همانگونه که در روایات تاریخی در موردمردم سرزمین هریوا نقل شده،  مردم این خطه در مقابل تجاوزبیگانگان و بی حرمتی حکام رشادت پایمردی، ومقاومت قابل ستایشی را نشان داده اند، وبرگهای زرین ایستادگی را در اوراق تاریخ به ثبت رسانیده اند وبلاخره فرهنگ شایسته مقاومت را از هزاران سال نسل اندر نسل بخوبی حفظ کردند. پایداری مردم وادی هریوا باستانی یا هرات امروزی را بنا بر روایات تاریخی از مقاومت سرسختانه شان در مقابل سپاه اسکندر که تلفات زیاد را برسربازان اسکندرتحمیل نموده ، اسکندر مقدونی را واداشت تا برای حفظ قدرت خود اقدام به ساخت قلعه مستحکمی نماید، میتوان فهمید. اثار باز مانده این قلعه که با گذراندن سرد و گرمی های زیادی هنوز هم موجود است که اکنون بنام قلعه اختیارالدین دراین شهر باستانی جاه خوش کرده.

یاد آوری ازمقاومت مردم هرات در مقابل تجاوزات لشکریان از تازیها گرفته تاحمله چنگیز و صفویها و قاجاریه به اینده میگذاریم، و به سه حادثه تاریخی  قرن بیستم بسنده کنیم:

·         وقتی محمد هاشم خان بمثابه حکمران در هرات دست به اقدامات جابرانه و خودکامگی میزند، مردم آزاده هرات از کارهای او به ستوه می آیند، او را سرچپه بر یابو سوار نموده و بسوی کابل دوباره میفرستند تا پیکی باشد به دولت مرکزی که کسی حق اهانت و توهین به مردم سلحشور این ولا را ندارد، که حاکمیت ها باید بدانند که در مقابل مردم مسولیت نیز دارند نه حق تحکم و فرمان روایی مطلق.

·         با گسترش صدای عدالتخواهی علیه استبداد وفساد حکام محلی ومرکزی دردههٔ چهل خورشیدی، بیشتر شهرهای کشورشاهد  حرکتهای اعتراضی و روشنگری اقشار تحصیل کرده بود. درین دوره نیزفساد ورشوه ستانی و اعمال مغایر اخلاق  مقامات اداری و دولتی هرات  باعث اعتراض مسالمت امیز متعلمین و معلمین هرات در تابستان ۱۳۴۸ گردید که با براه انداختن تظاهرات خیابانی شروع و با پیوستن و همراهی مردم برای چندین روز دوام یافت و بالاخره توسط پولیس بصورت بی رحمانه سرکوب و تعداد زیادی از جوانان روانه زندان گردیدند.

·         گسترش فقرو تنگذستی مردم هنگام قحطی و خشکسالی در اوخر دهه چهل خورشیدی و اوایل دهه پنجاه هنگامیکه دولت ظاهر شاه طلب کمک بین المللی نمود، بعد از رسیدن کمکها وقتی حاکمیت فاسد دولتی از تقسیم کمک درهرات سرباز زده وشروع به احتکار برای سوه استفاده کرد، یکبار دیگر روشنفکران هرات درروز دهم سرطان ۱۳۵۱ با براه انداختن تظاهرات چندین هزار نفری حاکمیت وقت را مجبور به توزیع گندم به مناطق قحطی زده اطراف میسازند. 

عدم توجه سران و رهبران حاکمیت کودتا گر هفت ثوری به حقیقت عینی هرات و رشد نسبی مردمان این خطه وعدم شناخت  حزب مزدور “د.خ” از مردم افغانستان در کل و بویژه مردم آزاده هرات باعث آن شد که آنها هیچگاه از تاریخ مقاومت مردم نیاموختند و سرمست از حمایت استعمار گران نوین شوروی فکر میکردند که در پناه این حمایت میتوانند با توسل به اختناق، سرکوب بمباران، به آتش کشیدن قریه جات و کشتار، مقاومت و ایستادگی مردم را بشکنند و آنها را اداربه فرمان برداری کنند. اما غریو مقاومت مردم ما در اقصی نقاط کشور و بویژه قیام بیست چهارم حوت ۱۳۵۷ هرات به همه جهانیان این پیام را رساند که مردم این خطه اسارت و زورگویی  بیگانگان و عوامل داخلی اش  را هیچگاه نمی پذیرند.

وقتی از فردای کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ حاکمیت تحت رهبری حزب (د. خ)  در سیاست خارجی وابستگی عمیق و ایدیولوژیک به اتحاد شوروی را در پیش گرفت و در سیاست داخلی،  استراتیژی امنیتی خویش را برمحو فزیکی همه کسانی که قبلأ در جریانهای سیاسی دیگرفعال بوده اند و همه بیطرفهای تحصیل کرده، روحانی، معزز و صاحب نفوذی که تمایلی به حزبی شدن نداشتند، تعین نموده وبه نوعی از تروریسم دولتی رو آورد، خط سرخی بین خود ومردم افغانستان کشید. هزاران پیر و جوان از معلم و متعلم و محصل گرفته تا کارگر و برزگر و موچی و جوالی بنام مخالفین حاکمیت دستگیرشدند، زندانهای رسمی و مراکز تحقیق اګسا وکام در  کابل و سایر ولایات از یکسو و زندانهای غیررسمی چون  زیرزمینهای وزارتخانه های دفاع، داخله، لانه های بد نام سازمانی و جاسوسی حزبی همه پُر از ازادیخواهان و غیر حزبی ها گریده بود. دستگیر شده ها لادرک میشدند و دسته دسته بدست جلادان حزبی تیرباران میگردیدند. لیست پنجهزار کشته که در سال ۲۰۱۳ از طرف څارنوالی هالند انتشار یافت، مشت نمونه خرواری از آدمکشی های “حزب دموکراتیک خلق (حزب وطن)” است. همین سیاست بگیرو ببند و بکش کودتاگران زیرنظرمشاورین شوروی و رهبران ((نابغهٔ!؟)) ح.د.خ بود که همراه با اعمال سایرسیاستهای ضد انسانی و هتک حرمت مردم، زمینه ساز قیامهای مردم و از جمله قیام خودجوش ومردمی ۲۴ حوت هرات گردید.

گرچه عوامل ذهنی و عینی قیام قهرمانانه مردم هرات را در کل نمیتوان بدور از وضعیت اقتصادی ، اجتماعی، سیاسی و رشد نسبی فرهنگی این خطه و تشویش مردم هرات ازخطراز دست رفتن استقلال کشور به برسی گرفت اما با انتصاب عوامل بی بند و بارحزبی مورد اعتماد تره کی و امین  به مقامات بالای دولتی درهرات،  رهبران خلق وپرچم خواستند بنا بر کینه قبلی که  نسبت به روشنفکران این خطه داشتند، زمینهٔ ِاعمال هر گونه قصاوت و جنایت درین خطه رامساعد سازند و بهمین علت این شهر همه روزه صحنه انتقامگیری تازه به دوران رسیده های بی تدبیر سازمانی ها وحزبی ها گردیده بود. کمتر خانواده هراتی بود که یکی دو جوان ان دستگیر، شکنجه و زندانی نگردیده باشد، و این عناد علیه روشنفکران هراتی  حتی در ادارات دولتی کابل، پوهنتون کابل، ړولی تخنیک کابل ومراجع اداری و آموزشی سایر شهرهانیز صدق میکرد. تره کی از طریق تلویزیون دولتی به رفقای حزبی خود دستور میدادکه " هر کس علیه حزب ما در روز یا شب فعالیت کند، هماندم نابودش کنید." اجرای این رهنمود  را حکمرانان محلی در هرات سید مکرم قوماندان فرقه ۱۷ هرات ، دلاور قوماندان امنیه هرات ، نظیف الله نهضت والی دست نشانده و عبدالحی یتیم رئیس فابریکه استخراج ذغال سنگ هرات ومسئول کمیته حزبی ولایتی وقت (گماشته خاص حفیظ الله امین جنایتکار) و سایر نوکران حزبی در شهرو روستا رهبری کردند.

اعتراض ابتدا از اوایل ماه حوت در قریه سلیمی ولسوالی پشتون زرغون آغاز گردید. وابستگی واستبداد  رژیم که در فوق شرح آن رفت، خشم و نفرت اکثریت مردم را بر انگیخت ونخستین جرقه  اعتراض جمعی در قریه سلیمی اتفاق افتاد. خلقی ها این حرکت را بشدت سرکوب نمودند و  بیش از ۲۳ نفر اعتراض کننده را شهید ساختند. این حادثه بزودی به سایر بخشها مانند ولسوالی غوریان، زنده جان ، گذره، ولسوالی انجیل و شهر هرات گسترش یافت.

همزمان با گسترش اعتراضات مردم در اطراف هرات همه روزه توسط قوای عسکری خلقی عملیات نظامی انتقامی وسرکوبگرانه در ولسوالی ها و دهات مربوطه صورت میگرفت و بعد از هر عملیات، عدهٔ زیادی ازمردمان روستا ها را به دستور قوماندانهای بی ازرم حزبی دستگیر و با ده ها موتر عسکری ( گاز و کاماز ) به فرقه هرات و زندانهای شهر منتقل میگردند. این وضعیت نفرت بیشتر از پیش مردم را باعث گردید تا سر انجام  بروز ۲۴ حوت که کاسه صبر مردم در مقابل جنایت پیشه گی رژیم تحت رهبری ((ح.د.خ)) بسر آمده و موج خروشان اعتراض کنندگان از همه اطراف شهربه داخل هرات گسترش یافت، گرچه هدف اساسی این جنبش خود جوش مردم اعتراض در مقابل اعمال غیر انسانی سران و عوامل رژیم بود، اما سرکوب جنبش اعتراضی توسط سران حزبی در هرات وشلیک حزبی ها و کمیته حزبی و پولیس و اردو بر مردم ملکی خشم مردم را به طوفان مبدل ساخت.

شکلیک بطرف مردم و شروع کشتار مردم بی دفاع در ۲۴ حوت وعبور تانکها ازروی جنازه ها در سرکهای شهر در آنروز باعث ادامه این جنبش و رویارویی مردم با کلیت سیستم سرکوب گردید، روز ۲۵ حوت از دور ترین قریه ها تا شهر تبدیل به موج بزرگ مقاومت مردم از یکطرف، و سرکوب وحشیانه ان توسط رژیم از زمین و هوا منجر به پیسوستن عده زیادی از افسران و سربازان غیر حزبی در فرقه ۱۷ هرات، به جنبش اعتراضی مردم شد. در پیشاپیش صاحبمنصبان که به مردم پیوستند، دگرمن محمد انور وزیری، جگړن علاءالدین،  جگړن سید اسد الله، جگړن شمشیر خان و عدهٔ زیادی  افسر وضابط دیگر قرار داشت که تورن اسماعیل خان هم در میان آنها بود. بتاریخ ۲۶ حوت در وقت نان چاشت صالون غذا خوری فرقه مورد حملهٔ نظامیان پیوسته به مردم قرار گرفت عدهٔ زیادی ازمشاورین روسی و صاحب منصبان  رژیم وابسته را نابود ساخت. ازین لحظه به بعد، فازجدیدی در جبهه قیام خروشان مردم ایجاد شده  مردم با سلاح دشمن و چوب و سنګ به مصاف رژیم رفتند تا انتقام شهدای هرات را بگیرند. حوادث این روز رهبری رژیم پوشالی کابل و بیروی سیاسی حزب کمونیست اتحادشوروی را چنان غافلگیر کردکه ارتباط دوامدارتلفونی ارگ با قصر کرملین و تضرع تره کی به برژنیف را به دنبال داشت. متکی بر اسناد منتشره در کتاب ارتش سرخ در افغانستان (ص ۱۷)، تره کی به الکسی کاسیگین گفته بود: ((گره افغانستان را میتوان با اسلحه شوروی بازنمود)) وبعد از حوادث ۲۴ حوت هرات، تره کی درخواست خود را  چنین تکمیل کرد: ((اسلحه شوروی با پرسونل شوروی)) . روسها در حوت ۱۳۵۷از فرستادن عسکر به افغانستان اجتناب کردند اما حوادث ۲۷ حوت نشان داد که طیارات روسی از طریق ترکمنستان در توطئهٔ سرکوب قیام هرات سهیم گردیدند.

بتاریخ ۲۷ حوت ۱۳۵۷ قوای زمینی از طریق جادهٔ قندهارـ هرات به هرات نزدیک شدند. آنها بعوض بیرق سرخ رژیم، بیرقهای سبزرنگ را حمل میکردند. نصب کردن بیرقهای سبز رنگ بر تانکها و ماشینهای محاربوی و مخابرهٔ پیامهای دروغین  همبستگی به نظامیان پیوسته به مردم، یک نیرنگ شیادانهٔ مشترک حکام کابل وروسها بود. متأسفانه قیام کنندگان فریب این نیرنگ را خوردند به کاروان نظامی حمله نکردند و تصور کردند نظامیان قندهارهم بالهام از همکاران خود درفرقه ۱۷،  به قیام هرات پیوسته اند.  اما اینها قطعاتی بود که حکام کابل درهماهنگی با مسکو  به سر کردگی شهنواز تنی برای کشتار مردم و معترضین فرستاده بودند.  قوای تنی اززمین مردم را هدف قرار داده و حملات هوایی  از شیندند و ترکمنستان شوروی بر قیام کنندگان آغاز یافت.  شهنواز تنی وهمراهانش فرقه را هدف گرفتند و هرات را به حمام خون مبدل ساختند، کشتند و زنده زنده بصورت دسته جمعی به زیر خاک کردند. این عملیات جنایتکارانه بمدت یک هفته بصورت شبانه روزی دوام داشت.

بعد ازبه توپ بستن و بمباران وحشیانه شهر که منجر به تخریب و اسیب دیدن بیشر تقاط شهر گردید،  اکثر باشندگان و مردم رقم شهدا و جانبازان این رستاخیز مردمی را  بیش از بیست و چهار هزار نفر میشمارند. ماجرای کشتارمردم به همان زمان قیام  خلاصه نشد، حکام وجدان باخته بعد از تصرف مجدد شهرو مستقر شدن نیروهای تازه وارد اردوی مزدور از جنوب،  حکومت نظامی اعلام  وقیودات رفت وآمد چهل و هشت ساعته که چند بار تمدید شد مردمرا به خاک وخون کشاندند.

امسال سی و هشت سال از قیام قهرمانه مردم هرات میگذرد، و سی و هشت سال است که جنایتکاران بی ازرم حزب د.خ.ا، این قاتلین مردم هریوا نه تنها به میز محاکمه کشانده نشده اند، بلکه با دریغ و درد برخی رسانه ها تا این حد نزول میکنند که تعدادی از مسؤلین آشکار این قتل عام چون شهنوازتنی، نظیف الله نهضت معروف به قاتل مردم هرات،  فکورو... را به مثابه کارشناسان مسایل نظامی وسیاسی دعوت به ابراز نظرمیکنند و این عناصرخونخوارنیزبدون اندکی تأمل به اعمالنامهٔ ننگین خویش، با پُر روئی به صفحهٔ تلویزونها ظاهر میگردند و نظر میدهند. نظیف الله نهضت که در آن زمان والی هرات بود ودرمسؤلیت سیاسی و جزائی آن کشتار شریک است، با وجود زندگی درغرب (بلجیم) هنوز هم از یاوه سرایهای خود دست بر نداشته در کتابی که برای تبرئه رژیم خون آشام خلقی نوشته است، قیام خودجوش مردم هرات در مقابل نوکران کرملین را از ایینه فکری منحط خود دیده و انرا  اشوب بیگانگان مینامد و تعداد شهدای هرات را هزار نفر تخمین میکند. ممکن نظیف الله نهضت کوشیده باشد تا به ذعم غلط خود، با نوشتن این کتاب قضاوت تاریخ در مورد قیام  بزرگ هرات رانادرست جلوه داده و بارمسؤلیت جرمی عاملین کشتار ۲۴۰۰۰ هراتی را که خود دران نقش مهم داشت،  اندکی سبک سازد.  غافل از آنکه  جنایات هولناک شان  در حافظهٔ مردم افغانستان و در حافظهٔ تاریخ ثبت شده است.  نظیف الله نهضت و سایرمسؤلین قتل مردم هرات که قبلأ از آنها نام گرفته شد، هرگز قادر نخواهند شد با سیاه کردن صفحات کاغذ با دروغهای تاریخی، دستهای آغشته بخون خود را تطهیرکنند.

فدراسیون سازمانهای پناهندگان افغان در اروپا ضمن گرامیداشت یاد شهدا، مجروعین و دستگیر شدگان قیام ۲۴ حوت هرات، با خانواده های شهداء و دستگیر شدگان این قیام ابراز همبستگی میکند. فدراسیون جدأ خواهان به محاکمه کشیدن عاملین این جنایات که درحد  جنایت علیه بشریت است،  میباشد.