به قلم داکتر اکبر همت فاریابی
کـتـاب "تـصــوف و انـسـان"
یـک اثـر ارزشــمـنـد عـلـمـی
صفحۀ اول کتاب
کتاب "تصوف و انسان" تالیف دوکتورعلوم پروفیسور عبدالحکیم شرعی جوزجانی در زبان اوزبیکی به تیراژ 1000 نسخه ازچاپ برآمد.
این کتاب بار نخست در سال 2001 با مقدمۀ دانشمند معروف اوزبیکستان دوکتورعلوم پروفیسو اکمل سعیدوف با حروف کریل در مطبعۀ "عدالت" تاشکند به تیراژ یک هزار نسخه چاپ شده بود. بعدا مؤلف، کتاب را مورد تجدید نظر قرارداد و از نظر شکل و محتوا تغییراتی در آن وارد آورده مطالب علمی مهمی بر آن افزود و با درنظر داشت قلت کتب علمی به زبان مادری در کشورما، آن را به الفبای عربی برای طبع آماده ساخت. میتوان گفت که این اثر از لحاظ مضمون و محتوای خود در ممملکت ما یک دست آورد علمی جدید به حساب می رود.
درکتاب "تصوف و انسان" که دارای 413 صفحه و 57 عنوان می باشد، موضوعات مهمی چون : مفاهیم تصوف و عرفان، نظریه های وحدت و جود و وحدت شهود، اندیشه های عرفانی در هند و یونان باستان، ریشه های تصوف اسلامی، طریقت ها و اساسگذاران آنها، معیارهای اخلاقی و اندیشه های انسان دوستی در تعلیمات تصوف، تصوف و ایجاد بدیعی، سیمای انسان کامل در تصوف و فلسفه، کتگوری های عرفانی و مسائل گوناگون مربوط به آنها مورد ارزیابی و تحلیل قرارداده می شود.
مؤلف بعد از نگاهی نسبتا مختصر به پیشینۀ تاریخی اندیشه های تصوفی در نزد مردمان هند و یونان و مصر و اشاره به نگرشهای عرفانی نزد برخی عرفای مسیحیت، از تلاقی این تعلیمات با تصوف اسلامی و تأثیر متقابل آنها سخن میگوید و تاکید میکند که اصول تصوف اسلامی اساسا از قرآن سرچشمه میگیرد. سپس با تحلیل علمی نظریۀ وحدت وجود با استناد بر کتابهای ابن العربی اساسگذار این فکر چون " فصوص الحکم " و "الفتوحات المکیة"، ماهیت فلسفۀ وحدت را به اسلوبی ساده و با مقایسه با نظریۀ وحدت شهود و نظریات متفکران غریی درین زمینه به تفصیل بیان میکند و تأثیر عمیق آن را در تفکر اساسگذاران طریقت ها نشان میدهد.
سپس استاد جوزجانی طریقت های اساسی تصوف اسلامی چون یسویه، سهروردیه، قادریه، کبرویه، مولویه، چشتیه، نقشبندیه و مجددیه را به طور موجزاما نسبتا مکمل معرفی کرده، اصول و موازین عقیدتی و عملی هریک را به شیوه ای عالمانه توضیح میدهد و میگوید که پیروان طریقۀ چشتیه در هند و طریقۀ مولویه در ترکیه در برگذاری حلقات ذکر از موسیقی و سماع استفاده میکنند. همچنان او با مقایسۀ اصول و تعلیمات این طریقه ها نحوۀ تأثیر متقابل آنهارا بر یکدیگر و عوامل آن را توضیح میدهد. مثلا او تأثیر طریقۀ یسویه را بر طریقۀ نقشبندیه بالوسیلۀ آموزش بهاؤالدین نقشبند از قثم شیخ یکی از مشایخ تورک ماوراؤالنهر و نیز از خلیل آتا – سلطان خلیل که بهاؤالدین 12 سال مرید و خدمتگزار وی بود (شش سال قبل از سلطنت و شش سال بعد از سلطنت) با اتکا به نوشتۀ محمد باقر بن محمد علی مؤلف کتاب "مقامات حضرت خواجۀ نقشبند" و کتاب "تاریخ تورکان آسیای میانه" اثر بارتولد به تفصیل بیان میکند و روی فلسفۀ عملی این طریقت که بر مبنای شعار "دل به یار، دست به کار" از تمایلات دنیا گریزی و ترک دنیا فاصله دارد، توقف مینماید.
مؤلف کتاب برخی از طریقت ها چون "طریقت کبرویه" و مؤسس آن صوفی بزرگ خوارزم شیخ نجم الدین کبرا (کبری) و "طریقت مولویه" و مؤسس آن مولانا جلال الدین رومی – بلخی را که در کشور ما به قدر کافی شناخته نیست، مفصلتر معرفی میکند و ضمن توضیح جوانب مختلف زندگی و جهان بینی کبرا و مقابلۀ قهرمانانۀ او در دفاع از وطنش خوارزم در برابر دشمنان تا سرحد شهادت، انددیشه های عرفانی اورا که با نگرش های فلسفی خود از تصوف علمی آب می خورد، دقیقا بیان میکند و یک رسالۀ موجز او را که آیینۀ تمام نمای جهان بینی شیخ میباشد، از زبان عربی به زبان اوزبیکی سلیس و روان ترجمه و درج کتاب می نماید.
افکار عارفانۀ شهاب الدین سهروردی اساسگذار "طریقت سهروردیه" و نظر او در بارۀ انسان که اورا روح القدس می نامد، خیلی ارزنده و جالب است.
فصل مربوط به شاعر عارف اوزبیک بابا رحیم مشرب که مانند عماد الدین نسیمی شاعر بزرگ آزربایجان و منصور حلاج به فتوای ملایان جاهل و متعصب در شهر بلخ به شهادت رسید و نیز مبحث با با طاهر عریان و ترجمۀ ترانه های عارفانۀ اواز فارسی به اوزبیکی، از مطالب جالب و خواندنی کتاب میباشد.
مولف برای اولین بار در افغانستان و اوزبیکستان اندیشه های وحدة الوجودی مشرب را مورد ارزیابی قرارداد و با مقایسۀ تحلیلی اشعار اوزبیکی و فارسی او با اشعارعربی منصور حلاج وجوه مشترک جهان نگری هردو را نشان داد.
فصل "نگاهی به تصوف شناسی در اوزبیکستان" که به صفت تقریظ و انتقاد بر کتاب "تصوف" اثر پروفیسور نجم الدین کاملوف نوشته شده و" سیمای انسان کامل در تصوف و فلسفه" که حیثیت استنتاج مؤلف از تمام محتویات کتاب را دارد، از مباحث عمیق و پر محتوای اثر می باشد. مؤلف از مبحث اخیر چنین نتیجه گیری می نماید:
" مختصر این که در نتیجۀ وصول به مدارج تکامل روحی و معنوی و تسلط برنفس، منافع خودرا در منافع خلق و خوشبختی خود را در سعادت جامعه دیدن، برای حمایۀ وطن و حفظ آرامش توده ها آمادۀ ایثار و فداکاری بودن، کارهای خودرا با خوش بینی و حسن نیت انجام داده دیگران را به نیکوکاری تشویق نمودن، در عین برخوردار بودن از فرهنگ عالی و دانش ژرف، با تمام انسانها قطع نظر از معتقدات دینی و مذهبی آنان به صفت انسانهای متساوی الحقوق و جویندگان حقیقت یگانه معامله کردن، با حفظ روابط حسنه با همگان به هیچکس بدی نکردن و نیز به هیچ کس از لحاظ عقیدوی یا نژادی توهین روانداشتن، از شاخص های عمدۀ کرکتر انسان کامل ایدآل به شمار میرود".
این کتاب ارزشمند به همکاری انسان متعهد به منافع خلق و وطن محترم الحاج محمد یوسف غضنفر توسط " بنیاد غضنفر " در انتشارات سعید با قطع و صحافت مناسب و دیزاین عالی درکاغذ اعلای سفید حلیۀ طبع پوشیده است.
کتاب توسط محترم عبدالغفور دستیار از خط کریل به الفبای عربی برگردان و از کمپیوتر کشیده شده .
دیزاین از عصمة الله احراری و کار حاشیۀ میناتوری از محمد یوسف فائض می باشد.
در کتاب، بیوگرافی مؤلف و برخی ازتقریظ ها یی که در مطبوعات اوزبیکستان راجع به اثر نشرشده طور فشرده، داده شده است.
ما نشر این اثر ارزشمند را که نخستین کتاب علمی در عرصۀ تصوف و عرفان به زبان اوزبیکی در کشور ما میباشد، به مؤلف دانشمند آن پروفیسور شرعی جوزجانی تبریک گفته، در کارهای علمی شان موفقیت بیشتر آرزو می کنیم و پیشنهاد می نماییم که در صورت امکان این اثر نفیس به زبان دری ترجمه و نشر شود.
در خاتمه با استفاده از فرصت، مساعی خستگی ناپذیر محترم عبدالغفور دستیار را در برگردانیدن این اثر نسبتا قطور به الفبای فارسی قابل قدر میدانم وهمکاری بی شائبۀ وطن پرستانۀ جناب الحاج محمد یوسف غضنفـر را در نشر کتاب به مثابۀ معیار وطن پرستی و فرهنگ دوستی شان ارجی بزرگ قائلم.
دوکتوراکبرهمت فاریابی
پشتی کتاب
بالا
بازگشت