محاکمهٔ کارادیچ، مهمترین رویداد برای تربیونال یوگوسلاویا

وآزمایش مهم برای سیستم جزائی بین المللی

۲۹مارچ۲۰۱۶

وکلا ومدافعین حقوق بشر محاکمهٔ موفقانهٔ رادوان کارادیچ توسط تربیونال ۲۳ سالهٔ مؤسسهٔ ملل متحد برای یوگوسلاویا را آزمایش تعین کننده برای این تربیونال ومجموع سیستم قضائی بین المللی خواندند. زید رعاد الحسین یکی ازمسؤلین کمیتهٔ حقوق بشر مؤسسهٔ ملل متحد طی بیانیه ای ابلاغ حکم تربیونال علیه کارادیچ را بیان واضح تعهد جامعهٔ بین الملل به حسابگیری وحسابدهی خواند. آقای حسین درهمین بیانیه گفت: “ فیصلهٔ تربیونال این ادعا را از میان برداشت که گویا یگانه اتهام ممکنه علیه  کارادیچ  استعمال سیاسی وضع برای هدف خودش بوده است. فیصله از نقش اصلی وی بعنوان طراح ویرانی وقتل به مقیاس وسیع پرده برداشت”.  بعبارهٔ دیگر محکومیت کارادیچ  بخاطرکدام نقش اجرائی درنسل کشی، جنایات جنگ و سایرجنایات ضد بشری نبوده بلکه کارادیج بحیث مسول نهایی سیاسی این جنایات به ۴۰ سال حبس محکوم شد. براساس روئیه قضایی که این فیصلهٔ تربیونال ملل متحد برای یوگوسلاویا بجا میگذارد، راه محاکمه سایر رهبران سیاسی که داغ طراحی پالیسی ورهبری قتل وویرانگری، جنایات علیه بشریت  و جنایات جنگی درکشورهای خویش را بر جبین دارند، درحقوق جزای بین الملل به وضاحت ترسیم گردید. چون افرادی ازین نوع درتاریخ سه ونیم دههٔ اخیر افغانستان کم نیستند، لازم می آید با کارادیچ و فیصلهٔ تربیونال درمورد او آشنائی بیشتر حاصل کنیم. البته تحلیل باریکی های حقوقی این فیصله درین نوشته نمی گنجد.

۱- کارادیج کی بود؟ 

رادوان کارادیچ در سال ۱۹۴۵ در قریه ای بنام مونتینگرو متولد شد. پدرش بوت ساز و مادرش دختر دهقان بود. کارادیچ در دوران مکتب از خود برازندگی نشان داد واجازه یافت تحصیلات عالی کند. بعد از ختم تحصیل معالج امراض روانی شد. کارادیچ شاعر هم بود وچند مجموعه شعری اش انتشار یافت ویکی ازین مجموعه های شعر جایزه هم گرفت. تا آغاز دههٔ ۸۰ قرن بیست  کارادیچ فعالیت سیاسی نداشت. اما در دههٔ ۸۰ فعالیت سیاسی را آغاز نموده ودرشرایط ازهم پاشی پیمان وارسا در رأس “حزب دموکرات صربستان”قرار گرفت. کارادیج وحزبش فقط یک هدف داشتند، تشکیل جمهوریت صرفأ صربستانی ها در داخل بوسنیا  واسقرار روابط بسیار نزدیک با کشور صربستان. کارادیچ وحزبش تصمیم به اخراج همه کرواتها و مسلمانان مقیم ساحهٔ جغرافیایی ای گرفتند که در گذشته های دور صرب نشین بودند. کارادیچ کارش را با بیانات آتشین که صربها را به تصفیهٔ مناطق شان از کرواتها ومسلمان تهیج میکرد آغازنمود وبنیاد جنگی را گذاشت که جان بیش از صد هزار نفر را گرفت و صدها هزار انسان دیگررا آواره ساخت. مقاومت مسلمانان وکرواتها را کارادیج وحزبش با کشتار مسلمانان وکرواتها، چپاول خانه ودارائی آنها، چپاول وتخریب مساجد و کلیسا ها ونسل کشی،  تجاوزجنسی، ودیپورت کردن جواب دادند. این اعمال بغرض تصفیهٔ  قلمرو جمهوری خودساختهٔ کارادیچ ازکرواتها ومسمانان صورت گرفت. پشتیبانی بلگراد از کارادیچ و پافشاری ناسیونالیستهای افراطی صربستان  برهبری میلاسویچ بر عدم پذیرش فیصله های ملل متحد، وسر انجام قتل عام ۸ هزارمرد وپسرجوان مورد حمایت ملل متحد ومستقر در سربرینیکا توسط نیروهای کارادیچ پای ناتو را به این جنگ کشانید و سرانجام به بمباردمان بلگراد توسط ناتوو تجزیهٔ یوگوسلاویا منجرشد.

با توافقات (دیتون) در سال ۱۹۹۵ جنگ بالکان که بزرگترین مناقشهٔ مسلحانه در اروپا بعد از جنگ جهانی دوم بود، ختم شد. رادوان کارادیچ که از اعمال خود وپلان تشکیل تربیونال ملل متحد برای یوگوسلاویا  آگاهی داشت، از صحنه  نا یدید شد. وی درکدام مخفیگاه بسر نمیبرد بلکه با اسم وچهرهٔ متغیر وبا تظاهر به اینکه معالج عنعنوی امراض است، توانست ۱۳ سال تمام بدور از چشم پولیس اروپائی به زندگی خویش در بلگراد ادامه دهد. اما سر انجام درسال ۲۰۰۸ از یک بس در شهر بلگراد توسط پولیس صربستان دستگیر شده و بعدأ به بلاک متعلق به ملل متحد درزندان  اسخفنینگن شهر هاگ هالند انتقال داده شد. به اساس یک گزارش آژانس خبری هالند (NOS) که همزمان با ابلاغ حکم تربیونال در مورد کارادیچ نشر شد، شرایط این زندان بسیار متفاوت از زندانهای عادی میباشد. مظنون سلول شخصی خود را با همه وسایل رفاه در اختیار داشته و میتواند یک سلول دیگر را هم برای اموردفاع حقوقی خویش داشته باشد. دروازهٔ سلول اکثرأ باز است وزندانی میتواند دربخش عمومی تعمیر با سایر زندانیها صحبت نموده وهمراه با آنها غذای دلخواه خود را بپزند.

۲- چرابررسی دوسیهٔ کارادیج واتخاذ فیصلهٔ قضائی از طرف تربیونال ۸ سال را دربر گرفت؟

طولانی شدن  پروسه تکمیل دوسیه و صدور حکم چند دلیل عمده دارد: 

- نخست اینکه حقوق جزای بین المللی هنوز بسیار جوان است وبا وصف برخورداری از قوانین لازمه در واقع با حل این نوع قضایا روئیهٔ قضائی خود را میسازد. بررسی اتهامات کارادیج بحیث طراح و مسؤل سیاسی جنایات انجام شده، مستلزم  پخته ساختن هروجب راه طی ناشده وبعد پا گذاشتن بالای آن بود. 

- علت دوم پیچیدگی بررسی جنایات انجام یافته دریک جنگ تسبتأ طولانی است که اگر بادقت انجام شود سالها وقت را در برمیگیرد.  

- علت سوم عدم همکاری کارادیچ و وکلایش با پروسهٔ تأمین عدالت وکوشش مستدام ولی بی ثمرآنها برای خلق یک تصویر صلح آمیز از شخصیت او وتلقین این ذهنیت که گویا هدف او صرفأ حمایه از صربهای بوسنیا بوده است. در آخرین اظهارات خود کارادیچ مسؤلیت اخلاقی اعمال صربهای بوسنیا (همشهریان و قوای حکومتی) رابدوش گرفت ولی از دادن دستور کشتار و قتل عام مسلمانان سربرینیکا انکار نموده وادعا نمود که از وقوع جنایات هم اطلاع نداشت (؟!). درجریان جلسات قضائی کارادیچ ادعا نمود که وی  دوست حقیقی مسمانان است زیرا کوشش کرده به آنان احساس مصؤنیت بدهد وگویا جنگ جمهوری او جنگ دفاعی بود.

- علت چهارم تأخیرعبارت بود از رعایت دقیق معیارهای قبولشدهٔ اجراآت جزائی دربررسی  اظهارات شهود وسایروسایل ثبوت در رابطه با هریک از اتهامات متعدد که بالای کارادیچ وارده شده بود وبررسی مجدد قصایا بعد از اخذ اعتراضات تیم وکلای مدافع کارادیچ. آنانیکه به معیارهای سیستم محاکمهٔ عادلانه آشنائی دارند، زمانگیربودن این نوع اجراآت در قضایای مظنونین از طراز کارادیچ را درک میکنند.  قضات تربیونال جمعأ ۵۰۰ روز کاری را که چهار سال را در برگرفت برشنیدن شهود وبحث روی اتهامات وارده با څارنوالان تربیونال صرف نموده ومتعاقبأ یکسال دیگر را غور تیم قضات بالای اتهامات و رسیدن به نتایج در هر مورد در برگرفت. 

- علت پنجم تأخیراینبود که  کارادیچ از سال ۲۰۰۹ با تربیونال یوگوسلاویا قطع رابطه نمود. با آنهم څارنوالهای تربیونال در سال ۲۰۱۴ اتهامات بالای  کارادیچ را وارد دانسته  بالایش اقامهٔ دعوی نموده برایش  حبس ابد مطالبه کردند، قضات برمبنای صورت دعوی څارنوالان به کار خود ادامه داد.

- دلیل اخیر تأخیرموجودیت صدها شاهد بر علیه وبر لهٔ کارادیچ بود که بایست همه بکمک ترجمان هم دربرابر هیأت تحقیق وهم در جلسهٔ قضائی اظهارات میدادند. کارادیچ ۲۳۸ شاهد را برای تثبیت بیگناهی خود  به محکمه معرفی کرده بود. 

۳- اتهامات و حکم تربیونال: 

اتهاماتی که تربیونال آنرا اثبات شده دانسته وبر مبای آن رادوان کارادیچ را به ۴۰ سال حبس محکوم کرده است عبارتند ازطراحی پالیسی ورهبری: نسل کشی، جنایات جنگ وجنایت علیه بشریت. درین میان میتوان ازنسل کشی اقلیت مسلمان و کروات در داخل جمهوریت صرب بوسنیا (۱۹۹۲ الی ۱۹۹۵)، تجمع مردام وجوانان غیر صرب در کمپ ها برای شکنجه وکشتار(۱۹۹۲ الی ۱۹۹۵)،محاصرهٔ کامل سراییووترور مردم آن باگشودن انواع آتشباری بالای شهر وسر انجام قتل عام ۸ هزار مرد مسلمان بالغ ونابالغ در سربرینیکا  نام برد.

۴- عکس العمل  کارادیچ دربرابر حکم تربیونال مبنی بر محکومیتش به ۴۰ سال حبس: 

 قبل از اصدار حکم،  کارادیچ به ژورنالیستها گفته بود که امیدواراست تربیونال به او برائت بدهد.  وکلای کارادیچ بعد ازروشن شدن فیصلهٔ قضائی تربیونال اعلام نمودند که فیصلهٔ مارچ ۲۰۱۶ تربیونال مورد قناعت کارادیچ  نیست. نیویارک تایمزمؤرخ ۲۵ مارچ ۲۰۱۶ از قول پیتر رابسون وکیل امریکائی کارادیچ ( که بمصرف تربیونال کار میکند)، خبر داد که کارادیچ ازجزای تعین شده و دلایل حکم مأ یوس شده و از پیتررابنسون خواستاراعتراض بر حکم تربیونال شده است.

۵- عکس العمل قربانیان:   

بازماندگان قربانیان نیز از حکم تربیونال در مورد کارادیچ راضی نیستند. نظر قربانیان اینست که حبس ابد که ازجانب څارنوال پیشنهاد شده بود، جزای مناسبتربرای کارادیچ بود. زیرا همه قربانیان میدانند که درزندان هاگ اکثر زندانیان فقط دوثلث حبس خود را میگذرانند و رها میشوند. حالا بادر نظر داشت اینکه کارادیچ ۷۰ ساله هشت سال را در زندان گذشتانده است،  نمیخواهند ریسک آنرا بپذیرند که  روزی وی زنده به بلگراد برگردد وزخمهای بازماندگان قربانیان را دوباره تازه سازد. اما برخی سازمانهای حقوق بشر صربستان فیصلهٔ تربیونال را متوازن میدانند وامیدوارند که فیصلهٔ تربیونال درس عبرتی باشد برای سایرحکام. 

با آنکه فیصلهٔ تربیونال در مورد کارادیچ نهائی نیست. اما این فیصله  اساسگذار شیوه های عدلی وقضائی غنی برای قضایای مماثل آینده بوده و ازین جهت از اهمیت زیاد برخوردار میباشد.  امید بر مبنای این روئیهٔ قضائی راه طی شده توسط تربیونال یوګوسلاویا را تربیونالهای دیگر و محکمهٔ بین المللی جزائی تا  تأمین عدالت برای سایر ملل جهان، بخصوص افغانستان که از ۲۸ اپریل ۱۹۷۸ بدینسو در آتش جنایات جنگ وجنایات علیه بشریت میسوزد، ادامه یابد.  

کمیتۀ حقوق بشرفدراسیون سازمانهای پناهندگان افغان در اروپا (فارو)

 

 

---

FAROE, Post Box 707,   2300 AS,   Leiden,     www.afghandiaspora.org,    

faroe_af@hotmail.com