محمدعلی مهرزاد
آب درکوزه وما تشنه ...!
دریای هیرمند از دیدگاه بیگانگان :
رودخا نه هیرمند یا نیل افغانستان موجب ایجاد مد نیتهای بزرگ شده ودر سر سبزی ولایات اطراف خود نقش تاریخی در افغانستان داشته وبحیث سبد غذای وکند وی غله منطقه بحسا ب رفته است ، بنا برین خاک نیمروز از نوع خاک وادی های نیل ودجله ، سند وغیره دره های حاصل خیزاست .
مکما هون انگلیسی که درتعین سرحدات غربی نقش داشته در با ره ارا ضی نیمروز چنین نوشته است : ((حاصلخیزی ارا ضی نیمـــروز بی ما نند وفراوا نی آ ب رود خا نه هیرمند ا ین ا یا لت را غنی ترین از حیث محصولات زراعتی قرار داده است .))
لارد کرزن انگلیسی نا یب سلطنه هند برتا نوی در اواخر قرن 19 میلادی به اهمیت ابادا نی ولایت نیمروز چنین گفته است :( زما نی ولايت نيمروز امروز وسيستان ديروزمعروف جهان وحاصلخیزی ان مشهور افاق بود، سکنه زیاد داشت ونهرهای مجلل وپر جمعیت داشته سکنه غنی وبا ثروت بودند.) شک نیست که در صورت جلوگيري از مداخله ا يران كه خودرا د ر زير شعار (( اسلام مرز ندارد)) پنهان ساخته است؛ وبي شرما نه وعلني ما نع اعمار سد ( كمالخان ) روي در ياي هلمند ميشود ؛ با ر د یگر به همان ا ندا زه آ باد ومعمور خواهد شد !! اگر به لايت نیمروز از طرف حكوما ت ملي ومردمي در پلانهاي انكشا في حق ا ولويت دا ده شود وتوسط واليان با وجدان كه از منا فع علياي كشور بدون تعلقات ووا بستگي به ا يران وبه همكاري مردم آن والا، وا بیا ری درست ؛ا یا شهرت( کندووغله وسبد غذای) تاریخی خود را با ز بد ست نخواهد اورد ؟ ا ینده آ با دا ني ولایت نیمروز بسته به ا يجاد حكومت ملي كه از و ا بستگي ا يران بتوا ند خودرا نجا ت دهد، وبه اعطاي حق ا لسكوت كه در طول حيا ت نظام هاي غير مرد مي وضد منا فع عليا يي مردم حق شــــــنا س افغا نستان، از د يروز تا امروز توسط دولت ا يران به ا شكال مختلف تاديه شده، وفعلاً به شكل علني به ارگ نشينان پرداخته مي شود تداوم يافته است ، خاتمه دا ده شود، ودر غير آن حا كميت ملي وتماميت ارضي ما مورد سوال قرار مي گيرد.!
اصطخری وابن حوقل دو جغرافیه نویس معروف اسلامی در یک هزار سال قبل نوشته ا ند که :(( بین زرنج مركز ولايت نيمروز وبست مركز ولايت هلمند کانال کشیده شده بود بنام ( سنا رود )ه هنگام طغیا ن آ ب مال التجاره توسط کشتی ها میان دو شهر رفت وامد داشت وحمل ونقل میشد)) .
درسی میلی شهر زرنج مركز ولايت نيمروز یک سلسله بندهای روی هیر مند وجود داشت که از اینجا مقدارزیاد آ ب در پنج نهر بطرف شهر زرنج میرفت .
در تاريخ سيستان راجع به درياي هلمند اين نيل افغانستان نقل قول شده است : ((درتاریخ گذشته ای وطن نام هیرمند بنام ( هیتومنت ) یعنی هیتوبه پل وسد ( منت ) ویا مند به معنی رودخا نه یاد شده است . رود خا نه هیرمند ا زارتفا عا ت کوتل ( ا ونی ) پغمان کابل به بلندی 4212 متر سرچشمه میگیرد بعد از پیچ وخم ها ، سنگلاخهای عظیم عبور میکند ، میتوان گفت پهنا یش در بعضی از نقا ط کم شده که اسپ هم قد رت عبور از عرض د ه متری ان را ندارد . طول ا ین رود خا نه د رحد ود 1200 الی 1400 کیلومتر وبزرگـــــترین رود خا نه در میان سند وفرات در شرق حسا ب شده است)) .
نظر به قول مکما هون انگلیسی درمورد رود خا نه هیرمند میگوید :( در رودخا نه هیرمند یا هلمند د ر اوقات عادی ، در هرثا نیه 2000 فت مکعب ا ب به ولایت نیمروز میدهد ، د رموقع سیلاب های فوق العاده ما نند سیلاب سا ل 1885 م این میزان 600 – 700 هزار فت مکعب اب در ثا نیه میکشد) ، نظر به قول مورخین : رودخا نه عظیم همان قد ر که در دره ها ی سهمگین کوه پا یه های مرکزی کشور ، خشمگین است همین که از بند کجکی میگذرد از غریوش میکاهد وبه صورت یک رود خا نه بسیار پر فیض وسود بخش در میا ید ، دلتای هیرمند ، که امروز نیمروزش میخوانند ، ظاهرا ازبند کما ل خان اغاز میگرد د .
باید گفت که فاضلاب هر یک از شا خه های هیرمند در ها مون صا بري می ریزد وا زهمین فا ضلاب است كه يك بخشي نهايت كوچك ساحه ( میان کنگی ) ایران از ان بهره برده است ! د ر حالیکه با تا سف د ر موقع کم ابی بصورت مشکل میتوا ند ولسوالی های خودما را چون ولسوالی چا ر برجک گنگ ومرکز ولایت را ابیاری کند .
در طول سا لیان متمادی هیرمند با داشتن اب بشکل سیلاب های مدهش وخشمگین مشکلات درامر زراعت را با ر اورده هیچ نوع استفاده تا اکنون بعمل نیامده است، وحشیا نه درداخل کشور جریان داشته ، ولی در خارج ازوطن به حد اعظمی به شكل غير قا نوني وسازشهاي حكوما ت ضد منا فع ملي، از ا ب درياي هیرمند بشكل د زد ا نه ودرين ا واخربه شكل علني ا يران استفاده مي كند!؟ ا زا نجاییکه موقع سیلا ب نهرها وسدها ی که ا نطرف هیرمند از طرف ايران بخا طر سرقت از آ ب درياي هلمند ساخته شده است؛ مسدود میشوند، تا فشا ر ا ب به جا نب افغانستان دوچندان شده موجب خسارات تباه کن وهنگفت جا نی وما لی شده ، عد م امکا نا ت فنی واز همه مهمتر عدم توجه نظام های گذشته غير مردمي همیشه( نیل افغانستان) سر سا زش با مردم ولایت نیمروز نداشته است ! وهمه ارا ضی را چون درياي آمو، تحت سیلاب قراردا ده وخارج وطن مان مسیر خودرا ازساحه هامون به طرف غرب کشور تفیر داده است ، بدین معـــــــــــنی فا ضلاب رود سیستان در هامون رود هیرمند، وفاضلاب رود پریان در هامون ( پوزک ) خالی میگردد .
درحالیکه رود هیرمند در طول قرن ها بطرف دیگر متما یل شده ، مجرای خودرا عوض کرده ، دلتای دیگری اختیار نموده است ، ا ثا ر وعلایم ا ین تغیر مجرا ها هنوز هم به چشم میخورد مثلا ( سنا رود ) یک وقتی مجرای اصلی هیرمند بود ه ، ا ب ان هم در قســـــــــــمتی ا ززمین های مسکونی ( رام رود ) تراکو ، در ا نتهای جنوبی هامون امروزی شامل میشد ، چنا نچه دیده میشد قطعه ( گود زری) امروزبه ند رت ا ب دا رد وشهر سا بورشاه د ر شمال غرب هامون زیر ا ب رفته وبه اسم ها مون سا بوری معروف گشته است .، چون در روزگا را ن قد یم هیرمند هموا ره مجرا یش را به طرف شرق وغرب پس وپیش برده مقدار گل ولای ان حتما پیش از مقدار امروز بوده که با خود حمل مینمود ه ، لذا میتوان گفت شهر های بس قد یم را در زیر گل ولای خود پنهان کرده است .
این موضوع اتفا قا وقتی رونما میگردد که هیرمند مجرای تازه برای خود با ز کرده است ، مثل شهر شاهپورشاه در زیر ا ب رفته احا لی هامون سا بوری که تا هنوز قسمتی از برج وباروی ان به نظر می خورد ویا بادهای تند وسخت زمین را پا ک کرده وقسمتی ازین خرابه ها را اشکا ر ساخته است ما نند شهر مکشوفه سیستان ، در قلعه نو در دها نه غلام مان از زیرریگ ها در سال 1962 م مطا بق به 1341 هجری شمسی هنگام حفر جوهای جد ید که از عمق دو الی سه متر از زیر زمین بیرون میا یند ، ما نند برج ( آ س ) در مسیر شیله چرخ که در حدود چهل سا ل است که ا ب رودخا نه به شد ت از میان دهلیز ها واز فراز طاق های ان میگذ رد ولی هنوز قسما پا بر جا مانده است ، هزا ران تا سف بحا ل دولت مردان ديروز و امروز افغانستان كه در طي قرون موفق به كنترول اين سرما يه ملي يعني آب درياي هلمند بخا طر ا يران ا ين همسا يه كاملاً كينه توز ومتعصب وغير مطلوب نشد ند؛ و مرد مان زحمت كش وصبورولایت نیمروز همیشه وهمه وقت نظر به مجبوريت در كنا ر ( نيل افغانستان) چون اوارگان و مهاجرين؛ دنبا ل رود خا نه بخا طرآ ب خوردن به ديار ايران سرگردان شده ا ند ، حتی در ا زمنه اخیر نیز د یده شد ا ست که کرسی سیستان از یک دلتا به دلتا دیگر نقل مکان کرده است .
طوریکه خرا به های زرنج کرسی سیستان ، در عصراسلا می وا قع در د لتای امروزی موید این ادعا ست که مردم سیستان همواره دنبال رود خا نه رفته اند وشهری را اجبارا ترک گفته وشهری دیگری که به ا ب رود خا نه دسترسی میداشت اباد کرده اند
دراخیر قرن نوزدهم میلادی باردیگردریای هیرمند وا رد مجرای رود بیا بان گرد ید ه ومردم بنا بر ضرورت ا ب ، بند رستم را اعما ر کرده اند واب را درمجرای متروکه که به سمت دلتای شما ل جاری ساخته اند ، بند رستم توسط تیمور لنگ در سال 1383 میلادی یعنی 615 سا ل قبل تخریب گردید بعد از ان تخریب وحشتناک، مرد م به اعما ر بند د یگری د ست زد ند تا جلوی سیلابهای وحشتنا ک را گرفته باشند.
درسه دهه اخیر جامعه ما بد و مشکل وتها جم یعنی طبعی واجتماعی موا جه گردید ، تجا وز وتها جم اول ازشما ل افغا نستان ودیگر ان از جنوب برما ستم روا داشتند ! همزمان با تجا وز شمال وجنوب برکشور ما، خشم طبیعت نیز گا هی با سیلابهای ویران کن وخا نما نسوز وگاهی با خشکسالیها دوامدار شیرا زه اقتصادی واجتماعی ما را دگرگون وفقر اقتصادی برمردم اسیب پذیر ومستضعف ما حاکم ساخته است ،اگرچه درین حوادث اجتماعی وطبعی نظامهای حکوما ت مستبد وغیر مردمی گذشته کاملا درپیشگاه عدل الهی ودرمقا بل مردم مسئول وجوا بگو میباشند !
شش سال خشکسالی متواتر نه تنها به روح وروان جامعه ما بلکه بر حیات نبا تا ت ، حیوا نا ت وپرنده گان اثرا ت تباه کن گذاشت ، جنگهای تحمیلی وخشکسالی ما را از هم جدا وبه د یا ر غیر ا وا ره ساخت ، نا امیدی ، بی اعتمادی ، نگرا نی از فردا دغدغه از بی امنیتی ووسوسه از ا نتقام گیری در فکر وا ند یشه مردم وطن ما ا یجاد کرده است !
اوضاع واحوال دیروز وامروز کاملا گویای این حقیقت تلخ ورنج ا وراست که ما هنوز درقرن 21 مقهور خشم طبیعت وهیچ نوع وسیله وامکانات د فا عی نداریم وکسی به فکر ان نیست ! حوادث طبعی واجتماعی نظر به عدم مدیریت درسه دهه اخیر زیادترین قربا نی را از ما گرفته است ! نظامهای دودهه اخیر افغانستان راچون غنیمتی جنگی پنداشته درارضای منافع شخصی خود عمل کرد ند . ا ین بی تفاوتی درحل مشکلات تداوم یافته است ازمفهوم چاره جوی که گفته اند : ( جلوی واقعه را قبل از وقوع باید گرفت ) هرگز در جامعه ما جایگاه واقعی خودرا پیدا نکرده است .!
اما به اثر بی توجهی نظامهای گذشته وجنگهای دودهه اخیر آ ب دریای هیرمند خارج از استفا ده با شند گان ولایت نیمروز قرار داشته یک قسمت را زیر آ ب گرفته ویک بخش عظیم مردم قدرت وتوا نای نوشیدن ا ب را ندارند چه رسد به زراعت ؟
با قیما نده اب به دیا ر غیررفته وروز بروز تما یل اب هیرمند بخارج از مادر وطن زیاد شده میرود ، تعجب دراینجا ست که فرزندان که درکنار دریای هیرمند در طول تاریخ زنده گی داشته ا ند بنا بر دلایلی ومجبوریت های اقتصادی به کشور های همسا یه ا واره شد ند ، امروزبا تا سف بشکل وبعنوان تجا وزی توهین وتحقیروبالا خره خارج میشوند ! درمقا بل همسا یه ما از آ ب هیرمند چنان استفاده وپذیرای میکند که سرانجام دروطن خود درياي هیرمند بیگا نه شده است !
امیدواریم به ا ین معمای سیاسی ومزمن که موجب رنج ومصیبتهای گونا گون از ناحيه به هد ر رفتن اين سرما يه ملي وبه خصوص مردم ولایت نیمروزشده خاتمه داده، دولت جمهوری اسلامی افغانستان راه حل ملی را جستجو و نام نیک درحل مسا یل ملی درتاریخ کشور کمای کند، ودراعمار بند (کمالخان) در ولايت نيمروز، روي دريا يي هلمند که کمترین هزینه را دا رد ، وزير جد يد آ ب وبرق رد پاي وزير سا بق كه داستان نها يت ترا ژیک وانتقام جویا نه به حق مردم ولایت نیمروز وبخصوص در بی تفا وتی که در اعمار سد کمال خان ُدر ولایت نیمروز از خودنشان داد؛ وزیر جدید قدم ملي برداشته، در تاريخ دوره تصدي خود اگر بتوا ند اين موضوع با اهميت كه كمتر از خط فرضي د يورند نيست مصدري كار شود . بدون شك در سطح حل مسا يل ملي برجستگي خاص خواهد داشت ، بلكه در غـرب كـــشور كا ر نا مه آن چون عيا ران سيستان ثبت تاريخ خواهد شد ، !؟ و ازین فرصت طلای همکاریهای کشورهای دوست بهره بگیرد وآ ب دریای هیرمند که حیثیت دریای نیل را دارد ، مفهوم تمامیت ارضی کشور را کلیت وجامعیت وبا لاخره تحقق ببخشد .! تا ازین طریق عوامل تفرقه وفساد را ریشه کن وبــــندهای مفسد ین وعوامل با زدارنده شناخته شده ای داخلی وخارجی را ا زد یا ر نیمروزکه زما نی بنام( مدینه تالعذ را وکند وی غله اسیا ثبت تاریخ است) ا با دا نی دوبا ره ا نرا با ز گردا نند وا ین منبع استثنای اقتصادی را احیاکنند تا اهداف دشمنان به کمین نشسته خنثی شود . اکنون که کشورهای منطقه وجهان راهای دوستی را جستجومیکنند، ودرحل مسا یل بغرنج دروا زه های گفتگو وتفاهم را تجربه میکنند وپل های دوستی را اعمار میکنند جای دارد تا حل راهای ملی فدای نزاکتهای سیا سی بی بنیاد نشود .
اکنون که جا معه بشری با وجدان بیدار ادای د ین وتعهد سپرده تا دربا زسا زی وطن مان پاسخ مثبت بدهد برای عملی ساختن ا ین تعهد ا ت مردم ما بی صبرا نه ا نتظار دارند تا کمک شان داروی به موقع در علاج زخمهای خونین جنگ های تحمیلی شوند .
ملت حق شنا س وبا شهامت افغانستان با صبر وشکیبای خود در مقا بل هرنوع فشار اجتماعی ،اقتصادی وطبعی چون دژ مستحکم سنگر ارزشهای ملی وفرهنگی خودرا حفظ نموده است ، درطول روابط همسا یگی خود با ایران زنده گی مسالمت امیز داشته ، دور از هرنوع خشونت و توهم بسوی همسا یگان خود نگاه داشته است؛ ولي دولت مردان ا يران ازين اشتراك فرهنگي كا ملاً سوء استفاده كرده مداخلات علني وتفرقه در بين مليت باهم برادرما در يغ نكرده است
اعمار پل ا بریشم بالای دریای هیرمند را مردم ما در اوا يل غیر از پل نام نهاد به اصطلاح( پل دوستی) که شوروی سابق بالای دریای آمو اعمار نموده بود ند ، انتظا رد اشتند .! چه شوروی سا بق همه پل های دیگر را یکی پی دیگر نا بود ساخت ،ودرتاریخ هم جواری لکه ننگ وبد نامی جها نی را درارتبا ط همسا یگی کمای کرد ! اما با تاسف كه دولت مردان ايران از ادرس اسلام رد پاي شوروي را تعقيب ودر مداخلات خود چنان تداوم بخشيد ند كه شوروي مي خواهد سند برائت از جامعه ما بگيرد.! ما با ور داریم که نسل امروز وفردا ی ا فغانستان به داوری خواهند نشست، واز تکرار اشتباها ت ومداخلات ا يران كه در اموركشورما ا زسياست دوگا نه در روابط دوكشور استفاده كرده است
ما درحالیکه به افق های روشن وتا بنا ک تاریخی وفرهنگی گذ شته بین دوکشور ا یران وا فغا نستان دوخته بود يم ، ولي با تاسف كه از صداقت ما بهره برداري خصما نه نمود؟ ما انتظار داشتيم كه شعار ( اسلام مرزندارد) بشكل شعوري ا نتخاب شده باشد؛ اما اوضاع واحوال و عملكرد ايران در افغانستان به ا ثبا ت رسا ند كه اين نه تنها يك شعار بيش نبوده ، بلكه براي اغفا ل كشورهاي اسلامي طرح ريزي شده بود .!
صلح منطقه وجهان نا گذ یر بايد از این پل ها ی دوستی عبوركند! انچه ما به ان اشد نیاز داشتيم و داریم امر با زسازی افغانستان وبخصوص اعمارسدها روی دریا ها ییکه اب ان در خارج ازکشور جریان دارد ازجمله اعمار بند کمال خان بالای دریای هیرمند درولایت باستا نی نیمروز، سد ( بخش آ باد ) روي درياي فراه رود ، سد( سلما) روي درياي هريرود در ولايت باستا ني هرات، سد روي دريا يي كنر. چه اعمار این سد ها نه تنها به نفع کشور افغانستان تمام مي شود؛ بلكه دولت هاي همجوارا ز برق آن مستفيد خواهند شد وازسیلابهای وحشت ناک که هستی مردمان هردو طرفرا به کام نا بودی مواجه می سا زد نجا ت می یا بد .چه درطول تاریخ زراعت وما لداری سرنوشت اقتصادی مردم افغانستان را ورق میزند. به شواهد تاريخ هرزما نیکه ولایت نيمروز اباد بوده گندم ،پنبه ، زیره ، وکنجد سرامد زبا نها بوده ، تمام سیلوهای کشور از حا صل این ولایت بهره مند میشد، با بستن بند کما ل خان روي دريا يي هلمند درولایت نیمروز ، دولت میتواند موضـوع دهقا نان بی زمین اکثریت ولایات کشوررا حل کند، وبحران اقتصادی وبیکاری روزافزون که دامن گیر جامــعه میباشد کاهـــــــــــش دهد . ومــــقوله ای (( ا ب درکوزه وما تشنه لبان می گرد یم)) بعد ازطی قرون حل وما صاحب سرما یه ملی وا ب رفته را د وبا ره به جوی های وطن جریان وشاه کلید را از د ست بیگا نگان دوباره بد ست اوریم این حق مسلم ماست. !
بالا
بازگشت