داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذ
پیوسته به گذشته در مسایل اقتصای
تاثیرات اقتصادی وسیاسی صدورنفت و گاز ترکمنستان درمنطقه
پروژه بزرگ پایپ لین صدور گاز که بنام پروژه تاپی مسماه شده درکشورتر کمنستان درظرف چند روز آینده افتتاح خواهد شد این پایپ لین از خاک افغانستان گذشته بسوی پاکستان امتداد میابد و بالاخر به کشور هند خاتمه خواهد شد
در این نوشته سعی میشود که در مورد ذخایر انرژی نفت وگاز ترکمنستان وبهره برداری از آن که در آینده چه تاثیرات اقتصادی را در منطقه خواهد آورد بررسی میشود .
معیارودورنمای اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی :
این پروژه بزرگ تاثیراقتصادی دردورنمای اقتصادی ترکمنستان به حیث کشور تولید کنند وکشورهای افغانستان ِ پاکستان وهندوستان که کشورهای گرسنه به انرژی اند درآینده نزدیک تغیرات مهم اقتصادی را رونما خواهد ساخت .
ذخایربزرگ نفت وگاز در یک ساحه وسیع که بین ترکمنستان ِ اوزبیکستان وافغانستان بخصوص درمناطق چار جوی ِ دولت آباد وهرات بصورت یک مثلث بزرگ ساحوی قرار دارد . تنها ذخایر گاز دولت آباد را درحدود یک هزاروپینجصد بلیون متر مکعب تخمین میکنند که این ذخیره بزرگ بطرف مناطق جنوب امتداد داشته وشواهد وعلایم مثبت تخنیکی وتوپوگرافی موجود است که درمناطق شمال وشمال غربی افغانستان ممکن این ذخایرادامه داشته باشد ذخایر مجموعی را در ساحه مثلثی که قبلاَ از آن نام برده شددرحدود سه تریلیون مترمربع گاز تخمین زده میشود.
در مورد ذخایر نفت این منطقه احصائیه موثق موجود نیست ولی درمنابع وموخذ مختلف که این جانب به آن بر خورده ام از مقادیر مختلف ذخیره نفت خام تذکرهم داده میشود از ذخیره کمیار که درغرب ترکمنستان است فعلاَ روزانه مقدار ۲۱۳هزار بشکه نفت تولید میشودکه ۹۵ هزار بشکه آن در داخل کشور ترکمنستان به مصرف میرسد ومتباقی را صادر میکند.
ذخایر نفت کشف شده ولی تا هنوز بهره برداری آن به ظرفیت نهائی شروع نشده و بصورت مجموع درکشورهای آسیای مرکزی که نفت افغانستان نیزدر آن نیز شامل میگردد به مراتب زیادتر ازذخایره کشورهای تولید کننده نفت شرق میانه میدانند.درنظراست که درآینده موازی به پایپ لین گازکه ازطریق افغانستان به طول ۱۷۰۰ کیلومترمیگزرد پایپ لین جداگانه کشیده شده ونفت کشورهای آسیای مرکزی را به کشورهای پاکستان وهندوستان برسانند که این پایپ لین روزانه ظرفیت انتقال یک ملیون بیلر ویا بشکه را خواهد داشت بقول آقای تاش مراد وزیرمعادن وصنایع وقت ترکمنستان در پهلوی ذخیره گاز ذخیره نفت آن کشور را ۶٫۵ بلیون تن که پنجمین ذخیره بزرگ جهان است در کشور ترکمنستان خوابیده .کشف واستخراج این مواد اولیه وبا ارزش اخیراّ توجه کشورهای منطقه وکشورهای بزرگ جهان بخصوص کشورهای گرسنه به انرژی را بخود جلب نموده است وهریک این کشورها وکمپنی های بزرگ نفت درتلاش اندکه به ترتیب یا بصورت سرمایه گزاری مستقیم ویا اشتراک درتمدید پایپ لین ازاین ثروت سرشارنفت وگازبی بهره نمانند. وحتی حکومات کشورهای علاقمند سعی بلیغ دارند که در ساحه نظامی وسیاسی کشورهای منطقه را بشمول افغانستان تحت تاثیرآورده ودربهره برداری این ذخایرسهیم شوند.
تمدید پایپ لین ازخاک افغانستان چه تاثیرات اقتصادی را دربرخواهد داشت ؟
قبل از اینکه در مورد تاثیرات اقتصادی پروژه بزرگ پایپ لین توضیح شود بایست تحلیل نمود که چرا تصمیم به این گرفته شد که این پایپ لین ازطریق افغانستان تمدید شود وچراازطریق یک مملکت دیگر مثالاَ ایران برای احداث این پایپ لین انتخاب نگردید. جواب این سوال عوامل مختلف سیاسی واقتصادی دارد :
اول علت اقتصادی :
در تمدید پایپلین دوپلان دیگرنیزموجود بود که نخست پایپلین ازترکمنستان شروع وازبین خاک چین عبورنموده بطول هشت هزارکیلومتربه جاپان خاتمه می یافت ومصرف تمدید این این پایپ لین ده سال قبل به ۲۲ ملیارد دالرتخمین زده شد واین پلان توسط کمپنی اکسان و میتسوبیشی پیشهناد گردید وراه دومی آن از ترکمنستان بسوب ترکیه بود که بطول ۴۸۰۰ کیلومتربه مصرف ۸٫۵ملیارد دالرتخمین گردید وپروژه دیگرکه مشابه به پروژه تمدید پایپ لین ازطریق ترکیه است واز خاک ایران وآذربایجان عبورمیکرد درحدود ۸ الی ۱۶ ملیارد دالر تخمین گردید ولی طرق کوتا و اقتصادی تمدید پایپلین از راه افغانستان تثبیت شد .
دوم علت سیاسی :
امریکاه ومتحدین غربی اش پریشان ازاین بودند که اگردر آینده نظر به تحولات سیاسی که بصورت غیر مترقبه در منطقه بروز کند ممکن راه حل سیاسی این پروبلم در یک مدت کوتا ه امکان پذیر نباشد ودر خلال این مدت ممکن درجریان انتقال نفت وگازسکتگی رخ دهد وبرای آنکه صدور نفت وگاز بصورت متداوم تضمین شده باشد با کشورهای معامله کنند که کمترین خطراز نگاه سیاسی واقتصادی برای کشورهای استفاده کننده نفت وگازباشد .
علت مهم دیگراین بود که امریکاه قزاقستان ٫ ترکمنستان واوزبیکستان را به حیث همکارنظامی خویش درمنطقه برگزیده بود( البته ده سال قبل که روسیه درآنوقت ازنگاه سیاسی ضعیف بود ) واین روابط به تدریج درانکشاف است وامریکاه برای تطبیق تدریجی روش های سیاسی تازه خود به کشورهای آسیای مرکزبی اقدام به مانورهای مشترک نظامی درترکمنستان واوزبیکستان راه اندازی نمود که روش های تازه نظامی به سیستم غربی را آشناه سازد . وچند مانور مشترک نظامی را با این کشورها اجرا نمود.
امریکاه با این مانورها تمثیل نمود که فعالیت نظامی وسیاسی اش دراین کشورها که مدت طویل تحت قیادت روسیه شوروی وقت بود روز بروز روبه توسعه است واین همه پالیسی های نظامی وسیاسی که امریکاه درساحه آسیای مرکزی در پیش گرفته از سبب ذخیره بزرگ وبی پایان انرژی نفت وگاز دراین منطقه است وهدف دیگر امریکاه یک هشدار به کشورهای است که سد راه علاقه اقتصادی امریکاه شده اند مانند کشور چین ٫ کشوراسلامی ایران وجنبش طالبان در افغانستان که یک سیاست افراطی اسلامی را پیش میبرند وکشورهای آسیای مرکزی تاثیرات سؤ این گروه افراطی را در کشورهای خویش یک خطر محسوب میکنند
تاثیر اقتصادی پایپ لین دراقتصاد افغانستان :
این مملکت جنگ زده برای بازسازی خویش به هرنوع کمک اقتصادی واجتماعی محتاج است و تطبیق پروژه تمدید پایپ لین بخصوص در ساحه شمال غربی وجنوب غربی کشورکه مردم منطقه به جستجوی مشاغل احتیاج شدید دارند کمک انی اقتصادی خواهد نمود پروژه پایپ لین گرچه که میکانیزه است وتوسط ماشین های پیچیده وپیشرفته به طریق ساده دریک روزموفق به حفر زمین و گزاشتن پایپ ها به طول چندین کیلومترخواهد گردید ولی با زهم یک تا ثیر مهم در سطح استخدام وارد میسازد ویک تعداد زیاد مردم منطقه مشغول کارخواهد گردید چون کشوردر حالت اظطرار وجنگ است مردمیکه قدرت کار را دارند از روی مجبوریت ونسبت نبود عاید به خدمت گروه های جنگی درآمده واز این راه امرار معاش میکنند وبا جذب شدن مردم دراین پروژه بزرگ تفنگ را کنار گذاشته مصروف کار میشوند و از تشنجات گروهی کاسته خواهد شد .
پروژه پایپ لین که بطول هشت صد کیلومتردرخاک افغانستان تمدید خواهد شد برای حفظ ومراقبت موازی به این پایپ لین سرکی احداث خواهد گردید که قابلیت عبور ومرور ترافیک وماشین های ثقیل را خواهد داشت و احداث چنین یک سرک دهات وقصبات را در طول تمدید پایپ لین وصل خواهد نمود ومزید برآن سه پمپ استیشن بزرگ تعمیرخواهد شد ویک تعداد زیاد قوای کار واشخاص فنی وغیر فنی برای دائیم درامورمختلف دراین پمپ استیشن ها استخدام خواهد گردید که این امرباعث انکشاف منطقه شده درپهلوی آن مکاتب مغازه ها وحرفه های مختلف النوع بوجود خواهد آمد مزید بر ان تمدید پایپ لین سالانه عاید بزرگی را بین سه الی چهار صدملیون دالربرای افغانستان دربر خواهد داشت
اهمیت اقتصادی تمدید پایپ لین برای کشورهای همسایه
تمدید پایپ لین نفت وگاز که از ساحه شمال غربی افغانستان میگذرد تاثیر بزرگ اقتصادی درمارکیت های منطقه آسیای مرکزی بخصوص کشور های همسایه بارخواهد آورد .واین کشورها را ازنگاه همکاری های سیاسی واقتصادی نزدیکتر خواهد ساخت .
شرایط مساعد صناعتی وپیشرفت تخنیکی که پاکستان وهند درمنطقه دارد ازیکطرف ذخایر بی پایان مواد خام صنعتی و انرژی کشورهای آسیای مرکزی از طرف دیگر یک همکاری بزرگ اقتصادی را درمنطقه ایجاد خواهد کرد ورووابط تجارتی که دراین اواخر پاکستان با کشورهای آسیای مرکزی بخصوص اوزبیکستان وقزاقستان قایم نموده روبه توسعه است وهمچنان نظر به حجم روز افزون انتقال مال التجاره به اهمیت آن افزوده میشود . پاکستان علاقه خیلی زیاد داردکه از نگاه موقعیت جیوپولتیکی وعوامل پرباراقتصادی راههای ترانزیتی را که ازساحه افغانستان میگزرد برای صادرات امتعه صناعتی وواردات انرژی نفت وگاز را برای خود تضمین کند . برای پاکستان نسبت به هرکشوردیگریک مزید بزرگ اقتصادی است که شاهراه های جدید تجارتی را به منظوررسیدن به مارکیت های کشورهای آسیای مرکزی از طریق افغانستان استفاده کند.
بالا
بازگشت