به بهانه تجلیل از روز جهانی محیط زیست

از روز جهانی محیط زیست پنجم جون همه ساله در کشور های جهان تجلیل و بزرگداشت به عمل می آید، برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، برای  روز جهانی محیط زیست شعار می گزیند، شعار امسال روز جهانی محیط زیست " تفکر، خوردن، حفاظت" است.

هدف از تجلیل این روز افزایش آگاهی مردم در نگهداری محیط زیست و انگیزش سیاستمداران و تکاپوی دولت ها به گرفتن تصمیمات عملی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست و حفاظت بهتر محیط زیست میباشد.

برای اولین بار روز جهانی محیط زیست در سال 1972 در کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد در باره انسان و محیط زیست که به کنوانسیون استکهلم معروف است، در سوئد تدویر گردید، مورد بحث قرار گرفت، در این کنفرانس اشتراک کنندگان با تصویب ماده ی پنجم جون را به عنوان روز جهانی محیط زیست اعلام کردند.

محیط زیست یکی از دغدغه های اصلی بشریت در شرایط کنونی است، صنعتی شدن و تولید بیش از حد گازات گلخانه ی توسط یک تعداد از کشور ها شرایط را به کشور های در حال انکشاف و انکشاف نیافته دشوار میسازد.

هر گاه یک تعریف جامع از محیط زیست صورت گیرد این خواهد بود؛  محیط زیست به تمام محیط اطلاق میگردد که انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به آن وابسته است و زندگی فعالیت های او در ارتباط با آن قرار دارد که حفاظت پایدار از محیط زیست شامل هدف هفتم، اهداف توسعه هزاره سازمان ملل قرار دارد.

به منظور تبیین بهتر مسایل، ضرورت است تا تعریف خلاصه ی از آلودگی نیز داشته باشیم، آلودگی: تغییر مستقیم یا غیر مستقیم خواص فزیکی، حراراتی، کیمیاوی یا بیولوژیکی محیط زیست است که بالاثر دفع و انتشار مواد مضره بر استفاده درست اثر وارد نموده و باعث ایجاد وضعیت پر خطر برای صحت، مصونیت و رفاه عامه یا محیط زیست گردد.

سال قبل میلادی از نظر بلاهای طبیعی، سالی دشوار برای ساکنان کره زمین بود. خشکسالی نفس بسیاری از کشاورزان و دامداران را در سرتاسر جهان گرفت. این بار خشکسالی فقط “آه” از نهاد مردمان در کشورهای فقیر برنیاورد، بلکه آمریکا نیز با یکی از سخت‌ترین دوران کم‌آبی و خشکسالی خود طی چندین دهه اخیر رو به رو شد. بر اثر این خشکسالی کم‌سابقه، بخش اعظم محصول ذرت آمریکا از بین رفت. از آن‌جا که آمریکا اصلی‌ترین تولید کننده غله جات در جهان است، نابودی بیش از ۷۰ درصد از محصول غله جات آن تاثیری بسیار منفی بر بازارهای مواد غذایی برجای گذاشت. به گفته سازمان جهانی هواشناسی، تعداد خشکسالی‌ها، شدت‌ آن‌ها و مدت زمان آن‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته است و این خشکسالی‌ها در فاصله زمانی کوتاه‌تر نسبت به یکدگیر تکرار می‌شوند.
در سال ۲۰۱۲ آمریکا نیز با یکی از سخت‌ترین دوران کم‌آبی و خشکسالی خود طی چندین دهه اخیر رو به رو شد. بر اثر این خشکسالی کم‌سابقه، بخش اعظم محصول ذرت آمریکا از بین رفت.

سال ۲۰۱۲ همچنین شاهد بروز چندین طوفان مهیب بود. در ماه اکتبر، طوفان سندی از منطقه دریای کاراییب آغاز و پس از پیمودن چندین کشور از جمله هاییتی و کوبا وارد آمریکا شد و با طی کردن ۲۴ ایالت به نیویورک و نیوجرسی رسید. این طوفان مهیب‌ترین طوفان ثبت شده در حوزه اقیانوس اطلس بود و جان ۲۵۳ نفر را گرفت و بیش از ۶۵ میلیارد دلار خسارت برجای گذاشت. این خسارت‌ها ناشی از تخریب و ویرانی و همچنین اختلال در بخش خدمات و بازرگانی بود. طوفان سندی را نیز با تغییرات گسترده آب و هوایی در ارتباط می‌دانند. این طوفان همچنین نشان داد حتا کشورهای پیشرفته و ثروتمند نیز در برابر چنین بلاهایی به طور کامل آمادگی ندارند. با تغییرات گسترده آب و هوایی و شدیدتر‌شدن بلاهای طبیعی، کشورهای مختلف اکنون به فکر ایجاد برنامه‌هایی گسترده برای آمادگی و مقابله با اثرات این بحران‌ها هستند.
از سیل‌های بزرگ و ویرانگر در سال ۲۰۱۲ نیز می‌‌توان به سیل‌های منطقه هیمالیا، سیل‌ها متعدد در بریتانیا و ایرلند، سیل بزرگ در نیجریه، طوفان و سیل مرگبار در فیلیپن و همچنین در پاکستان اشاره کرد.

 امروزه در افغانستان به خصوص در کابل انواع آلودگی ها به خصوص آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک، آلودگی دید، آلودگی صدا به کثرت موجود است، مقابله با تمام انواع این آلودگی در قدم اول وظیفه دولت و تمام نهاد های مسوول در قدم دوم همکاری بی دریغ و نتیجه بخش مردم است.

به منظور بررسی دقیقتر مسایل محیط زیستی ضرورت است تا برنامه های محیط زیستی را در سطح ملی، منطقوی و بین المللی به بررسی گرفته شود:

برنامه های محیط زیستی در سطح ملی:

دولت افغانستان از سال 2004 با تشکیل اداره ملی حفاظت محیط زیست و گزینش آقای مصطفی ظاهر یگانه دودمان خانواده سلطنتی در افغانستان به حیث رییس عمومی آن اداره، تلاش مستقلانه را در راستای حفظ محیط زیست آغاز کرد.

اداره محیط زیست افغانستان با توجه و عنایت که حکومت افغانستان به پایداری و ارزشدهی به محیط زیست دارد، یگانه اداره مستقل دولتی است که عضویت جلسات کابینه افغانستان را دارد، در بخش ساختن پالیسی ها که یگانه وظیفه ی آن اداره به شمار می آید، پیشرفت های قابل توجهی انجام یافته است، اینکه چقدر از این پالیسی ها مانند سایر قوانین به منصۀ اجرأ گذاشته میشود، سوال عمده است.

اما مساله حفاظت محیط زیست تنها به ساختن پالیسی بسنده نیست، حفظ محیط زیست وظیفه دسته جمعی افراد که در یک جغرافیا به نام محیط زیست شب و روز سپری میکنند، میباشد. همه ساله از روز جهانی محیط زیست در کابل و برخی ولایات کشور بزرگداشت به عمل می آید، این را نباید فراموش کرد که حفظ محیط زیست وظیفه ی تنها یک روز نیست، این مسوولیت مشترک همه روزه تمام شهروندان است، ادارات که در بخش  های محیط زیست کار و فعالیت دارد اهداف آنها تنها سوق دهی و جهت دهی، تشویق و ترغیب مردم، آگاهی دهی و پیام دهی به مردم است تا مردم خود شان متوجه مسوولیت هایشان در راستای حفاظت محیط زیست گردند. از سه سال بدین سو انجمن رضا کاران کلپ سبز در راستای تدویر برنامه های رضاکارانه محیط زیستی و بسیج جوانان به مسایل محیط زیستی پیشگام میباشد، را اندازی همچو حرکت میتواند بستر را برای برنامه های نهاد های دولت فراهم و هموار سازد.

برنامه های محیط زیستی در سطح منطقه:

در سطح منطقه سازمان های منطقوی چون سارک، ایکو، ساسیپ علاوه به برنامه های اصلی که دارند در بخش های محیط زیست نیز گاهگاهی نشست ها و گردهمایی های دارند که، جنبه های عملی و تطبیقی همچو برنامه ها کمتر به نظر میرسد.

برنامه های محیط زیستی جهانی:

قسمیکه قبلاً گفته شد، افغانستان مانند سایر کشور های عضو سازمان ملل متحد عضویت یک تعداد از توافق نامه های محیط زیستی از جمله تغییرات اقلیم، مبارزه با صحرا گرایی، تنوع حیات، ویانا، مونتریال... را کسب نموده است، عضویت در این کنوانسیون ها کشور را ملزم میسازد تا برنامه های  این توافق نامه ها را در سطح ملی به منظور دست یابی به اهداف کنوانسیون ها علاوه بر الزامات که قانون محیط زیست کشور و توافقنامه های منطقوی به اداره محیط زیست افغانستان میدهد را عملی و تطبیق نماید.

امروزه بشر علاوه بر خطر جدی و بالقوه تروریسم به مشکلات جدی و عدیده محیط زیستی مواجه است، این تهدید ها ناشی از استفاده ی نا پایدار از منابع طبیعی و محیط زیست است.  بحران های محیط زیستی همه شمول است، فاجعه محیط زیستی شاید در قلمرو مشخص و جغرافیای خاصی از کره زمین اتفاق بیآفتد اما اثرات نا مطلوب و نا گوار آن شامل همه ی باشندگان کره زمین میگردد.

تولید بیش از حد گازات گلخانه ی، صنعتی شدن اکثر کشور ها، گرم شدن زمین دشواری ها در حفظ تنوع زیستی در جهان، ذوب شدن سریع یخ های قطبی، سیل، خشکسالی و طوفان و ده ها مشکل جدی محیط زیستی دیگر موضوعات هستند که  بشر امروزی نمی تواند به سادگی از کنار آنها عبور کند.

سیاست و محیط زیست:

امروزه بیشتر برنامه سیاسی زیر چتر مسایل محیط زیستی در اکثر کشور ها عملی میگردد،  اکثر صف بندی های که در کنفرانس های اعضای توافقنامه های بین المللی محیط زیستی به خصوص کنوانسیون تغییرات اقلیم صورت میگیرد، بعد سیاسی دارد تا بعد تخصصی و مسلکی محیط زیست.

بناً  کشور ها به منظور دست یابی به اهداف کلان سیاسی از طریق راه اندازی برنامه های محیط زیستی در بسا کشور ها برنامه های عملی دارند به عنوان مثال میتوان از تسهیلات جهانی محیط زیستی یاد  آوری کرد که بیشتر پول آن توسط ایالات متحده امریکا پرداخته میشود، همچنان سازمان منقطوی ایکو علاوه بر مسایل اقتصادی در بخش منابع طبیعی و محیط زیست نیز برنامه های دارد، هزینه اکثر برنامه های این سازمان منطقوی توسط دولت ایران برای دست یابی به اهداف کلان سیاسی پرداخته میشود.

در افغانستان حرکت جدیدی که با شعار سبز و محیط زیست شکل گرفته است، جریان است تحت نام روند سبز افغانستان که توسط امرالله صالح رییس سابق  امینت ملی رهبری میشود، این روند برای اولین بار از کار کرد دولت در بخش های سر سبزی و آلودگی ها حرکت مدنی را به راه انداخت که صد ها تن به منظور جلب توجه دولت و مسوولین به خیابان های ریختند.

در گاه قرار باشد، انتخابات در افغانستان در موعد معین تدویر گردید، یکی از دغدغه های اصلی و عمده مردم که کاندیدان باید در برنامه های کاری شان در نظر داشته باشند موضوع حفاظت محیط زیست و رهایی از وضعیت اسفبار و بحران محیط زیستی کنونی است، در غیر آن انتحار خاموش با گذشت هر روز جان تعداد کثیری از هموطنان ما را بدون اینکه متوجه شویم خواهد گرفت.

در شرایط کنونی برای رهایی از مشکلات کنونی مسوولیت تمام مردم افغانستان به خصوص باشندگان شهر کابل است که در کنار دولت بیآیستند و با آنها همکاری نمایند، در صورتیکه دولت این ظرفیت را ندارد، این حق مردم که دولت را متوجه مسوولیت هایش در راستای حفظ محیط زیست نماید.

چنانچه اصل اول اعلامیه ی کنفرانس سازمان ملل متحد بر باره ی محیط زیست در سال 1972 در مورد حق چنین صراحت دارد " انسان از حقوق بنیادین برای داشتن آزادی، برابری و شرایط مناسب زندگی در محیط زیستی که به او اجازه ی زندگی با حیثیت و سعادتمندانه را بدهد، بر خوردار است".

در ماده 11 پروتکل الحاقی به کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر در سال 1988 چنین ذکر شده است" هر فرد حق دارد، در محیط زیست سالم زندگی کند".

بناً برای گرفتن این حق که فراهم آورنده ی آن مسوولیت دولت است، خود شهروندان در قدم اول نقش عمده و اساسی دارند تا کم کاری و ضعف مدیریت دولت را بر ملا ساخته و توجه مسوولین را به عملی ساختن  و تطبیق برنامه های موثر و کار آ معطوف سازند.