sharai,farhangi, ariaye

پروفیسور شرعی جوزجانی

ترجمه کامل مثنوی جلال الدين رومی به زبان اوزبيکی

شاعر خلق اوزبیکستان جمال کمال به روز 9 نوامبر سال 1938 در دهکدۀ چیتکران مربوط شافیرکان ولایت بخارا زاده شد. بعداز ختم دورۀ ابتدایی و ثانوی أموزش، تحصیلات عالی خودرا در فاکولتۀ تاریخ – فیلالوژِی به پایان رسانیده، مدت چند سال در همین اونیویرسیتی ادبیات زبانهای خارجی را تدریس کرد. سپس در اسپیرانتوری اکادمی علوم اوزبیکستان به تحصیل پرداخته، تیزسهای نامزدی علوم خودرا که در زمینۀ اشعار تغزلی نوشته بود حمایه کرد و آنگاه در انستیتوت زبان و ادبیات اکادمی علوم در بست خادم علمی کلان و در نشریات ادبیات و هنر به صفت سر محرر(ویراستار) کار کرد. ازسال 1991 تا 1996 به حیث رئیس اتحادیۀ نویسندگان اوزبیکستان به فعالیت اشتغال داشت.

جمال کمال شاعری توانا وشناخته شده و مترجمی چیره دست بوده، مؤلف بیش از 10 مجموعۀ شعری و نویسندۀ یک سلسله داستانها چون "تاش طغیان"، "نور ماهتاب بر دروازه"، "ارمان"، "وَرَخشه"، "حسن و مهتاب"، "داستان رجب آشوروف"، "سرچشمۀ خورشید"، "شهربانو" میباشد. در تألیف کتاب دوجلدی " نظریۀ ادبیات" و کتاب دو جلدی "تاریخ انتقادی ادبیات اوزبیکی" اشتراک داشته و نیز یک عده رساله های علمی نظیر"اشعار لیریک"، و "درامۀ تاریخی" را نوشته است.

جمال کمال به صفت مترجمی شناخته شده، از زبان فارسی کتاب "مثنوی معنوی" اثر جلال الدین رومی بلخی، "منطق الطیر"، "الهی نامه" و "اسرار نامۀ" شیخ فرید الدین عطار، دیوان اشعار علی بن ابوطالب، غزلهای عبد الرحمان جامی واز زبان انگلیسی، "هاملت"، "اتیللو- آتیلا"، "مکبت"، "انتونی و کلوپاترا"، "افینه لیک تیمون"، "کاری اولان"، "، "افسانۀ زمستان"، "پادشاه لیر"، "پادشاه هانریخ چهار"، "رومیو و ژولیت"، "تاجر ونیزی"، "ژول سزار" و دیگر اثرهای نویسنده و دراماتور بزرگ انگلیس ویلیام شکسپیر و اززبان روسی آثار معروف الکزاندر پوشکین چون "موزارت و سالیری" وبرخی دیگر از نویسندگان را به زبان اوزبیکی ترجمه ونشر کرده است.

همچنان او مترجم کتاب "جلال الدین رومی" اثر رادی فیش، رمان فردوسی اثر ساتیم اولوغزاده، قصه های موسی، عیسا و بودا برای اطفال، کتاب های"اکبر و بیربل" و"داستانهایی از شکسپیر" میباشد که به نشر رسیده است.

شعرهای جمال کمال به زبانهای روسی، انگلیسی، فرانسوی، پولندی، اوکراینی و آزربایجانی و برخی زبانهای دیگر ترجمه شده است.

درین اواخر او قرآن کریم را با استفاده از ترجمه های اوزبیکی، روسی، تورکی و انگلیسی به نظم اوزبیکی ترجمه کرده که مورد تصدیق علمای ادارهٔ امور دینی قرارگرفته و در آستانهٔ نشر قراردارد.

یکی از کارهای ارزندهٔ او ترجمهٔ کامل 6 جلدی «مثنوی معنوی» شاه اثر مولانا جلال الدین رومی - بلخی از زبان فارسی به زبان اوزبیکی میباشد که تا کنون دوبار به تیراژ بلند در اوزبیکستان و ایران چاپ شده است.

از جمال کمال به خاطر ترجمۀ کامل مثنوی مولانای رومی از طرف وزارت فرهنگ جمهوری ترکیه با مدال طلایی واز طرف جمهوری اسلامی ایران با جائزۀ بین المللی دولتی تقدیر به عمل آمده است.

ترجمه، بخصوص ترجمهٔ آثارادبی، گویندگان زبان های مختلف را به یکدیگر نزدیک میکنند و آنانرا به فرهنگ همدیگر آشنا می سازد. اما باید گفت که ترجمهٔ ادبیات بدیعی مخصوصا شعر کاری است بس مرکب و دشوار. در ترجمهٔ شعر باید مسایل زیر در نظر گرفته شود:

1 – باید ترجمان بر زبان اثر و هم بر زبانی که بدان ترجمه میکند تسلط کامل داشته، بتواند درهردو زبان حرف بزند و بنویسد.

2- باید خود مترجم نیز شاعر باشد.

3 – به شخصیت و جهان بینی صاحب اثر، اسلوب نگارش و سبک ادبی او دقیقا وارد باشد.

جمال کمال درعین حالی که زبانهای اوزبیکی و فارسی را خوب میداند، به آثار کلاسیک هردو زبان وارد است و به مبادی تصوف که برخی ازین آثار به آن پیوند ناگسستنی دارند، آشنایی کامل دارد.

بنابرآن مثنوی توسط او به زبان اوزبیکی در وزن عروضی خودِ اثر با صلاحیت کافی ترجمه شده است. با وجود دشواریهای سرایش شعر در زبان اوزبیکی معاصر به اوزان عروضی ناشی از رسم الخط کریل، مترجم به موفقیت چشمگیری دست یافته است.

مترجم کوشیده تا مضامین عرفانی مولانا را درترجمهٔ ابیات مثنوی به درستی انعکاس بدهد و در کاربرد قافیه ها و جلوگیری از ابهام و غموض درعبارات به موفقیت های قابل قدری رسیده، اما درمواردی اندک به خاطررعایت املا و رسم الخط کریلی ناگزیر شده از آن عدول نماید.

ترجمهٔ اوزبیکی کتاب در سال 2005 در شهر تاشکینت به تیراژ بلند به طبع رسیده و مورد استقبال بی نظیر علاقمندان قرار گرفته است.

مقدمهٔ کتاب که با عنوان «اوقیانوس معنویت» به قلم افغانستان شناس و تصوف شناس مشهوردوکتورعلوم فیلالوژی عارف عثمان کارمند کارمند پیشاهنگ انستیتوت شرقشناسی ابوریحان بیرونی درجنب اکادمی علوم اوزبیکستان نوشته شده، با احتوای زندگینامهٔ مختصر مولانا، روی حوادث مهم حیات شاعر و سایر آثاری که از خود بجا گذاشته روشنی می اندازد. عارف عثمان توانسته با مراجعه به آثار و نوشته های معاصرین شاعر و مولانا شناسان معروف تورکیه و با استناد به افکار و اندیشه های خود او، سیمای تابناک انسانی مولانارا به درستی ترسیم نماید و اندیشه های عرفانی اورا انعکاس بدهد.

در حواشی متن اثر، یک سلسله لغات و اصطلاحات مربوط به تصوف توسط مترجم توضیح گردیده که به ارزش کتاب می افزاید و کار خواننده را آسان میسازد.

ما این موفقیت بزرگ شاعر خلق اوزبیکستان جمال کمال را که با ترجمهٔ موفقانهٔ متن کامل شش جلدی «مثنوی معنوی» این شاهکار عارف و شاعر کبیر تورکی تبار- جلال ادین رومی بلخی، بر غنای زبان اوزبیکی افزوده، از صمیم قلب تبریک می گوییم و برایش طول عمر و در ایجاد هنری و ادبی موفقیت های فراوان آرزومیکنیم.

چند بیت نمونه از ترجمهٔ اوزبیکی مثنوی:

تینگله نی دین چون حکایت ایله گی ایریلیقلردن شکایت ایله گی

مین قمیش ایردیم، کیسیب کیلتیردیلر ناله چیکدیم ایل همه آه اوردیلر

سینه ایسترمن توله درد و فراق تا که سویلی شرح درد و اشتیاق

کیم ییراق توشسه، یوقاتسه اصلینی باز ایزلر روزگار وصلینی

تن گه جان و جان گه تن مستور ایمس جان نی کورمک کیمسه گه دستور ایمس

منابع:

- آرشیف اتحادیهٔ نویسندگان اوزبیکستان

- آثار و ترجمه های جمال کمال

- ترجمهٔ منظوم «مثنوی معنوی»

- صحبت با خود شاعر