د ستگیر نا یل
( ر قیب )
د ر گستره ء فر هنگ ، ا د ب و سیا ست د ر معنی « رقیب » ، د ر فر هنگها ا مده ا ست : « رقیب، به معنا ی نگهبا ن ، پاسبا ن ،
نگهدا رنده ، موا ظب منتظر و د ر ا صطلا ح ا د بی د و شخصی که به یک چیز یا یک تن ما یل وعا شق با شند، هر کدا م را رقیب گو یند. همچنا ن کسیکه میا ن عا شق ومعشوق ، سر گر م تو طیه با شد. رقبا و رقیبا ن ، جمع ا نست. » و رقا بت و رقیب به معنی چشم د ا شتن برچیزی
همچشمی کر د ن و چشمدا شت هم ا مده ا ست.
چشمدا شتن ، یعنی تو قع دا شتن ، ا مید بر د ن ، طمع وحر ص ؛ وهمچشمی ، یعنی برا بری کر د ن ، خود را همسا ن وهما نند دا نستن . مثلا همچشمی د ر لبا س پو شید ن ، د ر غذا خوردن د ر پو لدا ری وثر وت ا ندو زی ، د ر سیا ست وقد رت طلبی ؛ د ر غصب ما ل ودا را یی مر د م ...
د ر فر هنگ وا ثا ر بد یعی ، وا ژه ء « رقیب » بیشتر د ر ا ثا ر شا عرا ن بزرگ فا ر سی چون سنا یی ، عطا ر ، مو لا نا ، سعد ی ، حا فظ ، کما ل خجند ی و ... به معنا ها وتعبیر ها ی متفا وت بکا ر بر ده شده ا ست. حضرت حا فظ ، « رقیب » را ( د یو سیرت ) خطا ب کر ده و ا ز فتنه ء ا و، به خدا وند پنا ه می جو ید :
_ زرقیب د یو سیر ت، به خدا ی خود پنا هم مگر ا ن شها ب ثا قب ، مد د ی کند خدا را
د ر جا ی د یگر، « رقیب » متکبر وخود خوا ه را ( گد ا ) خوا نده وا ز خدا خوا سته ا ست که هیچگا ه گدا را معتبر نسا زد :
_ د ر تنگنا ی حیر تم ا ز نخوت « رقیب » یا رب مبا د ا نکه گدا ، معتبر شود !
حا فظ، همنشینی « رقیب » ومحرم را ز شد ن ا و با محبو بش را مو قتی و گذ را می دا ند :
_ من ا ر چه د ر نظر یا ر ، خا کسا ر شد م « رقیب » نیز چنین محترم نخوا هد ما ند
و د ر جا ی د یگر ا و را ( ا ر با ب کینه ) میخوا ند که غم حبیب ، نبا ید به « رقیب » ، گفته شود وا ین را ز با ید نهفته بما ند :
غم حبیب ، نها ن به زگفتگوی « رقیب »
که نیست سینه ء ا ربا ب کینه ، محر م را ز
وبا ز می فر ما ید که برا ی روشن شد ن د یده ء خو نبا ر من ، گرد راه دو ست بیا ر که چشم « رقیب » ا ز حسد کو ر شود :
_ گر د ی ا ز رهگذ ز د و ست ، به کوری « رقیب »
بهر ا سا یش ا ین د یده ء خونبا ر ، بیا ر
د ر بکا ر برد وا ژه ء « رقیب » د ر شعر فا ر سی خوا جه کما ل خجند ی ، بیش ا ز هر شا عرد یگر بیشتر ین ا ستفا ده را کر د ه وا نرا به تعبیر ها ی گو نا گون بکا ر برد ه ا ست:
_ گر گو یی ا م کما ل، زمن حا جتی بخوا ه
گو یم : « رقیب » ، ا ز سر کو ی تو د ور با د
ویا :
مرا د هر د و جها ن یا فتم به د و لت د و ست
د می که یا فتم ا ز محنت « رقیب » ، خلا ص
شا عری د ر تقسیم ا ر زش ها وجها ن وجا نا ن ، با « رقیب » کنا ر ا مده ا ظها ر موا فقت میکند و حا ضر میشود ا نرا با هم بر درا نه تقسیم کنند :
_ برا د را نه بیا قسمتی کنیم « رقیب »
جهان و ا نچه د ر او هست ا ز تو، یا ر ا ز من !
ا ما بر ای خود بهتر ین ا ر زش وخو بی ، یعنی ( یا ر ) را ا نتخا ب کر د ه ا ست، جها ن خو بیها و محبت و عشق و دو ستی و د و ست د ا شتن را . ا بر قد رت های عصر ما نیز زما نی ا ین جهان پر تنش وبو قلمو ن را بین خود به بلو ک شرق وغر ب ( سو سیا لیزم و ا مپر یا لیزم ) ، تقسیم کر ده بو د ند . وبا دا د ستد کشور های فقیر ، ا متیا زی بیکد یگر می دا د ند ومی گر فتند . وملت ها وکشور های فقیر ، ولی دا را ی ذ خا یر غنی را گرو گا ن گر فته بو د ند. وبا ا ین سیا ست ها، میخوا ستند جها ن را زیر نگین وفر ما ن خود دا شته با شند. د ر ا ین رقا بتها یکی ( ا مر یکا و متحد ین غر بی ا ش ) پیروز شد ند . و د یگری ( شوری و ا قما ر ا ن ) ا ز هم فرو پا شید. وحا لا ا مر یکا ست که سلطا ن جها ن وبی رقیب است وهر چه د لش خوا ست، میکند. کلا ه شا هی وخسروی یکی را میگیرد وبر سر د یگری می گذا رد. وحتی شخصیتی مانند کرزی را جا یزه ء صلح مید هد و پیروا ن مقتد ا صد ر(عراق ) را که بخا طر ا زا دی میهن شا ن می رزمند ، « ملیشه ! » میخوا ند و کشوری مثل فرا نسه و شخصیتی ما نند نلسن ما ند یلا هم ا گر مخا لفت با جنگ را کنند، به لحا ف ا ر تبا ط با ا لقا عده وترو ریزم ، می پیچا ند! چنین ا ست نتیجه ء جها ن یک قطبی ویکه تا زی قد رت های خود کا مه و بی « رقیب » د ر قر ن بیست ویکم !
( گل د ربرو می د ر کف و معشوق ، به کامست سلطا ن جها نش به چنین روز، غلا مست)
شا عری ، نا بو د ی « رقیب » خود را ا ز خدا چنین ا رزو می کند :
_ « رقیب » گفت : که ا فتا ده ا م ، مرا بر دا ر
د عا ش کر د م و گفتم : خدا ت ، بر دا ر د !
« خدا ت بر دارد، یعنی نیست شوی ، مر گ، نصیبت شود. د ر گفتا ر روزا نه هم ا گر کسی را دعای بد کنیم ، میگو ییم : « خدا بر دا ریت ، خدا ، بگیریت، خدا بزنیت و ... »
د ر بیت های زیر، « رقیب » به معنی عا شق وحر یف عشق ا مده :
_ نیرنگ ها به کا ر ز د م تا « رقیب » ر فت طا لع ببین که پیشتر ا ز وی حبیب رفت
_ مگــــــــــر خد ا ز رقیبم ، تر ا جد ا بکند عجب خیا ل خوشی کرده ا م، خدا بکند !
سعد ی شیرا زی ا ز « رقیب » که به معنا ی عا شق و حر یف عشق ا مده بیت د لنشینی دا رد :
شمع را با ید ا ز ا ین خا نه برون بر د ن و کشتن تا که همسا یه ندا ند که تو د ر خا نه ما یی
کشتن شمع، چه حا جت بو د ا ز بیم « رقیـــــبا ن پر تو حسن تو گوید که تو د ر خا نهء مایی
رقیب ، رقبا و رقا بت کر د ن میتوا ند ا بعا د گو نا گون دا شته با شد. ما نند : ر قا بت ا قتصا دی ، فر هنگی ، سیا سی و ا جتما عی . مثلا : رقا بت د و سیستم بزرگ جها نی و جنگ سرد که میان ا بر قد رت ها وجود د ا شت ، رقا بتهای با نکی وتجا رتی وما ر کیت های ا زا د ، رقا بتهای علمی وفنی،
وفر هنگی وتکنو لو ژیکی د ر عر صه کمپیو تری و انتر نتی و .. رقا بت سیا سی برا ی رسید ن به قد رت و تطبیق ا هدا ف ا سترا تژِیکی ، رقا بت ها ی ا نتخا با تی بر ای رسید ن به ا ر گا نها ی عا لی و تقنینی و غیره. بگو نه ء مثا ل : هم ا کنو ن د ر ایا لا ت متحد ه ء ا مر یکا میا ن حز ب دموکرا ت
ها وجمهوری خوا ها ن ، مبا رزه و رقا بت ها ی ا نتخا با تی برا ی رسید ن بمقا م ریا ست جمهوری ا دا مه دا رد. د ر ا فغا نستا ن نیز، شخصیت های ا فغا نی بر ای رسید ن بقد رت سیا سی و تطبیق ا هدا ف خود د ر رقا بت شد ید ا نتخا با تی ، صف ا را یی کر د ه ا ند. که بقول ا بن حسا م هر وی، « تا یا ر ، ( ا مریکا ) کی را خوا هد و میلش به کد ا م ا ست !! »
رقا بت و ر قیب بو د ن میتوا ند نا سا لم وزیا ن ا ور هم با شد. مثلا : رقا بت د ر ا ذ یت وا زا ر مر د م ، چو ر و غا رت ا موا ل ودا را یی ها ی ا فر ا د ، بد لیل متعلق بو د ن ا نها به قو م و مذ هب و ا قلیت ها ی ملی ؛ رقا بت د ر تصر ف و کنترو ل محلا ت و منا طق بخا طر گر فتن ا متیا ز ها ی سیا سی و یا منفعت های ا قتصا دی که متا سفا نه طی دو دهه جنگ د ر ا فغا نستا ن میا ن ا حزا ب وگرو ها وتنظیم های جها د ی وسیا سی رخدا ده وا ین کشورفقیر وجنگ زده را به تلها یی ا ز خون و خا کستر ، مبد ل نمو ده ا ست. هم ا کنو ن د ر ا فغا نستا ن میا ن کا ند ید های ریا ست جمهوری د ر ا نتخا با ت قر یب ا لوقوع ماه میزا ن نو عی رقا بت نا سا لم د ر حا ل جر یا ن ا ست و هر کا ند ید ا ز ا بشخور ها ی قو می ومحلی ا ب میخورد و رییس دو لت
ا نتقا لی که حما یت ا مریکا یی ها ر ا هم پشت سر خود دا رد ، موا زنه رقا بت را بنفع خود تغییردا ده ا ست. و ا ینجا ست که شعا ر های د مو کرا سی وعدا لت ا جتما عی را زیر سوا ل می بر د ..
ر قا بت های سا لم هر چند سبب پیشر فت درعرصه های مختلف اقتصا دو فر هنگ وتخنیک و ا مو زش و پر ورش میشود، و د ر سیا ست ، یکی ا ز مظا هر د مو کرا سی هم ا ست .ا ما نه د ر عشق و محبت ونه د ر سیا ست، هیچکد ام ا ز « رقیب » د ل خو ش ند ا رند :
گر د یده فسر ده ، محفل ما تا پا ی ر قیب کلفت ا مد
بالا
بازگشت