پوهندوی دوکتور انور ترابی
پوهندوی دوکتور انور ترابی
دوکتور علوم طب
مروری بر سیر خاموش مرض اید ز در افغانستان
حدود 25 سال قبل از امروز که اواخر دهه شصت خورشیدی بود در افغانستان به خصوص در شهر کابل میان اطبا و کار مندان صحی در ارتباط به مصابیت پدیده نو ظهور یکی از کشنده ترین مرض ساری غیر قابل کنترول قرن بیستم ، سخن ها و بحث هایی به میان آ ورده میشد . مسوولین وزارت صحت عامه وقت ، هم در حالت نگرانی جدی روی جلوگیری از پیدایش وقایع این مرض فعالیت های ابتدایی را در دستور کار خود قرار داده بودند ، واین دقیقآ در زمانی بود که از عمر پیدایش مرض اید ز زیاده از ده سال سپری نگشته بود و بصورت بی رحمانه این مرض در کشور های قاره افریقا ، امریکا ، اروپا ، آ سیا و استرالیا کتله های بزرگ بشری را به کام مرگ میکشاند .
مرض اید ز که همین اکنون کمتر از سی و پنج سال از پیدایش آ ن میگذرد و بر خی هم د ر آ ن زمان آ ن را بلای قرن بیستم می نامیدند ، در سال 1981 میلادی در شهر لاس انجلس امریکا کشف گردید ، طوریکه مرکز تحقیقات طبی کالیفور نیا در لاس انجلس گزارش داد که در پنج نفر جوان هم جنس بازمرض پنومونی ( سینه بغل) مشاهده شده است که چندان عادی به نظر نمیرسد . این موضوع تعجب اطبا را بر انگیخت و اعراض و علایمی را نزد این مریضان مشاهده کردند که نتوانستند آنها را به کدام مرض ارتباط بدهند و تطبیق انتی بیوتیک های مروجه هم کارگر واقع نمی شد ، فلهاذا نام این مرض را به حروف انگلیسی ( اید ز) یعنی به فارسی ( سندروم نقص معافیت اکتسابی ) گذاشتند که در واقع ( اید ز ) به انگلیسی مخفف همین سندروم نقص معافیت اکتسابی میباشد که اگر واضح تر بیان شود ( انتی ایمونیتی دیفیسنسی سندروم ) را معنی میدهد . عامل این مرض نوع خاصی از یک ویروس به نام ریترو ویروس است که این ویروس نسبت به ویروس های معمولی اورگانیز م ساده تری دارد ، اما از بین بردن آ ن دشوار است . این ویروس به نام ( هومن ایمونیتی ویروس) با مخفف انگلیسی ( اچ- آ ی-وی ) نامیده شد . بعد هم زمان در امریکا و فرانسه تحقیقات در مورد این مرض شروع شد ، دیری نگذشت که این مرض در کشور های قاره افریقا ، امریکا و اروپا کتله های بزرگ بشری را مصاب نمود و تلفات مرگ آ ور را به همراه داشت .از خصوصیت این ویروس این است که سیستم معافیت وجود را مصاب میسازد ،مقاومت وجود از بین میرود و کوچکترین انتان و میکروب وقتی داخل بدن انسان شود باعث مرگ آ ن میگرد د .
بر اساس ارقام سازمان صحی جهانی در سال 2000 میلادی 42 ملیون نفر در جهان به ویروس اید ز مبتلا بودند و 28 ملیون نفر در جهان تا آ ن زمان از ابتلا به این مرض در گذشته بودند که از مجموع مصابین 70 فیصد آ ن در کشور های افریقایی زندگی داشتند .گسترش این مرض در کشور های اروپای شرقی و آ سیای مرکزی و هر جای دیگر سریع تر بود . بعضی از سازمان های اطلاعاتی تخمین میزدند که تا سال 2010 میلادی در چین ده ملیون نفر و د ر هند 20 تا 25 ملیون نفر با ویروس اچ-آ ی- وی آ لوده خواهد شد . در سراسر کشور های جهان زنگ خطر به صدا در آ مده بود .در سال های اخیر دهه شصت خورشیدی در کشور های مجاور افغانستان ، ایران ، پاکستان،هندوستان و آ سیای میانه وقوعات مرض بیشتر شده میرفت .
در افغانستان در اولین اقدام جهت شناسایی مصابین این مرض وزارت صحت عامه یک لابراتوار کوچک را در میدان هوایی کابل ایجاد نمود ، تا مراجعین مشکوک را که از کشور های خارج به کابل سفر میکردند مورد معاینه خون قرار دهد و ویروس اچ – آ ی- وی را تثبیت کنند .برای اولین بار در وجود دو نفر خارجی که به کابل از طریق هوایی وارد شده بودند ، ویروس اید ز تثبیت گردیده بود که آ نها را و زارت صحت عامه قرانطین نمود و بعد از چند مدت دو باره آنها را به کشور شان فرستادند .
باید تذکر داد که ویروس اچ- آ ی-وی از طریق مقاربت جنسی ، انتقال خون از یک شخص به شخص دیگر و از شیر مادر مصاب به کودک انتقال مییا بد .
در یک اقدام دیگر زنده یاد پروفیسور دوکتور غضنفر استاد انستیتوت طب کابل و شف دپارتمنت استنبیوشمی این انستیتوت به وزارت صحت عامه پیشنهاد نمود تا یک لابراتوار مخصوص تثبیت اچ- آ ی- وی را در چوکات پولیکلینیک این وزارت ایجاد نمایند تا افراد مشکوک وقایع اید ز مورد معاینه خون قرار گیرند ، با توجه وزارت صحت عامه وقت تحت سر پرستی پروفیسور غضنفر این لابراتوار در پولیکلینیک و زارت صحت عامه واقع پل شاه دوشمشیره به فعالیت آ غاز نمود .این لابراتوار طی چند سال توانست تعدادی از افراد اچ – آ ی – وی- مثبت را شناسایی کند ،که معمولآ این افراد کسانی بودند که در خارج کشور تماس های جنسی داشتند و یا معتادین مواد مخدر بودند که به کشور باز گشته بودند . وزارت صحت عامه این افراد را بعد از تثبیت اچ – آ ی- وی- در یک بخش مخصوص شفاخانه های کابل قراتطین مینمود و ادویه آ نها را دفتر سازمان صحی جهان تهیه مینمود ،اتباع خارجی مصاب به کشور متبوع شان باز گردانده می شد .
با آ غاز جنگ های داخلی در کشور و به خصوص در شهر کابل ، با فرار اطبا و کار مندان صحی این پروسه هم مختل شد و مانند سایر عرصه های زندگی اجتماعی این روند نیز به نابودی گرایید .
در یکی از اطلاعیه های مرکز تحقیق اچ- آ ی – وی در آن زمان گفته شده بود که در این مرکز 15 واقعه مثبت راجستر شده است .
سازمان ملل متحد روز اول دسامبر را روز جهانی اید ز نام گذاری نموده است و از کشور ها در سراسر جهان خواسته است تا ضمن آ گاهی دهی به مردم در رابطه به اید ز سهم خود را در مهار نمودن این مرض ایفا نمایند . در مراسم رسمی روز اول دسامبر سال 2003 میلادی که روز بین ا لمللی اید ز بشمار میرود ،رهبری وزارت صحت و نمایندگان سازمان ملل متحد در ارتباط به خطرات مرض اید ز سخنرانی نمودند که معین وزارت صحت افغانستان ، استفاده غیر استندرد از ابزار جراحی ، پایین بودن سطح آ گاهی مردم در مورد مرض اید ز و استفاده از سرنج های مشترک معتادین مواد مخدر را ، دلایل افزایش اید ز د ر افغانستان دانست . نماینده صندوق حمایه اطفال ملل متحد یا یونسف در صحبت خود گفت ، نباید فکر کنیم که اید ز یک مرض وابسته به قاره افریقا است و افغانستان از آ ن در امن است .بانک خون کابل اعلام نموده بود که هنگام معاینات خون و گرفتن خون از مردمی که در این مرکز مراجعه نمودند به طور اتفاقی دست کم 15 واقعه مریض مبتلا به اید ز را ثبت کرده است . علاوه بر آ ن برخی از مو ا سسات غیر دولتی بر اساس گزارش های پراکنده نزدیک به همین تعداد مریضان مصاب به اید ز را در ولایات و مناطق دور دست از پایتخت ثبت کرده بودند ، اما برداشت کار شناسان و اطبا در همین سال 2003 این بوده است که تعداد مبتلایان به اید ز باید بیشتر از این باشد .
در اول جون سال 2004 میلادی رسانه ها اطلاع دادند که اید ز در افغانستان 3 قربانی گرفت . مسوول مبارزه با اید ز در وزارت صحت افغانستان اعلام کرد که این قربانیان اید ز اعضای یک خانواده میباشند که دو کودک شش ماهه و دو ساله هستند و پدر ایشان که یک ماه فبل از فرزندان شان جان سپرده بود .گفته شده است که در افغانستان کمتر کسی را میتوان یافت که در مورد مرض اید ز و خطرات آ ن آ شنایی کافی داشته باشد .در همین سال 2004 تخمین زده می شد که در افغانستان 200 تا 300 واقعه مصاب به ویروس اچ- آ ی –وی – وجود داشته باشد ، ولی مدیر بخش اید ز و زارت صحت افغانستان تعداد واقعات مثبت این مرض را 24 نفر قلمداد کرده بود .
در اکتوبر سال 2005 میلادی دوکتور فاطمی وزیر صحت افغانستان گفته بود که تا کنون 45 مریض مبتلا به اید ز شناسایی شده است که 3 تن از آ نها در گذشته است . به گفته آ قای فاطمی از این جمله 28 تن مرد و 17 تن آنها زن هستند ، اوگفت بیشتر مصابین اید ز کسانی میباشند که از کشور های همسایه بر گشته اند .
صندوق حمایه اطفال ملل متحد ( یونسف) گفت برای نجات کودکان از مرض اید ز در سراسر جهان باید متحد شوید . یونسف مطلبی را در همین سال منتشر ساخت که 15 ملیون کودک در جهان یک تن از والدین خود را در اثر مرض اید ز از دست داده اند و د ر هر دقیقه یک کودک در جهان به این مرض مبتلا میگردد و در هر دقیقه یک کودک از این مرض جان می سپارد .
وزارت صحت افغانستان در سال 2004 اعلام نمود که گرچه واقعات مرض اید ز در افغانستان اند ک است ولی به خاطر داشته باشید که شیوع این مرض جدآ مورد نگرانی ما در کشور میباشد .
در اول می سال 2005 میلادی گفته شده بود که مبتلایان مرض اید ز در افغانستان رو به افزایش است . در همین سال بانک خون مرکزی کابل اعلام نموده بود که تا کنون 36 نفر به این مرض مصاب شده است که نسبت به سال گذشته 10 نفر به این ارقام اضافه شده است .
در سال 2005 میلادی بر اساس ارقام وزارت بهداشت کشور همسایه ما ایران تعداد مبتلایان در این کشور 10 هزار نفر اعلام شده بود ، که میتوانیم مصابین افغانستان را با این رقم خیلی اندک بشماریم .مقامات برنامه انکشافی سازمان ملل متحد تأ کید مینمود تا تدابیر جلوگیری از شیوع اید ز در افغانستان از طریق آ گاهی دهی به مردم به خصوص به زنان و مردان جهت استفاده از کاندوم رونق بیشتر داشته باشد ، زیرا زن هاییکه بدون داشتن شوهر به مقاربت جنسی اشتغال دارند ، زمینه ساز شیوع این مرض شمرده میشوند .
در سال 2005 سازمان ملل متحد اعلام نمود که خطر گسترش اید ز در افغانستان رو به افزایش است .در دسامبر سال 2011 میلادی تعداد واقعات مثبت اچ- آ ی- وی مصاب به اید ز در افغانستان از جانب و زارت صحت 1250 واقعه راپور داده شده بود که این تعداد ثبت و زارت مذکور میباشد و تخمین زده می شد که به تعداد 2000 تا 3000 تن در افغانستان با داشتن ویروس اچ- آ ی – وی- زندگی دارند .
در دسابر سال 2012 تعداد واقعات مثبت اید ز از ولایات مختلف افغانستان 1367 واقعه از جانب و زارت صحت این کشور راپور داده شده است که در واقع همه این ارقام یک گراف ارتقایی را نشان میدهد .
مسوول عرضه خدمات صحی وزارت صحت در افغانستان در دسامبر سال 2013 تعداد وقوعات مثبت اید ز را 1529 واقعه راپور داده است که باز هم گراف صعودی است ، از سوی دیگر سازمان صحی جهان تعداد کسانی را که با اچ- آ ی- وی مثبت در افغانستان زندگی مینمایند 5000 نفر تخمین کرده است که بیشتر از 30 فیصد این تعداد کشف و راجستر شده است .از این رو گفته میتوانیم که مرض اید ز در افغانستان به گونه خاموش سیر وجهش ارتقایی دارد به خصوص در زمان کنونی که تعداد معتادین مواد مخدر در حدود دو ملیون رسیده است و اکثریت آنها از سرنج های مشترک استفاده مینمایند که انگیزه سرایت جدی را در بر دارد .
وزارت صحت افغانستان ادعا دارد که خدمات وقایوی و تداوی اید ز را در 11 ولایت عمده کشور و همچنان 13 باب مرکز در سطح زندان ها و برخی مراکز دیگر به فعالیت وا داشته است .
قابل تذکر است که تا کنون با وجود تلاش های گسترده و پیهم در سطح جهان د وای بخصوص برای مرض اید ز در یافت نگر دیده است ، همچنین چندین پروژه تهیه واکسین در کشور های جهان جهت در یافت واکسین این مرض به نا کامی مواجه شده اند و همین اکنون تداوی مریضان اید ز در جهان با تطبیق ادویه ( انتی ریترو ویرال) یعنی دواهای عمومی ضد ویروس ( ریترو) صورت میگیرد که فقط پیشرفت مرض را تا اندازه جلوگیری میکند و لی باید خاطر نشان نمود که قیمت مصرف این ادویه خیلی گزاف برای مصرف کنندگان فقیر و تهی دست تمام میشود به گونه مثال مصرف یک ماهه یکی از این ادویه برای مصرف کننده در حدود 1200 یورو تمام میشود .واقیعیت این است که شرکت های تهیه ادویه در سطح جهان برای مرض اید ز به گونه مافیایی عمل میکنند و از این رویداد ملیارد ها دالر را به دست آ وردند .
در افغانستان هزینه پروژه اید ز در وزارت صحت از جانب سازمان صحی جهان و سازمان های خارجی تأ مین و پرداخته میشود .
تازه ترین تحقیقات بیانگر آ ن است که ویروس مرض اید ز خود را در ( دی – ان- ای ) مریض پنهان میکند که تا چند دهه بدون عوارض مریضی میتواند پنهان باشد و این عمل در واقع تداوی را غیر ممکن میسازد .
نوید تازه دیگر این است که در مطالعه که در کنفرانس 2014 میلادی اید ز عرضه شده است، بیانگر آ ن است که تیم تحقیقاتی در دانشگاه ( آرهاس) در دنمارک با تطبیق شمو تراپی با دوایی (رومیدیسن) توانستند ویروس را از مخفیگاه بیرون بیاورند . دانشمندان ای تیم ادعا میکنند که حال وقت آ ن رسیده است تا ویروس اچ- آ ی – وی – را که از مخفیگاهش بیرون نمودیم ، با کشف ادویه مخصوص نابود سازیم و این کار را یک قدم به پیش محاسبه نموده اند ، ولی برخی ها میگویند هنوز راه درازی در پیش است .
بر اساس گزارش جدید دفتر مبارزه با اید ز سازمان ملل متحد احتمال دارد تا سال 2030 میلادی اپیدمی ایدز در جهان تحت کنترول در آ ید و همین اکنون تعداد مبتلایان در کشور ها سیر نزولی دارد.
سازمان صحی جهان برای تمام همجنس گرایان مرد توصیه مینماید تا ادویه ضد اچ- آ ی – وی –را بدون داشتن اچ – آ ی- وی – مثبت همیشه مورد استفاده قرار بدهند
بالا
بازگشت