داکتر یارمحمد « حیدرزاده »
آبیاری بمنظورافزایش محصول
آبیاری کوششی است که انسان بعمل می آورد تا چرخه آب را درجهت تولید محصولات کشاورزی بصورت موضعی « محلی » تغییردهد. افزایش محصول را تنها به دلیل آبیاری نمی توان دانست زیرا بدون اعمال روشهای مناسب کشت معیاری از قبیل تهیه زمین و استفاده از کود های کمیائی وسموم وتخم های اصلاح شده دستیابی به چنین افزایش محصول امکان پذیرنیست اما در این مورد آبیاری یا آب دهی با درنظر گرفتن آب و هوا منطقه ؛ آب نقش کلیدی درتغذیه آبی گیاهان؛ وتمام دورهای نشو نما نباتات ، حبوبات وغله جات تا رسیده حاصل و آماده شدن به جمع آوری دارد. قابل یاد دهنی است که : در کشور های همسایه شمالی ما : « مانند تاجیکستان و ازبگستان » میانیگی برداشت گندم ۴ تا ۴،۵ تن در هرهکتار است. این دو کشور دارای زراعت معیاری با رعایت اصول فنی کاشت ، استفاده از توصیه های متنخصصان اکرانومی و مهندس آبیاری و هم استفاده از اصول صیصح رژیم آبیاری با در نظر گرفتن ارقام عناصر مهم اقلیمی از استیش های هایدرولوژی موفق به برداشت این میزان محصول در هکتار شده اند. با تاسف در افغانستان برداشت گندم از کشت کار غیر معیاری از هرهکتار زراعت آبی معمولاٌ از ۱،۵ تا ۲ تن با لا نه رفته است. افغانستان از لحاظ اقلیمی و بارندگی نیمه خشک محسوب می شود و فراهمی آب آبیاری در زون ها زرعتی آن از فکتورهای مهم برای بالا بردن کمیت و کیفیت محصولات زراعتی و فرآورد های باغداری آن میباشد. البته از دیدگاه کارشناسی من چند دلیل مشخص در عدم بالاروی تن حاصل غله جات افغانستان موجود است که در زیر برر سی می کنیم .
۱ـــ امروز در کشوری مانند افغانستان روشهای کشت و تهیه زمین به شیوه قدیم در این عصر فناوری کشت می شود . عملیات شخم زمین و آماده سازی زمین برای کشت با استفاد از نیرو گا و آهن؛ اسپار به روش سنتی با گاو و اسپار آیا شخم زمین از کیفیت بسیار خوبی بر خوردار خواهد شد؟
هدف از عملیات اگروتکنیک مناسب ترین عمق شخم برای نرم و خرد و زیرو کردن لایه عمق ۲۵ تا ۳۵ سانتی متر جهت بر گرداندن و زیر خاک بردن بقایای گیاهی می باشد. برای خرد کردن ونرم کردن کلوخه ها لایه عمیق شخم ۱۰ تا۱۵ سانتی متر وبرای آماده سازی بستر بذر تو صیه شده است .
۲ــــ طبق توصیه های تحقیقاتی میزان مجاز بذرپاشی کاشت مناسب گندم ۳۵۰ تا ۵۰۰ دانه در متر مربع در اقلیم معتدل و سرد سیر می باشد. حداکثر میزان بذر پاشی مجاز ۲۳۰ تا۲۵۰ کیلول گرم در هکتار باید مصرف گردد.
تراکم بالا « میزان بذر زیاد » رقابت شدید بین جوانه بروز می کند و رشد و توسعه ریشه محدود شده و موجب عدم اسقرارمطلوب بوته ها محصول می گردد. همچنین درتراکم بالا بذر زیاد پاشی دوره رسیدن دانه دیرتر اتفاق میافته در آخر فصل زراعت لاغربودن دانه ها موجب دچار کاش وزن محصول می شود.
۳ـــ آبیاری بدون در نظرگرفتن ارقام عناصر مهم اقلیمی چون:« درجه حرارت ، رطوبت و بارندگی » از طرف دهقان صورت می گیرد که برای متخصص آبیاری مجال طرح این سوال که برای حرفه ای شدن دهقان داده نشده است.
در حالیکه مفید ترین گرایش های دانش هواشناسی زراعت برای زراعت پیشه ؛ آبیاری بموقع در زما ن مناسب و با توجه به نوبته های آبیاری لازم بوده و در صورت احتمال وزش باد ها ی گرم و افزایش درجه حرارت در زمان دانه بندی اقدام آبیاری جهت جلوگری از چروک و لاغرشدن دانه محصول ضروری است. در تنش کم آبیاری برگها چروک می خورد و دانه ها لاغر و کوچک بنظر می رسد باعث کاهش وزن هزاران دانه در کیلول گرم می شود.
۴ــــ آبیاری در کشور ما از سیستم غرقابی که سالها است راوج است می شود، درصورت اصلاح سیستم سنتی کهنه غرقآبی به سیستم های نوین آبیاری نتایج تحقیقات و مطالعات در کشور های زراعتی بیانگرآن است که درتولید غلات در هکتار ۳۵ تا ۴۰ در صد تغییر می کند.
بر اساس آزمایش های علمی آبیاری تامین رطوبت مطلوب برای گیاهان در زمان کاشت و پس از کاشت یکی از عوامل کلیدی درگماشتن تعداد مناسب بوته در واحد سطح و در نتیجه حصول به کار کرد مطلوب است.
۵ ــــ زمانی می توان محصول خوب وکافی تولید نمود که شرایط زیست و تغذیه گیاه تعادل وسالم باشد. زمان و روش کود د ادن باید به نحوی انتخاب گردد که قسمت عظم کود بصورت قابل جذب در خاک باقیی مانده وتلفات کود بصورت شتشو ّ تثبیت و تجزیه در حد اقل ممکن باشد. بهترین تغذیه برای غله جات کود سبز است مانند کشت شبدر، باقلا ، ماش ، نخود بدون برداشت محصول چپ کردان شود . کود سبز را حد اقل ۲ هفته قبل از کاشت محصول غله جات به خاک چپ گردان کرد .
پاشیدن کود حیوانی در زمین بین ۳۰ ـ ۴۰ تن در هکتار مصرف شود بهتر است. تجارب اکرانوم ها در کنترل مصرف کود کمیایی می توانند به مصرف متعادل کود دادن در کشور ما کمک کند به شرح از حالت مثلا ۷ تا ۸ کیسه کودپاشی. میزان ۵۰ کیلول در زمان کاشت ، ۱۰۰ کیلول در مرحله پنجه زنی ، ۱۵۰ کیلول در مرحله ساقه ، ۱۰۰ کیلول در مرحله گلدهی در هکتار مصرف صورت گیرد.
دیدگاه من درمورد افزایش محصول این است که: زون بندی آب و هوای از لحاظ زراعت با در نظر گرفتن ارقام عناصر مهم اقلیمی در انتخاب زمان مناسب کاشت اهمیت بیشتر و هم در مراحل فنولوژی دانه ها ؛ از جوانه زنی بذر تا رسیدن دانه ها دارد.
ارقام درجه حرارت مطلوب برای چوانه زدن دانه غلات از ۲۵ الی ۳۲ درجه سانتیگراد گزارشده است حد مطلوب درجه حرارت برای جوانه زنی بذر گندم ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد. در کشت گندم تیره ما ارقام درجه حرارت ۱۵ الی ۲۰ درجه سانتیگراد در اقلیم آسیامیانه گزارشده است.
کمبود آب در مرحله فنولوژی باعث کاهش تعداد سنبله ، طول سنبله و تعداد دانه در سنبله می گردد. افت عمل کرد در این مرحله فنولوژی بواسطه کمبود آب در مراحل دیگر رشد با تامین رطوبت خاک قابل جبران نیست.
اگر کشت غلات با تخیر انجام پذیرد و به علت کاهش درجه حرارت خاک مرحله جوانه زنی بذر بیشتر در معرض خطر مواجهه با امراض قارچی قرار خواهد گرفت که سسبب کاهش تراکم بوته ها در مزرعه می شود.
افزایش محصول در زون ها ی زراعتی وابسته با ارقام عناصر مهم اقلیمی در دوره رٰژیم آبیاری غلات « نوبت آبیاری ، تعدا دفعات آبیاری و مقدارآبیاری » بستگی به رطوبت خاک و زش بادهای گرم دارد . دراخر من اضافه میکنم که درصورت اصلاح سیستم سنتی کهنه آبیاری غرقابی در کشور ما که سالها رایج شده است به سیستم های آبیاری مکانیزه زراعت « مانند : بارانی ، آبیاری تحت فشار و موضعی » می توان محصول خوب کافی تولید نمود.
داکتر یارمحمد « حیدر زاده »
داکتر علوم محیط زیست
منابع و ما خذ:
ــ یادداشت های تحیقیقاتی من در مورد ٰرژیم آبیاری از دوره « ماستری ـ
داکتری طی سالهای
۱۹۸۰
الی
۱۹۹۵ » .
ــ سایت اینترنتی در امور عملیات اگرو تکنیک و رشد کشت غله جات در زون ها
ی زراعتی کشور سویدن.
بالا
بازگشت