.
عبدالباری عارض
عدالت انتقالی و مسئولیت جنگی
گاه و بیگاه صدای مسولین جنگی و عدالت انتقالی از طریق مطبوعات بگوش میرسد و گاهی هم در یک مقطع خاص زمانی توسط مطبوعات غربی بحیث وسیله فشار بکار برده میشود . هرچند این سخنان تکراری و غیرعملی بنظرمیرسد اما عدم فراموشی کشتارهای ملکیان بی گناه و یادی از عاملین ان خود میرساند که گذشت زمان نمیتواند این دوسیه را به کام فراموشی بسپارند لذا بهتر خواهد راه حل قضیه جستجو گردد تا ازیک طرف کشور قربانی بی عدالتیها نه شود و از طرف دیگر احترام به ملت درد دیده ،قانون خدا، وقوانین موضوعه بشری بعمل امده باشد. نباید فراموش کرد حق نام خداوند متعال است و عدالت بنیاد فلسفه اسلام را تشکیل داده است در اسلام نسبت به تمامی مذاهب و قوانین بشری به حق زندګی انسان ارج بیشتر گذاشته شده است در ماده ۲۳ قانون اساسی ما زندګی یک موهبت الهی و حق طبعی هر انسان دانسته شده که بدون مجوز قانونی از ان محروم نمیګردد و نیز اساس قوانین جهان ازجمله در میثاقهای ملل متحد و سند حقوق بشر حق زندگی مصئون پنداشته شده است همین کلمه حق است که در جهان ساختارهای بسیار بزرگ عدلی و قضایی را به وجود اورده است وسالانه بودیجه های گزافی در تمامی کشورها درین راستا به مصرف میرسد. این همه دال برآنست که عدالت باید در هرصورت تامین ګردد.
بیعدالتی، قشر مافوق قانون را درجامعه ایجاد مینماید، همزیستی مسالمت امیز بشر را برهم زده باعث بروز اشکال ناامنی ها میګردد حتی بعضی از سیاسیون یکی از عوامل عمده بی ثباتی کنونی در کشور را ناشی از عدم تامین عدالت و حاکمیت قانون میدانند.همچنان چندی قبل یک نهاد مدنی نمایشګاه عکسهای را که بیانگر موارد نقض حقوق بشر در چهار دهه آخر در کشور بود در قصر مخروبه دارالمان به نمایش ګذاشته خواهان تطبیق پروسه عدالت انتقالی شدند و نیز چند روز بعد از ان سیما ثمر ریس کمیسون حقوق بشر جاده ایرا در احمدشا بابا مینه به نام قربانیان جنګ مسمی کرد،سیما ثمر هنګام سخنرانی طرح منصفانه را پیشکش نموده به نحوی راه بیرون رفت از معضله تطبیق عدالت انتقالی ویا تخفیف شدت انرا نشان داد که بیشتر به مصالحه میماند تا تامین عدالت.
ثمر با در نظرداشت فضای حاکم بر سیاست کشور برای جلوګیری از جدالهای داخلی بهتر دانست مسئولین جنګی با معذرتخواهی از ملت مورد عفوه قرار ګیرند اما ګفت که در هیچ صورتی دعوی متضرر متوقف شده نمیتواند. ثمر بالای مسولین جنګی صدا کرد تا از ملت بزرګ و سګوار افغان طلب عفوه نمایند و از ملت بُرده بار تمنا کرد تا با بزرګواری خویش انانرا ببخشند . عقیده ، حسن نیت و طرح پیشنهادی خانم ثمر قابل قدر است ګذشت زمان نمیتواند حل نهایی قضیه را به ارمغان اورد لذا ضرورت است تا یک پروسیجر علمی و عملی به منصه اجرا ګذاشته شود یعنی حقوق دانان عینی باهم بنشینند و راه اصولی را دریابند مطلبم از انعده حقوق دانان نیست که روزی در دفاع از حقوق و قانون بر صفحات تلویزونها داد میزدند و حال با تظاهر حق بجانب میگویند ادعای بالای کاندیدان وجود ندارد و حکم کدام محکمه مبنی بر جرم صادر نشده است. بسیار جالب است!! به پرنسبهای حقوقی مراجعه فرمایند به انچه که خودها را متخصین آن میدانند. جرایم مشهود را چه حاجت به ادعا ؟ ایا ممکن است که یک څارنوال و پولیس از یک جاده عبور مینماید و میبیند که یک شخص شخص دیګری را به قتل رسانید و انان بګویند مداخله نمی کنیم زیرا کسی ادعا نکرده است ؟ یقینا که نه ، زیرا جرم مشهود است څارنوال و پولیس فورا مداخله میکند . جنګ داخلی جرم مشهود بود همه دیدند شهر ویران شد انسانها تلف شدند مقالات نوشته شد اخبار شان د شرق و غرب نشر روزمره نشر شد ارشیفها پُر است کتابها در موردش تالیف شد اینها هنوز میګویند ادعا وجود ندارد. سیزده سال قبل باید لوی څارنوالی دعوا را تحریک مینمود مدعی العموم مدافع حقوق جامعه و نظارت کننده بر تطبیق قانون است. و اګر فضای حاکم برجامعه اجازه نمیداد پس لازم نیست به منظور انحراف فکری بګویم کسی ادعا نکرده و یا محکمه حکم نکرده است لازم است که حال یک پروسیجر مورد قبول عملی ګردد تا برای همیشه این مطلب حل ګردد.
انکار شده نمیتواند که عده ای در جنګهای داخلی مسولیتهای جنګی را به عهده دارد اما از این هم چشم پوشی شده نمیتواند که اقدام به عذرخواهی، به معنی احترام و ارج ګذاری به ملت بزرګ وفرود اوردن سر در برابر ملت خود بوده از دیدګاه حقوق مراتبی است که نادیده ګرفته شده نمیتواند. حد اقل این ملت ستمدیده و رنجور انقدر هم تحقیر نګردد که مستحق معذرتخواهی پنداشته نشود. ممکن نیست که در نهایت امر معذرتخواهی بهره ای نداشته باشد. و شکی نیست که اغاز سلسله معذرتخواهی طرحیست متفکرانه ، و قطعا روی انتخابات اینده اثر خواهد ګذاشت.
مثالهای درجهان وجود دارد که مسول با ندامت از ګذشته و خواستن عفوه از مرګ نجات یافته اند ولی طلب مغفرت مستوجب قلب بزرګ، شهامت و جسارت میباشد یا به عبارت دیګر اعتراف به مسولیت ایجاب شهامت بیشتری میکند نسبت به عدم اقرار، شکی نیست که عذر خواهی راه گنجشکک را از معضل نشان میدهد و نیز قدم جسورانه در راه شکستاندن بُن بست در معادله عدالت انتقالی تلقی میګردد. در افریقای جنوبی نیلسن مندیلا تمامی مسولین دوران جنگ را طی یک میکانیزم خاص در تفاهم بامردم مورد عفوه قرار دادند همین دور اندیشی او بود که جایزه نوبل را درقبال داشت. طلب عفوه و بخشش نمایانگر شکیبایی و ندامت است که هردو پدیده بر متانت انسانی می افزاید و جانب مقابل را به اخلاق حمیده و ترحم وامیدارد در غیر ان راه متبادل دیگری برای بیرون رفت از پروسه عدالت انتقالی وجود نخواهد داشت.
مهمتر اینکه تا هنگامیکه مسله عدالت انتقالی و مسولین جنگی حل وفصل نگردد عده ای از افغانان در استفاده از حقوق مدنی و سیاسی خویش به مشکلات برخواهند خوردند طوریکه ریس کمیسون شکایات انتخاباتی در مصاحبه ای با تلویزیون طلوع اظهار داشتند که تعدادی از کاندیدان به ارتباط موارد نقض حقوق بشر و مسولیت جنگی به لوی حارنوالی معرفی کرده اند و بعد ازین هم اگر مواردی به این ارتباط ثابت گردد از کاندیداتوری محروم خواهند شدند. بنا بر این ضرورت، اګر پروسه خواستن عفوه از ملت، قبل از انتخابات عملی ګردد یقینا از یک طرف عده ای از حقوق مدنی و سیاسی خویش به دست باز استفاده خواهند کرد از جانب دیګر بر روند رای ګیری شان تاثیر مثبت خواهد ګذاشت.
متاسفانه چیزیکه بر بیچیدگی قضیه می افزاید همان شایعاتی است که بیشترین مسولیت غصب زمین ،فساد مالی و اداری را نیز مسولین جنگی بدوش میکشند و بطور نمونه شیرپور و کابل بانک را مثال میدانند فساد پدیده ایست که در افریقای جنوبی جدی مطرح نبود.نظر به پرنسبهای عدلی مسولیت جزایی و مسولیت حقوقی دو مطلب جداگانه است که هر کدام ان عواقب جداگانه ای در قبال دارد لذا عفوه در قضیه مسولیت جزایی مانع مصادره دارای های ملی، مصادره ملکیت عامه و جبران خساره شده نمیتواند فساد های بزرگ از دارایی های عامه وغصب ملکیتهای دولتی مانع استحکام قدرت گردیده است حکومتداری سالم را صدمه زده اعتماد مردم نسبت به حاکمیت را خدشه دار ساخته اسباب فاصله بین مردم و حاکمیت را فراهم نموده است که این مسولیتها خود عواقب سنګینی در قبال داشته میتواند.
بالا
بازگشت