عبدالاحمد فیض
نقض ګسترده وعدم پابندی دول در رعایت معیارهای جهانی منع تولید وګسترش تسلیحات اتمی :
بعنوان پیشګفتارقبل ازینکه به موضوع اصلی نبشته حاضرپرداخته شود، لازمی دانسته میشود تابذکرموجز ګذشته تاریخی ظهور پدیده بنام اتم از دید تاریخی پرداخت .
پدیده اتم نخستین بارتوسطه دانشمند ومفکر قبل ازمیلاد یونان باستان دموکراتیوس ( ۳۷۰-۴۶۰ ق م) کشف ګردید. وی معتقد بود که جهان ویا طبیعت با همه تنوع ان ازذرات نهایت کوچکی ترکیب یافته که غیر قابل تجزیه میباشد وازینرو این پدیده به واږه یونانی نام اتم (غیرقابل تجزیه) را بخود ګرفت .
پژوهش های علمی پیرامون این ابداع نهایت مهم وفوق العاده با اهمیت ، قرون متمادی بربنیاد تیوری غیر قابل تجزیه بودن اتم استواربود، سرانجام درنتیجه ریسرج وتحقیقات علمی که بربنیاد نظریه کمیادان معروف بریتانیوی (هموی دیوی) صورت پزیرفت ، تیوری غیر قابل تجزیه بودن اتم در اواخیر قرن نزده هم رد ګردید وپدیده اتم وتجزیه این عنصر شګفت انګیز در محور تحقیقات و پژوهش های علمی به میزان وسیع قرار ګرفته ورونداستفاده از انرږی و توانمندی های خارق العاده نهفته در اتم به مقاصد مختلف وبویږه نظامی مورد توجه واقع ګردید ، که ضمن سه کتګوری به وضاحت ان پرداخته میشود .
الف – ظهور تیوری کاربرد اتم به مقا صد نظا می :
تیوری کاربردانرږی اتم به مقاصد نظامی با رنخست توسط پل هارتک کمیادان برجسته المانی اراییه ګردید ، موصوف بتاریخ(۲۴) فبروری (۱۹۳۹) میلادی از امکان استفاده ازانرږی هستوی درراستای تولید یک سلاح دارای قدرت تخریبی غیرقابل تصورونامحدود
ضمن ارسال نامه ای به وزارت دفاع المان اطلاع داد، که براساس ان کمیته ای تحقیقاتی مرکب از دانشمندان فزیک و کمیا به قصد ساخت بمب اتمی تحت نظر وزارت جنګ ان کشورایجاد شدد .
این تیوری که درنوع خود ا نقلابی در عرصه تولید تسلیحا ت بحساب میا مد ،موجب نګرانی فزاینده درشرق وغرب ګردیده ، ازینرو
بود که البرت انیشتین بلادرنګ طی نامه محرمانه از خطر تولید سلاح اتمی توسط المان که بشدت مصروف ایجاد یک ارتش قدرتمند
جهانی در محور سیاستهای ملیتاریستی بود ، روزولت ریس جمهور ایالات متحده را مستحضرنمود وکمیته ای ذیصلاحی ایجاد ګردیدتا درزمیته دستیابی به سلاح اتمی تلاش نماید.
رقابت ومساعی طرفین (المان- ایالات متحده) درراستای کاربرد اتم به قصد تولید تسلیحات هستوی سرانجام به موفقیت تیم تحقیقاتی امریکا انجامید و جی اراوپنهایمر فزیکدان امریکا وعضو کمیته تحقیقاتی ایلات متحده نخستین بار در تاریخ بشر موفق ګردید که ساخت بم اتمی را طراحی نموده و امریکا اولین ازمایشی هستوی خویشرا در اخرین فرصتهای جنګ دوم یعنی در (۱۶) جنوری سال (۱۹۴۵م) مورد ازمایش قرار داد.
بعد ازین ازمایش اتمی ، امریکا که دیګر به تولید بم اتم دست یافته بود دراخرین روزهای جنګ دوم جهانی به بهانه عدم تسلیمی نظامیان ملیتاریست ، اولین بمب اتمی اش را بتاریخ (۶) اګست ۱۹۴۵ توسط طیاره غول پیکراش ،به شهر هیروشیما پرتاب نموده وسه روز بعد ازین واقعه وحشتناک کشتارجمعی ، بتاریخ نهم اګیست ۱۹۴۵ شهر ناګا ساکی جاپان مورد هدف قرار ګرفت که به استناد مدارک تاریخی ، بیش از یکصدوهفتاد هزار غیر نظامی کشته و شهرهای که مورد هدف قرار ګرفته بودند ، چنان تخریب ګردیده بود که اثاری از مدنیت بشری دران دیده نمی شد.
با این تهاجم اتمی ، ګرچه ایالات متحده توفیق یافت تا برتری نظامی خودرا بعنوان یګانه قدرت اتمی جهان به نمایش ګذارد ، اما نتایج ویرانګرومرګبار ناشی ازان که موجب مرګ صدها هزار غیرنظامی ګردید ، نام ایالات متحده را بمثابه نخستین کشور تولید واستعمال کننده سلاح کشتار جمعی درتاریخ ثبت نمود.
هکذاء میبایست اذعان داشت که ګستره ابعاد فاجعه اتمی در خاک جاپان که دراخرین روزهای ختم جنګ وشکست فاشیزم اتفاق افتاد ، ضمن محکومیت جهانی ان، باعث ترس ووحشت فزاینده ، یاس ونا امید ی بشریت ازداشتن یک اینده صلح امیزنیز ګردید ، که ګسترش جنګ افزار های هستوی بعد ازین فاجعه هستوی ودستیابی کشورهای متعدد به تسلیحات کشتار جمعی بخصوص سلاح های هستوی حقیقت نګرانی های بشری را به حقیقت عصرما مبدل نمود.
رهبران و رجال برجسته عرصه دیپلوماتیک ایلات متحده بعد از بمباردمان هستوی جاپان مصرانه تلاش ورزید تابا توجیه عملکرد ان کشور درقبال جاپان پرداخته وبه اقناع افکار عامه بپردازند ،اما ابعاد فاجعه وغیرضروری بودن کاربرد چنین تسلیحات وحشتناک کشتار جمعی که بربنیاد هنجار های جهانی ممنوع و در جامعه بشری نا شناخته بود، باعث کاهش بدبینی های فزایند جهانی نسبت به امریکا دران مقطع ازتاریخ نګردید. چناچه ایزنهاور که بعد از جنګ دوم جهانی به کاخ سفید وبه قدرت سیاسی ا مریکا دست یافت ، به طیف وسیعی فعالیتهای تبلیغاتی ونیز دیپلوماتیک مبادرت ورزید تا بد بینی ها وانزجار عمومی را نسبت به ان کشور تقلیل دهد ، چنانچه در بیانیه تاریخی اش که بتاریخ هشتم دسامبر ۱۹۵۳م از عقب تریبون مجمع عمومی ملل متحد ایراد نمود شعار اتم برای صلح را مطرح نموده ونیز پیشنهاد صورت ګرفت تا بمنظور جلوګیری از ګسترس تسلیحات هستوی سازمان مستقل تحت اداره متحد ایجاد ګردد.
بایست اذعان داشت که ایالات متحده که بعداز شکست فاشیزم درجنګ ، پیروزیهای ارتش سرخ، توسعه روز افزون اتحادشوروی ،بخصوص توانمندی های قوای مسلح اتحاد شوروی را با دقت تحت نظرداشت ، معتقد بود که حریف جهانی ان قادر نخواهد بود تا قبل ازسال ۱۹۵۵م به تولید سلاح اتمی دست یابد ، اما شوروی با استفاده از مساعی تجسسی واطلاعات خویش موفق ګردید که جزییات محرمانه ساخت بمب اتم را از کلاوس فیوس فزیکدان المانی بدست اورده ودر ۲۹اګست ۱۹۴۹م نخستین ازمایش هستوی را انجام دهد واین امر تشدید جنګ سرد و ګسترش مسابقات تسلیحاتی میان دو قدرت جنګ سرد وعکس العمل جهانی درجلوګیری از ګسترش روزافزون تسلیحاتت ویرانګرهستوی را در قالب انعقاد میثاقهای بازدارنده موجب ګردید.
ب – میثاقها واقدامات بین المللی منع تولید و ګسترس تسلیحات هستوی :
تاسیس سازمان بین المللی انرږی هستوی درسا ل (۱۹۵۷) نخستین مساعی جهانی به هدف معیاری ساختن فعالیتهای هستوی دولتها درقالب موازین بین المللی محسوب میګردد.این نهاد جهانی مسوولیت دارد از فعالیتهای هستوی دولتها به هدف صلح امیزوموازی به اهداف ملل متحد نظارت بعمل اورد . هکذاء مجمع عمومی سازمان ملل متحد بتاریخ (۲۴) نوامبر سال (۱۹۶۱) با تصویب قطعنامه شماره (۱۶۵۳) کاربرد سلاح مخرب کشتا رجمعی هستوی را مغایر اهداف بنیادین ملل متحد وناقض صریح منشوران سا زما ن اعلام نمود .
در تداوم مساعی جهانی به منظور جلوګری ازګسترش جنګ افزارهای اتمی در اول جنوری (۱۹۶۸م) نخستین کانوانسیون منع تولید ،ګسترش و استفاده ازسلاح هستوی به ابتکار پنج قدرت اتمی یعنی ایالات متحد ،اتحاد شوروی ، فرانسه ، بریتانیا ،چین و چهل کشور دیګرمورد تصویب قرار ګرفت که مفاد مندرج درین میثاق ، استفاده و تولید جنګ افزارهای هستوی را ممنوع اعلام داشته ودارندګا ن این تسلیحا ت را بخا طر نجات بشریت وحفظ سیاره زیبا ما ازا نهدام ونابودی قطعی به خلع سلاح هستوی فراء خواند.
هکذاء ضمن انعقاد پیمان فوق ما شاهد انعقا د معا هدات دو وچند جانبه دیګری بین المللی نیزهستیم که بمنظور کاهش در مسابقا ت تسلیحات هستوی به تصویب رسید، مثلاء معا هده منع ازمایشات هستوی که درسال (۱۹۶۳) به اشتراک سه کشورا تحادشوروی، ایالات متحده وبریتانیا در شهر مسکو به امضاء رسید . این میثاق پنج ماده ای دول عضو را ملزم نمود تا فعالیتهای شانرا در راستای اهداف ملل متحد بخار دستیابی بیک توافق جامع برای پایان دادن به رقابت تسلیحا تی ازهرګونه تمرینات ویا ازمایشا ت هستوی در جو ، ماورای جو وزیر دریا خودداری نمایند. این معاهده در دهم اکتوبر همان سال مرعی الاجراء ګردید.
دومین معاهده چند جانبه منع ګسترس سلاح هستوی به اشتراک (۷۱) کشور بتاریخ (۲۴ سپتامبر (۱۹۹۶م) با حضور هفتادویک کشور درنیویورک انعقاد یافت ، این پیمان که (۱۳۴) عضو دارد ، اعضا را از انجام ازمایشات هستوی برحذرداشت .
علاوه از معاهدات فوق دو قدرت بزرګ هستوی ، ایالات متحده واتحاد شوروی در فاصله میان سالهای ( ۱۹۷۴ – ۱۹۷۶م) معا هدات دوجانبه موسوم به معاهده (تی تی –بی تی )و معاهده ( پی-ان – اټ) را در شرایط تشدید جنګ سرد به امضا رسانید .
ج – نقض ګسترده معا هدات جهانی منع تولید ، استفاده و انتشار جنګ افزارهای هستوی :
انچکه مسلم است ،تصویب کانوانسیون های منع تولید ، استفاده وکاربرد تسلیحات هستوی وانعقاده معاهدات دو ویا چند جانبه بین المللی که از اغاز جنګ سرد تاکنون میان طرفهای دارنده سلاح اتمی به امضاء رسیده است ، علی الرغم انکه انعکاس جامع وکامل نګرش جامعه جهانی در فرایند تلاش کشور ها مبنی بر تولید جنګ افزارهای اتمی ، نسبت به خطراتی ویرانګر وتباه کن است که ساخت تسلیحا ت هستوی میتواند در مقیاس جهانی ایجاد نماید ، اما در پراکتیک ، کلیه مفاد وارزشهای میثا قهای جهانی فوق مبنی بر منع تولید و اشاعه تسلیحا ت هستوی ، تحت الشعاع اهداف راهبردی وبرتری نظامی دارندګان این سلاح مخوف از نخستین روز های انعقاد معاهدات فوق به شکل ګسترده و بیرویه ان نقض ګردیده است .
چناچه در فاصله میان اولین انفجارات اتمی توسط امریکا در قلمرو جاپان الی سالهای اغازین دهه شصت ، سه کشور عضور دایمی شورای امنیت سازمان ملل متحد ، فرانسه ، بریتانیا و جمهوری مردم چین با پیروی جدی از تیوری بازدارندګی سلاح هستوی یکی پی دیګر به ساخت سلاح کشتار جمعی هستوی دست یافته و در نقض اشکار تصامیم مجمع عمومی ملل متحد و اهداف منشور ران سازمان مبنی بر منع تولید جنګ افزار های هستوی پیشګام ګردیدند.
متعا قباء کشور هند که در جنګ سال (۱۹۶۲) در برابر چین شکست سختی را متحمل ګردیده بود و علت شکست خود را در برتری تسلیحا تی چین دانسته و قاطعانه تصمیم مبنی بر تجهیز ان کشوررا با جنګ افزارهای هستوی در پرتو دکتورین بازدارندګی سلاح هستوی بخاطر کاهش خطرات تهاجم مجدد رقیب قدرتمند ش چین اتخاذ نمود وباعث ګردید که این کشور معاهده خلع ، منع تولید ،استفاده وګسترش بتسلیحات هستوی منعقده سال ۱۹۶۸م را نپذیرفته ودر سال (۱۹۷۴) اولین ازمایش اتمی اش را انجام داده وعملاء در ردیف قدرتهای اتمی جهان بایستد.
با تجهیز هند با جنګ افزار های اتمی ، پاکستان که بعلت منازعه دیرینه ارضی در حوزه کشمیر، خودرا در معرض تهدید بالفعل هند احساس مینمود ،از یکطرف وبا استفاده از فرصتهای مناسبی ناشی از رویاروی های سیاسی وتقابل راهبردی دوران تشدید جنګ سرد میان اتحاد شوروی وامریکا که بعد از حضور نظامی شوروی ودخالت ان کشور در تحولات دهه هفتاد وهشتاد در افغانستان به اوج خود رسید از سوی دیګر ، به تولید سلاح اتمی متوسل ګردید . فلهذا روابط نزدیک سیاسی واطلاعاتی اسلام اباد با قدرتهای غربی ونقش ان کشور بمثابه ابزار نفوذ غرب در مسایل مبرم و استراتیږیک منطقوی در جنوب اسیا ، اسیای میانه وبویږه هماهنګی های راهبردی و اطلاعاتی طرفین در بحران افغانستان منجربدان ګردید که دولت پاکستان در جهت تحقق اهدافش مبنی بر دستیابی به سلاح هستوی هارتر ګردیده وبدون فشار ، نظارت جهانی واعتراضات دیپلوماتیک در می سال (۱۹۹۲م) نخستین ازمایش اتمی اش را موفقانه انجام دهد .
بعد از پاکستان ، کره شمالی که دارای یک ارتش ملیونی و مجهز با سنګین ترین تسلیحا ت حاوی قدرت کشتار جمعی است ، پروژه غنی سازی انرژی هستوی اش را از مرزهای مجاز وحقوقی ان خارج ودرسال (۲۰۰۶م) به تولید سلاح هستوی دست یازید وکنون ان کشور دارنده بم اتمی وموشکهای که قادر به حمل سرګلوله های هستوی است وقادر است جاپان و کوریای جنوبی را مورد هدف قرار دهد ، میباشد .
بربنیادګزارشهای موثق ازبرخی منابع اطلاعاتی بین المللی ، اسراییل که داشتن سلاح اتمی را اتهامی بیش نمیداند ، تکنالوژی هستوی را دراختیار داشته ، بی هراس ودر فقدان نظارت جهانی مصروف توسعه پروژه هستوی خویش بوده وبدون تردید ان کشور یکی از دارندګان سلاح هستوی محسوب میګردد .هکذاء کشورهای چون ایران ، افریقای جنوبی ، برازیل ،ایتالیا والمان درجنب کشورهای ردیف میګردد که قادر هستند به تولید جنګ افزارهای هستوی دستیا بند.
همین اکنون ایالات متحده امریکا دارای (۴۷۶۴) بم اتمی ، روسیه (۴۳۰۰) ،بریتانیا (۲۲۵) ، فرانسه (۳۰۰) ،چین (۲۵۰) ، هند (۲۳۰) ، پاکستان (۲۰۰) و اسراییل دارای (۶۰) بمب و سرګلوله های متنوع اتمی میباشد که صرفاء یکی از دو قدرت معظم اتمی ، ایالات متحده ویا روسیه به تنهای قادرند ، به بقای بشریت وادامه حیات در سیاره زیبای که دران زندګی داریم ، خاتمه بخشد . لذاء میتوان بوضوح اذعان داشت که حفظ مدنیت و ا فرینش های بشری ، تداوم حیات در کره خاکی به اراده قدرتهای بستګی دارد که کلیه هنجار های جهانشمول را در تولید تسلیحات کشتار جمعی زیرپاءګذاشته وهر زمانی بخواهند ، میتوانند بدان نقطه فرجام ګذارند .فلهذاء با ایقان کامل میتوان ابراز داشت که در جهان معاصر هیچ فردی در هیچ ګوشه ای از جهان بخا طر وجود جنګ افزارهای مخوف هستوی نمیتوانند ، خویشرا در پناه موازین حقوق بین المللی مصون احسا س نمایند .
منابع : ګزارش رسمی از تعداد بمب های اتمی موجوددرجهان (ا زمنابع دنمارکی)
میثاقهای بین المللی
بالا
بازگشت