن دیگر همه شهروندان کشور مطابق قانون با هم برابر اند و حقوق و وجیبه های برابر دارند. پس، نام یک قوم را بر همه قومهای دیگر گسترانیدن یعنی دادن جایگاه خاص و امتیاز ویژه به آن قوم، چیزی که آن را قانون اساسی ممنوع کرده است.
همانگونه که در بالا گفتاورد های از مادۀ ۴ و مادۀ ۲۲ قانون اساسی را آوردم، مادۀ چهارم مفهوم ملت افغانستان را بیان می کند و مادۀ بیست و دوم عدم امتیاز و تبعیض میان شهروندان افغانستان را.
در مادۀ ۲۲ قانون اساسی میخوانیم که ملت افغانستان متشکل از قوم های افغانستان است که در ماده نام برده شده است. در آنجا خوانا و رسا از ملت افغانستان سخن میگوید، نه از ملت افغان. مادۀ چهارم هرگونه امتیاز و تبعیض را میان قوم های ساکن افغانستان ممنوع کرده است. برپایۀ همین دلیل، کاربرد ملت افغان یا «د افغان ملت» در شناسنامۀ برقی، دست کم با ماده های ۴ و ۲۲ قانون اساسی در ستیز است.
اما قوم پرستان پشتون، بازهم همان چیزی را که میخواهند در شناسنامه برقی می آورند. بر اساس این تعدیل همه شهروندان کشور خود بخود افغان می شوند و بر خلاف قانون اساسی امتیاز خاص به یک قوم خاص داده میشود.
بیایید یک کمی بازاندیشی کنیم، به جای افغان، ملت خود را هزاره یا ازبک، یا تاجیک، یا ایماق و یا سیک بگوییم. آیا هموطنان پشتون ما آن را می پذیرفتند؟ نه، هرگز نمی پذیرفتند. در واقعیت واژه های مانند افغان، تاجیک، ازبک، هزاره و غیره نمی تواند یک نام عمومی برای همه شهروندان کشور باشد. بهترین نام برای شهروندان کشور افغانستانی بودن ماست. واژۀ افغانستانی می تواند هم برای پشتون ها و هم برای غیر پشتونها نام مناسب باشد. هر کس که از افغانستان است، افغانستانی است. این نام می تواند شهرواندان افغانستان را از شهروندان دولتهای دیگر متمایز بسازد، چون بیانگر رابطه شهروندان کشور با کشور شان افغانستان است.
کشورهای دیگر نیز شهروندان خود را همینگونه با «ی» نسبتی مینمایانند، مانند پاکستان، پاکستانی (نه پاکی)، ایران، ایرانی (نه فارسی)، ازبکستان، ازبکستانی (نه ازبک)، تاجیکستان، تاجکستانی (نه تاجیک)، روسیه، روسیه یی (نه روس)، بریتانیا، بریتانیایی (نه انگلیس) و همینگونه بسیاری کشورهای دیگر. در هر یک ازین کشور ها مردمان با قوم ها و تبارهای گوناگون زندگی می کنند، اما نام شهروندی آنان به کشور شان می پیوندد، نه به قوم حاکم در آن کشور.
پس، بر خلاف گفتۀ سرور دانش اضافه کردن ملت افغان یا افغان ملت این مشکل را حل نکرده است. زیرا بیشترین مرم افغانستان خود را افغان نمی دانند که هویت ملت افغان را بپذیرند. ازین رو، افزودن دو واژۀ ملت و قومیت در شناسنامه این مشکل را نه تنها حل نکرده است بلکه، مشکل همچنان حل ناشده به جایش باقی است.
افزودن نام «افغان» که پس از نام ملت، می آید، در واقعیت، بسیاری از شهروندان افغانستان را به یک حالت ناخواسته قرار داده است و آن این است که پیوند شهروندی شان را نه به کشور شان بلکه به قوم زمامدار افغان وصل می کند و این نادرست است.
چون واژۀ افغان به معنای پشتون است، ملت افغان (نه ملت افغانستان) در واقعیت به معنای ملت پشتون می باشد که شهروندی واقعی مردم را به کشور افغانستان نمی تواند بازتاب دهد. ازین رو، نباید این نام را به شناسنامه گنجانید.
نام افغانستان در شناسنامه به ذات خود بیانگراین است که ما شهروندان کشور افغانستان هستیم و برای وابستگی شهروندی به کشور، واژۀ افغانستانی بهترین گزینه است. زیرا همه قومهای ساکن کشور را دربر دارد. هیچ کشوری که به خود و مردم خود ارج می دهد، نام قوم حاکم را برای پیوند شهروندی به کشور بر شهروندانش به زور تحمیل نمی کند.
پایان
۱٠ اپريل سال ۲٠۱۶
[1] فیسبوک
بالا
بازگشت