عبدالاحمد فیض
حق ویتو در شورای امنیت یا نقض حق تساوی دول واصول عدم مداخله وتجاوز!
سازمان جهانی ملل متحد،طوریکه در منشور ان درج
است به هدف جلوگری از وقوع مجدد تصا دمات تسلیحاتی در مقیاس بین ا لمللی ،عدم د
خا لت در امور داخلی دول
مستقل، احترام به حق حاکمیت
واستقلال دیگران ، همزیستی مسا لمت امیز ، حل صلح امیز منازعات ومناقشات منطقوی
وجهانی و بتاسی از تجارب تلخ ناشی از وقوع جنگ ویرانگر دوم جهانی (
۱۹۳۹ الی ۱۹۴۵)
در اکتوبر سال (۱۹۴۵) به اشتراک (
۵۱) کشور تشکیل یافته و اکنون(
۱۹۳) کشوراز جمله افغانستان از سال (
۱۹۴۶) عضویت این سلزمان جهانی را دارا اند.
بایست اذعان داشتکه تاسیس این
سازمان جهانشمول بمثابه یک ضرورت اجتناب نا پذیر دوران معاصردر چنان جو حاکم
سیاسی در جهان بوقوع پیوست که بشریت هنوز هم در انحصار ویرانی های ناشی از جنگ
قرار داشت .
کشورهای فاتح در جنگ چون
اتحادشوروی ، ایالات متحده ، بریتانیا ، فرانسه و چین ،کشورهای هستند که برای
نخستین بار مفکوره ایجاد چنین نهاد بین المللی را به ارزوی جلوگری از وقوع مجدد
تصادمات تسلیحاتی وتضمین اینده صلح امیز برای بشریت ارایه داشتند.
سازمان ملل متحد که با ساختار
کنونی اش بهتایید اعضای موسس ان رسید ، متشکل از ارگانهای ذیل اند:
(
۱) اسامبله عمومی یا مجمع عمومی ( General---Assembly)'
(
۲
) شورای امنیت (Security--Council).
(
۳) شورای اقتصا دی و اجتماعی ( Economic-Social-Council) .
(
۴) شورای قیمومیت .
(۵
) محکمه بین المللی .
(
۶) سکرتریت (Secretariat) .
هکذا سازمان بعد از ایجاد ، در
راستای تحقق اهدافش ، بتاسیس سازمانها ، نهادها و کمیته های فرعی متعدد مبادرت
ورزیده که میتوان از سازمان های چون ، سازمان انرزی اتمی ، سازمان صحی جهان ،
سازمان یونسکو ، یونسیف ، سازمان تلی کمونیکیشن ، سازمان خوراکه وسازمان محیط
زیست وغیره نامبرد. که درینجا موضوع طرف بحث مارا شورای امنیت ان سازمان احتوا
میکند.
شورای امنیت (
Security--Council) :
شورای امنیت یکی از ارگانهای
مهم ملل متحد به شمار رفته که پنج کشور: ایا لات متحده ، اتحاد شوروی سابق یا
فدراسیون روسیه ، بریتانیا ، فرانسه ، وجمهوری خلق چین اعضای دایم وده کشور
دیگر اعضای غیر دایم شورای امنیت را تشکیل میدهنند که از میان کشور های عضو
بمدت دوسال از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد انتخاب میگردند.
در شورای امنیت مهمترین و اساسی
ترین مسایل در روابط بین المللی مورد بحث قرار گرفته و تصامیم اتخاذ شده در ان
از نظر حقوقی ومبتنی بر احکام مندرج در منشور ، به هدف اعاده صلح و تقبیح تجاوز
که در نتیجه جنگ وتجاوز متاثر گردیده است ، الزامی پنداشته میشود.
تصامیم شورا که از ورای صدور
قطعنامه ها وارد صحنه میگردد عبارتند از:
الف : توصیه به دولت متجاوز .
ب : فشارهای دیپلوماتیک .
ث :اعمال تعزیرات اقتصادی ویا
سنکشیون ها ( SANCTTIONS) .
ث :توسل بزور ویا استعمال قوه
در ترکیب نیروی چند میلیتی تحت اداره سازمان .
صلاحیت شورای امنیت با صدور
تصمیم مبنی بر استعمال زور علیه دولت ویا دول متجاوز به عنوان اخرین افزار
،درست زمانی عملی پنداشته میشود که مورد تایید تمامی اعضای دایمی شورا قرار
گیرد، در غیر ان صدور هر نوع قطعنامه که با رای منفی ویا ویتو مواجه گردد،قطع
نظر از ابعاد تجاوز و خطرات ناشی از ان ، الزامیت خویشرا از دست داده ، غیر
عملی پنداشته میشود.که این موضوع را میتوان ضمن دو عنوان جداگانه به بررسی گرفت
.
الف : علل وفکتورهای اساسی
اعطای این حق .
ب :پیامدهای حقوقی ، سیاسی
ودیپلوماتیک نا شی از ان .
اف : علل وفکتورهای اساسی اعطای
این حق :
- انچنانیکه در مقدمه تذکار
بعمل امد پنج کشور دارنده حق ویتو در ارگان شورای امنیت ،کشور های هستند که نقش
وسهم برازندهرا در بزگترین رویاروی جهانی در مقایله با فاشیزم ، بمثابه عامل
اصلی جنگ دوم جهانی ایفا داشتند. سربازان شجاع اتحادشوروی ، ایالات متحده ،
بریتانیا ، وفرانسه قربانی های عظیمی را متحمل شده چنانچه صرفا ارتش سرخ و مردم
شوروی از مجموع بیش از پنجاه میلیون قربانیان این جنگ ، بست میلیون انرا بخود
اختصاص داد.
- مساعی همه جانبه کشور های فوق
الذکر در امر اراییه مفکوره ایجاد این سازمان جهانی واقدامات عملی شان در تاسیس
سازمان.
- این پنج کشور عضو دایم شورای
امنیت ،از بدوی تاسیس سازمان تا کنون بخش بزرگ از مخارج بودجوی سازمان را تدارک
ودر اختیار قرار میدهند که درین میان ایالات متحده در جایگاه خاص قرار دارد.
ازینرو است که این پنج کشور به کسب عضویت دایمی شورای امنیت وحق ویتو نایل امده
وازان در راستای منافع ملی شان در روابط بین المللی استفاده مینمایند .
ب : پیامد های حقوقی ،سیاسی
ودیپلوماتیک ناشی از ان .
داشتن حق ویتو ( Veto) در یکی
از ارگانهای معتبر سازمان ملل متحد برای دارندگان انحصاری این حق بدون تردید از
سالهاست که در محراق توجه و نگرانی محافل سیاسی ، حقوقی و فر هنگی در جهان قرار
داشته است.زیرا کاربرد پراکماتیک این حق تصامیم مهم جهانی رادر زمینه جلوگیری
از تصادمات تسلیحاتی ، حل صلح امیز منازعات منطقوی وبین المللی ، تقبیح عملکرد
های که در حقوق بین المللی تجاوز تعریف میگردد به بطلان سوق داده و انرا عاری
از اثرات الزامی ویا اجراییوی میسازد، بعبارت دیگر تصامیم جمعی مبنی بر تقبیح
تجاوز و یا مداخله به امور داخلی دولت ویا دول دیگر، بوسیله دارنده حق ویتو را
که که اهداف منشور و اصول عدم مداخله و احترام به حق حاکمیت دیگران در حقوق بین
المللی را شدیدا نقض کرده است زیر پا میگزارند. که به اختصار بذکر مثال های
تاریخی چنین رویکرد ها در زمینه می پردازم. ایالات متحده از بدوی تاسیس سازمان
تاکنون هشتادوسه بارازحق ویتو در قضایای مهم جهانی استفاده کرده که از جمله
چهلودو مورد ان صرفا در حمایت از اسرایل وصیهونیزم بوده است که بنوبه خویش مثال
برجسته از استفاده نا مشروع وغیر عادلانه از حق ویتو در حمایت از تجاوزات
ومداخلات اشکار در مناسبات بین المللی محسوب میگردد.ایا لات متحده قطعنامه
شورای امنیت مبنی بر تقبیح تجاوز و حملات هوای و تو پخانه اسراییل بر نوار غزه
را که در
۲۷) دسامبر
۲۰۰۸
بوقوع پیوست ومنجر به کشته شدن ۱۰۰ها
نفر ومجروحیت بیش از ۷۰۰تن
گردید،در حمایت از اسراییل ویتو کرد واین حملات وحشیانه بالای اهداف غیر نظامی
که الی تاریخ ۲۱
جنوری ۲۰۰۹
ادامه یافت که به کشته شدن ۱۳۰۰تن
و مجروحیت هزران تن دیگر منتج گردید .
اتحاد شوروی در دوران جنگ سرد
اضافه از
۶۷بار در مسایل
مهم جهانی ، فیصله های شورا را ویتو وانرا غیر الزامی ساخته است که بشترین ان
ویتو فیصله های شورای امنیت در مورد تقبیح حضور نیروهای خارجی در افغانستان در
دهه هشتاد بوده و مثالهای متعدد دیگر ازین دست که بدلیل طوالت موضوع از ذکر
انها معذور هستیم .قابل تذکر میدانم که بعد از فروپاشی اتحاد شوروی
۱۹۹۱وختم جنگ
سرد وبا کاهش قسمی رویاروی های بین المللی میزان استفاده عملی ازین حق نیز کاهش
یافته است ، چنانچه ایالات متحده تا کنون ۱۴بار
و فدراسیون روسیه ۱۰بار
از حق ویتو خویش در روابط بین امللی استفاده کرده اند، که اخرین مورد استفاده
از ان ویتو قطعنامه شورای امنیت در زمینه عقب کشیدن بیش از
۴۰هزار نیروهای
نظامی روسی از سر حدات شر قی اوکراین و مداخله روسیه به امور اوکراین بوده است
.سایر کشور های دارنده حق ویتو چین، بریتانیا ، و فرانسه صرفا بطور معدودی ازین
حق استفاده کرده اند.
فلهذا مثال های تاریخی فوق
وپیامد های خطرناک ناشی از استعمال حق ویتو در مناسبات بین المللی بوضوح مبیین
این حقیقت است که دارندگان حق ویتو از ان بمثابه افزار در جهت تحقق اهداف
ستراتز یک سیاست خارجی شان استفاده کرده اند وبس .
لذا به منظور نیل به اهداف
انسانی وصلح جویانه ملل متحد و بویزه شورای امنیت ان سازمان جهانی و بخاطر
ایجاد فضای مطمین از خطر وقوع یک جنگ ویرانگز دیگر که انهم جنگ هستوی خواهد
بود.سر انجام اراده جمعی درملل متحد باعث خواهند گردید تا حق ویتو از دارندگان
انحصاری ان ضمن یک اجلاس فوق العاده در مجمع عمومی سلب واین داعیه موجب خواهند
گردید تا اعتبار و حثیت جهانی این سازمان درعرصه روابط جهانی بیش از پیش ارتقا
یابد .
بالا
بازگشت