سید همایون شاه عالمی
وقار
از دیر باز میخواستم تحت عنوان (وقار) مضمونی بنویسم بنا بر کمبود زمان موفق نمیشدم، ) Dignity) حالا که فرصت مساعد است خواهان تحریر این موضوع هستم. کلمۀ وقار و یا در حقیقت عربی میباشد که در ردیف کلمات چون: کرامت، جلال ، منزلت و صنف قرار میگیرد؛ و اما در پارسی دری نیز همین کلمه با همین معانی معمول است. و شخص با وقار به معنی متکبر نیست بلکه به شخصی اطلاق میگردد که کرامت انسانی و عزت نفس خویش را بخاطر حرص و هوس پایمال نمی سازد. و صاحب کرامت و شخصیت بوده هرگز به هیچ قیمتی راضی نخواهد شد که کرامت و وقار انسانی اش خدشه دارد شود.
شخص با وقار هرگز احسان را رایگان نمی پذیرد و اگر از قضا شخصی با وی احسان نماید فوراً در سدد تلافی شده و آخرین کوشش هایش را برای جبران بکار میبرد.
ژاله ام هر گز ندارم تاب احسان کسی آب میگـردم اگر از خاک بر دارند مرا
شکستن وقار و کرامت انسانی مانند شکستن یک شیشه است که ترمیم ناپذیر میباشد، و اگر خدای ناخواسته وقار انسان شکست و انسان به شکستن کرامت خویش عادی شد آهسته آهسته شخصیت و ارزش خود را در اجتماع بکلی از دست میدهد، و دیگر دستش به پیش همگی دراز و زبانش همیشه کوتاه میماند.
صائب تبریزی میفرماید:
دست طمع که پیش کــــسان میکنی دراز
پل بسته یی که بگذری از آبروی خویش
همین شاعر جای دیگری میفرماید:
دیدۀ حرص محالست شود سیر بخاک
دام در زیر زمین هم نگران می باشد
و صائب تبریزی نیز می فرماید:
آن شنیدستم که در صحرای غور
بار سالاری در افـــتاد از ســتور
گـــفــت چــــشم تنگ دنیا دار را
یا قـــــناعت پُرکند یا خاک گـــور
اگر متوجه شده باشید من نا خودآگاه از مضمون وقار داخل موضوع حرص و نفس شدم و جالب است که این موضوعات بی ارتباط نیستند، نفس ابعاد گسترده و متعددی دارد و فقط مادیات و اشیای عینی نیست بلکه تمام حدود خواست ها و طمع و توقعات خود خواهی های انسانی را دربر میگیرد.
حضرت ابوالمعانی بیدل در غزل پائین کلمات (طلب کن) را ریف قرار داده و (طلب مکن) را توصیه نموده است ، توجه کنید:
از دیده ســــــــراغ دل دیوانه طلب کن نقش قدم نشه ز پیمانه طلب کن
از پهلوی دل شعله خرام اند نَفَس ها ای اشک تو هم آتش ازین خانه طلب کن
دلها همه خلوتکدۀ جلوۀ ناز اند از هر صدف آن گوهر یکدانه طلب کن
طوفانکدۀ جوش ِ محیتست سرابت از لفظ خود آن معنی ِ بیگانه طلب کن
ای الفت ِ آبادی ِ موهوم ِ حجابت آن گنج نهان نیست، تو ویرانه طلب کن
عمریست بیادش همه تن یکدل ِ چاکیم چون صبح ز آئینه ی ما شانه طلب کن
افسون ِ روانی بلدِ جرئت ِ ما نیست اشکیم زما لغزش مستانه طلب کن
سرجوش تماشاکدۀ محفل ِ رنگیم ما را ز همین شیشه و پیمانه طلب کن
عالم همه در پرتو یک شمع نهانست این سرمه ز خاکستر پیمانه طلب کن
مردی ز سرو برگ غرور است بریدن گر اره شوی ریزش دندانه طلب کن
بی کسب قناعت نتوان یافت دل ِ جمع از بستن ِ منقار ِ طلب، دانه طلب کن
تا مرگ فسون ِ من و ما مفتِ شنیدن تا خواب ز خویشت بَرَد افسانه طلب کن
تهمت قفس ِ الفت ِ وهمیست دل ِ ما این شیشه هم از طاق پریخانه طلب کن
(بیدل) رقم صفحۀ ما بیخبری هاست رو سر خط تحقیق ز فرزانه طلب کن
هر چند مضمون مطلوب (وقار) است ولی با نوشتن این غزل میرزا بیدل که در حقیقت قصد نوشتن فقط یک بیت آنرا داشتم کارم را آسان کردم و یا بهتر بگویم این بزرگمرد ادبیات و پژوهشگر معانی کارم را آسان ساخت؛ حضرت بیدل در غزل زیبایش کلمات مترادف جالبی را گنجانیده؛ مانند: طلب، سراب ، موهوم ، حجاب، گنج ، ویرانه، سرمه ، خاکستر، غرور، ریزش دندانه اره ، مفت ِ شنیدن ِ ما و من، شیشه و طاق، بیخبری ها و مهمتر از همه ؛ بستن منقارِ طلب.
بزرگان همه مکرر نوشته اند که مال و جاه و حتی جان ماندگار نیست و آنچه ماندگار است پاره یی از اعمال ِ نیک و نمودی از خصلت آدمیت و شماری از یاد بود های نیکو میباشد. ازین باعث واقف لاهوری شاعر شیرین سخن میگوید:
بتان ز بسکه به دل خانه کرده اند مرا
به رب ِ کعبه، که بتخانه کرده اند مـرا
کجا رَوم به که گویم خورد سالـی چند
خرابِ بازی طفــــــلانه کرده اند مرا
مراد من از نوشتن این مضمون نیز شرح برتریت حفظ وقار و کرامت انسانی بر بدست آوردن مادّیات و مقام و جاه ظاهری است، که متأسفانه امروز در وطن عزیز ما همین وقار و کرامت هر روز بخاطر بدست آوردن خواهشات نفسانی میشکند و پامال میگردد.
امروز دست پیر و جوان و مرد و زن و دارا و نادار همه دراز و زبانها کوتاه اند. چنان بی پرده دست طمع دراز است که گویی دیگر غیرت و شهامت مرده است. چه شد آن غیرت ها؟ آن زمانی که یک جوالی بوجی ِ وزین آرد را می آورد و نَفَس زنان داخل خانه میشد و وقتی میگفتی بسیار خسته هستی بنشین برایت چای بیاورم! میگفت: نه زنده باشی تشکر کار دارم باید بروم پشت کار و غریبی، چه شد آن روز ها که وقتی به نانوا 10 افغانی بیشتر داده بودی تا نیم کوچه دوان دوان و نفس زنان خودش را رسانیده و پولت را مسترد میکرد. چه شد آن زمانها که وقتی کوچکترین خیرِ تو به کسی میرسید شخص مقابل نیز حیران بود تا به چه سرعت به اصطلاح دَین را ادا نماید و متقابلاً عملی بالمثلی انجام بدهد.
امروز در کابل دهن همگی برای گرفتن خیرات باز است و هرگز سیر نمیشود، دیگر به سر هیچ زبانی شکر نمی آید ، دیگر کسی شاکر خداوند نیست همه چیز ها یاد مردم رفته دیگر کلمۀ خداوند را با کلمۀ (پول) عوض کرده اند. دیگر همان غیرت و همّت مُرده است، باید اشک بریزیم؛ تعمیر ها و آبادی ها و بلند منزل ها و جاده های وسیع و پارکها و شهر و شهرکها و هوتل های بزرگ بوجود آمده وسایط و موتر های قیمتی و البسه و لوازم عصری در شهر کابل بسیار زیاد شده و سهولتهای متعددی ایجاد گردیده و ادامه خواهد یافت، اما در مقابل صفا و صمیمیت و سلّه رحمی و انسانیت و بردباری و حلم و وقار و دلسوزی و ترحم و رواداری و احسان و جوانمردی محسوس نیست و کمتر بچشم میخورد.
در دیوان کمال خجندی بیتی را خواندم:
گفـــتۀ از ما نگهدار آبروی خود (کمــال) خاک ِ کوی تست آب ِ رو نگهدارم به چشم
یاد تان هست زمانه های آرامی و سالهای قدیم زمانیکه سر ِ چاشت تصادفی خانۀ اقارب میرفتیم و متوجه میشدیم که آنها نان چاشت را خورده بودند و هرچه اصرار میکردند نان میخوری میگفتیم نه من نان خورده ام. یاد تان هست آن زمانها اگر یکی از اقارب در روز عید میخواست بما پولِ عیدی بدهد ، مانع میشدیم و میگفتیم نخیر تشکر در حالیکه پول هم نداشتیم. امروز برعکس است همچون چوچه های نو از بیضه سر کشیده دهانها باز اند و هر کس به قدری طلب میکند و نمی شرمد و خجالت و آبروی نیز در کار نیست. توجه کنید درین ابیات انوری ابیوردی:
سایۀ حلم بر زمین افـــــگند گوهر خاک از وقار گرفت
--------------------------
کوه را با طلایه ی حلمت گشته قایم جهاد های ِ وقار
--------------------------
زمین پیش ِ وقار نو مجَوَف جهان پیش ِ کمال ِ تو محَقَر
و از حضرت ابوالمعانی است که:
وقارِ پیری از گردون مجــــوئید
که طفل ِ عاشق ِ دامن سواریست
وباز هم از میرزا بیدل:
عجزم از وضع خود سری واداشت
ناتوانی وقــــــــــــــــــــــار را مانَد
و از حضرت سنایی است :
در قمار ِ وقــــــار بنشینیم
خویشتن جبرئیل ساز کنیم
و در دیوان شاه نعمت الله ولی:
پادشاهــــی تمام دانایی
سروری با وقار میبینم
از صائب تبریزی است :
بحر بی لنگر ِ حوادث را
لنگــری از وقار بایستی
و از عبید ذاکانی است که:
خسرو تاج بخش تخت نشین
شاه دریا نوال کوه وقــــــــار
و حضرت جامی (رح) میفرماید:
شاه باید که بردبار بوَد
در سخن صاحب ِ وقار بوَد
و باز میفرماید:
کوه نشسته به مقــــام وقار
یافته در قعدۀ طاعت قرار
اوحدی مراغی میگوید:
رقم ِ << هو>> ست حلقه ای ، که در او نقد عـــــــــــــــــــزت کشند و جنس وقار
مردن انسان به که وقارش بمیرد درینجا اوحدی تصویر نهایت زیبای را از عظمت وقار و عزت ترسیم نموده ، و اینک ابیات دیگری از همین شاعر:
که درین خانه بی وقار شوی اندران خانه شرمســـار شوی
گــــر نمانی نه در شمار شوی ور بمانی نه کم وقــــار شوی
اگر متوجه شده باشید زمانیکه میخواهید پیرمرد و یا پیر زنی را کمک کنید اباء میورزد و بعضی ها فکر میکنند از پیری و کهولتش میخواهد انکار کند، اما چنین نیست در حقیقت وقارش اجازه نمیدهد تا شما برایش احسان کنید. اما اگر من به پیری برسم و جوانی بخواهد مرا کمک بکند حتماً میگذارمش و در مقابل برایش دعای خیر میکنم تا کمک او با دعای من تعادلی بوجود بیاورد، زیرا خودم دوست دارم به بزرگان و کهنسالان کمک کنم و از کمک کردن برایم خوشی بدست می آید.
در دنیای غرب متوجه شده ام که جوانان بسیاری از وقار و عزت برخوردار اند ، حتی کرایه خانه ندارند و زمانیکه والدین شان در سدد کمک کردن سراغ شان می آیند راضی نیستند به آسانی کمک ها را بپذیرند و این مسئله در عموم است، البته هستند آنهای که از پدر و مادر بی نهایت استفاده میکنند. اما متأسفانه در جوامع شرقی و مخصوصاً کشور ما تمام داشته های پدر و مادر را فرزندان از آن خود و حق مُسلَم خود میپندارند. و دیده ام آنهایی را که حق مادر پیر و یا پدر ریش سفید خود را با نهایت دیده درایی میخورد و هرگز حیا نمیکند و خود شانرا را صاحب وقار میدانند در حالیکه بر علاوه وقار وجدان نیز ندارند.
و آنهایی که در ایالات متحده امریکا و اروپا ، توانایی کار را دارند و زمینه کار نیز برای شان مساعد است، ولی کار نمی کنند و دست شانرا به دولت دراز میکنند نیز وقار خویشتن را کشته اند و آبروی خویش را دانسته و ندانسته ریخته اند، زیرا پول سوسیال پولی است که از زحمات شخصی دیگری اندوخته شده و کسی دیگری عرق ریخته و تأدیه نموده و دیده ام اکثر کسانی که خود شانرا بیمار انداخته و پول سوسیال سکیوریتی دریافت میکنند به امریکا دشنام نیز میدهند یعنی نمک حرام نیز هستند.
آبیست آبرو که نیاید بجـــــــــــــوی باز از دیده خون بریز و مریز آبروی خویش
قدر احسان را دانستن انسانیت است و نمک را خورده و در نمکدان شاشیدن بدتر از حیوانیت است، چند روز قبل یک فلمی امریکایی را که بر مبنای قصۀ حقیقی بود مشاهده میکردم و خلاصه آن این بود( سگی را کسی از جاپان به امریکا میفرستد و تگ و یا نشانی و آدرس از روی قفس سگک گم میشود ، دروازه قفس باز میگردد و سگک سرگردان میگردد و بلاخره شخصی آنرا می یابد و میبیند روی گردن بند آدرسی نیست، بسیار میکوشد موفق به دریافت صاحب آن نمیگردد، آنرا خانه میبرد. خانمش خلاف نگهداری آن سگک است ولی این مرد به اصطلاح مشتی زده و با لگدی بند مانده ؛ میبردش در آن جایی که سگها را نگهداری میکنند تا اگر کسی این سگک را برده و مراقبت کند ولی این کار نیز صورت نگرفته و زندگی سگک به خطر می افتد.
هر روز سگک نزدیک خط ترین رفته و انتظار صاحبش را کشیده و با او یکجا خانه می آید. از قضا این مرد نیز بیمار میشود و بالاخره میمیرد ولی آن سگک از بیماری و مرگ صاحبش بی خبر است و هنوز هم روزانه درآن ساعت معین به ایستگاه قطار آهن رفته و انتظار می کشد روز ها میگذرد بهار ها مبدل به تابستان و خزان و زمستان شده و گردش ادامه می یابد و ده سال تمام این سگک به ایستگاه میرود تا آن مردی را بدرقه کند که با وی احسان نموده ولی آن مرد پیدا شدنی نیست. بالاخره خانم همان مرد روزی ازآن ایستگاه گذشته و متوجه میشود که سگک انتظار است، بزودی درمی یابد که ده سال است که این موجود با وفا هر روز می آید و انتظار میکشد – سگک را با خودش خانه برده و مینوازد.)
خواننده محترم میخواهی بخند و میخواهی بالای من قضاوتی کن که چرا یک قصۀ عادی را با چنین شرح و فر مینویسم ولی به نظر من کرامت و وقار و وفای این سگک ستودنی و ناسپاسی و دست درازی و دزدی ِ بعضی مردمان نابخشودنی و قابل تقبیح میباشد.
توجه شما را به چند بیتی که در بارۀ آبرو از شاعران بزرگ نگاشته شده جلب میکنم:
از صائب تبریزی:
به آبرو ز حــــــیات ِ ابد قناعت کن که خضر وقت بوَد هر که آبرو دارد
--------
بی آبرو حیات ابد زهرِ قاتل است ما آبرو به چشمۀ حیوان نمی دهیم
و این هم بیتی از فخرالدین عراقی:
ز بهر آبرو یک رویه کن کار که آنجــا آبرو ریزد دو رویی
قاآنی میگوید:
گر به قــــدر آنکه آب آورد یابد آبرو آبرو جایی نمانَد بلکه در رخسار ِ یار
از ابوالمعانی بیدل:
(بیدل) از آبرو گذشتن نیست از حیا غافلی عرق دریاست
-------
گوشه دامن قناعــــت گیر خاک این وادی آبرو دارد
-------
از رفتن آبرو خبر گیرد هر جا اظهار مطلب آمد
از خواجوی کرمانی است که:
همچو خواجو ز خاک میخانه آبرو اکتــــــساب خواهم کرد
از حضرت سنایی است که:
مهتران بهـــرِ آبرو روبَند خاک ِ درگاه ِ او به پیشانی
و حالا مترادف با همین مسائل مسئله عزت نفس است که ابیاتی تقدیم شما میدارم:
از پروین اعتصامی:
عزت ِ نفس دون، مجـــو پروین کین سیه رای گمره و رسواست
از سلمان ساوجی:
دلا به عزّ قناعــــــــــــت بسازو عزت ِ نفس که بار منت ِ احسان ِ هر گدا، خوش نیست
در کلیله و دمنه نیز آمده (... و فايده در تعلیم حرمت ذات و عزت نفس است ، پس تعليم ديگران ، که اگر بافادت مشغول گردد و در نصيب خويش غفلت ورزد همچون چشمه ای باشد که از آب او همه کس را منفعت حاصل می آيد و او ازان بی خبر..........)
سید همایون شاه (عالمی)
20 نوامبر 2013 م
هیمارکیت – ورجنیا
ایالات متحده امریکا
بالا
بازگشت