گِل برای درمسال

نویسنده : جمعه خان صوفی

بر گردان محمد قاسم آسمایی

 

بخش شانزدهم

16 جون 1976: سفیر اخیر بوتو افواهات، مخالفت ها، خوشحالی ها، خوشبینی ها، وبدبینی های زیادی را در قبال داشت. سفر او واقعه مهمی در منطقه است.  آنها [سفارت شوروی] در مورد خواستار معلومات هستند. براساس معلومات ما طرف افغانی گفته است:

1.     مذاکرات در فضای دوستانه صورت گرفته است.

2.     بوتو خلاف توقع، دارای انعطاف زیاد بود و نورم ها را رعایت میکرد.

3.     برای مذاکرات آینده فضا مساعد و دروازه باز است.

4.     هیچگونه فیصله قطعی صورت نگرفته است؛ تنها زمینه  ادامه مذاکرات مساعد گردیده است.  اینکه بوتو چه میکند و نتایج آن چه خواهد بود؛ آنزمان میتوان در باره داوری کرد. (طرف افغانی ما را از بعضی تفاهمات حاصل شده، بی خبر نگه داشته اند.)

30 جون 1976: صحبت های معمولی صورت گرفت. خواستار معلومات در موارد ذیل هستند:

1.     بعد از مذاکرات با بوتو چه معلومات تازه  در باره اقدامات وپیامدهای آن در مورد برخورد با ما وجود دارد؟

2.     ظفر ختک معاون سکرتر در دپارتمنت اقتصادی در وزارت مالیه کیست؟

3.     فهرست عناصر شریف، مترقی وارتجاعی مؤظف در وزارتخانه ها  ضرورت است.

4.     در برخورد حکومت با پشتونها و بلوچها، تغیر رونما شده است یا خیر؟

5.     چنین معلوم میشود که افغانستان به طرف غرب نزدیک میگردد.

14 جولای 1976:  معلومات و صحبت عام صورت گرفت. اطلاعات بشکل تحریری داده شد. در مورد ظفر ختک گفتم که از اودرزاده های اجمل ختک و فرزند حکیم خان باشنده قریه شیدو است. شخص مکار، چالاک و غیرقابل اعتبار است. هرچیز از او ساخته شده میتواند. کاملا امریکایی است و احتمال دارد با USIS  ارتباط خودرا حفظ کرده باشد.

4 اگست 1976:  هردو طرف در مورد نتیجه مذاکرات  داودخان و بوتو خوشبینی داشتند. البته افغانها بیش از اندازه خوشبین هستند زیرا بوتو درگیر مشکلات داخلی است و حتماً اقدامی خواهد کرد. به همین جهت داودخان در این ماه روندۀ پاکستان است. تا حال بوتو اقدام عملی ننموده است؛ احتمالاً رهبران را زمانی آزاد خواهد کرد که انتخابات نزدیک باشد وآنها نتوانند در ان اشتراک نمایند واگر اشتراک کنند بازنده خواهند بود.

افغانستان با ایران بسیار نزدیک شده است؛ اما گمان نمیرود که چهره ظاهری بیطرفی خودرا تغییر دهد وشامل RCD  شود.

کسینجر در صدد آمدن است تا در مورد کمک ها اطمینان دهد.

ما طرفدار یک حل شرافتمندانه هستیم که بر اساس آن نهضت بهره مند شود؛ یعنی قوای نظامی از بلوچستان عقب نشینی نماید، جبران خساره تادیه شود وعفوعمومی اعلان واجازه فعالیت سیاسی داده شود.

هرگاه بوتو صادقانه خواستار دوستی پاکستان با هند واتحاد شوروی باشد، ما به حیث یک نیروی سیاسی در صدد حمایت همچو پالیسی هستیم و درمورد باید بر اساس یک مفاهمه شرافتمندانه با بوتو کمک خواهیم کرد. در غیر آن به نفع ارتجاع و نظامی ها خواهد انجامید.

در افغانستان افواهات وشایعات زیادی پخش میشود ویک علت آن موجودیت فضای مختنق است که برای چنین شایعات زمینه را مساعد ساخته و این فضا سبب بهره برداری دشمنان داخلی شده و از آن بر ضد روسیه به پخش شایعات می پردازند.

18 اگست 1976: رئیس جمهور داودخان بعد از  اشتراک در کنفرانس کشورهای غیرمنسلک در کولمبو، دیداری از پاکستان خواهد داشت و در مورد زیاد در تشویش است؛ زیرا او احساس میکند که بوتو در صدد فریب است و سازش و تفاهم دشوار است. در صورت که تفاهم صورت نگیرد، مخاصمت ها ادامه خواهد یافت.

27 اکتوبر 1976: جریان دادن اطلاعات: ما مأیوس هستیم، رهبران ما میگویند که ما تنها در مورد سلب آزادی و رهایی تجارت نمی کنیم. پشتون  و بلوچ طور جداگانه مذاکرات نمیکنند. بوتو تا حال با رهبران ما در صدد مذاکرات نیست. البته نزد رهبران بلوچ، جرگه را فرستاده است و گفته است که  در صورت جدایی از پشتونها، هرچه در اختیار شما قرار خواهیم داد. بلوچها این شرط را نپذیرفته اند. پس ما متیقین هستیم که بوتو نمیخواهد در مورد مسئله سیاسی با ما مذاکره نماید و بر سرما تجارت صورت میگیرد.

چنین معلوم میشود که آنها (افغانها) درگیر سیاست وچالاکی بوتو شده اند. بوتو خواستار محو ما در داخل پاکستان است و در صدد تصرف مناطق قبایل وداشتن دست دراز در داخل افغانستان است. برای این منظور زیر پردۀ مذاکرات، در صدد تأمین منافع خود است. ما باور داریم که در چنین حالت مواضع بوتو مستحکم  شده و از آن برای قبولی فیصله های خود بهره خواهد گرفت. همین اکنون نیز برای تخریبکاران از پاکستان سلاح فرستاده میشود.

89 پناهنده بلوچ در شوراوک در حاشیه و 45 در دیگان آمده اند و اجازه رفتن به صفا برای شان داده نشد. چنین معلوم میشود که آهسته آهسته فضا را بری ما تنگتر میسازند.

در دیرکی جنگ صورت گرفت، و بمباری شده؛ به صدها مرد، زن وطفل کشته وقریه ها را ویران کردند ودر حدود دوصد پنجاه ـ سه صد ملیشه نیز کشته شد. جنگ هنوز خاموش نشده است، مردم در کوه ها هستند و مذاکرات رهبران شان با حکومت به نتیجه نرسیده است.

در بلوچستان جنگ ادامه دارد. در یک زد وخورد 5 افسر و 50 نظامی کشته شده است. حکومت قوای 60 هزار نفری را فرستاده است و در منطقه مری، مردم تحت فشار قرار دارند و بر سر آنها بمبارد ادامه دارد و مردم مجبور به مهاجرت شده اند. در روزهای اخیر میر سفرخان یک قوماندان دلیر ما در جنگ شهید شده است.

اینجا در افغانستان حکومت به طرف راست روان است وقانون جزای به شیوه فاشیستی و پولیسی را نافذ ساخته است. افغانستان در صدد تفاهم است، اما در پاکستان فضا برای تفاهم وجود ندارد.

این سوالات را مطرح ساخت:

1.      با CP  چه وچگونه  روابط دارم؟

2.     با کدام اشخاص خارجی ارتباط دارم؟

3.     ولی خان و دیگران، برای تأثیر گذاری بر مذاکرات داودخان، آیا کدام مشوره و پیام میفرستند و یا خیر؟

4.     تهیه لست اشخاص خوب و بد که بر اساس روابط ما در حکومت هستند.

5.     هرگونه اطلاعات و معلومات فوق العاده وغیرمعمولی در مورد تفاهمات بلوچستان، پشتونستان و افغانستان باید بصورت عاجل گذارش داده شود.

6.     اجمل صاحب چه وقت رونده خارج هستند؟

7.     رئیس جمهور چه وقت وبعد از چه مدتی وچگونه با اجمل ملاقات مینماید؟

8.     برخورد حکومت با شما چگونه است؟

9.      هرگاه کسی را به حیث عنصر سی آی  ای می شناسید، برای ما معرفی کنید.

ادامه دارد

 

++++++++++++++++++++++++++++

بخش پانزدهم

 تذکر کوتاه در مورد نویسند وفشردۀ بخشهای قبلی کتاب:

«"گِل برای درمسال" برگردان وتلخیص کتابی است به زبان پشتو با عنوان "درمسال له خټی" که توسط جمعه خان صوفی نگاشته شده ونویسنده آنرا "مجموعۀ از خاطرات و یادداشت ها" دانسته است.

جمعه خان صوفی در سال 1947 در اطراف شهر پشاور تولد و از سال 1973ـ1992 به حیث پناهنده در افغانستان زندگی کرده است. بخش عمدۀ محتویات کتاب "گِل برای درمسال" حاوی فعالیت های نشنل عوامی پارتی وسایر گروپ ها وگروهای مخالف دولت پاکستان، در داخل افغانستان وافشای کمکهای پولی، نظامی و سیاسی دولت های افغانستان با آنهاست. همچنان نویسنده فعالیت ها، مصروفیت ها وزندگی خویشرا در داخل افغانستان به تفصیل نگاشته است. او در سال 1982 با دختر محترم سلیمان لایق عضو کنگرۀ موسس حزب دموکراتیک خلق افغانستان، عضو بیروی سیاسی ومعاون حزب وطن، ازدواج نموده و رفیق، همنشین وهمراز شماری از بلندپایگان حزب ودولت جمهوری دموکراتیک افغانستان بوده وبه گفتۀ خودش با آنها "گپ وشپ" داشته است.

جمعه خان صوفی در سال (1972) طور مخفی وبشکل خاص از طریق افغانستان با همراهی سه نفر تبعه شوروی غرض آموزش های اختصاصی به شوروی رفته وبعد از ختم کورس دوباره به پاکستان برگشته است.

 جمعه خان بعد از آن تاریخ، روابط بلاوقفه، مستحکم وخاص با ادارات اطلاعاتی شوروی داشته ومنبع مهم خبرچینی وگردآوری اطلاعات برای آنها بوده وتحت حمایه آنها قرار داشته است.

جمعه خان صوفی، دو دهه با پول مردم افغانستان زیست و سراسر اروپا وآسیا را پل وگز کرد واز همه امکانات دولتی درسطح بسیار بالا برخوردار وصاحب خانواده وخانه گردید وبا سقوط دولت جمهوری افغانستان به گفتۀ نمک خورد و نمکدان شکست؛ با یک جمله: «اوس پاکستانی یم/ حال پاکستانی هستم» برهمه اخلاصمندی ها، نیکی های دوستان شخصی وخانوادگی وکمک های مردم بی حد وحصر حزب ودولت افغانستان خط  بطلان کشیده است.

قابل یاد آوری است که در برگردان کتاب، همیشه این نکته را در نظر داشته ام  که:

"نوشتن خاطرات یک جاسوس، نیز جز ماموریت اوست".

***

24 اکتوبر 1975: وقت کم بود. صحبت مختصری  در مورد سمتگیری افغانستان به جناح راست صورت گرفت. هم چنان در مورد قطع کمک های ما و وضع افغانستان و پاکستان بحث شد. چنین معلوم میشود  که آنها بیشتر مشتاق دریافت علل تحولات ارتجاعی در افغانستان و قطع شدن کمک ها به ما میباشند.

آنها همچنان در مورد انگیزه نشر مکاتبات بین بوتو وکورت والدهایم و داودخان وکورت والدهایم، آنهم بعد از مدت طولانی، خواستار معلومات هستند.

11 نومبر 1975:  آنها خواستار معلومات در مورد نکات آتی هستند:

1.     مطلب مربوط به ساواکی چگونه است؟ آمده است ویاخیر؟ محل زیست او در کجا است؟

2.     معلومات در مورد مکتوب متحدالمال صدارت در باره تحت نظر گرفتن نمایندگان کشورهای سوسیالیستی .

3.     پلان های نیروهای ارتجاعی وپلانهای دولت.

4.     موضعگیری تازۀ دولت در رابطه با پرچم وخلق.

30 نومبر 1975: اطلاعات به شکل تحریری سپرده شد. شنیدم که رئیس پودگورنی به کابل سفر میکند. امید است، این سفر نیک و مؤثر باشد.  او [کارمند سفارت شوروی] خواستار معلومات در مورد نظر وتصور حلقات گوناگون، گروپ ها، احزاب و مردم در مورد این سفر و دسایس مرتجعین شد.

9 دسمبر 1975: مانند گذشته، گذارش تحریری سپرده شد. من خواستار مشوره در مورد انتقال خویش  به لندن شدم. گفت که ما در مورد فکر خواهیم کرد.

23 دسمبر 1975: گذارش تحریری. این نکته واضح شده است که پودگورنی با رئیس جمهور در مورد مطالب داخلی نیز صحبت کرده است. بصراحت گفته شده که باید بر مردم اعتماد صورت گیرد وبرای نیروهای چپ امکانات فعالیت بیشتر داده شود. داودخان نیز از وضع عمومی تشویش نشان داده است. بطور عمومی سفر موفق بوده واهداف حاصل شده است.

رفتن من  به لندن، باب طبع آنها نیست و گفت که بودنم در اینجا بیشتر مؤثر است.

12 جنوری 1976: ملاقات طبق وعده.  مواد خاص برای اطلاعات نبود.  در مورد تقاضای او پیرامون تحلیل وضع  بین المللی، منطقه و داخلی نیز مطلبی وجود نداشت زیرا ما میخواهیم که نخست چنین مطالب بصورت جدی تحلیل وتجزیه شده و بران بحث صورت گیرد و سپس در اختیار آنها قرار داده شود. آنها نیز خواستار تحلیل وضع مستند بر حقایق هستند. درمورد انگیزه، هدف و چگونگی رفتنم به مسکو سوال نمود.

چنین معلوم میشود که دلچسپی آنها نسبت به ما بیشتر شده است؛ مخصوصاً در باره افغانستان بیشتر سوال مینماید. اینگونه دلچسپی، فعال بودن گویای مطلبی عملی است.

مطالبه تحلیل از جانب ما، نیز مطلبی جدی است و منظور از آن 

(1)  معلوم کردن نظریات ما است.

(2)  میخواهند مستند بر آن توجیه برای عملکرد خویش پیدا نمایند. 

(3)  و یا اینکه تنها میخواهند برای آینده معلومات را بدست آورند. 

(4)  یا اینکه مصمم به عملی هستند.

18 فبروری 1975: گذارش را برایش سپردم. زیاد در تشویش است. نمیدانم در چه فکر است.

17 مارچ 1976: مانند گذشته به گفته معروف: "همان مسجد وهمان ملا". مطالبه اطلاعات در مورد افغانستان، پشتونستان و بلوچستان.

7 اپریل 1978: حسب معمول دادن اطلاعات. موضوع خاصی نبود.

28 اپریل 1976: ملاقات بسیار کوتاه بود. من گذارش تحریری نداشتم. تنها در مورد سفر اجمل صاحب به خارج صحبت کردم. وقت و کشور محل سفر هنوز معلوم نیست، من فکر میکردم که  در این مورد آنها دلچسپی خواهند داشت. اما آنها هیچگونه علاقه در باره نشان ندادند و من مأیوس شدم.

وقت ملاقات بعدی  19 ماه می و ساعت 8 تعیین شد ودر صورت ضرورت عاجل، ملاقات در نخستین جمعه هر ماه، پیشروی سینما بریکوت باید صورت گیرد.

19 می 1976:

(1)    گذارش تحریری مختصر در مورد محاذ انقلابی پشتونها وبلوچها که نیز نظر اجمل ختک تحریر شده بود.

(2)    اقدامات حسن نیت بین افغانستان و پاکستان. قطع یکجانبه پروپاگند ازجانب بوتو بعد از ملاقات وی با شاهنشاه ایران بعد از  سفر بوتو به ایران در راه برگشت از کنفرانس ازمیر. پیام غمشریکی وکمک به زلزله زدگان و سیلاب های اخیر و بالمقابل دعوت بوتو به غرض حل سیاسی مسائل. این گذارش تحریری سپرده شد. وی گفت که مبلغ یک میلیون دالر کمک بوتو به زلزله زدگان و آسیب دیدگان سیلابها توسط ایران داده شده بود.  

(3)    آنها نیز از وضع موجود در تشویش هستند. معلوم نیست که بعد از آمدن بوتو به کابل، سرنوشت پشتونها وبلوچها و از جمله ما مهاجرین چگونه خواهد شد. رفقای شوروی در مورد خواستار معلومات هستند.

 چون وضع بحرانی است؛ لذا آنها برای ارتباط عاجل شفر را برایم دادند. بر اساس این شفر ساعت هفت و نیم صبح شخص بنام داکتر سلیم (نام شفری) برایم تلفون میکند، هرگاه ضرورت به ملاقات بود، من میگویم که هستم، در غیر آن اجمل برایش جواب میدهد که بیرون رفته ام. در همان روز ساعت هشت در محل تعیین شده ملاقات صورت خواهد گرفت.

2 جون 1976: معلومات تحریری اجمل ختک در مورد جنبش گوریلایی بلوچستان سپرده شد. در مورد سفر بوتو ونتیجه ملاقاتش با رئیس جمهور تشویش وجود دارد. آنها خواستار معلومات در موارد  آتی هستند:

1.     پشت پرده کی قرار دارد؟

2.     نتیجه آن چه خواهد بود؟

3.     پیامد مذاکرات برای ما چه خواهد بود؟ 

4.     اینجا خواهیم ماند و یا برگشت خواهیم کرد؟

5.     روی کدام نکات توافق صورت خواهد گرفت؟

6.     در داخل و خارج موافقین ومخالفین توافقات کی ها اند؟

7.     داودخان در موضع خویش باقی خواهد ماند یا چطور؟

8.     هردو کشور تا کدام سرحد، آماده تفاهم هستند؟

این سوالها بیان کننده تشویش ما نیز است. من برایش گفتم که هرگاه مذاکرات به نتیجه نرسد، دولت افغانستان نمیتواند در مورد برگشت ما هدایت دهد. زیرا چنین اقدام سبب ایجاد مشکلات داخلی برایش میگردد. هرگاه بوتو شرط برگشت ما را پیشنهاد کند، احتمال پذیرش آن وجود دارد. اما در این صورت نیز، عوامل متعدد چون افغانستان، پاکستان، نیپ و حزب کمونیست در مورد برگشت ما مؤثر خواهد بود.

اقدامات بوتو غیر قابل پیشبینی است؛ ما بالای او اعتماد نداریم. اینجا یک فیصله خواهد نمود و آنجا برای محو ساختن ما اقدام خواهد کرد.

ادامه دارد

 

++++++++++++++++++++++

بخش چهاردهم

 13 اپریل 1975: ملاقات براساس وعده قبلی. آنچه اطلاعاتی را که در مورد وضع پاکستان و پشتونستان داشتم، برایش بیان کردم. نامۀ ما عنوانی اعضای کانگرس امریکا را نیز برایش سپردم. نظر او در مورد اینکه نامه طولانی است و نمایندگان کانگرس فرصت خواندن آنرا ندارند؛ دقیق بود. مشوره او چنین بود تا پیوست این نامه، طور جداگانه ومختصر و به شکل جذاب عنوانی هر عضو کانگرس مطلبی جداگانه نیز نوشته شود. تاریخ ملاقات بعدی، 28 ماه می و ساعت هفت و نیم تعیین شد.

28 اپریل 1975:  طی صحبت طولانی، در مورد حالات بلوچستان، وضع عمومی پاکستان، تجمع رهبران نیپ ووضع افغانستان و مسافرت داوودخان به ایران اطلاعات دادم.

1. نظر او چنین بود که در وضع فعلی، شوروی خواهان تجزیه پاکستان نیست و نه امکان آن وجود دارد.
2. هند و ایران خواستار تجزیه پاکستان نیستند.
3. امکان مصالحه بین افغانستان و پاکستان نیست.
4. روسیه خواستار مصالحه است.
5. روسیه در مورد موجودیت امریکا در بحر هند و خلیج بلوچ، بیتفاوت بوده نمیتواند.

تاریخ ملاقات بعدی14 ماه می روز چهارشنبه ساعت 8 تثبیت شد. اما این ملاقات صورت نگرفت.

22 می 1975:

1.     در مورد میا شاهین شاه، سیدمختارباچا وافراسیاب  ورفتن دوباره افراسیاب صحبت صورت گرفت.

اطلاعات در مورد ملاقات با رییس دولت و نظریات و مشوره های او.

2.     حکومت پاکستان از خار باجور، قوای نظامی خودرا به امتداد 19 میل تا  کوتل "مرور" یعنی تا خط دیورند پیش آورده است.

3.     معلومات در مورد رهبران گوریلایی بلوچها مهرالله خان مینگل و میرگوهرخان معلومات داده شد

4.     در مورد مراد بلوچ که در اصل محمد بها بها و ماویست است؛ معلومات داده شد.

5.     در مورد رفتن رئیس جمهور به ایران ونتایج و پیامدهای آن

6.     در مورد کشتن شیرپاو

7.     ملاقات های رهبران نیپ.

8.     ملاقات ما با رهبران پرچم.  ملاقات بعدی تاریخ 8 جون، ساعت 8

 

8 جون 1975:

1.     خیرجان با رفقایش رسید.

2.     افراسیاب دوباره رفت.

3.     تثبیت گردید که مراد بلوچ در اصل محمد بها بها است.

4.     در پاکستان بانک ها ملی شد و تا حال اندازه  ومقدار معاوضه آن تثبیت نشده است.

5.      پنج شماره " پاکستان دموکراتیک" را برایش دادم.

6.     اردوی پاکستان در صدد تقرب به استقامت خط دیورند است.

7.     شاه محمد شاه وقمرالزمان راجپر از طرف جی ایم سید آمده اند. آنها خواستار وقت نشرات به زبان سندهی در رادیو افغانستان هستند؛ اما رئیس جمهور داود خان آنرا نپذیرفته است. البته ما به حیث حزب سیاسی آماده همکاری هستیم اما یک شرط این است که نظریات ما هماهنگ گردد.

22 جون 1975: امروز خلاف معمول به وقت معین رفتم،  اما اشتباه در محل صورت گرفت ومورد انتقاد قرار گرفتم. اطلاعات ذیل را دادم.

1.     قوای نظامی افغان بطرف باجور و خط دیورند حرکت کرده است.

2.     تلاش قوای پاکستان بر ای رسیدن به خط دیورند خاصتاً در وزیرستان از رزمک تا شوال.

3.     وضع بلوچستان.

4.     حالت افغانستان و موقف ما و آمدن اشخاص گوناگون.

5.     مشکلات ما.

6.     کمک به بلوچها و نوعیت آن.

7.      انفجار بن ها.

8.     موضوع ولی خان و نیپ.  تاکید زیاد بالایم صورت گرفت تا  در محل معین به وقت معین  حاضر باشم.

8 جولای 1975: به نسبت اینکه رفتن به منزلش نامناسب بود لذا در وسیله نقلیه و در جریان راه صحبت مختصری شد.  او [کارمند سفارت شوروی]  تقاضا نمود تا در آینده در مورد افغانستان، پشتونستان و پاکستان اطلاعات تحریری برایش بسپارم. و با اضافه با آن در مورد افراد مهمی و مقامات بالایی دولت که به منزل ما رفت و آمد مینمایند و ارتباطات آنها وسایر واقعات روزمره نیز برایش معلومات دهم.

من برایش گفتم که ما تصمیم داریم تحلیل از حوادث جاری را تحریر و سپس نظر شما را در مورد خواهیم گرفت. از این پیشنهاد خوشش آمد و در مورد موافقه نمود.

22 جولای 1975: اطلاعات قبلاً نوشته شده را برایش سپردم. فرستادن افضل وجمال سر براه شده و پاسپورت و اسناد آنها باید تا تاریخ 15 اگست آماده گردد؛ وقت کم است. امتحان افضل بتاریخ 5 اگست شروع میشود. فکر نمیکنم فامیل برایش اجازه دهد. ممکن ما ملامت شویم، در هرحال کوشش خواهیم کرد.

28 جولای: درباره چنین نوشته ام: فردا سینما میروم یعنی با رفیق شوروی ملاقات مینمایم، باید اطلاعات را انتقال دهم؛ در غیر آن رفتن بیهوده است. سوال این است که اطلاعات را از کجا بدست آورم؛ تمام اطلاعات نزد اجمل محفوظ است. با رئیس جمهور و بزرگان او ملاقات میکند و نتایج آنرا با من شریک نمیسازد. موقف من مانند سکرتر قابل اعتماد است که آنچه را هدایت میدهند؛ مانند یک سرباز اجرا مینمایم، جای برای بحث وجود ندارد و مانند یک رفیق با من برخورد صورت نمیگیرد. البته موضوع بی اعتمادی نیست؛ بلکه مناسبات بر اساس رشته مهتری و کهتری استوار است. زمانی که سوالی را مطرح میسازم، از مطلب طفره میرود و یا نمیخواهد با من صحبت کند. من این را بی اعتمادی گفته نمیتوانم زیرا آنچه را من طالب شنیدنش هستم، آنرا با افراد عادی نیز مطرح میسازد. این وضع قابل تحمل نیست. یا باید از ملاقات با رفیق [کارمند سفارت شوروی] صرف نظر نمایم و یا باید وضع تغییر یابد.

29 جولای 1975: دادن اطلاعات به شکل تحریری کار من را سهل ساخته است، اما این اطلاعات را من نزد خود ثبت ننموده ام. اما اطلاعات در مورد وضع افغانستان مخصوصاً پنجشیر، ارگون، لغمان، سرخرود، بتی کوت، اسمار، پکتیا و غیره حاوی فعالیتهای تخریبی بود. ممکن  رفتن برادرم و جمال نسبت حل نشدن مشکل پاسپورت صورت نگیرد.

11 اگست 1975: اطلاعات تحریری سپرده شد. در رفتن افضل و جمال مشکلاتی وجود دارد از جمله نبودن پاسپورت، لذا تکت ها باید کنسل گردد. حیف فرصت مساعد بود و از دست رفت.

19 اگست 1975: اطلاعات تحریری را تسلیم کردم.  او مشتاق این است که بداند آیا در اردوی پاکستان، امریکایی ها وجود دارد یا نه.

وقت ملاقات بعدی دوماه بعد (24 اکتوبر) تعیین شد. من باید حین ملاقات نشریه نیوزویک را در دست داشته باشم، زیرا احتمال دارد به عوض والنتین رفیق دیگری خواهد آمد.

ادامه دارد

 

+++++++

بخش  سیزدهم

 

20 نومبر 1974: ملاقات در وقت معین و محل معین. باید علاوه نمایم که برای هر ملاقات، وقت و کوچه/ سرک جداگانه تعیین میشد و از همانجا وی [کارمند سفارت شوروی] مرا به منزل خویش انتقال و بعد از داخل شدن موتر در داخل گاراژ از آن پیاده میشدم.

در مورد کسینجر معلومات کوتاهی که برایم داده شده بود، در اختیار او گذاشتم. معلومات چنین بود که با کسینجر هیچگونه فیصله صورت نگرفته، بلکه او جهت توضیح اهداف بوتو آمده بود.

در مورد وضع بلوچستان مبتنی بر سفر  ومعلومات (کماندیر) میرسفرخان برایش معلومات دادم. کتاب (مرمی به جواب مرمی) را برایش سپردم.

حالت موجوده پاکستان و وضع اقتصادی، سیاسی و بین المللی آنرا توضیح دادم و علاوه کردم که نسبت نبودن فشار لازم بین المللی تا حال بوتو بر مسند قدرت است و باداران بین المللی اش عوضی را تا حال برایش پیدا نکرده اند.

درمورد وضع داخلی افغانستان، قانون اساسی وحزب آن نظریات خودرا تشریح کردم. در مورد شمولیت  جوانان در پوهنتون پاتریس لوممبا، وعده دادند که میتوانند برادرم را بفرستند وگفتند در مورد سایرین نیز تلاش خواهد نمود.

چنین معلوم میشود که آنها تنها خواستار جمع آوری معلومات هستند ودر مورد کمک به تحریک ما و آینده آن دلچسپی ندارند.

27نومبر 1974: ملاقات در منزل. در مورد وضع عمومی پاکستان، بلوچستان سوال و جواب صورت گرفت. همچنان در مورد وضع مهاجرین بلوچ در افغانستان و سفر اجمل صاحب به قندهار در رابطه و ظلم و ستم در اثنای عملیات نظامی  و کمک ایران در عملیات برعلیه بلوچها وخصوصا کمک مالی آن مطالبی مطرح شد.

پاکستان تلاش نموده که در پشتونستان و بلوچستان کمپهای نظامی ایجاد و دستگاه های پرتاب راکت را جابجا سازد.

قبایل مخالف پیشرفت قوای پاکستان وساختن  سرکها در محل هستند. همچنان درمورد روزنامه نگار آلمانی  Werner Adam که امروز برای مصاحبه آمده بود؛ توضیح دادم. درمورد رفتن بردارم و جمال به روسیه غرض آموزش صحبت شد.

رفیق والنتین فکر میکند که بوتو از پالیسی خود منصرف نمیشود.  بیشترین دلچسپی او به بلوچستان و سوال ها نیز پیرامون آن است و برای پشتونستان ارزشی زیادی قایل نیست.

او در مورد سندهودیش نیز طالب معلومات شد و من در مورد رهبری، امکانات و محدودیت های آنها صحبت کردم. تاریخ ملاقات آینده دهم دسمبر تعیین شد.

10 دسمبر 1974: من رفیق را بتاریخ 8 دسمبر در جریان راه دیدم و او مصروفیت را بهانه کرد و تاریخ ملاقات آینده را 22 جنوری 1975 تعیین کرد.

22 جنوری 1975: جریان این ملاقات را ثبت ننموده ام.

14 فبروری 1975: ملاقات با والنتین. دروغ برایش گفتمکه شیرپاو را ما نکشته ایم. بلکه حکومت پاکستان کشته است تا مخالفین خودرا از صحنه دور سازد. دلیل آن مرگ مرموز عبدالحمید در پندی است که رادیو و اخبارها وضع آنرا اطمینان بخش دانسته بودند. بوتو بدون ثبوت و مدرک ما و افغانستان را متهم نموده است.

عزای ملی را اداره فدرال امنیت، قوای نظامی و پولیس سازماندهی میکند و همزمان آنها منازل ما و سایر مخالفین را چور و به آتش میکشند.

سایر مطالب را من تحریری به رفیق سپردم.

وی نظر وموقف دولت خودرا توضیح نداد؛ مگر گفت که ما هر نوع عمل دهشت را در هر کجا که باشد، محکوم مینماییم.

28 فبروری 1975: همان قصه کهنه و یکنواخت؛ معلومات دادن و هیچ نظر و تعهد را ارائه نکردن. 

14مارچ 1975: اینکه در این ملاقات چه واقع شد، من ثبت ننموده ام و نه در حافظه ام مانده است.

30مارچ 1975: ملاقات بر اساس پروگرام. در مورد سفر رئیس صاحب (سردار داوودخان) به هند، بنگله دیش و عراق و نتایج آن بحث صورت گرفت.

هندوستان:

ا. استقبال گرم از رئیس صاحب جمهور بعمل آمد.

ب. هند از ناحیه بلوچستان تشویش دارد.

پ.  هند نسبت به دوستی ایران مطمئن است.

ت.  هند تصور میکند که بوتو در صدد حمله نیست.

ث. بوتو شخصیت بی اعتبار است. هر عمل میتواند از او سر زند.

ج. در صورت تجاوز پاکستان بر افغانستان، هند به افغانستان کمک خواهد کرد.

ح. هند برای رئیس جمهور گفته، آنچه را که شما خواسته باشید ما انجام داده میتوانیم.

بنگله دیش:

بنگله دیش درگیر مسایل داخلی خود است و توانایی اینرا ندارد که کمک مادی نماید. البته کمک اخلاقی و سیاسی را از افغانستان  دریغ نخواهد کرد.

عراق:

ا. در عراق از رئیس صاحب جمهور استقبال گرم بعمل آمد.

ب. عراق آماده کمک به افغانستان است.

عراق در مورد بلوچستان تشویش دارد و میگوید بلوچهای که اینجا آمده اند اشخاص قابل اعتبار نیستند و میخواهند از نام قوم برای خود وحیثیت خود کار نمایند.

2. پیامدهای این مسافرت و تأثیر آن بر مسئله پشتونستان و بلوچستان مورد بحث قرار گرفت.

3. بر اساس اطلاعات آنها یک کارمند سفارت پاکستان در تهران خلیل مهران آخوند، برخلاف پاکستان یادداشتی تهیه و خواستار پناهندگی از افغانستان شده است. در مورد من هیچگونه معلومات نداشتم و صحت و سقم آنرا تایید کرده نمیتوانم.

4. عکس ها، اسناد و فورمه های طبی، سرتیفیکت مربوط به افضل و جمال باید تا فردا  آماده شود.

5. او میگوید که مشکلات موجود برای امریکا در ویتنام و کمبودیا، شکست سیاست کسینجر در اروپا و شرق میانه خطر مستقیم را متوجه منطقه ما نمیسازد. اینگونه نیست که امریکا خودرا از سایر مناطق جمع و همه توجه خودرا معطوف به منطقه ما سازد.

ادامه دارد.

 

++++++++++++++++++++

بخش دوازدهم

یاد آوری ضروری:

برای درک بهتر مطالب روایت شده این بخش، مرور بر بخش قبلی وسوم این سلسله که بیانگر انتقال مخفیانه جمعه خان صوفی به مسکو و سپری کردن کورس اختصاصی در مکتب مخصوص در اطراف شهر مسکو است؛ ضرور خواهد بود.

 ارتباط با رفقای شوروی

بر مبنای سیاست ترقیخواهی و وابستگی با حزب کمونیست پاکستان، روابط ما با رفقای شوروی طبیعی بود و تقریباً تمام احزاب و اشخاص هواخواه شوروی، بر اساس همبستگی بین المللی خواستار ایجاد، استحکام وحفظ اینگونه روابط بودند.  شوروی ها نیز تلاش داشتند تا اینگونه روابط وسیع را برقرار و از آن به نفع خود بهره برداری نمایند. اتحاد شوروی بر اساس اصول انترناسیونالیستی مفاد بیشماری را از این روابط حاصل میکرد؛ در حالی که کشورهای غربی برای حصول چنین اطلاعات، پول هنگفتی را به مصرف میرساندند.

اجمل ختک نیز چنین روابط را ایجاد و حفظ کرده بود و با ازدیاد فعالیت های ما در پشتونخوا و بلوچستان، دید ووادید دوامدار ومخفیانه اجمل صاحب دشوار میشد، زیرا موصوف تحت نظر و مراقبت همیشگی حکومت افغانستان قرار داشت، لذا وظیفه ارتباط محاذ جمهوری انقلابی (ما تحت این نام تبلیغات مینمودیم) با رفقای، شوروی به من محول شد. ذکر این نکته ضرور است که ولی خان حین سفر به کابل در سال1974 به کمک اجمل با سفیر شوروی  ملاقات مخفی انجام داده بود و احتمالاً این نخستین ملاقات او با روس ها بوده باشد.

21 اکتوبر 1974: ملاقات نخستین؛ امروز به وقت تعیین شده  و شفر معین در جوار سینما بریکوت با مهمان ملاقات کردم. این شخص نماینده کشور دوست ما و اسمش والنتین است (بعدها دانستم  که احتمالاً نامش والنتین نیژلسکی بود). برداشت من این است که آنها خواستار تأمین رابطه با جنبش ما است. نقش من در اینجا چه است، از کی نمایندگی میکنم و پالیسی مشخص رفقای ما در مورد پشتونستان چه است؟ در مورد، من هیچ نمیدانم. میترسم که رفقای من در پاکستان برداشت دیگری از آن داشته باشند و اینجا من طوری دیگر آنرا درک نمایم. این تضاد سبب خواهد شد تا من دروغگو معرفی شوم و به اعتماد موجود صدمه برسد. تمام روز در این مورد اندیشیدم که کدام مطالب را پنهان و کدام مطالب را برای او بگویم.

به هرحال، از ملاقات با رفیق، معلوم شد که آنها صرف شنونده هستند و میخواهند خبرشنو باشند. از طرف آنها فیصله، نظر ورهنمایی صورت نمیگیرد. رابطه با من را بر اساس اصول حزب کمونیست نگه نمیدارند.  وظیفه اصلی او این است تا در مورد منازعه افغانستان و پاکستان و مبارزات ما معلومات حاصل نماید.

این تنها ملاقات تعارفی بود، صحبتی تفصیلی صورت نگرفت. رفیق پرسید که آیا در مورد موضوع پشتونستان بین اجمل ختک و وولیخان اختلاف نظر وجود دارد و یا خیر؟ من گفتم که در این مورد موقف هردو یکی است اما در مورد سایر مسایل اجتماعی اختلافاتی خواهند داشت.

29 اکتوبر 1974: امروز باردیگر با رابط شوروی در محل قبلی ملاقات کردم و او مرا به منزل خویش برد (منزلش در کارته  سه واقع بود). آنها علاقمند اند بدانند که در پشتونستان وبلوچستان چه میگذرد وچه انکشافاتی رخداده است؟ فعالیت قوت ها چگونه است ونقش افغانستان در باره چیست؟ برای بسیاری از سوالها من جواب دقیق نداشتم و جواب دادن به آن  شامل وظیفه وصلاحیت من نیست. صحبت ها عمومی بود و بسیاری از سوالها را بر این محور مطرح ساخت:

1. در پشتونستان چه میگذرد، چه پیشرفتی صورت گرفته، کدام حوادثی تازه اتفاق افتاده است؟
2. در بلوچستان چه میگذرد، شدت جنگ در کدام سطح است، و چه حوادث تازه واقع شده است؟
3. وضعیت عمومی پاکستان چگونه است؟
4. با اجمل ختک کی ها ملاقات مینماید؟ کیها از افغانستان و پشتونستان نزدش می آیند؟ از جمله مقامات بالایی دولت کیها می آیند؟ با رییس دولت چه وقت و بعد از چه مدتی ملاقات مینماید؟

من برایش گفتم که نزد ما اشخاص گوناگون و از هر حزب (افغانستان) می آیند و با آنها صحبت میکنیم. اعضای پشتون زلمی نیز می آیند. وزرا نیز می آیند. با رییس دولت نیز ملاقات های صورت میگیرد و  گاهی زود و گاهی هم با گذشت زمان و این مربوط به وضع است.

من در مورد وظیفه خویش که همانا مسئولیت امورسیاسی، تبلیغ و روابط بین المللی است توضیحات دادم. در مورد آموزش پشتون زلمی و سلاح چون مسئول نیستم نمیتوانم مسئولانه جواب دهم. البته مواردی را که اطلاع داشتم برایش گفتم.

در مورد این سوال که آیا عراق کمک مادی و یا سلاح مینماید یانه؟ چون هیچگونه معلومات نداشتم، کاملا انکار کردم. البته موضوع فعالیت محمد حسین ( مبارز بلوچ در عراق) و روابط با او را پنهان کردم. در مورد کار ومصروفیت های شخصی من و وضع خانه اجمل صاحب نیز سوالهای را مطرح ساخت.

در مقابل این سوال من که سفر بوتو به روسیه (24 ـ 26 اکتوبر) هیچ دستاورد مثبت نداشت؛ بی خبری خودرا ابراز داشت و گفت تا حال اعلامیه مشترک را نخوانده است. میتوان گفت که آنها تنها در صدد حصول معلومات هستند و نه هماهنگی در کارها.

من برایش متن صحبت اجمل صاحب را به مناسبت روز پشتونستان  و کتاب کارتونهای یوسف لودهی را دادم؛ بسیار خوش شد و وعده دادم در ملاقات آینده تفصیل واقعات پشتونستان و بلوچستان را برایش بدهم.

تاریخ ملاقات آینده 5 نومبر گذاشته شد. علت آن سفر کسینجر به تاریخ اول نومبر است واینکه روی کدام مسایل با حکومت افغانستان مذاکره میکند و حامل کدام پیشنهادات است.

5 نومبر 1974: طبق وعده ساعت شش شام با او ملاقات کردم (ملاقات های ما اکثراً بعد از ساعت شش شام میبود). صحبت سیاسی بسیارعادی صورت گرفت. زیادترین دلچسپی رفیق در مورد سفر کسینجر وجریان ملاقات های او بود. چون اجمل صاحب تا حال در باره با اشخاص مربوط صحبت ننموده بود؛ من معذرت خواستم و وعده دادم که  در ملاقات تاریخ 13 نومبر در مورد معلومات خواهم داد. چند نشریه را برایش سپردم.

13 نومبر 1974: بر اساس وعده امروز باید با او ملاقات نمایم؛ اما نمیدانم چی برایش بگویم، زیرا اجمل صاحب میگوید در مورد ملاقات های کسینجر با کسی ملاقات نکرده و نه کسی مطلبی برایش گفته است. اینکه راست میگوید یانه، به من مربوط نیست. جای افسوس این است که رفیق شوروی، طی ملاقات ها تنها خواستار اطلاعات است و بس.

به هرحال طبق وعده به محل ملاقات رفتم. چون در مورد کسینجر مطلبی نبود، لذا موضوع همچنان معلق ماند. در جمله سایر نشرات، نشریه قاضی محمد فیض محمد MOVMENT JIYE SINDH  را نیز دادم. روی تجزیه پاکستان نیز بحث صورت گرفت. من برداشت و تحلیل خودرا در مورد امکانات و طرق شکست پاکستان بیان کردم. رفیق [کارمند سفارت شوروی] خواهان نظر ولی خان در مورد تجزیه پاکستان و عواقب آن شد. جواب من این بود که پشتونستان ضمیمه افغانستان خواهد شد و تصور رهبران نیز چنین است. در مورد بلوچستان باید گفت که این مطلب وابسته به بلوچ ها است که میخواهند چگونه رابطه با ما داشته باشند. البته نظر ولی خان این است که برای بلوچ ها باید چک سفید داد. اما نظر ما چنین است که بهتر است بلوچستان با میکانیزم خاصی با ما وابسته باشند. به برداشت من سند وپنجاب به طرف هند میروند.

رفیق علاقمند است بداند که ما با سفرا ونمایندگان سایر کشورها رابطه داریم یاخیر؟ و کدام کشورها در مورد مسئله ما دلچسپی دارند.؟ جواب من این بود که از آمدن حسن التهامی و صحبت های وزیرخارجه ایران معلوم میشود که کشورهای زیادی اسلامی در مورد دلچسپی دارند. در مورد سفیر عربستان و اینکه میخواهد با ما نزدیک شود و در باره مطالب داخلی پاکستان سازش صورت گیرد. در مورد رابطه با عراق و هند هیچگونه مطلبی را یادآوری نکردم.

در مورد این پرسش که آمدن بلوچها قبلاً فیصله شده بود یا چطور؟ گفتم: چنین نیست، البته براساس تفاهم ضمنی و اینکه افغانستان با آنها همدردی دارد؛ به افغانستان آمدند و چاره دیگری نیز نداشتند. البته مساعد ساختن شرایط بهتر از طرف افغانستان سبب شد تا آنها بیشتر به آمدن به افغانستان تشویق شوند.

در مورد این پرسش من که پیامد سفر بوتو به مسکو چه بود؟ وی گفت که دولت وی از آنچه در بلوچستان میگذرد آزرده است و برای بوتو گفته است که باید به آن خاتمه داده شود. بوتو  در مورد پالیسی ما آگاه است و درصورت احتمال جنگ با افغانستان و هند ما بی طرف بوده نمیتوانیم.

درمورد وضع اقتصادی من وفامیلم و مطالب دیگر نیز بحث صورت گرفت.

من درمورد امکان شمولیت محصلین پشتون در پوهنتون پاتریس لوممبا مسکو مطلبی را مطرح نمودم؛ وی وعده داد که در مورد جستجو خواهد کرد. تاریخ ملاقات آینده، بیستم نوامبر تعیین شد.

(ذکر این مطلب ضرور است که حین ملاقات اول با رفیق شوروی در مقابل سینما بریکوت، نام شفری او  نزد من واجمل "سینماوالا یا سپین/سفید" بود. اسم شفری نماینده هند، "غت/ بزرگ" بود. برای ملاقات با "بزرگ" آزادانه به سفارت میرفتم و او هم به طور آزاد به منزل ما می آمد. اما ملاقات با "سپین" بسیار مخفی بود.)

 ادامه دارد.

 

 

 

´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´

بخش یازدهم

 

تأثرات شخصی، معاملات و مشکلات

در گرماگرم دوران دولت رئیس جمهور داودخان که مطالبات وفعالیتها پشتون زلمی و بلوچ ها ادامه داشت و در رفت و آمد بودند، من گاه گاهی در یاداشت های شخصی خویش تأثرات، مشکلات سیاسی و شخصی را در قید تحریر می آوردم و دورانی بود که به گفته مردم کابل "درونش ما را میسوختاند وبرونش مردم را". در طی این دوران حالت شخصی من چندان خوب نبود؛ گاهی توسط یک جناح و گاهی هم از طرف جناح دیگر مورد استفاده سوء قرار گرفته ام.

15 می 1974: بیشتر از هشت و نیم ماه میشود که من اینجا آمده ام. در این مدت  من چه کرده ام؟ کدام وظیفه خاص را انجام داده ام؟ برای رفقا چه کرده ام و برای آینده خویش و نظریات  وخواستهایم چه تهدابی گذاشته ام؟  من مفاد نموده ام و یا نقص؟ بودنم در اینجا مفید بود و یا در آنجا؟  در اینجا من برای جنبش فعالیت مینمایم و یا برای یک شخص همه را فدا میسازم؟

همیشه اینگونه مطالب وسوالهای مشابه آن، همیشه ذهنم را مصروف میساخت ومانند مار مرا نیش میزد.

بلی، من اینرا می پذیرم که گاهی پیغام رسان خوب هستم و پیغام فلان شخص را به فلان میرسانم. اما کدام پیغام؟ پیغامی که اکثراً من از آن آگاهی ندارم. علت آن بی اعتمادی برمن است ویا این شیوه مرکزیت است ویا علت دیگری دارد. هرگاه از جهت دیگر دیده شود که اینکار توسط تورلالی [محافظ اجمل ختک و شخص قابل اعتماد او] نیز انجام شده میتواند.  بین من واو چه تفاوت های وجود دارد؟ یگانه فرق این است که من تا اندازه میتوانم بنویسم و او نمیتواند. کار ترجمه و نوشتن کار عادی است و نه کار بنیادی و برعلاوه پروگرام مشخصی نیز وجود ندارد.

16 می 1974: اکثراً چنین احساس میگردد که من تنها از ترس پولیس اینجا مخفی شده ام و کدام وظیفه و رسالتی ندارم. این به معنی این نیست که اینجا کار سیاسی صورت نمیگیرد، اما من در پروسه آن کار سهیم نیستم. هرچه در غیاب من عملی میگردد وحتی معلومات عادی با من شریک ساخته نمیشود چه رسد به مشوره های سیاسی. وضع به گونه است که گویا من نوکر هستم و نه یک عنصر سیاسی. مشوره با کسانی صورت میگیرد که من آنها را در جملۀ هیچ میشمارم.

31 می 1974: منزل ما نیز همانند حکومت سردار صاحب [محمد داودخان] به نمایش یکنفره  شباهت دارد؛ اینجا موجودیت هیچ رفیق دیگر احساس نمیگردد و تنها تورلالی همه کاره است.

من از همه چیز گذشتم، و برای هر کاری آماده هستم. مگر مکلفیت من چه است و به کدام اندازه  مورد اعتماد قرار دارم؟ هر قدر در مورد می اندیشم به این نتیجه میرسم که تورلالی بیشتر از من مورد اعتماد، انقلابی، با دانش و ... است. اینجا وظیفه من چه است؟ اینجا من بیشتر از یک نوکر نیستم، حتی بر نوکر نیز اعتماد صورت میگیرد؛ اما بر من نه؟ حال خودرا با تور لالی مقایسه مینمایم:

سیاسی: تورلالی هرجا با او [اجمل ختک] همراه است و از همه مسائل آگاه و در مورد رفت وآمد تمام اشخاص را که من باید بدانم، او خبر دارد. او تمام وزرا را معرفت دارد و با آنها راز و نیاز نیز میکند و ضروریات خودرا  از آنها مطالبه میکند. او از مطالب پشت پرده  با افغانستان و سایر دوستان باخبر است . 

زندگی شخصی: تور لالی مالک همه خانه است. اگر اجمل شخص اول است، پس او دوم محسوب میشود. تغییر وتبدیل نوکرها و همه امور در اختیار او است. به همین علت است که حتی آشپز به کسی که صاحب صلاحیت نیست، به دیده تحقیر می نگرد. من اگر مریض هم باشم صلاحیت اینرا ندارم تا برای خود پرهیزانه بپزم؛ اما او بر علاوه برای خود غذای فوق العاده نیز میپزد. صلاحیت موتر نیز در دست او است. من اگر به کار بروم باید پیاده بروم و یا از بس شهری استفاده کنم.

بطور خلص این جا حیثیت من کمتر از یک نوکر نیست، نه از لحاظ سیاسی اعتبار دارم و نه شخصی.

30 اپریل 1975: امروز ظاهر خان مومند مدیر اطلاعات که خلقی است آمده بود و گفت که معین صاحب (عبدالهادی مکمل) از نزد تو راضی است  ومیگوید که صاحب تقوی هستی. بعداً نامبرده در مورد وضع  داخلی افغانستان، مناسبات خارجی، مسئله پشتونستان و سفر رییس صاحب به ایران صحبت کرد و میخواست نظر مرا بداند، منظور اصلی او را نفهمیدم. از مدت دوسال من اورا میشناسم و قبلاً هرگز چنین مطالب را با من مطرح نکرده بود؛ احتمال دارد کسی برای او وظیفه داده است و یا اینکه مرا دوست پرچمی ها میداند  از این صحبت حتماً منظور خاصی داشته است. 

27 جون: روز جمعه در منزل وکیل نیک محمد در کوهدامن مهمان بودیم که در آن آریوبی، من ، اجمل، نادرخان، اعظم خان، بُلاخان، شهباز، جمال، غلام حبیب، تورلالی، انور خان، ایاز، افریدی، صلاح الدین وبلوچ ها یعنی مهرالله، گوهر خان، مراد، منظور و رفقایش اشتراک کرده بودند.

3 ـ 5  جولای: من با داکتر پکتیاوال، نیکزاد و خلیل زمر بامیان رفتیم و از بند امیر دیدن کردیم و سپس از راه کوه بابا و بهسود  به کابل آمدیم.

وضع بسیار پیچیده است. مأیوسی حکمفرماست. د ر افغانستان وضع بطرف خراب روان است. اینطور معلوم میشود که آنها بر سر مسئله پشتونستان  با امریکا یا ایران  بازی را انجام داده اند. ولی خان بر سر دار است. بر نیپ قیود وضع گردیده است. جوانان در زندان ها افتیده اند اشخاص مسن، زنان و جوانان مورد بی حرمتی قرار گرفته و میگیرند. شماری جوانان خانه ووطن را ترک کرده اند. در اینجا با ما مثل هندو ها  مانند سال 1945 برخورد میشود.

چپی ها از حکومت رانده شده و عناصر دست راستی وضد مسئله پشتونستان  جابجا میشوند. روز قبل معین سرحدات سبکدوش عوض آن شخص نامعلوم محمد عثمان واحدی مقرر شد. عاقبت اشخاص مانند فیض محمد خان به خیر.

ادامه دارد

 

 

 

+++++++++++++++++++

بخش دهم

20 جولای 1975: مولانا (سازش)، طی نامۀ اطلاعیه مورخ 14 جولای همیش خلیل را در مورد جلسه یازده جنرال با اشتراک شماری از اعضای حزب مردم تأیید نموده است. براساس این اطلاع، تلاش میگردد تا براساس تکتیک تغییر چهره، بکمک امپریالیسم به عوض بوتو شخص دیگری روی صحنه آورده شود. منظور از آن ایجاد حکومت ملی به اشتراک جناح راست نیپ است. بوتو از این پلان سخت در هراس افتیده است.

27 جولای: امروز در وسیله نقلیه قوماندانی امنیه جلال آباد که جانب اسمار در حرکت بود انفجار صورت گرفت. در لغمان  توسط نیروهای مخرب یک ضابط و دو سرباز کشته شدند. میگویند که در ارگون نیز اخوانی ها بعضی مامورین از جمله  مامورین مالیه را به قتل رسانیدند.

روز قبل نیز حمله بزرگی در پنجشیر صورت گرفته و حمله کنندگان ولسوالی را تصرف و سربازان وافسران را کشته اند. 30 نفر با سلاح و بم ها دستگیر و همه آنها به آموزش در پاکستان اعتراف نموده اند. همزمان در سروبی وتگاو نیز انفجاراتی صورت گرفته است.

از این وضع چه میتوان برداشت کرد؟ دشمن منظم شده و از طرق گوناگون بر حکومت فشار وارد مینماید تا آنرا سرنگون و یا هم از راه  تعمیل خدمت به مردم  منحرف سازد و از حمایه نهضت پشتون و بلوچ دست بکشد.

این شیوه های معمول امپریالیسم است. برای مقابله با آن تصمیم و فیصله قاطع از جانب دولت ضرورت است تا دوست از دشمن تفریق گردد؛ در غیر آن ادامه این وضع ناگوار خواهد بود. با دستگاه موجود تصفیه انقلابی را نمیتوان عملی ساخت. از طرف دیگر دولت باید بین مردم پایگاه اجتماعی خویشرا تقویه نماید. اگر چنین نشود عاقبت افغانستان بخیر!

29 جولای عملیات پنجشیر: آثار وکتابهای ماوتستونگ، سید قطب، محمد قطب ومولانا مودودی از منزل ملک عظیم بدست آمده است وهمچنان از کُرد نزدیک منزلش سلاح، بم ها وسایر آلات جنگی بدست آمده است. بیشترین سلاح ساخت پاکستان، چین و امریکا بوده است. برویت اعترافات دستگیرشدگان و اسناد بدست آمده از کشته شده گان، شماری زیاد  از اعضای این شبکه تخریبی محصلین پوهنتون و شماری محدودی متعلمین صنوف یازدهم و دوازدهم و عده هم مامورین وزارت مخابرات بودند. سلسله گرفتاری ادامه دارد و شماری به پاکستان فرار کرده اند.

میگویند که در  شب عملیات تخریبی، سفرای امریکا و انگلیس ذریعۀ موترهای خویش به علاقه داری پنجشیر رفته و بعد از آن با اسپ به محل دیگری رفته و تا حال (29 جولای) درک از آنها معلوم نیست. پولیس در جستجوی آنهاست.

در راس گروه تخریبکار، اخوانی ها قرار داشته اما شعله یی ها و افراد ستم ملی نیز با آنها همکار بودند. اسناد بدست آمده  نشان میدهد که آنها دارای تشکیلات منظم  وبه تشکل از گروپهای پنج نفری بوده که هر گروپ یک از یکدیگر بیخبر و در راس چند گروپ سردسته قرار داشت و در راس سردسته ها، سرحلقه گروپ بود. شمار سرحلقه ها نامعلوم است.

از اسناد بدست آمده از منزل عظیم خان آشکار میگردد که پول زیادی توزیع شده واکثریت تخریبکاران چهارماه آموزش نظامی دیده اند.

در اثنای عملیات، مخابره نیروهای دولتی از جانب مخابره قوی تر قطع میگردید. آنها (غند بالاحصار) [قطعه کوماندوی توظیف شده در عملیات پنجشیر] تصور میکنند که این مخابره احتمالاً از منابع امریکایی ویا پاکستانی بوده که برای گروپهای مربوط هدایت میداد.

در نامه های به دست آمده که گمان میرود از پاکستان ارسال شده است؛ پلان اخوانی ها با این سرخط بوده که این جنگ "جنگ فرعون و موسی، محمد و ابوجهل، ابراهیم  ونمرود و غیره است. در نامه آیات و احادیث که سبب  تاثیر گذاری بر مسلمانان بیسواد و ساده میگردد، نوشته شده است.

23 اگست: بر اساس اطلاع همین اکنون نیز آموزش اخوانی ها در پاکستان ادامه دارد. شمار آنها 200 ـ 300 نفر است

14 سپتمبر 1975، ندامت داوودخان:  اجمل صاحب بعد از ملاقات با داوودخان، از جریان  گفتگو برایم حکایت میکرد. همچنان مطالبی مهمی که از جریان صحبت فیض محمد محسود، پکتیاوال صاحب، حبیبی صاحب و دیگران دستگیرم میشد؛ آنرا ثبت کرده ام. این مطلب را از جریان ملاقات با اجمل نوشته ام: « ولی خان بسیار خوشباور است، قول و عمل او بسیار سریع  بود، نیروی خودرا زیاد و از دشمن را کم میداند. اما دیده شد که طرفداران نیپ در مقابل ان عکس العمل نشان ندادند. اگر وی همچنین به اعمال بچگانه چون قتل شیرپاو، لاف در مورد تغییر سرحدات، فراخوان برای تشدد و بی نظمی های همانند آن ادامه داده شود من به حیث برادر خواهم گفت که هیچنوع  کمک کرده نمیتوانم.

« این سخن باچاخان  دقیق است که توسط کی اعمال تشدد آمیز را انجام دهم؟ پشتون ها آماده تشدد نیستند و صرف عدۀ محدودی هواخواه آن هستند، پس عدم تشدد راه مناسب است.  تشدد زمانی مؤثر است که مجموع ملت مقاومت نماید و حمایه کننده نیرومند داشته باشد. پشتون ها فاقد هردو است. به تنهایی مقاومت نمیکند ونه کرده میتواند و نه حمایه کننده  آن (افغانستان) نیرومند است. زیرا  دشمن (چین، امریکا، پاکستان و اعراب) مخالف آن اند و دوستان آن (شوروی وغیره) با آن کمک نمیکنند.

« پس در چنین حالت تنها یگانه راه باقی میماند و آن مفاهمه است. ولی خان بدون پلان و پروگرام و تنها بر اساس خوشباوری خویش اقدام کرده که به عوض مفاد، ضرر آن زیاد است؛ به همین جهت رئیس صاحب [جمهور] میگوید: من با شما کمک کرده نمیتوانم.»

«در افغانستان بی نظمی زیاد است و انقلابیون با یکدیگر مشت ویخن هستند، رشوت و خویشخوری زیاد شده است. پیش از انقلاب همه رفقا انقلابی بودند و با تقوا معلوم میشدند اما با رسیدن به مقامات، ماسک ها را دور ساختند. حال می اندیشم که آیا این انقلاب کاری صحیح بوده است و یاخیر؟.»  این بود نتیجه گیری داوودخان از جنبش ما.

30 اکتوبر: محکمه عالی پاکستان ممنوعیت نشنل عوامی پارتی را موجه دانست و به تعقیب  آن گرفتاری های زیادی شروع شده است.

31 اکتوبر: امروز بوتو در صحبت  رادیو تلویزیونی با لحن شدید برعلیه نپ صحبت کرد و برای افغانستان اخطار داد: «حکومات قبلی و ما می گفتیم که نیپ حزب خائن است و حال محکمه عالی آنرا تایید نمود. با خائنین مذاکره صورت گرفته نمیتواند؛ برای مذاکرات با سایر احزاب مخالف آماده هستیم.

ادامه دارد

 

============================

بخش نهم

9 جولای: ایرانشاه [یکی از اعضای نیپ] آمد. پرچم سرخ و سایر نشرات را آورده بود و این دلالت برآن دارد که آنها بدون خطر رسیده بودند.. ایرانشاه میگوید که اجمل بر من شک  نموده که پیرو طریقه پنج پیره هستم، در حالی که من هیچنوع ارتباط  با آنها ندارم، پدرم  تنها برای یک ملا پنج پیره پناه داده  بود که سرو صدای زیادی را خلق کرد. من تنها در بین قبایل در رفت وآمد هستم و خطر وجود دارد لذا ضرورت به یک تفنگچه دارم.

9 سپتمبر: امروز من و میا صاحب در منزل نجیب جان نشسته بودیم که از رادیو خبری در مورد ماوتستونگ پخش شد که در نتیجه مریضی فوت نموده است.

(در مورد داکتر نجیب باید علاوه نمایم که بعد از فراغت از فاکولته طب به خدمت عسکری رفت و بعد از آن در بالامرغاب ولایت بادغیس به حیث داکتر تبدیل شد. وی مسئول کمیته شهر بود و پرچم در مورد رفتن او موافق نبود. او میخواست در کابل به حیث داکتر وظیفه اجرا نماید. نجیب از من خواهش کرد تا برای فیض محمد خان که هنوز وزیر سرحدات اما عاطل و باطل و فاقد صلاحیت بود بگویم که با وزیر صحت عامه، داکتر عمر صحبت نماید تا نامبرده در کابل باقی بماند. من با فیض محمد صحبت کردم؛ وی گفت دولت اینکار را قصداً انجام داده تا اورا از کابل دور سازد. نجیب جان از رفتن به بالامرغاب منصرف و تنها به کار حزبی پرداخت.)

اطلاعات و معلومات در مورد روابط افغانستان و پاکستان

به فکر من پیشبرد جنگ در پاکستان برعلیه حکومت بوتو از طرف نیپ و مخصوصاً ولی خان اقدام نا سنجیده بوده و برای منطقه وخاصتاً افغانستان و تا اندازۀ برای پاکستان مشکلاتی را خلق  ومفاد را به ضرر مبدل کرده است. در این فاصله وقایع زیادی رخداد و من همه را ثبت نکرده ام.

سال 1974 سال مالامال از فعالیت و آموزش بود ورفتن جنبش به پیش ادامه داشت. اما ثبت حوادث این سال از قلم من افتیده است. اکثر یادداشتهای من دوران سالهای 1975، 1976 وتا اندازه واقعات سال 1977 را دربر میگیرد. در این دوره   گاهگاهی من تصورات واطلاعات خودرا نوشته ام که بصورت مختصر آنرا نقل ونمی خواهم در مورد به کتابهای تاریخ مراجعه نمایم؛ زیرا منظور من  از اینگونه یادداشتها، تاریخ نویسی نیست.

30 دسمبر 1974: مناسبات پاکستان وافغانستان تیره شده است؛ من و اجمل صاحب ساعت پنج و نیم بجه نزد معین سیاسی وزارت خارجه وحید عبدالله به وزارت خارجه رفتیم. (رئیس جمهور داوودخان در عین زمان وزیر خارجه است و امور وزارت خارجه را بصورت غیررسمی برادرش محمد نعیم پیش میبرد.)

در بارۀ تلاش های مصالحه پاکستان: هرگاه حسن نیت موجود باشد میتوان به فیصله رسید و پروپاگند را متوقف ساخت وپاکستان تا حال در مورد جواب نداده است.

در مورد مذاکرات  محمد نعیم خان با رهبران چین: صدراعظم ووزیرخارجه  چین میگوید :

1. مسئله بلوچ وپشتونها میراث امپریالیسم است.

2. در این مسئله ما (چین) بیطرف هستیم.

3. افغانستان باید به پاکستان تماس مستقیم برقرار نماید.

هرسه این نکته مهم و تنها در مورد پاکستان نیست، به همین جهت بعد از سفر هیئت افغانی، وزیر خارجه پاکستان عزیزاحمد که در این مدت در توکیو بود، بدون پلان وپروگرام قبلی  به پیکنگ سفر نمود.

به جواب دعوتنامه رسمی پاکستان، افغانستان گفته است که در این دعوتنامه حسن نیت وجود ندارد. هرگاه حسن نیت موجود  باشد؛ از همه اولتر باید تمام زندانیان رها و با رهبران پشتون و بلوچ مذاکره و تفاهم صورت گیرد. در غیرآن ما اینرا یک نیرنگ میدانیم. پاکستان تا حال  در مورد جواب نداده است.

8 فبروری 1975: قتل حیات شیرپاو که بدون مشوره با افغانستان صورت گرفته پاکستان را به قهر و افغانستان را آزرده ساخته است. این قتل قدرت ولی خان را نیز آشکار کرد؛ زیرا بعد از دستگیری او وسایر رهبران نیپ، طرفداران آنها هیچگونه عکس العملی را نشان ندادند. به همین خاطر موضع افغانستان به تدریج تغییر میخورد.

26 اپریل 1975: امروز رئیس صاحب دولت داوودخان بنابر دعوت رسمی شاهنشاه به ایران سفر کرد. این سفر بسیار مهم است و بر  سیاست آینده تاثیر عمیقی خواهد گذاشت. با پاکستان یا صلح خواهد شد ویا هم جنگ. برای جنگ آماده نیستیم وتفاهم نیز در شرایط ما دشوار است. امید است این سفر برای ما، پیروزیهای سیاسی و انقلابی را بار آورد.

30 اپریل 1975: رئیس صاحب دولت بعد از سفر چهار روزه به هرات رسید. وی فردا به کابل می آید. ایران میخواهد که منازعه پاکستان وافغانستان حل شود. مصالحه اگر از یک طرف به نفع ایران است و از طرف دیگر افغانستان برای نیرومندی خویش ضرورت به زمان دارد. همچنان در نظر باید گرفت که مصالحه با کی و تحت کدام شرایط؟

خواست ایران حتمی این خواهد بود که در پاکستان امنیت آورده شده و جنبش ملی بلوچها خاتمه یابد. ببینیم که در ایران چه نوع مذاکرات و فیصله ها صورت گرفته و چه امکانات برابر شده است. اگر مصالحه آبرومند صورت گیرد بد نخواهد بود؛ بشرط آنکه بوتو با آن موافقت کند و این مربوط به خلوص نیت و فشار ایران است.

رئیس صاحب در هرات مورد استقبال گرم قرار گرفت ومانند رهبر مردمی داخل مردم شد؛ اما صحبت او برضد ایدیولوژی خارجی  مورد پسند چپی ها قرار نگرفت.

اینجا ضرورت به یاد آوری این نکته است که چندی قبل من نشریه را به سفیر ایران بردم، او در این ملاقات برایم گفت که شما میخواهید در عقب مسئله بلوچ و پشتون پلی را برای رسیدن شوروی به آبهای گرم بسازید.

30 اپریل: واقعه بسیار مهمی رخداد و ویتنام جنوبی به تصرف نیروهای آزادیخواه ویتکانگ درآمد وصفحه سیاه از تجاوز صریح امپریالیسم امریکا خاتمه یافت. زمانی که سیگون به امر جنرال بن تسلیم شد؛ در سرتاسر شهر جشن برپا و شهر به نام آزادیخواه بزرگ هوچی من مسمی گردید.

13 می 1975: ملاقات با رئیس جمهور در منزل او در جوار ارگ: ملاقات به اشتراک من، اجمل، میا صاحب، سید مختار، افراسیاب وشیرمحمد صورت گرفت، قوماندان گارد، ضیاء مجید نیز حاضر بود. ملاقات ساعت هفت شروع و یک ونیم ساعت ادامه یافت.  رئیس صاحب جمهور سخنانی جالب و نصیحت آمیز برای ما گفت. در جواب این سوال من  که اگر از یک طرف هند واز طرف دیگر افغانستان با حمایت شوروی باشد؛ چرا چاره پاکستان  نمیشود؛  رئیس صاحب جمهور گفت:

1. هندوستان منافع خودرا دارد، با تجزیه پاکستان، هند با افغانستان همسرحد میشود و این به نفع افغانستان نیست. برای اینکه هند همه را برای خود میخواهد.
2. در صورت تجزیه پاکستان، ایران آرام ننشسته واز بلوچستان چشم نخواهد پوشید. اما به برداشت رئیس جمهور، توان آنرا نخواهد داشت تا آنرا اشغال نماید.
3. تا زمانی که یک ملت متکی بر خود و نیرومند نباشد؛ نه برای دوست ارزش د ارد و نه برای دشمن.
4. اگر من باشم ویانه باشم، هیچ دولتی افغانستان از مسئله پشتونستان صرف نظر کرده نمیتواند.

رئیس صاحب با صمیمت زیاد حامی پشتونستان است و میگوید که موجودیت افغانستان  وابسته به پشتونستان یعنی ملت واحد است. اگر یکی نباشد، موجودیت دیگری محال است. او بر نشنلیسم صحیح پافشاری دارد و این صفت اوست. به تصور او موجودیت پاکستان مصنوعی است. نامبرده بر نیرومندی افغانستان وبهبود زندگی مردم تاکید میکند و میگوید که ما باید از لحاظ اقتصادی نیرومند شویم واین انقلاب برای مردم گرسنه و برهنه به میان آمده است.

13 جولای 1975: میگویند اختلافات در بین عناصر راست وچپ در کمیته انقلابی افغانستان بسیار عمیق شده است.

16 جولای 1975: سفیر عراق به مناسبت روز ملی آن کشور دعوتی را ترتیب و از من و اجمل صاحب نیز دعوت کرده بود؛ اما داوود خان اجازه اشتراک را در آن نداد.

17 جولای: امروز جشن جمهوریت بود. در شب جشن رئیس جمهور ضمن صحبتی تغییرات حاصله دوسال را بر شمرد.  در آینده اصلاحات ارضی را به نفع دهقان ومزدور زراعتی وعده داد که بعد از یکسال عملی خواهد شد. بر حصول حقوق پشتونها و بلوچها باردیگر تأکید کرد.

 از لابلای صحبت برداشت من این است که توقعات مردم در صحبت برآورده نشد؛ بجز وعده اصلاحات ارضی، هیچ مورد مشخص دیگری وجود نداشت از جمله:

1. در مورد قانون اساسی و احزاب مطلبی مطرح نشد، تنها احتمال تدوین قانون اساسی را در جریان سال یادآور شد.
2. در صحبت از کمک کشورهای دوست تشکر شد، اما نام اتحاد شوروی ذکر نگردید.
3. ذکری از بیانیه اولی "خطاب به مردم" نه آمد.

چنین معلوم میشود که فشار بر دولت از جانب ارتجاع زیاد  وعناصر راست بر وضع مسلط هستند. البته عناصر چپ نیز کاملاً تجرید نشده اند. پس نمیتوان نتیجه گیری کرد که رژیم بکلی به طرف راست رفته است. ما در غم خود و دست به دعا هستیم که با نیپ برخورد آبرومندانه صورت گیرد.

از طرف شب به مناسبت دومین سالگرد جمهوریت برای سفرا دعوتی از طرف رئیس جمهور ترتیب اما اجمل ختک دعوت نه شده بود و این بسیار  پر رمز است.

ادامه دارد

 

 ´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´

 

بخش هشتم

3 جون 1976، رادیو پاکستان اعلان کرد که بوتو از تاریخ 7 تا  10 جون  به افغانستان سفر رسمی و دوستانه مینماید. امروز برای بار نخست مشکوک شدم که ما تحت تعقیب قرار داریم. ( ممکن صرف تصادف و یا شک من بی اساس باشد)  یک علت آن ممکن آمدن بوتو باشد واحتمال نیز دارد که ما از قبل تحت تعقیب قرار داشتیم.

امروز ساعت چهاربجه از منزل کارته سه جانب میکروریون برای دیدن مهمانان بیرون و در مقابل لیسه حبیبیه منتظر تکسی بودم که یک بنز کریمی که جوان مقبول دریور آن بود، سرعت موتر را کم و با دقت بطرف من دید و گذشت. فکر کردم که از جمله دوستان شاه جهان جاجی است. باردیگر برگشت نمود و از پهلویم گذشت. زمانی که میکروریون رسیدم؛ سیدمختار و میاصاحب برایم گفتند، زمانی که چاشت از منزل اجمل میرفتیم چنین موتری در تعقیب ما نیز روان بود. نشانی ها و علایم موتر که مرا تعقیب میکرد، از جانب آنها نیز تایید شد. شام حین بر گشت در سرک عمومی میکروریون در جوار مارکیت، همان بنز با سرعت کم گذشت و من شماره پلیت آنرا ( 1133 ش) یادداشت کردم. باردیگر همین موتر از بین میکروریون بیرون و در مارکیت توقف کرد و شک من زیادتر شد.

روز دیگر که بمنظور ملاقات با رفقای شوروی، از میکروریون در تکسی دیگری نشسته بودم؛ باردیگر همین عراده از ما سبقت کرد و تکسی دریور برایم گفت که این شخص پولیس واز کندهار است و بسیار عیاش وزنکه باز میباشد و در میکروریون زندگی میکند. با شنیدن آن شک من به یقین مبدل گردید.

در این روزها به خاطر مولانا و باچا، رفت وآمد ما به منزل نجیب [داکتر نجیب] و با رهبران پرچم زیاد بود؛ حکومت مشتبه شده و منزل نجیب و تمام رهبران پرچم تحت تعقیب قرار دارند.

4 جون روز جمعه با رفقا در میکروریون بودم. میاصاحب برایم در لفافه گفت که رفقای ما وسیله اختلاف در بین NDP را در اختیار آنها قرار داده است. او گفت که من این مطلب را در محضر آنها گفته نمیتوانم، زیرا برداشت دیگری از آن مینمایند و من تابع انضباط هستم. من درمورد گزارش مفصل خواهم نوشت و زمانی که دوباره برگردم برایت خواهم آورد و یا آنرا به دست کسی خواهم فرستاد.

امروز مولانا با رهبران پرچم در منزل نجیب وعده ملاقات داشت، در حالی که من به کرات برای آنها گفته بودم و روز قبل نجیب را نزد رفقای پرچمی فرستادم که این محل کاملاً غیرمصئون است. بعدها سردار داود خان خودش برای پدرش اخترمحمد خان شکایت کرد که پسرانت شب و روز برضد دولت مشغول فعالیت هستند. منظور از این چه است؟ نجیب غریب دو سه ماه میشود که عسکر است، او خودش هیچگونه فعالیت نکرده است.

اقامت ورفت و آمد زیاد مولانا، اعضای کمیته مرکزی پرچم، من و اجمل بدانجا، سبب شده  که گذارش به رئیس جمهور برسد. منظور از آن  رسوا ساختن، بی اعتبار کردن و دست و پای ما را بستن وتحت فشار قراردادن و به مرحله رساندن است که اینجا امکان زیست نداشته باشیم.

15 جون 1976، بعد از سه سال امشب از زبان سید مختار دانستم که عضویت من در کمیته ایالتی تعلیق شده است و حال بعد از رفتن در مورد دوباره  فیصله کمیته گرفته خواهد شد. قبلا در کمیته صوبایی اجمل، من، باچا و افراسیاب عضویت داشتیم.

اینطور معلوم میشود که این حزب در جیب اینهاست؛ عضویت هرکسی را که خواسته باشند معلق ساخته و هرکسی را که بخواهند عضو میسازند.

می پذیرم که آمدنم به کابل بی دسپلینی بود (من نمی خواستم در کراچی مخفی شوم). و زمانی که بعد از دوماه دوباره رفتم و مولانا را دیدم؛ او در مورد برایم هیچ نگفت. بعداً روف وارثی و سایی عزیزالله آمدند، با آنها فیصله های صورت گرفت، به تعقیب سه بار میا صاحب، دو بار افراسیاب و باچه آمدند و هیچکدام در مورد برایم چیزی نگفتند. اصول چنین بود که قبل از تعلیق باید جواب تحریری از من می طلبیدند. اما نتنها چنین نشد بلکه حتی مرا از حالت تعلیق بودنم، نیز در جریان قرار ندادند و این بی اعتمادی بزرگ است.

16 جون 1976، برای مولانا و عنوان کمیته مرکزی به زبان انگلیسی نامه احتجاج آمیز شدیدالحن نوشتم و تذکر دادم در حالی که من عضو حزب نبودم چگونه با باچه، میاصاحب، سایی عزیزالله، روف وارثی و افراسیاب در جلسه شرکت میکردم و چگونه  با عزیزالله، روف وارثی  و اجمل بخش خارجی حزب را ایجاد کردیم و چگونه برایم اسناد حزب، دساتیر، هدایات و اوامر میرسید.

16 جون، مولانا، باچه ومیاصاحب رخصت شدند.

قبایل را سازماندهی مینماییم و مسئول آن خواهم بود و وقتا فوقتا گزارش آنرا میفرستم و اینجا با رفقای شوروی به حیث معاون و نماینده آنها  تبادله اطلاعات خواهم کرد و زمینه را برای تعلیم بعضی رفقا آماده خواهم ساخت. با رفقای پرچم روابط نزدیکتری برقرار خواهم کرد.

25 جون 1976، براساس فیصله نازش ملاقات با رفیق ببرک کارمل: برای آینده تنظیم محل و وقت ملاقات مخفی برای اجمل، ارسال مطمئن پست به خارج. کارمل صاحب میگوید:

 ـ قراین و علایم نشان میدهد که افغانستان به طرف غرب نزدیک میشود و سفر سردار نعیم خان به امریکا و فرانسه در همین راستا است.

ـ مناسبات با شوروی خوب است، نمیتوان آنرا بد گفت، اما مطلوب نیست واحتمال خرابی بیشتر است.

ـ تاثیر گذاری ایران روبه ازدیاد است، کمکهای آنها جاری است، اجنت های خودرا آموزش میدهند. علنی در مورد مطلبی ابراز نمیگردد، اما در عمل بسیار باهم نزدیک شده اند. اینجا خطر بزرگ ایران است و نه پاکستان.

ـ  در مناطق شمال افغانستان تا حال پروژه ها و کمک غرب موجود نبود و تنها پروژه های شوروی و متخصصین آنها فعال بود. قراین نشان میدهد که امریکا ده مرکز صحی را در آنجا اعمار مینماید. برای استخراج تیل نیز فعالیتهای در جریان است.

ـ داوودخان بسیار تجرید شده است تا اندازه که به جز از چند وزیر قدیر، عبدل الله، وحیدعبدالله وغیره، سایر وزرا از حکومت دفاع نمی نمایند. چنین حالت در وقت ظاهرشاه به میان نه آمده بود. رشوت، فجایع، خیانت، بی مسئولیتی در دستگاه دولت بسیار زیاد شده است و قیمت ها بالا رفته و مردم ناراض اند.

ـ با آمدن بوتو، پشتونها عموما خفه اند و میگویند که نام پشتونستان را فروختند، سایرین با آمدن او خوشحال اند، اما این دلالت برآن ندارد که آنها از دولت راضی باشند.

ـ ما (پرچم) در مورد قانون اساسی طرحی را آماده ساخته ایم.

ـ خلقی ها با ارتجاع و جناح راست حکومت در تفاهم و سازش اند. هیچ شکی وجود ندارد که آنها در نقش اجنتها عمل میکنند.

ـ اجمل صاحب عضو جنبش و نهضت ما است؛ باید در هرجا و به هر قیمت از او دفاع صورت گیرد و حفاظت شود.

ـ به لطف شما با شخصیت محترم چون مولانا (سازش) صحبت های ر فیقانه صورت گرفت.

ـ ما بر اجمل اعتماد داریم، دشمن همه متوجه او است. حکومت اورا بیشتر از ما تعقیب میکند.

ـ تلاش صورت میگیرد تا جناح راست حکومت، در موجودیت داوودخان و یا پس از دور ساختن او ضربه بر ما وارد نماید.

ـ عزیزالله واصفی (وزیر زراعت)، قیوم وردک (وزیر معارف)، محبی (رئیس پوهنتون) مخالف اجمل صاحب و عناصر مترقی هستند. آنها با نیپ نیز در مخالفت قرار دارند و از پشتونها استفاده سوء مینمایند.

جنید و خواهرش شریفه شریف گفته اند که اجمل برای آنها گفته است که به این نتیجه رسیده که پاکستان ضرورت به حزب کمونیست دارد و نپ باید به حزب کمونیست بدل شود.

ـ جنید میگوید که مرا رئیس جمهور داوود خان طلبیده بود و من برای اجمل صاحب گفتم که ممکن رییس صاحب دوباره مرا احضار نماید. او برایم گفت قبل از ملاقات من باید برایت خصوصیات داوودخان را توضیح نمایم. این سخن را در مجلس عام گفت.

(کارمل میگوید که جنید با وزیر مخابرات عطایی و اکرم عثمان در یک حلقه اند و خودرا جناح چپ جمهوریت میدانند، آنها خودرا مارکسیست میگویند، اما ضد کمونیست هستند و اجنت های حکومت اند.)

ـ  روز دیگر هیئت ایران آمده بود و با جنرالهای زیادی ملاقات کردند. جنرال رئیس هیئت ایرانی، به صراحت گفت که حیدر خان رسولی لوی درستیز شخصیت و سیاستمدار بزرگ و قهرمان نظامی است.

ـ  تلاش صورت میگیرد که در عسکری (قوای مسلح] تمام عناصر شریف و با وجدان را برطرف سازند و یا در جاهای غیرفعال بفرستند و در عوض آنها به اشخاص خائن، رشوتخور و ظالم اهمیت بیشتر داده میشود. حکومت و نعیم خان فیصله نموده تا خودرا توسط این عناصر حفظ نماید. 

ادامه دارد

 

---------------------------------------------------------------

 

بخش هفتم

در این بخش نویسنده، ترجمه گزارش های را برای مولانا [سازش] بازنویسی کرده که قبلاً آنرا ثبت نموده است. قابل ذکر است که  مستند به نوشته خودش، نامبرده  از سال 1974 با کارمند سفارت شوروی ملاقات های منظمی داشته است. ناگفته پیداست که اینگونه ملاقات ها را کی انجام میدهد ومنظور از آن چه میباشد! در صفحه های آینده، نویسنده در مورد توضیح بیشتری داده است. باید علاوه کرد که در اینگونه روابط اطلاعاتی، منبع (عامل/ اجنت) شبکه وسیع از همکاران دیگری را در اطراف و ماحول خود می داشته باشد.

***

30 می 1976، ترجمه گزارش اردو برای مولانا: (نخستین ملاقات من بر اساس خواهش دوستان [کارمندان سفارت شوروی در کابل] بتاریخ 21 اکتوبر 1974 صورت گرفت. بعد از آن دید ووادید من به شکل مسلسل، ماهی دوبار، گاهی یک بار یکبار  وبعضاً در هریک ونیم ماه صورت میگیرد.

ملاقاتهای من با آنها، بحیث یک دوست وبراساس همدردی وهمکاری متقابل صورت میگیرد ونه براساس نماینده یک حزب. (اگر چه بنیاد دوستی وملاقات های ما همان نظریات وهمبستگی بین المللی پرولتاری است.) بر بنیاد همین علت، تمام بحث ما برروی محور دادن اطلاعات محدود میباشد. این اطلاعات را من اینجا نمی نویسم ودر جریان ملاقات درمقابل سوالهای آنها منظور آنها برآورده میشود.

اطلاعات بیشتر در مورد وضع پشتونستان، بلوچستان وافغانستان محدود میباشد. بحث نظریاتی صورت نمیگیرد. این معلومات گاهی در مورد مطلبی میباشد که برای ما وضاحت د ارد وبا مسئولیت برایش گزارش میدهم. گاهی هم حاوی مطالبی میباشد که من به حیث افواه و شایعه از کسی دیگری شنیده و برای آنها گزارش میدهم. از آنجای که  شکل ملاقات ما، دادن اطلاعات یکطرفه میباشد؛ لذا نتیجه گیری من در مورد ضروری میباشد. در طی این مدت، من کوشش کرده ام با ایمانداری معلومات صحیح برای را برای آنها برسانم، یعنی مطلبی که برای من معلوم و بنظرم برای آنها دلچسپ است، گزارش داده ام.

سوالهای احتمالی و مطالب مورد علاقه آنها این است: 

کی ها به منزل ما می آیند؟

از پشتونستان و بلوچستان کدام مردم و برای چی می آیند؟

برخورد دولت افغانستان با ما چگونه است؟

کدام اشخاص برجستۀ دولت، به منزل می آیند؟

وضعیت گوریلاهای بلوچستان چگونه است؟ افغانستان چه نوع کمک میدهد؟

قوای نظامی دشمن چه میکند؟

آیا در بین قوای نظامی پاکستان، مشاورین امریکایی است؟

قوای نظامی پاکستان در مناطق قبایلی پشتونستان چی میکند؟

آیا افغانستان کدام حرکت نظامی انجام نمی دهد؟

عناصر عقبگرا کدام پلان  تازه رویدست ندارند؟

 در رابطه با کودتا [رژیم جمهوریت] تغییر تازۀ صورت نگرفته است؟ اگر در مورد معلومات تازۀ حاصل میگردد؛ باید بموقع اطلاع داده شود.

ساواک ["سازمان امنیت و اطلاعات کشور" از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ سازمان اصلی پلیس امنیتی و اطلاعاتی ایران]  و غیره فعالیت ندارد؟

افغانان در مورد اتحاد شوروی چی میگویند؟

وضعیت احزاب و بصورت خاص پرچم و خلق چگونه است؟

در پاکستان اخوانی ها آموزش نظامی می بینند یا چطور؟

تغییرات تازۀ در حکومت افغانستان آمده است؟

ایران، در بلوچستان با دولت پاکستان چه نوع کمک مینماید؟

در مورد سازش پاکستان و ایران اطلاعاتی تازۀ وجود دارد؟

اجمل با داوودخان، بعد از چند مدت ملاقات مینماید؛ این ملاقات ها توقف ننموده است؟

ملاقات براساس خواهش داوود خان صورت میگرد و یا براساس تقاضای ما؟

داوودخان چطور وچگونه می اندیشد؟

نهضت ما در پشتونستان و بلوچستان چقدر نیرومند است؟

تعداد مهاجرین پشتون و بلوچ چقدر است و حکومت با آنها چگونه برخورد مینماید؟

و به همینگونه سوالهای دیگر

در مورد این سوالات تا جای که من معلومات دارم، جواب میدهم. تا جای که به یادم مانده است به بعضی سوالات اساسی  چنین جواب داده ام.

آیا در بلوچستان، حزب کمونیست می جنگد؟

جواب: نتنها میجنگد، بلکه مطابق توان خود کمک هم میکند.

در بلوچستان دیگر کیها می جنگد؟

ج: عطاالله مینگل، خیربخش میری، غوث بخش بزنجو وبرعلاوه جوانان تعلیم یافته قبایل بلوچ تحت تأثیر آنها به شکل فعال در جنگ سهیم اند. البته در علاقه مری، از طرف شیرمحمد مری یک گروپ ماوییست (طرفدار ترتسکی) نیز مصروف اند و نماینده آنها محمد بها بها که نه بلوچ است و نه مری، اینجا آمده است.

داکتر کسینجر (نومبر 1975) برای چی افغانستان آمده است و اینجا چی گفته است؟ 

ج: کسینجر احتمالاٌ به وکالت بوتو وپاکستان آمده است.

منظور پاکستان در مناطق قبایلی چیست؟

ج: خواست اساسی پاکستان رسیدن به خط دیورند است.

شما با کدام سفارت خانه های دیگر ارتباط دارید؟

ج: با هندی ها وعراقی ها ملاقات مینماییم، آنها به خانه ما می آیند و یا ما میرویم.

افغانستان برای شما چقدر وتا کدام اندازه کمک میکند؟ 

ج: افغانستان اینجا  وبرای مهاجرین در مورد منزل، مواد خوراکه و نوشیدنی ها کمک میکند. مقداری کمی سلاح با مرمی کمک کرد ولی حالا نمیکند. کمک محدود به تفنگ 303 بور، مرمی و چند کلاشینکوف، چند هاوان و مرمی آن بود. برای پشتونستان مدتها قبل تفنگچه   ومواد انفجاری  میداد.

به منزل شما، از جبهه بلوچستان  کیها می آیند؟

ج: خیرجان بلوچ، مراد بزنجو، مهرالله مینگل، میرسفرخان، اسلم گچکی، میرگوهر خان زرکزی، شکاری، میراکرم، میرهزار خان رحمکانی، مراد (محمد بهابها) منظور بلوچ، آغا سلیمان و غیره.

آیا این دی پی،جانشین  نیپ است؟

تا حال برای ما از جانب رفقای ما گزارش نرسیده است. از فحوای اخبارها و صحبت های شیرباز مزاری معلوم میشود که  ان دی پی، جانشین نیپ شده نمیتواند.  برای اینکه  معلوم میشود مرتجعین میخواهند با تغییر مسیر جبهه ملی دموکراتیک، ماهیت آنرا عوض نمایند.

 

ادامه دارد

+++++++++++++++++

بخش ششم

تذکر کوتاه: بعضی مطالب کتاب به شکل یادداشت ها تاریخوار و طولانی نوشته شده و تنها بخش های مهم ومربوط به افغانستان برگردان شده است

مهمانداری جی ایم سید نماینده سندهودیش [سند آزاد]

آوازه جنگ آوران نیپ به هرطرف پخش شده بود، بلوچها به کوه بالا شده بودند. جنبش پشتون زلمی اگر زور نداشت اما شور آن زیاد بود. صحبت های تندوتیز وتهدید آمیز ولی خان وموضعگیری موافق دولت افغانستان وامید اینکه در عقب این جنبش حمایت بین المللی ومنطقوی وجود دارد؛ جی ایم سید را تحریک نمود تا برای ما واز طریق ما به دولت افغانستان دست کمک را دراز نماید.

در سال 1974، جی ایم سیدشاه محمدشاه، اسماعیل وسان وسائین را (رفیق ارشد که اسمش را فراموش کرده ام) فرستاندند. آنها به منزل ما آمدند. داوودخان در اوایل برای پذیرش اینها آماده نبود؛ زیرا نخست موقف داوودخان مرحوم این بود که پشتون ها و بلوچها برادران ما اند وحمایه اینها از یکدیگر طبعی است؛ اما پنجابی ها وسندی ها پاکستانی هستند وافغانستان بر آنها و بالمقابل انها بر افغانستان ادعایی نمیتوانند داشته باشند. اینها در اثر پا فشاری ولی خان تقریباً چهارسال نزد ما زیستند.

ما با هند وسفارت آن روابط مفید وفعال داشتیم و طبعاً این رابطه برای آنها نیز مفید بود. کتاب جی ایم سید بزبان انگلیسی زیر عنوان  "سند دوهیش در زولانه" از جانب ما در هندوستان چاپ وطی چندین مرتبه  از طرق گوناگون به پاکستان فرستاده شد.

4 جون 1975 شاه محمد وقمرالزمان سکرترجنرال شورای متحد یونیورستی جام به کابل آمدند. بتاریخ 14  اگست برای این مهمانان  سندی توسط محراب الدین پکتیاوال رئیس بودیجه در قرغه وپغمان دعوت داده شد ومن، نیکزاد، خلیل زمر وتورلالی نیز در زمره دعوت شدگان بودیم.

16 اگست، من عضو رابط هند را از آمدن آنها مطلع و بتاریخ 17 اگست به هوتل لودی انتقال داده شدند.

حزب کمونیست، ما وپرچم

نمایندگان حزب کمونیست، سائین عزیزالله و روف وارثی چندین ماه در منزل دومی ما در جمال مینه، لب سرک کوته سنگی اقامت داشتند.اینها با پرچم دیدووادید های کردند وبا مانیز جلساتی داشتند وبا اشتراک هم تصامیم گرفتیم وکمیته خارجی حزب کمونیست را ایجاد کردیم. آنها وعده دادند تا جوانان را برای آموزش بفرستند.

میاشاهین شاه که به اثر تقاضای اجمل صاحب آمده است، بتاریخ دوم دسمبر در منزل یک رفیق با لایق، خیبر وکارمل ملاقات کرد واز رفقای اینجا شکایاتی زیادی داشت.

8 فبروری 1975 بعد از قتل شیرپاو وضع بسیار خراب وبگیروببند شروع وفدراسیون محصلین پشتون مورد ضربه قرار گرفته است. شیرمحمد و افراسیاب نیز فرار کردند و ما آنها را بتاریخ دهم مارچ در منزل مخفی در میکروریون انتقال دادیم و مدتی در آنجا از سایر افراد مخفی بودند.

31 مارچ 1975 خبر شدیم که  پینده گل (میا شاهین شاه) آمده ودر منزل داکتر نجیب بودوباش دارد. از زبان نجیب جان خبر شدیم که بسیار به قهر است واز عدم تعمیل فیصله های قبلی شاکی میباشد.

5 اپریل، هزار افغانی جهت خرچ برای افراسیاب، شیرمحمد و شاهنشاه میا داده شد.

8 اپریل، میاصاحب رخصت شد وهیچ فیصله با او صورت نگرفت. انسان عجیبی است؛ میگوید که از طرف کمیته مرکزی آمده ام وباز میگوید از جانب رفقای سرحد (پشتونخواه) آمده ام. ولی در حقیقت هیچکس اورا نفرستا ده است. به آدرس رفقا یک نامه و نشراتی از دموکراتیک پاکستان و جزوه پشتون ستودنت فدراسیون را برایش دادیم.

6 تا 13 می من، میاصاحب، شیرمحمد، افراسیاب و سیدمختار باچا آموزش نظامی دیدیم.

20 می 1975 نوشته های میان صاحب وباچا توسط سلیم مومند به گوشته ارسال شد تا از آنجا توسط مظفر به کوداخیل و سپس به منطقه انتقال داده شود.

24 می 1975 میان صاحب و باچا رخصت شدند.

در باره تشویش های ناشی از وضع  بتاریخ 18 جولای با کارمل صاحب ملاقات صورت گرفت و تحلیل ونظر من با او تقریباً همسان بود. وی میگوید:

الف.  فشار عناصر راستی در حکومت بیشتر شده است و به همین علت دیروز در مراسم دومین سالگرد انقلاب (کودتا) در مورد حزب وقانون اساسی مطلبی گفته نشد. سردار نعیم تهدید نموده که اگر تو (داودخان) به اینکارها ادمه دهی من از نزدت میروم، برای اینکه در این حزب عناصر چپ نفوذ خواهند کرد وکمونیست ها آنرا تصرف خواهد کرد.

ب. حکومت متمایل بطرف راست شده است ولی این وضع قطعی نیست وامکان گردش به چپ نیز وجود دارد.

ت. در کمیته مرکزی حکومت، تمام مشوره با وزرای جناح راست صورت میگیرد؛ ممکن این یک مانور هم باشد. اما اگر با عناصر چپ نیز مجلس صورت گیرد آنرا نیز میتوان مانور دانست. باید اطلاعات درست به دست آورده شود. به هرحال الترنتیف دیگری برای حکومت داودخان نیست، حمایت او شریفانه وعملی است.

ث. داودخان ذهناً ضد امپریالیسم است، امریکا هرگز بر او اتکا نمیکند. خطر کودتا از طرف راستی ها و ارتجاع حال هم وجود دارد.

ج. سخن مهم واساسی برای ما این است که بر اساس اطلاعات دقیق و واقعی شعار درست داده شود.  حالت انتظار بسیار طولانی و وضع مغلق است، مطلب اساسی حفظ حزب است وباید شعار مناسب بدهیم در غیرآن وضع خراب میشود.

ح. وضع در دوسال گذشته مغلق شده و از حالت ساده به طرف پیچیدگی روان است.

خ. در مناسبات با شوروی هیچ تغییر نه آمده است و شوروی بر رئیس صاحب [داووخان] متکی است.

اما اجمل صاحب میگوید هرگاه حزب اعلان میشد، حتماً بطرف ارتجاع میرفتیم. برای اینکه ارتجاع وعناصر راستی بسیار قوی هستند. حال در کمیته مرکزی عناصر چپ اکثریت است. در نتیجه ایجاد حزب انارشی آمده، عناصر شریف در اثر دسیسه و پول به حیث کافر واجنت معرفی خواهند شد. پس در چنین حالت حزب ضرور نیست. رئیس صاحب اقداماتی را انجام میدهد که بنیاد اجتماعی حکومت را ایجاد نماید.

البته برای پرچم دشوار است سازمان را حفظ نماید؛ آنها در حالت قرار دارند که یک طرف پلنگ است ودیگر طرف سوته [دار]. حزب بصورت علنی برعلیه حکومت فعالیت کرده نمیتواند واگر نماید، جناح راست تشویق میگردد تا آنها نیز به فعالیت بپردازند.اما از طرف دیگر صفوف مأیوس و سازمان صدمه می بیند .

رئیس صاحب هم در تشویش است وکار بالای قانون اساسی جریان دارد  این مطلب نیز غلط است که حزب در نتیجه فشار راستی ها اعلان نشد؛ زیرا اعلان حزب به نفع انهاست.

این سخن دقیق است که حکومت موجود پایه اجتماعی ندارد؛ باید قدمهای برداشته شود که این تکیه گاه ایجاد گردد.

به هرحالت وضع بحرانی است و دوام آن خطرناک؛ زیرا این قانونمندی جامعه است.

 18 جولای امروز نجیب جان برایم گفت گه  وکیل نیک محمد (شوهر همشیره او)، میراکرم بلوچ و مراد بزنجو را به خانه خود دعوت کرده بودند اما نسبت رفتن من، دعوت را فسخ نمود وآنها را به رستورانت خیبر برد. از آنها پرسیده بود که مناسبات حکومت با شما چگونه است؟ با شما کمک صورت میگیرد یاخیر؟ آنها به جواب گفته بودند که مناسبات با حکومت واجمل خوب است، ما هیچ اعتراضی نداریم و اعتماد کامل بر او داریم. این سخنان را نجیب بعدآ برایم گفت.

چنین معلوم میشود که نیک محمد با کسی در ارتباط است و وظیفه دارد که پشتونها وبلوچها را از افغانستان آزرده سازند و بدینگونه  پلان دشمن را عملی سازد.

نیک محمد با نجیب جان جنگ کرده و برایش گفته که شما اجنتان شوروی هستید ونوبت ما رسیدنی است آنوقت خواهیم دید. اجمل هیچ چیز کرده نمیتواند؛ اجنت پرچم است؛ باچاخان را من با آنها معرفی کردم و حال چنین لاف میزند

 

20 جولای، امروز ایران شان از طرف رفقای پایین [آنطرف سرحد] چند شماره پرچم سرخ ونامه های مولانا وافراسیاب را آورد. نامه ها بتاریخ 22 جون نگاشته شده وپوره بعد از گذشت یکماه بدست ما رسید. در جمله این ها، سخنان جام ساقی، عطاالله مینگل وغوث بخش بزنجو در محکمه عالی نیز شامل بود. نامه مولانا (سازش) به جواب نامه اجمل است وخودش آنرا در دفتر خود ثبت کرد. نامه مفصل بعداً خواهد رسید. آنها مطالب ثبت شده قلم خان (همیش خلیل) را که بتاریخ 14 جولای ثبت شده  وحاوی مطلب ذیل است؛ تایید نموده اند:

درپاکستان جلسۀ به اشتراک یازده جنرال دایر شده ودر آن بعضی افراد حزب حاکم نیز اشتراک کرده اند؛ آنها میخواهند به عوض بوتو به کمک اردو، برای تبدیل چهره ها، کسی دیگری را به قدرت برسانند. منظور این جلسه، ایجاد حکومت ملی به اشتراک محاذ متحد جمهوری (UDF) وجناح راست نیپ  است. بوتو سخت هراسان شده است. رفقا این سازش را افشا وگفته اند که اینهمه ناشی از اختلافات درونی طبقه حاکم است.

9 سپتمبر، داکتر نجیب برایم تلفون کرد که مهمان آمده است ودیدم که میاشاهین فرزند شیرشاه آمده، اما کدام مطلبی مهمی با خود نداشت وتنها از پدر خویش آزرده شده وغرض اخذ مشوره نزد اجمل ختک آمده است.

17 سپتمبر به منزل نجیب جان انتقال رفتیم. یکجا فیلم زنجیر را دیدیم.

9 می 1976، تمام روز مصروف ترجمه پیامهای پرچم بودم که  بمنظور خنثی ساختن فعالیت های "خلق "عنوانی احزاب برادر نوشته شده است. از طرف شب، یک جا با داکتر پکتیاوال به منزل حیدری رئیس نمایندگی پشتنی تجارتی بانک کراچی که بمنظور سپری کردن خدمت عسکری آمده است رفتیم.

14 می 1976، روز جمعه ورخصتی است، مردم به میله میروند، مگر در قسمت من استراحت و خوشحالی نیست. امروز صبح با رفقا کشتمند ونوراحمد نور وعده داشتم و طی هشت روز گذشته مصروف ترجمه ونوشته های آنها بودم. ترجمه را ختم کرده ام اما بعد از تایپ وقبل از ستنسل شدن، باید متن انگلیسی را مرور نمایم.

23 می 1976، به خاطر مهمانان به خانه نجیب جان رفتم؛ نازش به مجرد رسیدنم تهدید ها، اتهامات و حملات را بالایم شروع کرد. گفت من اینجا تباه شده ام، وعده هایت چی شد؟  پاکستان بیا ومخفی شو. من برای حزب و رفقا هیچ کمک نکرده ام (پس به این شکل من در درمسال گلکاری کرده ام.) [ از این جمله نویسنده، عنوان کتاب گرفته شده است یعنی تمام فعالیت های او مانند گلکاری برای ساختن درمسال وکاری بیهوده بوده است.] پس اینکه برایم گفته شده بود که من باید در رفت وآمد باشم ( این را دروغ گفت که نه رابطه زنده داشته ام و نه مشوره کرده ام). در اخیر اینرا هم گفت که ما ترا از دست نمی دهیم. بعداً در مورد ولی خان و UDF   نیز ردوبد گفت.

آنچنان  مرا کوبید که سردرد شده از میکروریون به کارته سه در تکسی رفتم تا در مورد با اجمل مشوره نمایم. در راه مختار احمد را دیدم و نامه از نعیم را برایم داد که در آن از وفات پدرم خبر داده بود که بتاریخ 23 اپریل فوت  نموده است، برعلاوه سخنان مولانا این خبر مانند پتک بر سرم فرود آمد. من از مریضی اش خبر بودم و میخواستم برای دیدارش بروم اما اجمل اجازه نداد.

25 می، تحلیل: حرکت حکومت افغان به عقب و راست، دعوت از بوتو که نماینگر ضعف اینها است، انشعاب در NDP در(نشنل دموکراتیک پارتی)، گروپ بندی در  PSF ، و... مرا دیوانه ساخته است. برای اولین بار در زندگی از سیاست مایوس و به آینده بی باور شده ام. بودن در اینجا نیز کاری بیهوده است. فعالیت زیرزمینی در بین کارگران در پشتونخوا پایین را نیز در نظر دارم، مولانا نیز میگوید که باید بروم. اما من در کراچی، پنجاب ویا سند کارکرده نمیتوانم. پس بهتر است همینجا با قبایل ورفقا باشم و در مورد رابطه آنها با شوروی و جهان کمک کرده میتوانم. هرگاه در نتیجه سازش افغانستان وپاکستان فعالیت در پایین آزاد شد با اجمل مشوره و فیصله خواهم کرد.

29 می 1976، با مولانا به تفصیل صحبت کردم، وی در مورد فعالیت من راپور تحریری می طلبد ومخصوصاً در مورد رابطه، صحبت ها وسوال وجواب من با رفقای اتحاد شوروی. البته اصولاٌ من باید اینها را از این فعالیت ها آگاه میکردم و من چنین نکرده ام. چون من از دوسال به اینطرف در مورد هرموضوع با آنها [ شوروی ها] صحبت کرده ام، اما تمام مطلب به یادم نمانده است؛ اما گذارش مختصر آماده خواهم ساخت.

در مورد هسته حزبی بحث شد، من گفتم از اینکه موضوع حزبی است  باید در محضر اجمل صاحب صحبت شود. امروز برخوردش دیگر گون بود. مولانا هم بوتل سوداواتر است.

در بخش آینده جریان راپورهایش را به کارمندان سفارت شوروی خواهید خواند.

ادامه دارد

 

+++++++++++++++++++++

بخش پنجم

آغاز آموزش نظامی  در چهار آسیاب

 در ختم سال 1973 ولی خان به بهانه تداوی چشم در لندن، به کابل آمد وتمام فعالیتهای تربیوی وتخریبی را شخصاً بررسی و در مورد فیصله کرد. با آغاز آب شدن برفها وفرارسیدن بهار، در ماه مارچ سال 1974 آمدن جوانان پشتون وبلوچ برای آموزش شروع شد. آنها در گروپ های جداگانه می آمدند. در راس بلوچ ها رازق بگتی وصوفی خالق  ودر راس پشتون ها عالم زیب که همزمان قوماندان عمومی نیز بود، قرار داشت. این ها در مرکز نزدیک چهار آسیاب دورۀ آموزش جنگهای چریکی را که شامل بخش های تیوریک وعملی بود، سپری کردند.

ولی خان حین برگشت از لندن در طول راه از طرف والی ها ومامورین مورد استقبال گرم قرار گرفت وما نیز به پیشواز او در منطقه میدان وردک رفتیم. در این  محفل با شکوه، شماری از اعضای کابینه نیز اشتراک کرده بودند وبه این ترتیب داوودخان بصورت علنی سرنوشت رژیم خویش را با نیپ مربوط ساخت. ولی خان در مراسم رسم گذشت جوانان آموزش دیده نیز اشتراک و با آنها ملاقات نمود.

ولی خان در قصر صدارت اقامت گزید ودر آنجا وزرا، جنرال ها، مامورین عالیرتبه، سیاستمداران ورهبران قبایلی نزد او می آمدند. دعوت ها از جانب داکتر حسن شرق معاون صدارت، فیض محمد وزیر داخله، پاچا گل وفادار وزیرسرحدات، لوی درستیز و دیگران ترتیب داده میشد. ولی خان برعلاوه ملاقات با سفرای هند وعراق، با سفیر شوروی نیز ملاقات نمود.

ملاقات ها با رئیس جمهور محمد داوود خان حتمی بود. در این ملاقاتها ولی خان به داوود خان اطمینان داد که همه پشتونها وبلوچها با نیپ همدست وجوانان پشتون و بلوچ آماده جنگ هستند ومورال اردوی پاکستان نسبت شکست از جانب اردوی هند، ضعیف است ودرمقابل نیروی مشترک پشتون و بلوچ مقاومت کرده نمیتواند.

جوانان آموزش دیده از راه های مختلف دوباره برگشت نموده وباخود سلاح، مهمات ومواد منفجره آوردند. گروپهای دیگری برای آموزش تربیت نظامی وفعالیتهای گوریلایی اعزام شدند. سلسله از فعالیتهای تخریبی و سبوتاژ آغاز شد. پرتاب بم بر بانک، پسته های پولیس، انفجار خط ریل، پل، تاسیسات دولتی وقطع لین تلفون وبرق جز از فعالیتهای آنها بود. در صوبه نیز فعالیتهای تخریبی وکشتن افراد بیگناه ادامه داشت.

حکومت نیز دست زیرالاشه ننشسته به گرفتاری ها وشکنجه ها آغاز کرد وبه پولیس صلاحیت های بیشتری داده شد. با آغاز دستگیری جوانان، هدایت چنین بود که نباید  آنها خودرا به چنگ پولیس دهند. آنهای که به چنگ پولیس افتادند مورد شکنجه قرار گرفتند وحتی فامیل های بعضی از آنها به ادارات پولیس آورده شده ومورد بی حرمتی وبی عزتی قرار گرفتند.

در بلوچستان برخلاف قوای نظامی عملیات آغاز شد ودولت ازهلیکوپترهای که از جانب دولت ایران در اختیار آنها قرار داده شده بود به بمبارد قبیله مری پرداخت وراه های عبورومرور آنها را مسدود ومری ها را محاصره نمود. در جنگ تلفات جانی ومالی زیادی بر قوای پاکستان نیز وارد شد. ترس از بمبارد سبب شد که مردم به افغانستان مهاجر شوند؛ چنانچه در آغاز هشتصد فامیل بلوچ در مناطق کوکران قندهار وقلات زابل در کمپ ها جابجا شدند. بعدها شمار آن به هفت هزار نفر رسید وکمپ قلات به هلمند انتقال یافت.

همزمان با ازدیاد فعالیتهای گوریلایی در بلوچستان وفعالیتهای تخریبی فدراسیون محصلین پشتون در صوبه، مناسبات پاکستان و افغانستان نیز تیره میشد وبه مرحله رسید که صدراعظم پاکستان بوتو، حین بازدید ازمناطق قبایلی سخنان حتی ضد اخلاق را برعلیه داوودخان بکار برد.

دولت سعودی تلاش داشت تا به میانجیگری بپردازد؛ در این سلسله سفیر آن که عضو خاندان سلطنتی بود با ما مناسبات حسنه برقرار کرد واکثراً مارا به منزل خود دعوت میکرد. حسن التهامی تبعه مصر سکرترجنرال سازمان اسلامی به کابل آمد ودر پروسۀ مذاکرات با دولت  مصروف شد. دولت افغانستان میگفت که ما در دفاع از پشتون ها و بلوچها که حقوق آنها غضب شده است قرار داریم وهرگاه آنها به حقوق خویش نایل شوند؛ ما نیز در مورد موافق خواهیم بود. حسن التهامی چندبار به منزل ما آمد وبا اجمل صاحب ملاقات کرد؛ اما به نتیجه نرسید. مواضع نیپ وحزب مردم پاکستان بسیار از یکدگر دور بود ورهبران نیپ مخصوصا ولی خان بسیار قاطع بود و وساطت به نتیجه نرسید.

چگونگی فعالیت های تخریبی پشتون زلمی را من  ثبت و در مورد اوراق تبلیغاتی را تهیه وبه سفارتخانه های کشورهای دوست و آژانسهای خبری میفرستادم.

ما روابط خویشرا با قبایل وسعت داده ودوستان فعالی را برای حمایت سیاست خویش پیدا میکردیم. از طرف دیگر فضا برای قوماندانان فعال پشتون زلمی محدود گردیده وبرای مخفی شدن وگذشتاندن شب جایی نمی یافتند. رهبران وکارکنان نیپ نسبت ترس، خودرا از این مبارزه دور نگه میداشتند. فضا مختنق وگرفتاری های جوانان ادامه داشت وآنها مجبور شدند برای حفظ جان و ادامه فعالیت به منطقه قبایلی وافغانستان بروند ودستور ولی خان نیز چنین بود.

 در افغانستان نیز سلسله فعالیتهای ضد داوودخان ادامه داشت. در ماه جون 1974 پلان کودتای عناصر اخوانی ناکام وفعالیتهای تخریبی آنان موقتاً خنثی شد. داکتر نیازی با جمعی از رفقایش دستگیر وگلبدین حکمتیار، برهان الدین ربانی، احمدشاه مسعود، مولوی یونس خالص، مولوی محمد نبی محمدی، قاضی امین وقاد با شماری دیگری به پاکستان فرار کردند وتحت حمایت جماعت اسلامی قرار گرفتند. در جمله اینها افسران افغانی نیز بودند. صبغت الله مجددی که مخالف سرسخت محمد داوود بود، در دنمارک اقامت گزید. برعلاوه آنها شماری از ماوویستها نیز به پاکستان فرار کردند. همزمان با فرار آنها، شماری از رهبران قبایلی نیز به پاکستان کوچیدند.

این وضع، بهترین زمینه را برای حکومت بوتو مهیا ساخت. نصیرالله بابر که مبالغه های زیادی در مورد کارکرد خویش دارد؛ مدعی سازماندهی این افراد است، اما معلومات دقیق را در مورد کرنیل سلطان مشهور به امام داده است. آغاز این کار در ماه اکتوبر سال 1974 صورت گرفت. حکومت پیپلز پارتی برای این ها زمینه آموزش نظامی وفعالیت های تخریبی را در چوکات سپیشل فورس مساعد ساخت.

در اول اپریل سال 1979، با ایجاد کمیشنری برای مهاجرین افغان امور مربوط به این ها که در اول 98 تن بود وبا فامیل های شمار شان به 1331 تن میرسید؛ محول شد.

اینان بعدها معضلاتی زیادی را برای دولت داوود خان ایجاد کردند. اگر چه در سال 1974 فعالیت های تخریبی کوچکی توسط اینها سازماندهی میشد اما بعد از قتل حیات محمدخان شیرپاو در اواسط سال 1975، در فعالیتهای تخریبی آنان افزایش بعمل آمد؛ چنانچه در کنر، غزنی، پکتیا، بدخشان و کابل عملیاتی توسط اینها صورت گرفت وازجمله عملیات پنجشیر سبب وارخطایی حکومت داوودخان گردید.

امور مربوط به آموزش نظامی، گروپ بندی، تهیه ضروریات نظامی، فعالیتهای عملی ومحلات اختفای پشتون زلمی از دایره کار من خارج بود و من تنها در مورد رفت وآمد وفعالیتهای آنها به حیث مسئول دفتر آگاهی می یافتم ومسائل آنها را حل میکردم.

با افزایش فشار پاکستان بر قبایل، شمار جوانان نیز افزایش یافت و در سال 1975 بر اساس مشوره حکومت در شهر جلال آباد در جوار ریاست قبایل، کلوپ مطبوعات تخلیه وبه کمپ دایمی جوانان مبدل شد. در کابل برای تمام جوانان اسمای مستعار گذاشته شد؛ چنانچه  ولی خان به نام باز، بی بی نسیم به نام شیر( خان دلاور) و حاجی نادرخان  به نام میښه  یاد میشدند و دیگران نیز همه نامهای مستعار داشتند والبته گذاشتن نام مستعار در چنین شرایط امر معمول شمرده میشود.

حاجی محمد څمکنی لوی ولسوال کنر وصاحب جان صحرایی مدیر قبایل برای جوانان ما با اخلاص کمک میکردند.

 

تذکر ضروری:

بعضی صفحات کتاب وقف جزیات نقل وانتقالات افراد واشخاص ومطالب خصوصی وجزیی از جمله اختلافت ومشکلات شخصی وذوقی بین افراد واشخاص و داد وگرفت پول شده که از برگردان آن در این مختصر صرف نظر شده ولی بعدها حین برگردان متن مکمل کتاب به آن نیز پرداخته خواهد شد.

قتل حیات محمد خان شیرپاو

بتاریخ هشتم فبروری سال 1975 آژانسهای خبری از قتل  حیات محمد خان شیرپاو والی صوبه  سرحد ورئیس ایالتی حزب مردم پاکستان خبردادند. موصوف حین صحبت در یونیورسیتی پیشاور در اثر انفجار بم کشته شد. با نشر این خبر رئیس جمهور داودخان شخصاً به اجمل ختک تلفون کرد وپرسید که آیا این کار شما است؟. اجمل صاحب درمورد  نتنها اظهار بی خبری کرد، بلکه بلکل منکر شد. این قتل پیامدهای زیادی بر حزب سیکولار ومترقی نیپ، روابط افغانستان وپاکستان وسرنوشت وحدت پشتون وبلوچ داشت.

با وجود انکار ازعمل متذکره، روز دیگر هردو عامل قضیه بُلاخان (حبیب الله) و برادرش معزالله [معذالله] که من برایش غمازها میگفتم، به افغانستان آمدند.  جریان از این قرار بود که انور وامجد میخواستند بمی را که در بین تیپ ریکاردر گذاشته بودند بتاریخ 7 فبروری زمانی که شیرپاو در کالج تخنیک با محصلین صحبت میکرد، جابجا ومنفجر سازند؛ اما در عین روز افراسیاب رئیس فدراسیون محصلین پشتون نیز برسر ستیژ حاضر بود وبه همین ملحوظ آنها از تصمیم خویش منصرف شدند. روزدیگر بتاریخ هشتم فبروری زمانی که شیرپاو در محفل ادای سوگند اعضای منتخب اتحادیه محصلین دیپارتمنت تاریخ اشتراک مینماید؛ انور وامجد تیپ ریکاردر مورد نظر را نزدیک میکروفون جابجا وبعداً انفجار داده میشود. به ارتباط قتل شیرپاو در جمله افراد دیگر، انور وامجد هردو در چهارسده دستگیر، اما در اثر وساطت بُلاخان هردو رها و ازطریق مهمند به افغانستان می آیند.

پولیس در جریان تحقیق به هویت قاتلین پی میبرد واسم نسیم بی بی، اسفندیار ونثارمحمدخان نیز در رابطه به قتل ذکر میگردد. نثارمحمدخان عضو پیپلز پارتی بود؛ اما باحیات شیرپاو اختلافات ورقابت شخصی داشت. پولیس با شکنجه از اسفندیار ونثارمحمدخان اعتراف میگیرد.

بعد از شهادت شیرپاو محدودیتی بر فعالیت نیپ وضع گردید و رهبران آن زندانی شدند واختناق افزایش یافت. فعالیت جوانان ما کم شد و در افغانستان، فعالیت اخوانی ها وعناصر مخرب تربیه شده درپاکستان افزایش بعمل آمد وافغانستان تحت فشار داخلی وخارجی قرار گرفت. خانواده های مشهوری از کنر، شینوار، مهمند، خوگیانی، منگل، خروت و اچکزی به پاکستان کوچیدند.

سخن جالب این است که اجمل صاحب زیر عنوان "انقلاب ملی دموکراتیک در پاکستان" نوشته را تهیه وبکمک دوستان هندی چاپ شده بود. این جزوه را من به انگلیسی ترجمه وفعالیت تاریخوار پشتون زلمی را با آن ضمیمه ساخته ومقدمه برآن نگاشته بودم. به گمانم عنوان آن "مرمی، جواب مرمی" بود. این جزوه هنوز در انگلستان چاپ نشده بود که قتل شیرپاو صورت گرفت؛ داکتر خورشید با ضمیمه ذکرشده فعالیت های پشتون زلمی، موضوع کشتن اورا نیزبه آنها نسبت میدهد. کتاب چاپ و تا که از طریق دوستان هندی به دست ما میرسد، داکتر خورشید چندصد جلد آنرا توزیع و به این شکل در دسترس حکومت پاکستان قرار میگیرد و به حیث سند در محکمه عالی ارائه میشود و بوتو نیز در محافل عمومی آنرا به حیث سند خیانت نیپ شمرده و از من و اجمل صاحب نام میبرد.

بعد از اینکه جزوه برای ما رسید، اجمل صاحب دستور داد تا بخش مربوط به قتل شیرپاو ازجمله فعالیتهای پشتون زلمی قطع شده واین توضیح علاوه گردد که این مطلب توطئه آمیز توسط اداره امنیتی فدرال (FSF ) و بصورت مشخص از جانب سعید احمدخان علاوه شده وخواسته اند که با قتل که توسط خود آنها صورت گرفته، ما را متهم سازند.

پاکستان مسئولیت قتل شیرپاو را متوجه ما وافغانستان ساخت. در همین راستا به تاریخ 15 فبروری اجمل صاحب نامه عنوانی سرمنشی ملل متحد نگاشت ومن آنرا ترجمه وتایپ نموده و در اختیار وزارت خارجه قرار داده تا آنرا به ملل متحد بفرستد.

به تاریخ 17 فبروری سال 1975 اجمل صاحب در رابطه با حالت ایجادشده بعد از مرگ شیرپاو، نامه عنوانی مجیب الرحمن نوشت ودر همین روز غرض ملاقات با سفیر شوروی به وزارت خارجه رفتیم ودر مورد معلومات داده شد. شام 17 فبروری  به در خواست سفیر مصر به منزل او رفتیم.

معلومات بیشتر در مورد فعالیتهای  پشتون زلمی توسط اجمل ثبت میشد. 26 فبروری اجمل صاحب به ارتباط مسئله [ قتل شیرپاو] به منزل سفیر هند رفت. هند از همه بیشتر در مورد چنین مطالب علاقه داشت.

25 اپریل شماری از خانان آماده شدند که دوباره بروند وجنگ نمایند زیرا چندروز ملیشه به بهانه دستگیری افراد تربیه شده در افغانستان و پیداکردن سلاح بر قریه های دره اطرافی حمله کرده بودند؛ اما چیزی را بدست نه آورده وناکام شدند.

بتاریخ 12 اگست محمد گل جهانگیر مدیر شعبه اول وزارت خارجه برایم تلفون کرد که وکیل التجار اخترمحمد خان در مقابل پولی که برایش داده شده بود پنج جلد کتاب تاریخ مرصع فرستاده است وآنرا به خانه آوردم. یکی کاپی آنرا به عبدالحی حبیبی، یک جلد را به پشتو تولنه وجلد سومی را به داکتر عارف عثمانوف دادم.

در سال 1975 تقریباً فعالیت های تخریبی پشتون زلمی تحت کنترول قرار گرفت. دو واقعه، قتل بی موجب حیات محمدخان شیرپاو وانفجار دراپداد هوس لاهور که خسارات جانی ومال به همراه داشت، عملی شد. سازماندهی قتل حیات شیرپاو مستقیماً از جانب رهبری صورت گرفته ودر انفجار اپداهاوس، نورمحمد اچکزی متهم شد اما به گمان اغلب آنرا همدردان پنجابی انجام داده بودند و اینگونه عملیات بزرگ وعالی  خارج از عقل وفکر پشتون زلمی بود. افغانستان نادم شده و لاف ولی خان بیهوده ثابت شد. نشنل دموکراتیک پارتی از حمایه نیپ خودداری کرد.

بعضی مطالب را از روی یادداشتهای ثبت شده نقل مینمایم:

 ... 31می 1975، من با بسم الله کاکر وخدایدوست نزد سلیمان لایق رفتیم و صحبت کردیم. برای بسم الله گفت بر تنظیمش فشار زیاد وارد نماید .

8 جون 1975، گروپ ملا سلام و محمد حسن صاحبزاده در قره باغ غزنی از جمله مریدان حضرت دردهلی هستند  و در زابل، غزنی، هلمند وخروتی پکتیا وسرحد طرفدارانی دارند. ملا سلام در قمردین وکویته صاحب نفوذ اند ومخصوصوصاً در بین ناصری ها، سلیمانحیل، خروتی و دوتانی ها که در دو طرف سرحد زندگی مینمایند زیاد تاثیر دارند. اینها ضد پاکستان، ضد ملا شوربازار، طرفدار جمهوریت و حامی پشتونستان هستند.

این مردم با پرچم در رابطه هستند، بر اساس معرفت لایق صاحب، قادر مل (از مقر) با اینها می بیند. قادرمل در بخش پشتو اخبار خارجی آژانس باختر وظیفه دارد.  این اشخاص تحت تأثیر شخصی لایق صاحب اند.....

26 اکتوبر 1976 امروز من و احمدزی (برادر نجیب) به تورخم افغانی رفتیم . برای اخترمحمد خان وکیل تجار مبلغ دولک کلدار را که از اینجا برای جبهه بلوچ فرستاده شده  و بعداً از طرف بی بی نسیم مسترد شده بود. آوردیم .

ادامه دارد.

 

++++++++++++++++++++++++++++

 

بخش چهارم

مهاجرت من و فعالیت های پشتون زلمی

 در مورد فرستادن اجمل ختک به افغاستان قبلا فیصله شده بود واقدامات بوتو پروسۀ فرستادن اورا حتمی ساخت. این تصمیم پس از غور وتعمق زیاد از طرف ولی خان گرفته شده و باچاخان هم تا اندازۀ با آن موافق بود. حزب کمونیست نیز در این تصمیم شریک بود زیرا  به قول آنها در پاکستان انقلاب بورژوا دموکراتیک بدون فعلیت مسلحانه به میان آمده نمیتواند.

گلوله باری حکومت بوتو بتاریخ 23 مارچ1973 بر جلسه  حزب مخالف که نیپ جز اساسی آن بود، بهانۀ شد برای رفتن اجمل ختک به افغانستان که سکرتر جنرال  آن بود. موصوف از راه باجور به افغانستان رفت.

رفتن اجمل به افغانستان مورد استقبال حکومت [افغانستان] قرار گرفت ونامبرده در هوتل معتبر کابل جابجا گردید. در این وقت موسی شفیق سیاست مدار زیرک اما طرفدارغرب، صدراعظم افغانستان بود. نامبرده خواستار حل وفصل اختلافات تاریخی افغانستان با پاکستان و ایران بود و ادامۀ آنرا به نفع افغانستان نمی دانست و به همین جهت از دادن کمک به نیپ خودداری میکرد  و نظر ولی خان مبنی بر اینکه افغانستان مجبور است از آنها پشتیبانی نماید، تایید نشد. موسی شفیق میدانست که همنوایی افغانستان در سال 1947 با باچاخان به ضرر آن کشور تمام شده وبه همین لحاظ تلاش داشت تا از جنجالهای داخلی پاکستان خودرا کناره نگهدارد، اما بصورت کل  نیز از آن انکار کرده نمیتوانست.

داوود خان از آمدن اجمل به کابل آگاه وطرفدار سیاست نیپ بود. از جانب دیگر پرچمی ها از سابق با باچاخان، ولی خان، نیپ و خصوصا کمونیستهای داخل نیپ در تفاهم بودند. داوود خان از قبل در صدد سرنگونی سلطنت ظاهرشاه بود. 

داودخان با استفاده از سفر ظاهرشاه به روم وغیابت او با یاران نزدیک وماجراجویان چپی به تاریخ 17 جولای سال 1973 کودتا نموده وبا لغو سلطنت، اعلان جمهوریت نمود که مورد استقبال گرم مردم افغانستان قرار گرفت. داودخان از قبل طرفدار داعیه پشتونستان بود و وی باردیگر سرنوشت افغانستان را با خانواده بهرام خان وبه نمایندگی از آنها با ولی خان گره زد.

تا این وقت افغانستان، "مسئله پشتونستان" را یگانه مانع در مناسبات با پاکستان میدانست؛ اما با پیروی از سیاست نیپ، این اصطلاح  واختلاف را به "حق خودارادیت مردم پشتون و بلوچ" مبدل ساختند. ریاست مستقل قبایل که مستقیما زیر اثر صدراعظم و صدارت بود به وزارت سرحدات ارتقا داده شد. سردارصاحب با سیاست عبدالصمد خان اچکزی موافق نبود وصمدخان اچکزی به خاطری از باچاخان و وولی خان  ونیپ آزرده گی داشت که آنها پشتون ها را به رحم وکرم بلوچها، در صوبه بلوچستان رها کردند.

جمهوری افغانستان در مجموع تابع سیاست نپ شد. برای اجمل منزل جداگانه، محافظین، خدمتگاران، دریور وموتر داده شد و اورا به حیث مرکز مراجعه تبدیل ساختند. داوودخان بر اساس سیاست خویش برای اجمل ختک مقام سیاسی قایل شد به همین جهت افغانان بیشماری که خواستار امتیازات بودند، به اجمل مراجعه نمایند.

از طرف دیگر در پاکستان سلسله گرفتاری های رهبران نیپ ادامه داشت. چند ساعت بعد از انفاذ قانون 1973 به تاریخ 15 اگست، غوث بخش بزنجو از محل اقامت مخصوص اعضای اسامبله در اسلام آباد دستگیر شد ودر عین شب خیربخش وعطاءالله مینگل در کویته گرفتار شدند. بوتو میخواست با بزنجو روابط خودرا حفظ نماید و به این منظور  M.B KUTTY دوست بزنجو را جهت مصالحه وسازش نزد او فرستاد. اما بزنجو به خاطر ولی خان وسایر رهبران پشتون وبلوچ از ملاقات با بوتو خود داری کرد. این موقف با وجود که اصولی بود اما در نهایت امر سبب اختلافات زیاد  شد وبه ضرر طرفین انجامید.

در صوبه ما، فعالیت تنظیم پشتون زلمی ادامه داشت اما سالار وقوماندان که بتواند جنگ آینده را سازماندهی نماید موجود نبود، البته فعالیت های تخریبی شروع شده بود. بلوچها تا اندازه در مورد وارد وآثاری را  در مورد جنگهای گوریلایی و آزادیبخش خوانده بودند؛ اما پشتونها در وضعیت خوب قرار نداشتند وزمانی که  میدان عمل رسید، قوماندانهای کمی به میدان حاضر شدند. تمام مسئولیت ها به عهد یوسفزی وممندزی افتاد. بعدها  بجز افراسیاب، تمام ختک راه پراگماتیک [عملگرا]  را در پیش گرفتند. (و آنهم به عوض جنگنده ها، در ردیف جنگ اندازها ). در  ضلع ها [واحد اداری ] تنها در صوابی، مردان، چارسده، پیشاور و تا اندازه نوشار، سوات و دیر جوانان به میدان آمدند وآنهم به اندازه نمک در بین آرد. تنها در بلوچستان گروه  نیرومندی از محصلین پشتون برای جنگ آماده شدند.

در این زمان من در کالج انجنیری ( حال یونیورسیتی مستقل) یونیورستی پیشاور پروفیسور ودر سیاست نیز فعال بودم. من با اجمل ختک در کابل رابطه داشته وتقریبا مسئول عمده ارتباط بودم و دستور اکید داشتم تا این ارتباط به هیچوجه افشا نگردد و در حالت افشا شدن نباید به چنگ پولیس بیافتم و باید مخفی شوم.

من واجمل در یک راه روان بودیم؛ طوری که یک پای ما در کشتی ولی خان و پای دیگر ما در جاله حزب کمونیست قرار داشت. باید گفت که آغازگر جنگ برعلاوه اقدامات بوتو، ولی وبعضی رهبران بلوچ وعناصر ترقی خواه بودند وتنها غوث بخش بزنجو در این میان متردد بود؛ مگر نظریات او را هردو طرف رد نموده بودند.

 در ذخه خیل افریدی، خانواده نادرخان یک خانواده سیاسی و بیدار بود؛ از باچاخان تا پایین همه با اعضای این خانواده روابط داشتند ومن هم  بدون پاسپورت به کمک آنها به  افغانستان میرفتم. این خانواده با  ملک ولی خان کوکی خیل در رقابت قرار داشت و به این ملحوظ  هردو گاهی طرفدار افغانستان و گاهی هم طرفدار پاکستان میشدند. اما خاندان نادرخان تمایل بیشتری سیاسی به باچاخان داشتند .

 از اعضای خانواده نادرخان به حیث یک کانال ارتباطی بشمول ارتباط با اجمل استفاده میشد. یکبار من  اسناد حزب کمونیست را که در آن تحلیل وضع،  وظایف و درپرتو آن هدایات برای اجمل  وفهرست شماری از قوماندانان بلوچ شامل بود وبا اضافه اسناد جلسه بابره  را با نامه خویش به برادر کوچک نادرخان دادم و این همه اسناد از نزد نامبرده در تورخم  بدست پولیس افتاد. برای من از چندین کانال اطلاع رسید تا خودرا کناره سازم. من دو راه داشتم یا به پولیس معرفی  و خودرا حفظ وانقلاب وآزادی را به خطر اندازم  و یا مخفی شده، کراچی  بروم و یا به افغانستان رفته و کارها را پیش ببرم. سرانجام هدایت رهبران چنین بود که به افغانستان بروم. 

من به کمک گل ولی که مصروف انتقال مال قاچاق بود از راه گردی غوث به جلال آباد رسیدم. بخاطرم ندارم که شب را در جلال آباد سپری کردم و یا راساً به کابل رفتم. احتمالاْ روزدیگر مستقیماً در کارته پروان به منزل داکتر نجیب رفتم؛ به گمان اغلب رسیدن من به کابل بتاریخ 25 اگست 1973 بود. فردای آن به منزل اجمل ختک در جمال مینه رفتم؛ در آغاز او با تردید برخورد کرد و از احتیاط کار گرفت، اما زمانی که مطمئن شد؛ برایم مشوره داد تا در کابل نیز مخفی بمانم. ممکن اجمل از منابع داخلی و خارجی در مورد من معلومات حاصل میکرد. نامبرده مرا به حزب پرچم سپرد.  پرچم هنوز در حمایت از داوودخان قرار داشت. پرچم مرا به داکتر فاروق سپرد که خانه او در مقابل میکروریون کهنه، زیر تپه نادرخان ودرسمنت خانه قرار داشت. فاروق با پدر وسه برادرش زندگی میکرد ومنزل کاکایش نیز متصل خانه آنها بود. مقابل منزل آنها در حویلی بزرگ ساختمان با سه اطاق موجود بود که هر روز صبح  بزرگان پرچم به منظور سپورت بدانجا می آمدند و من نیز در همین جا مسکون شدم. پدر فاروق علاقه دار وشخص خوش برخورد بود و رابطه برادرانش نیز با من صمیمی بود. اکثر رفقای پرچمی نزد من می آمدند و بحث میکردیم و خدمت من نیز بوجه احسن میشد. برای اختفای هویت، من ریش گذاشتم و به همین خاطر اجمل صاحب بالایم نام  صوفی را گذاشت و با همین لقب معروف شدم.

در حکومت داوودخان پرچمی ها شریک و همه خوش بودند. فیض محمد خان مسیت [مسود] (وزیر داخله)، جیلانی باختری پسر خاله کارمل صاحب (وزیر زراعت)، ضیا مجید (قوماندان گارد جمهوری) اعضای پرچم بودند و با آنها شماری دیگر از هواخواهان آنها نیز در وزارت خانه ها در مقامات بالایی وظیفه داشتند. برعلاوه پرچمی ها پاچاگل وفادار (وزیر سرحدات) و شماری دیگری از افسران خلقی واعضای ملکی آن در قدرت سهیم بودند؛ اما نقش آنها برابر پرچم نبود. با اینهمه این به معنی این نیست که گویا داودخان از افکار ناسیونالیستی و پوزیشن افغانی خود دور شده بود و به همین خاطر عناصر دست راستی و میانه رو در جمله رفقای او قرار داشتند.

او [داودخان] در اولین بیانیه خویش "خطاب به مردم" که از طرف پرچم ترتیب شده بود؛ مسئله پشتونها و بلوچها را یگانه اختلاف سیاسی با پاکستان دانسته بود و به همین خاطر مناسبات بین دو کشور تیره شده و در تبلیغات ضد پاکستان افزایش بعمل آمده بود. در پاکستان نیپ وبصورت مشخص رئیس آن خان عبدالولی خان تند گردیده بود. چنین تصور میشد وعموماً پرچمی  تبلیغ میکردند که عقب رژیم نو جمهوریت افغانستان، اتحاد شوروی ونظام سوسیالیستی قرار دارد. در این مورد با مبارزه ما همدردی وسیع موجود بود.

بلوچها وبصورت مشخص قبیله مری به کوه ها بالاشده ونسل جوان بلوچ ها تحریک شده بود وصدای آزادیخواهی را بلند وجنگ ادامه داشت. در بلوچستان چون تنظیم پشتون زلمی فعال نبود و نه شکل منظم داشت؛ لذا محصلین پشتون که ارتباط با فدراسیون محصلین پشتون داشتند نیز به این نهضت پیوسته وهمبستگی خودرا از مبارزه بلوچها اعلان کرده بودند.

عبدالصمد خان کاکا، نسبت سیاست مجزای خود خلاف این حرکت بود ودر دفاع از حکومت بوتو قرار داشت. از طرف دیگر ولی خان رهبر ائتلاف حزب متحده مخالف، در اسامبله درد سری برای  حکومت بوتو بود.

منزل اجمل ختک اهمیت زیاد یافته بود؛ کارمندان بالامقام و پایین مقام حکومت داودخان، پرچمی ها، خلقی ها، افغان ملتی ها، روشنفکران آزاد داخلی وخارجی، رهبران وجوانان قبایلی، محصلین پوهنتون وشاگردان لیسه های خوشحالخان ورحمان بابا به منزل او مراجعه مینمودند. رفت وآمد او [اجمل ختک] با داودخان زیاد و چنین تلقی میشد که وی بخشی غیررسمی از حاکمیت جدید است. اجمل صاحب برحسب ضرورت به یک دربار ضرورت داشت و این را شادروان داودخان برای او مهیا کرده بود.

دقیق بخاطرم نیست، چیز کم ویازیاد مدت دوماه را با داکتر فاروق سپری کردم ودر ماه اکتوبر 1973 به منزل اجمل صاحب در جمال مینه منتقل شدم. در اینجا صلاحیتدار همه تورلالی بود ونقش من به حیث شخص کوچکتر، بی دانش وموجود بیکاره شمرده میشد؛ زیرا تورلالی نمیگذاشت وتحمل نمیکرد کسی بین او اجمل حایل باشد. تورلالی بر هرچیز آگاه بود ودر هرمورد صاحب نظر دانسته میشد واین همه از سادگی او بود.

داودخان بعد از اطمینان از امور وتحکیم نسبی داخلی، آمادگی خودرا برای کمک عملی با جد وجهد نیپ آغاز کرد. این وظیفه بدوش من گذاشته شد تا بصورت مخفی رفته وبا ولی خان این مطالب مهم را مطرح سازم. به این منظور از راه کندهار و چمن به کچلاک رفته و پیشاور آمدم.

برای دیدن ولی خان به  شاهی باغ رفتم، وضع بحرانی بود. پیام داودخان را که البته پیام اجمل بود در مورد  کمک آموزش نظامی جوانان و دادن سلاح، به ولی خان رساندم. ولی خان برایم گفت: خوب شد که خودت آمدی ور نه  من خان حیدرزمانخان را از مهمند آماده ساخته بودم تا  برود و به داودخان بگوید که شماری از پیلوتان پشتون آماده شده تا با طیارات جت خود به افغانستان بروند به این شرط که دوباره تسلیم داده نشوند. فکر میکنم کود (شفر) حیدرزمان انگشت بود. این تقاضای نامناسب ولی خان  ودرگیرساختن بی موقع افغانستان بود.

در اثنای بازگشت از راه چمن و کندهار در کنار دریای ترنک، ریش را از بیخ تراشیدم و به این ترتیب ریش از بین رفت، اما نام صوفی برایم باقی ماند.

بر علاوه قبایلی ها، رفت وآمد عناصر سیاسی شروع شده و با بلوچستان رابطه برقرار شده بود. حزب کمونیست دو نماینده خویش سائین عزیزالله و روف وارثی را فرستاده بودند تا ارتباطات  خودرا بر قرار ساخته و با پرچم به فیصله برسند.

حال من از حالت اختفا برآمده و در منزل اجمل صاحب مسئول دفتر شده بودم. دفتر تلاش داشت تا روابط داخلی و خارجی را تنظیم و اسناد را آرشیف سازد. اجمل مطالبی زیادی را شخصاً مینوشت و بعضی مطلب را من ثبت میکردم.

ادامه دارد

در بخش بعدی : " آغاز آموزش نظامی  در چهار آسیاب"

 

 

===============================

 

رفتن مخفی به مسکو

بخش سوم

حزب کمونیست پاکستان مخفی بود و در این حالت مخفی بودن نیز مخفی بود.  مطالب آشکارا وعلنی را نیز به شیوه مخفی کاری حل وفصل میکرد. وضع واقعاْ خراب بود و حزب تحت فشار قرار داشت و اختناق حکمفرما بود؛ اما مبالغه در آن نیز از عقل و معقولیت دور است. [بود]

برایم دستور داده شد که باید برای یک کورس به مسکو بروم، من با آن موافقه نمودم زیرا چارۀ دیگر نداشتم.  من تابع بودم و عاشق انقلاب، این حکم را اجمل صاحب برایم ابلاغ کرد. این سال 1972  بود ومن در کالج انجنیری آموزگار بودم. هدایت چنین بود که از یک گوش تا گوش دیگر هیچ کس حتی نزدیکترین خیرخواهان حزب نباید خبر شوند.

برای من کسی معلومات نداد که کورس برای چه مدتی خواهد بود، اجمل صاحب هم خبر نداشت وخارج تصور او بود. هیچکس مرا رهنمایی نکرد که از رظیفه رخصتی اخذ نمایم، استعفا دهم و یا اینکه زود بر میگردم وضرورت به رخصتی نیست. وقت رفتن مصادف با رخصتی های گرمی تابستانی بود و من هم ساده و  naiev  بودم و در مسائل حساس دست نمی زدم و تصور مینمودم که شخصیت مهمی هستم و بدنبال کار مهمی در تاریکی روان هستم و از قول خویش هم نمیتوانستم برگردم.

زمان تعمیل هدایت رسید؛ به گمان اغلی شانزدهم ماه اگست [1972] بود. ما دو نفر بودیم؛ باسط میر از لاهور نیز بامن همراه شد. من پاسپورت آماده کرده بودم وبرایم گفته شده بود که آنرا باید با خود داشته باشم. ما هردو به جانب کابل حرکت کردیم. هدایت چنین بود که ما هردو در وقت معین باید در مقابل کابل ننداری قدم بزنیم، به خاطرم نیست که باید در دستم گل گلاب و یا مجله باید باشد.  یک روسی از موتر جیپ پایین میشود و برایم میگوید که Are you Juma from Peshawar?     ( تو جمعه و از پیشاور هستی؟) و من برایش میگویم   Yes   یعنی بلی. با او در جیپ بالا میشویم و او رهنمای ما خواهد بود.

به کابل رسیدیم، به فاصله کمی در شمال شرق مسجد پلخشتی و بر لب دریا در بازار شعبه [سرای شعبه] در هوتل عادی بنام شاه فولادی اقامت کردیم. طبق وعده روزدیگر در وقت معین (به گمان اغلب 5 بجه عصر) بطرف کابل ننداری رفته، از چمن حضوری  تیر شده مقابل کابل ننداری گشت وگذار کردیم اما کسی نه آمد وپس برگشتیم. باسط میر متردد بود و روز دیگر به پیشاور برگشت. من بکس خودرا گرفته به منزل نجیب شان در کارته پروان رفتم.

چند روز را در کابل سپری وفیلم دیدم، با سیاستمدارها ملاقات کردم، نزد باچاخان رفتم وخوب چکر زدم. کمی سودا نیز خریدم از جمله دو جوره عینک آفتابی که بعداً زمانی که خبر شدم از سفر بازماندم، آنرا برای برادران کهتر نجیب احمدزی وروشان دادم. آماده دوباره برگشت بودم که نجیب برایم گفت که کارمل صاحب ترا طلبیده است. فکر میکنم که کارمل صاحب در دفتر پرچم در میکرورین بود، برایم گفت که شوروی ها ترا جستجو میکنند. من گفتم که خوب است وعده گذاشتم.

نجیب و دیگران را خبر نکردم، تنها روشان واحمدزی در خانه بودند، بهانه کردم که دوباره میروم. عینک ها را به آنها دادم. عصر روز با بکس برآمدم، دونفر شوروی در جیپ بر سر سرک عمومی کارتۀ پروان منتظرم بودند، با آنها در جیب نشستم و مرا به خانه در جمال مینه بردند که در آنجا شوروی ها زندگی میکردند. بعدها در کابل خبرشدم که این خانه اصلاً از داکتر محمد حسن شرق و در کرایه شوروی ها بود. [ این تعمیر در عقب ریاست شرکت برق کابل قرار داشت]

فهمیدم که در روز ملاقات در مقابل کابل ننداری اشتباه صورت گرفته وتیروبیر شده بودیم. دو روز را در خانه شرق صاحب سپری کردم و روز سوم با سه تبعه شوروی که یکی آنها ویلیو گابریلویچ اوسادچی بود که با آمدن شوروی ها سرمشاور رئیس جمهور ببرک کارمل شد و مدتی بعد در اثر سکته قلبی در مسکو ویا سوچی فوت کرد.

بواسطه جیپ جانب شیرخان بندر حرکت کردیم، در مسیر راه دقیق بخاطرم نیست در سالنگ و یا تیرشده از آن و نارسیده به پلخمری در کنار دریا خوردیم و نوشیدیم و یکنوع گوشت سرد بود که به مزاجم خوش نخورد و آنرا استفقراق کردم. آنها بر سرم خندیدند و گفتند قابل تشویش نیست عادت خواهی کرد.

من تحت پوشش یک آذربایجانی وپاسپورت شوروی با نام پرویز مخمدوف سفر میکردم؛ ظاهر اً چهار شوروی در بین جیپ بود که یکی آن پرویز مخمدوف آذربایجانی بود.

پیشین وقبل از عصر به بندرشیرخان رسیدیم، مامورین سرحدداری افغان و شوروی در کانتینر ها واطاق های موقتی چوبی کار میکردند. بی جنجال از امیگریشن افغانی تیر شدیم. اموال شوروی در کشتی ها انتقال داده میشد و در کنار دریای آمو در یک کشتی کوچک نشسته و عبور کردیم.

آنطرف منطقه خودی بود، آنجا چای نوشیدیم. دو نفر شوروی [تبعه شوروی] که در جیب با ما بودند در شیرخان بندر باقیماندند. موتر حرکت کرد ودر مسیر راه از قریه های خورد وکلان شهرکها  گذشتیم. بخاطر ندارم که در تاجکستان کی با ما در موتر نشست. شاید شب را در لنین آباد سپری کرده ویا ناوقت به دوشنبه مرکز تاجکستان رسیدیم. در مهمانخانه عصری وبزرگ حکومت تاجکستان اقامت کردیم.  در مهمانخانه خوراک، نوشیدنی، میوه وآب معدنی فراوان مهیا بود.  یک اطاق بزرگ نانخوری داشت که غذا ونوشیدنی ها از جانب دختران زیبای روسی بنوبت آورده میشد.

چند روزی در دوشنبه ماندم، در شهر مرا گشتندند، نزدیک دوشنبه در بین کوه ها وپهلوی دریا میله جاها برای تفریح در فصل گرمی بود؛ آنجا نیز مهمان بودم. فلم نه، بلکه فیلم ها را دیدم. تقریبا یک هفته ـ ده روز ماندم. از مسکو نماینده شعبه پاکستان در کمیته مرکزی رفیق (احتمالاً پلیشوف) آمده بود. روزی با او به میدان هوایی رفتیم. بگمانم که این اولین سفر من در طیاره بود و قبل از آن میدان هوایی را دیده بودم اما در طیاره بالا نشده بودم.

بعد از چیزی کم یا زیاد شش ساعت به میدان هوایی مسکو رسیدیم، میدان هوایی داخلی، شاید دمه دیدووه بوده باشد. مهمان معتبر بودم؛ از طریق سالون وی آی پی یا به روسی دیپوتاتسکی زال در والگای سیاه نشستم و به هوتل اکتوبر مربوط کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی در عقب تعمیر وزارت خارجه در چکاچرسکی پیری اولک رفتیم. ( در آن وقت هنوز هوتل نو اکتوبر، مربوط کمیته مرکزی در جاده اکتوبر ساخته نشده بود.) کَم وتُم روسی را که یاد گرفته بودم، به دردم خورد. البته تفصیل [ موقعیت منطقه و هوتل] موضوع را بعدها حین رفت وآمد به مسکو دانستم.

در هوتل اکتوبر چند روز ماندم. در هوتل هیچ چیز کمبود نبود. برعلاوه مرا به دیدن محلات تاریخی، موزیم ها وکنسرت های شبانه بردند.همچنان بقایای طیاره ولباس گیری پاورز پیلوت امریکایی را که  طیاره او در سال 1960 از پیشاور پرواز وتوسط روسها سقوط داده شده بود، نشان دادند. پذیرایی گرمی از من صورت گرفت.

این زمان، روزهای اول ماه سپتمبر بود، روزی مرا در موتری نشانده وخارج شهر مسکو در منطقه زیبایی زاگورسک که کلیساهای زیادی تاریخی دارد، بردند. کمی دورتر از شهر در وسط جنگل  محل مخفی آموزش اعضای  احزاب مخفی ترقیخواه بود و مکتب حزبی یا پارتی شکول نامیده میشد. در انجا شاگردان دیگری هم بودند. در این تعمیر بزرگ، اطاقهای تدریسی، لابراتوار، لیلیه، اطاق غذا خوری، زال سپورت، سینما، میزهای بیلیارد وخلص از جهت مجهز بود. من در آنجا بنام  افغان ونامم احمدشاه ثبت شد.

شاگردان مکتب در حالت تبدیل شدن ورفت وآمد بودند؛ بیشترین آنها از گیانا برتانوی، افریقای جنوبی وصومالیا بودند. از گیانا بیست شاگرد بود. در آن کشور سیاهپوست ها با مردم هندی نژاد گندمی رنگ همانند ما یکجا زندگی میکنند ودر بین محصلین دختر صدراعظم گیانا چیدی جگان (هندی نژاد) با معشوقش نیز بود. در این وقت در گیانا قدرت در دست دولت سیاه پوست برنم برنم که راستی و هواخواه امریکا بود، قرار داشت وچیدی جگان رهبر حزب چپ بود.

مرا با سیاه پوستی از گیانا در یک اطاق جا بجا ساختند. در اتاق تشناب موجود بود اما محل دوش گرفتن در گوشه از لیلیه قرار داشت وهمه بصورت کاملا برهنه در آن دوش میگرفتند. البته محل دوش گرفتن دختران، جدا بود. هم اطاقی من از گرفتن دوش چندان خوشش نمی آمد وهرصبح به شیوه ترکی غسل میکرد و آنهم به شکل که با جان پاک مرطوب اعضای بدن خویشرا پاک میکرد و البته محل تر کردن آن نیز دستشوی تشناب اطاق خواب بود.

در سپتمبر درسهای ما شروع شد؛ تدریس به زبان روسی بود وتوسط ترجمان ها به انگلیسی ترجمه میشد ودر فهمیدن آن مشکلی نبود. اقتصاد سیاسی، کمونیسم وفلسفه از جانب استادان جداگانه تدریس میشد. آموزگار اقتصاد سیاسی یک کمونیست خشک بود وزمانی که با او بحث میکردم، آزرده میگردید.

برعلاوه این کلاس، برای من طور اختصاصی در صنف جداگانه عکاسی، چاپ و شیوه تبلیغات در شرایط  مخفی و زیرزمینی نیز آموزش داده میشد.

درس ادامه داشت اما من  در غم وظیفه وتوجیه غیب شدن خویش بودم. لذا در جستجوی بهانه بودم وبرای این منظور عریضه رخصتی شش ماهه بی معاش عنوانی یونیورسیتی نوشتم. اما با خانواده خویش چه میکردم؟ اینجا بود که من نامزد بی خبر، معصوم و بیگناه خود قربان کردم. برای خانه نامه نوشتم که من در کراچی هستم ونمیخواهم با این دختر عروسی نمایم وطلاق خط را هم نوشتم. در غیاب من همه خواستهایم عملی شد. زیارت خان در جستجویم به کراچی رفت اما مرا نیافت. نامه های مرا شوروی ها از کراچی به آدرس منزل ما پست میکردند واین یگانمه شیوه بود که غیابت خویشرا توجیه میکرد ودر واقعیت من لادرک بودم.

هم زمان بادرسها، هر هفته از طرف شب در پروگرام هنری میرفتیم؛ گاهی به بلشوی تیاتر رقص بالت را میدیدیم وگاهی هم به سرکس مسکو میرفتیم، گاهی مارا به اوپرا میبردند وگاهگاهی در قصر شوراها کنسرت هنرمندان مشهور وگاهی دانس و موزیک میبود.در داخل مکتب نیز روزهای تاریخی تجلیل میشد.

از طرف روز ما را به دیدن کلخوزها و سوخوزها و فابریکات گوناگون میبردند. در داخل سینمای مکتب فیلم های گوناگون در روز های رخصتی و مناسبت های گوناگون نمایش داده میشد.

پنجاه وپنجمین سالگرد انقلاب اکتوبر فرا رسید، سالروز انقلاب اکتوبر در سراسر شوروی جشن سرور وشادی است. این انقلاب که در سال 1917 به رهبری ولادمیر ایلیچ لنین صورت گرفت؛ واقعه مهم تاریخی است وتجلیل از آن در شوروی حایز اهمیت زیاد میباشد وبراساس تقویم جدید بتاریخ هفتم نومبر در میدان سرخ در جوار قصر کرملین با رسم گذشت شاندار عسکری و مارش میلیونی کارگران، دهقانان، زحمتکشان، محصلین، استادان، نویسندگان، شاعران وهنرمندان و در مجموع نمایندگان اقشار گوناگون میبود.

در برنده مقبره لنین رهبران حزب کمونیست و دولت  شوروی ایستاده بودند و به سلام نظامی ها واشتراک کنندگان مارش جواب میدادند. مرا هم به این رسم گذشت دعوت نمودند و ر محل مخصوص مهمانان ایستاد شدم.

یکروز قبل از رسم گذشت، در داخل محوطه کرملین در قصر کنگره ها لیونید ایلیچ بریژینف در محضر اشتراک هزاران شخصیت عالی مقام حزبی ومهمانان خارجی صحبت میکرد، تمام رهبران حزب ودولت شوروی در ستیژ جا داشتند ومن مقابل بریژنف در جناح چپ سالون در بین سایر مدعوین نشسته وصحبت های اورا که همزمان به زبانهای متعدد ترجمه میشد گوش میدادم وطبعاً این روز تاریخی برایم بود.

برداشت من این بود که با گذشت سه ماه، من دوباره برگشت خواهم کرد؛ اما با گذشت این مدت کسی جویای احوالم نشد. من دق آورده بودم وعواقب غیابت من نامطلوب و افتضاح میبود،  غیب شدن پروفیسور یونیورسیتی که ظاهرا از صحت جسمی و روانی برخوردار بود، سوالهای زیادی را چون چگونه غیب شد؟ کجا رفت،؟ کسی اورا اختطاف کرد؟ خلق میکرد واین مطلب مرا ناآرام میساخت.

من برای شوروی ها گفتم که برایم کفایت میکند؛ من باید پس بروم. اما کسی به سخنان من گوش نمیداد. من نمیدانستم که مولانا  وحلقه محدود او در غیاب من چه فیصله نموده است. شوروی ها برای من گفتند که باید آموزش نظامی نیز ببینم، ولی من دوپا را در یک موزه کرده و خواستار برگشت بودم. یکی دوماه دیگر نیز به بهانه یی مرا نگهداشتند. آخرالامر من احتجاج کردم و آنهارا مجبور ساختم که  به خواستم تن دهند.

دقیق بیادم نیست احتمالاً ماه جنوری سال 1973 بود که مرا از طریق تاجکستان، شیرخان بندر، کندز؛ کابل تا جلال آباد رسانیدند. در جلال آباد نزد داکتر رؤف ننگرهاری پسر محمد اسرارخان (رئیس صاحب) و برادر خورد دوست من نثار لالا محصل طب بود؛ رفتم. داکتر رؤف نفهمید که من کجا رفته بودم، ممکن شک کرده باشد. روز مابعد ذریعۀ پاسپورت از راه تورخم بتاریخ 24 جنوری به پیشاور رسیدم و به این شکل سفر مخفی و آموزش نظریات مترقی و ماجراجویی خاتمه یافت. اما هنوز واقعات بیشماری دیگری پیشرو باقیمانده است.

سخن نخستین

جنایات وحوادث که در منطقه و خصوصاً افغانستان و پاکستان اتفاق می افتد و از جمله جریان خونبار که بیشتر از سه دهه در افغانستان جاری است از طرف نویسندگان وتحلیلگران گوناگون بر رسی وچگونگی پیدایش وعوامل آن بیان شده است. تمام تحلیلگران عامل عمومی آنرا جنگ سرد قبلی تحت رهبری امریکا و شوروی میدانند که تمام حوادث دنیا تحت تاثی ان قرار داشت. اما در مورد تاثیرگذاری عوامل داخلی ان نظر موافق و همگون ندارند.

تحلیلگران افغانی به سه بخش تقسیم شده اند:

الف. آنهای که کودتای داوودخان وسقوط سلطنت را عامل بی ثباتی دانسته و اینکه این اقدام زمینه را برای کودتاهای بعدی هموار کرد.

ب ـ آنهای که انقلاب ثور 1978  را پدیدۀ نحس شمرده و آنرا زمینه ساز خونریزی و دعوت قوای شوروی میدانند.

ج ـ آنهای که عامل همه بدبختی هارا قوای اتحاد شوروی میدانند.

تحلیلگران راستگرای پاکستانی نیزهمانند فوق می اندیشند، اما آنها مقصر اصلی را کمونیسم و اتحاد شوروی میدانند که خواستار اشغال افغانستان و رسیدن به آبهای گرم از طریق پاکستان بود.

از طرف دیگر تحلیل گران آزاد و چپ به دو بخش تقسیم  شده اند:

الف ـ  آنهای که عامل اصلی وضع را  ایجاد کمپ های نظامی و تربیه وتجهیز گلبدین حکمتیار، برهان الدین ربانی، احمدشاه مسعود ودیگر عناصر اخوانی از جانب پاکستان میدانند.

ب ـ آنهای که تربیه، تجهیز وایجاد کمپ های مجاهدین را مرتبط با انقلاب ثور وآمدن قوای شوروی میدانند. با گذشت زمان شمار تحلیلگران ازدیاد یافته و حتی راستگراها حالا عامل اولی را مهم و اصلی میدانند.

اما همه عامل اصلی را که عبارت است از نشنل عوامی پارتی وفیصله رهبر آن عبدالولی خان مبنی بر آغاز جنگ برعلیه ذولفقار علی بوتو در سال 1973 از نظر دور می اندازند. این فیصله، حکومت داوود خان را در مقابل عمل انجام شده قرار داد پاکستان وافغانستان را به جنگ کشانید واز طرف پاکستان به بی ثباتی مواجه شد. در نتیجه  سبب تحریک جناح راست وتقویت موقف جنرالها در پاکستان گردید وسرانجام سبب تضعیف هردو دولت شده وخودش بر غندی خیر نشسته وشعار عدم تشدد را تکرار نماید.

دلچسپ این است که در افغانستان با انقلاب خونین حکومتی از بین میرود که باید عوامل ناکامی خودرا برای مردم برجسته سازد. حاکمیت تره کی وامین با اتن به پیروزی میرسد وهنوز به پای ایستاد نشده، با اتن از بین میرود. دولت کارمل ونجیب بازهم به همین رهبری محتاج میشود و تاج خودرا بر سر آن میگذارد. از طرف دیگر در پاکستان بوتو بطور فزیکی محو شده و به عوض آن حکومت نظامی ضیاء به کمک اینها به قدرت رسیده که مدتی طولانی محتاج آن میباشد. به این صورت عامل اصلی پنهان باقی میماند.

از اعمال و کردار حکومت بوتو کسی چشم پوشی کرده نمیتواند؛ اما این هم حقیقت است که نشنل عوامی پارتی بدون موافقه غوث بخش بزنجو به تشدد پرداخت، بلوچها به کوه بالاشدند وجوانان پشتون، به شمولیت در سازمان جوانان پشتون تحریک گردیدند. در نیپ [نشنل عوامی پارتی] با این فیصله بزرگان بلوچ وکمونیستها نیز همنوابودند؛ مگر فیصله اصلی مربوط به ولی خان به حیث پسر باچاخان بود که نزد حکومت افغانستان اعتبار داشت. باچاخان در این فیصله سهم نداشت، اما رفقای متردد او خاموش نشستند و مانع ان نشدند.

این مبارزه نیپ پس تاریخ چهارده فبروری سال 1973 زمانی شروع شد که گورنرهای صوبه سرحد (خیبیر پشتونخوا) و بلوچستان برطرف و حکت صوبایی بلوچستان عطاالله مینگل منحل گردید و در صوبه ما حکومت مفتی محمود  به رسم احتجاج مستعفی شد.

 

 

ادامه دارد

 

 

+++++++++++++

 

بخش دوم

تذکر کوتاه:

جمعه خان صوفی که مدت نزدیک به دودهه از همه امکانات دولت های افغانستان (1972 ـ 1992) برخوردار ومدتی طولانی کارمند باصلاحیت شعبه روابط بین المللی حزب دموکراتیک خلق افغانستان/ حزب وطن بود، با سقوط جمهوری افغانستان به پاکستان مراجعت وبه حیث پاکستانی در ضدیت با افغانستان ومنافع مردم آن قرار گرفت. موصوف به حیث سیاستمدار پاکستانی در ششمین کنفرانس امنیتی هرات (13 اکتوبر 2017) اشتراک ومدافع منافع پاکستان بود.

***

دیدار نخستین با اجمل ختک

غالباً سال 1964 بود ومن امتحان صنف دهم را سپری کرده بودم، اما دقیق به خاطرم نمانده است که نتیجۀ آنرا گرفته بودم یاخیر. ما  در هوتل خیرولی که در گوشۀ از اده سرویس ها در اده صوابی واقع بود؛ نشسته بودیم. این اده ملکیت خانوادۀ فردوس خان کوکو با سایر شرکایش بود. در پهلوی تنور نانوایی پیروز مصروف صحبت بودیم که جوان زیبا، قد بلند و کلاه قره قلی برسر آمد. اشخاصی که در آنجا نشسته بودند، گفتند این شخص اجمل ختک است. این نخستین دیدار من با شخصی بود که در تعلیم، سیرزندگی وسرنوشت من چنانی تأثیر گذاشت که میتوان آنرا به کشتی  تشبیه کرد که در بندر از لنگر جدا شده ودر موجهای بحرطوفانی رها وکسی پیدا نشود که برای توقف آن اقدام نماید وحامل کشتی، تنها بر رحم وکرم موجها امید وار باشد.

حال که سنم از شصت تجاوز کرده، خودرا مانند همین کشتی احساس میکنم و به تفصیل در این مورد در بخش دیگری صحبت خواهم کرد.

نوجوانی: کالج اسلامیه و پوهنتون

زیارت خان در صنف سیزدهم کالج اسلامیه پیشاور، شامل شده بود ومن هم دلگرمی بیشتری در قریه نداشتم، رفت وآمد به کالج ودروس استادان چنگی به دلم نمیزد. سرانجام پدرم موافقه کرد که من نیز شامل کالج اسلامیه شوم. اشرف درانی پرنسپل کالج اسلامیه وداکتر نذیر از قریه گلی، دوست اجمل ختک ومعاون خزانه دار آن کالج بود. اجمل ختک برای داکتر نذیر سفارش کرد ومن یکجا با او نزد اشرف درانی رفتم. سوابق تعلیمی، نمره های حاصله وسفارش نذیر سبب شد که اشرف درانی به شمولیتم در کالج اسلامی موافقه نماید. بگمان اغلب ماه اپریل یا می سال 1965 بود ومن از صنف دوازدهم فارغ وبه خاطر عملیات گلو در شفاخانه داخل بستر بودم اما هنوز عملیات صورت نگرفته بود ودر سینمای فردوس فیلم  هندی (زندگی هی یا کویی طوفان) را تماشا کردم. بعداً در ماه سپتمبر جنگ هند وپاکستان واقع شد و نمایش فیلمهای هندی ممنوع گردید.

من شامل لیلیه شدم. در این زمان بعد از نمازخفتن دروازه لیلیه بسته بست میشد وکسانی که بعد از وقت معین خارج لیله دیده میشدند مورد مجازات قرار میگرفتند. فیس لیلیه چهل ویا چهل وپنج روپیه بود، بود. آوردن مهمان در لیلیه در صورت که مسئول لیلیه در جریان قرار داده میشد، منع نبود وچند نفر مهمان نیز میتوانستند از نان لیلیه استفاده کنند؛ اما ما برای مهمانان خویش از بازار کباب میخریدیم. در این زمان گرامافون وریکادر پلییر معمول وشنیدن آهنگهای فلمی هندی ونوشیدن چای، عیاشی تمام شمرده میشد.

با  ختم رخصتی های گرمی سال 1965 وبازگشت ما به لیلیه، پاکستان در کشمیر مداخلاتی را شروع کرد وشماری از افراد خویشرا در پوشش اهالی کشمیر بدانجا اعزام نمود که آنها از طرف حکومت هند دستگیر شدند. حکومت ایوب خان چنان محاسبه کرده بود که در صورت وقوع جنگ، میدان آن خاک کشمیر خواهد بود، اما هندوستان با آگاهی از پلان پاکستان، در ششم سپتمبر 1965 بر پاکستان حمله کرد. هانری مایکل کلوز پروفیسور زبان انگلیسی در کالج اسلامیه که از جمله اشتراک گنندگان جنگ دوم جهانی بود، بمنظور حفاظت از بمباردمان هوایی، شاگردان لیلیه را به حفر پناهگاه ها تشویق میکرد و از طرف شب همزمان با بلند شدن صدای آلارم خط حمله هوایی، ما به سرعت به پناهگاه، پناه می بردیم. کلوز شخصاً همه جا را کنترول میکرد و کسی را در اطاق های لیلیه نمیگذاشت.

در دوران جنگ، نامبرده دوبار ما راغرض کار به پایگاه هوایی پیشاور برد و در آنجا ما بوجی های ریگ را در اطراف طیارات جابجا میکردیم. چون پایگاه هوایی بسیار نزدیک یونیورستی بود، از طرف شب در مورد خاموش نمودن چراغها بسیار تاکید صورت میگرفت. بعضی شاگردان از لیله فرار و به قریه رفتند، آفریدی ها همه به خیبر منتقل شدند.

بعد از دو هفته جنگ، آتش بس صورت گرفت وما از خطر حمله هوایی و دویدن به پناه گاه ها وخاموش ساختن چراغ ها خلاصی یافتیم. باوجود که جنگ به ضررپاکستان انجامیده بود مگر تبلیغ چنان میشد که گویا پاکستان فاتح جنگ وهند مجبور به خاتمه آن شده است.

تمام احزاب پاکستان بشمول نیپ [نشنل عوامی پارتی National Awami Party  ] به طرفداری وحمایت اقدامات جنگی پاکستان صحبت های رادیویی نموده و در دفاع از آن مطالبی را نشر میکردند. اشعار اجمل ختک در توصیف اردوی پاکستان از طریق رادیو پخش میگردید ومجموعه از آن با عنوان باتور نیز چاپ شد.

به گمانم باچاخان [خان عبدالغفارخان] در کابل بود و برضد جنگ موضعگیری نموده بود. جنگ وصحبت های هیجان انگیز ذوالفقار علی بوتو وزیرخارجه پاکستان در جلسه شورای امنیت سبب ارتقای شهرت وحیثیت او شده بود. جنگ باوجودکه جلو رشد وپیشرفت را گرفت؛ اما برای مدت کوتاهی پرستیژ وهمزمان ترس از حکومت ایوبخان را بیشتر ساخت؛ اما عقد معاهده تاشکند که در دهم جنوری سال 1966 صورت گرفت، تاثیر منفی برآن نمود.

مرگ ناگهانی لعل بهادرشاستری صدراعظم هند در تاشکند به نفع ایوب خان تمام شد وچنان تبلیغ گردید که گویا  قلب وی از مواجه شدن با ایوبخان ومجبور به امضا شدن معاهده، ایستاد شده است.

در کالج اسلامیه ویونیورستی خاموشی حکمفرما بود. پسران خدایی خدمتگاران که در کالج اسلامیه ویونیورستی بودند صدای خودرا نمی کشیدند. تنها ما چند نفر فعال بودیم. انتخابات برای اتحادیه خیبر بر اساس تفکر ونظریات سیاسی صورت نمی گرفت وکالج به دوگروه چارسده وصوابی تقسیم شده بود وسایرین شامل یکی از آنها بودند. اکثرا در گروپ چارسده  بشمول شاگردان مردان، فرزندان خانها بودند واکثراً موترهای شورلیت بزرگ عقب آنها می آمد. در گروه صوابی اکثرا فرزندان طبقات متوسط، بیروکراتها و تاجران شامل بودند.

برای اتحادیه خیبر که بار نخست انتخابات صورت میگرفت، شاگردان به دو گروه تقسیم شدند: صوابی ها از مسعود الرحمن وزیر وچارسده والها از قاسم جان که از پرانگ چارسده بود، حمایت کردند. این شخص بعدها رئیس فدراسیون پشتون ستودنتس یونیورسیتی شد. در نتیجه انتخابات، مسعودالرحمن پیروز شد. ما تلاش کردیم تا این شیوه را تغییر داده وانتخابات را بر اساس نظریات سیاسی استوار سازیم.

با آمدن در کالج اسلامی، من با مطیع الله ناشاد، محصل طب کالج خیبر آشنا شدم. ناشاد فرزند شخص لایق وغریب بود که پدرش در لندی کوتل استاد بود. مطیع الله ناشاد به پشتو، اردو وانگلیسی مسلط بود برعلاوه نویسنده، رفیق دوست ومتلون مزاج بود. در سیاست دید چپ داشت وقوم گرا بود. وی بر هیچ اصول وپرنسیپ متعهد نبود. ناشاد با اجمل براساس  شاعری ومهتری وکهتری مناسبات زیاد داشت. ناشاد صاحب عادت خراب داشت وقتی از کسی پول میگرفت، تصمیم پس دادن آنرا نداشت. اکثرا زمانی که باهم در شهر روان می بودیم، بخاطر او در راه های میرفتیم  تا با قرضدارانش مواجه نشویم. ناشاد در سیاست بسیار فعال ودهنش مانند قیچی در حرکت بود. 

بالاخانه  افضل بنگش محل گردهمآیی همیشگی ما بود ودیگران در بازار صدر، گوړی بازار یا ارباب رود چکر میزدند. افضل بنگش رییس صوبایی نشنل عوامی پارتی بود واجمل ختک یکجا باوی میزیست وهمچنان  محمد خان کاکا از تهکال، تا ناوقتهای  شب در آن مصروف کارهای سیاسی می بود.

باری من با مطیع الله روی موضوع جنگ کردم ومناسبات ما خراب شد. او برایم گفت که دیگر نباید به آن بالاخانه بیایم. من برایش گفتم که این بالاخانه خو از پدرت نیست. بنگش صاحب که شخص بسیار صریح الهجه بود وپروای هیچکس را نداشت، برای ناشاد گفت که خارج شو وباردیگر اینجا نیایی، تو اشخاص را از دفتر ما منع مینمایی.  کیفش در این بود که بعد از آن من در بالا می نشستم و ناشاد صاحب در پایین روان میبود ودندان خایی میکرد تا اینکه اجمل صاحب شفاعت  اورا کرد و دوباره پایش به بالاخانه آزاد شد. صفت خوب ناشاد این بود که کینه رابه دل نمی گرفت.

بالاخانه بنگش صاحب صرف دفتر صوبایی نیپ نبود اگر چه فعالیت صوبه ( معادل ولایت ) رسماً خاتمه یافته بود اما  از تشکیلات پنج صوبه  پاکستان ایجاد شده بود وبه همین جهت در دفتر، کدرهای جنبش خدایی خدمتگار، نمایندگان نیپ از مناطق مختلف وهم چنان سایر رهبران ترقیخواه پاکستان وشخصیت های ادبی جمع میشدند. باری چند شاعر مشهور اتحاد شوروی نیز در این دفتر مهمان بودند وشرف الدین دعوتی چای را در منزلش برای آنها ترتیب نموده بود که ما نیز در آن دعوت شده بودیم.

حکومت ایوبخان با اتحاد شوروی وچین معاهدات فرهنگی را عقد کرده بود که براساس آن کتاب های ادبی آنها آزاد شده و سفارت چین کتابهای زیادی برای دفتر میفرستاد. آویختن نشان با تصویر ماوتسی تونگ در سینه، به حیث فیشن تبدیل شده بود.

ما هنوز دقیقاً از افتراق بین چین و شوروی آگاه نبودیم وبنگش صاحب آگاهانه به راه سیاست چین روان بود. روابط وتماس ما بیشتر با اجمل ختک بود، زیرا او کاروبار نداشت وزندگی اش وقف ادب وسیاست بود. بنگش صاحب برعلاوه سیاست، در وکالت خویش نیز غرق بود. اجمل صاحب گاه ناگاه به لیلیه ما هم می آمد. نسبت سردی فضای سیاست، محافل ادبی بسیار گرم بود و نشنل عوامی پارتی در گوشه وکنار میتینگ های رادایر میکرد.

در این زمان مراکز زیاد سیاسی وادبی در پیشاور فعال بود و شمار آن به 16 می رسید. از جمله اخبار خیبرمیل که توسط شخصیت مشهور عسکرعلی شاه اداره میشد. بر عسکرعلی شاه اتهام افشای توافق پندی وارد میشد، اما شاه صاحب شخص خوش صحبت و آگاه بود، او در روزهای اول بعد از انقلاب ثور (1978)  به کابل آمد و در منزل ما دیداری داشتیم. او برایم گفت که «گرفتن کابل به معنی این نیست که بر همه افغانستان تسلط پیدا کرد.» این نمونه از مطالعه و تجربه او بود.

نسبت اختناق در فضای سیاسی، محافل مشاعره، بیشتر دایر میشد وشاعران  دردهای دل خودرا در آن بیان میکردند. مشاعره رحمان بابا که خوشبختانه تا حال ادامه دارد، بهانه مناسب برای بیان این چنین مطالب بود.

از آنجای که روابط ما بیشتر با اجمل ختک بود، لذا نان و چای ما اکثراً آنجا میبود. برای نان چند انه انداز میکردیم دال و یا سالن ساده می آوردیم. گاهگاهی با کرایی و کباب عیاشی هم میکردیم.

شاید هنوز در صنف دوازدهم بودم (1966) از بتلر به لیلیه عثمانیه تبدیل شدم. دقیق بخاطر ندارم شاید ماه اگست سال 1966 بود که با پروفیسور غفران الله به سیرعلمی کراچی رفتیم. ما دوازده نفر بودیم. در اثنای رفتن و یا برگشتن در ستیشن کراچی  ذولفقار علی بوتو را دیدیم و اورا حلقه نمودیم. او گفت که به زودی به پیشاور می آید و ما را می بیند. او تا هنوز حزب را تأسیس ننموده بود. (حزب مردم در 39نومبر 1967 تأسیس شد)

اجمل صاحب وبنگش صاحب با آزد شدن کتابهای چین و روس مقابل دروازه شرقی شفاخانه لیدی رینگ و در آغاز بازار زرگری، برای فروش کتابهای مترقی یک دکان و یا غرفه را از چوب ساختند و نام آنرا مکتب افکار نو گذاشتند. ما زیاد آنجا میرفتیم و من نمایندگی آنرا در اده صوابی در دکان حبل الورید  باز کردم وبه این ترتیب این مرض را در آنجا نیز پخش نمودم. اما مدتی زیادی سپری نشده بود که قاضی عصمت الله خان که از زمان انگلیسها قاضی رسمی انتظامی بود، در نماز جمعه فتوا صادر کرد که در دکان حبل الورید کتابهای کفری میفروشد. من به مزاج قاضی آشنا بودم و برای حبل الورید گفتم چند جلد قران شریف را نیز  آنجا بگذار وقاضی صاحب را در هوتل به نان دعوت کن. او چنین کرد وجمعه آینده قاضی صاحب فتوای خودرا رد وگفت اطلاع غلط بود؛ آنجا  قران شریف نیز فروخته میشود.

اختلافات ایدیالوژیک چین و شوروی، بر نهضت مترقی پاکستان نیز تأثیر منفی وارد کرد، اگرچه عده استدلال میکردند که این جنگ را نباید به خانه خویش منتقل سازیم، اما شقاق در اینجا نیز ایجاد شده بود.

مولانا عبدالحمید بهاشانی که رئیس نیپ بود وقبلا بر ضد ایوب خان، از فاطمه جناح حمایت کرده بود، برخلاف تعهد قبلی وفیصلۀ حزب، در انتخابات از ایوب خان طرفداری کرد. زمانی که علت این اقدام از او پرسیده شد، گفت که برای من چو ان لای (صدراعظم چین) گفت که از ایوب خان طرفداری کن. با این اقدام نیپ عملاً به دو بخش تقسیم شد. در جنبش  ترقی خواه پاکستان مبارزه برای توضیح  مرام ها ادامه داشت.

سرانجام نیروهای ترقی خواه طرفدار شوروی، فیصله نمودند که راه خودرا علناً جدا نمایند وبه این منظور در سال 1968 در هوتل تازه افتتاح شده رایل پیشاور، کنوانسیون نشنل عوامی پارتی تدویر یافت ودر اثر پافشاری بنگالی ها ولی خان رئیس نشنل عوامی پارتی سراسر پاکستان شد ومحمودالحق عثمانی جنرال سکرتر کراچی، محمود علی قصوری رییس پاکستان مغربی و پروفیسور مظفرالدین احمد رییس پاکستان شرقی آن حزب تعیین شدند.

مرحله تازۀ مبارزه آغاز گردید، بهاشانی نیپ را (چین نواز) و ولی نیپ را (روس نواز) خطاب میکردند. بعداً در جلسه صوبایی مردان برای افضل بنگش گفته شد که یا باید در نیپ باقی ماند و یا "کمیته کسان" را انتخاب کند. او کمیته کسان [مزدور کسان پارتی] را برگزید و از نیپ اخراج شد.

مانند دیگران من هم در دهه شصت میلادی قرن گذشته تحت تاثیر افکار رادیکال قرار داشتم. در کالج و یونیورستی آثار ممنوع و مواد تبلیغاتی را در بین محصلین توزیع  و شبنامه ها ی ضد دولت را شبانه  در اطاقهای محصلین می انداختیم.

نخستین سفر من به کابل:

باوجود که کابل پایتخت افغانستان است؛ اما من از  جهت  دگیری در مورد یادآوری کردم زیرا رابطۀ من با کابل از زمانی آغاز شده است که عبدالغفار فراهی از خانان فراه، سکرتر قنسلگری [افغانستان] در پیشاور بود. او دوست نزدیک بنگش صاحب بود و همیشه به بالاخانه می آمد وما همراهش صحبت میکردیم. بعد شاه محمد دوست قنسل شد وبارنخست من ویزه [افغانستان] را از نزد او گرفتم. دقیق بخاطر ندارم اما ممکن سال 1967 ورخصتی تابستانی ما بود. ارباب سکندر خلیل برای یک [ DSP    معاون اداره پولیس ] سی آی دی (اداره تحقیقات جنایی) سفارش کرد تا پاسپورت سرخ  Red Pass )  ) را که توسط انگلیس ها غرض سفر بین پاکستان وافغانستان معمول شده بود، تهیه نماید.

من نامه های را از اجمل صاحب عنوانی رهبران پرچم اخذ کردم. جی تی اس [بس مسافر بری پاکستانی] روزانه یکبار به جانب کابل میرفت وهمچنان یک بس افغان پست  نیز در راه پیشاور در تردد بود. حین رسیدن به کابل در جیبم دوصد وپنجاه ـ سه صد کلدار بود واین مبلغ هنگفتی شمرده میشد. بار اول بود ومن کاملا نابلد. در جوار مقبره تیمورشاه و عقب سینما تیمورشاهی، مقابل دریای کابل اطاقی را در هوتلی کرا گرفتم. بعد به شهرنو رفتم ومحمدالله متخصص زراعت از قریه تولاندی که دوست من و صلاح الدین بود وآمریت نمایندگی کمپنی سویسی سیبا رادر کابل  به عهده داشت؛ پیدا نمودم. او  در جوار سفارت پاکستان، در آپارتمان یک محمدزایی زندگی میکرد  ومن به منزلش منتقل شدم. مقابل آپارتمان او هوتل کاروان بود که در آنجا نان وچای میخوردیم.

بعد به ترتیبی، نجیب (منظور از داکتر نجیب الله بعد ها رئیس جمهور افغانستان.) را  از آمدن خویش خبر ساختم. او وشوهر همشیره اش نیک محمدخان با موتر فولکسواگون خویش مرا با خود بردند. آنها در دامنه کوه در کارته پروان زندگی میکردند. پیشتر از آنها به طرف  کوه، منزل سلیمان لایق بود. من کتاب مجموعه شعری اجمل صاحب "د غیرت چیغه" را برای نجیب و لایق صاحب دادم.

کابل برایم جالب بود. در این وقت پیشاور پیشرفت زیاد نکرده بود، اما در کابل زنها به آزادی دست یافته بودند وشهرنو مزه و رنگ دیگری داشت. درظاهر آزادی زیاد بود. هیپی های اروپایی وامریکایی با لباسهای رنگارنگ، موهای انبوه وکثیف ومشتاق کَیف به طرف افغانستان روان بودند وهوتل ها، کوچه ها و ها پر از آنها بود وشبانه در این جاها بوی چرس استشمام میشد. این نسل آزاد ویاغی وکابل ارزانترین وباامن ترین شهر دنیا برای آنها بود. آن وقت نمیدانستم که کابل مجموع افغانستان نه بلکه جزیره در این کشور است.

بعد از جنگ هند وپاکستان در سال 1965، نمایش فیلمهای هندی در پاکستان ممنوع بود وفیلمهای پاکستانی نیز کیفیتی نداشتند. تایپ ریکارد تازه معمول شده بود، اما ویدیوپلییر هنوز نبود. مردم گروه گروه از سند، کراچی، پنجاب ولاهور برای دیدن فیلمهای هندی به کابل می آمدند. گاهی به شکل گروپ های کلان همه سینما را ریزرف مینمودند. در گرمی اینجا ازدحام و بیروبار زیاد وهوتل جمیل در پل باغ عمومی مالامال از پنجابی ها و باشندگان کراچی  میبود.

نجیب [نویسنده بارها داکتر نجیب را بدینگونه ذکر نموده است] مرا با تمام رهبران پرچم آشنا ساخت. مقابل شاروالی، دفتر پرچم بود. باچاخان را که در سرک دارالامان میزیست چندبار ملاقات کردم. یک سخن باچاخان تا حال بیادم است که در مقابل یک سوال من عکس العمل نشان داد و گفت که (در ذهن تو تشدد است و تشدد). در این وقت میجر دوست محمد، آشنای من و اودرزاده حاجی نادرخان نیز موجود بود. نه او و نه من میدانستیم که  بعدها به دستور پسر وی به غرض اجرای اعمال تشدد به افغانستان مهاجر میشویم و او لق لق طرف ما خواهد دید.

برعلاوه ببرک کارمل، استاد خیبر، سلیمان لایق، نوراحمد نور وداکتر اناهیتا رهبران پرچم، شماری زیاد از فعالین پرچم را نیز ملاقات کردم. با صداقت خان، حاجی نادرخان، نیک محمد، اخترمحمد خان پدر نجیب وبرادرش صدیق وتعدادی زیادی  دیدارهای داشتم. با رشیدوزیری که مانند نجیب محصل طب ودر نزدیکی دهمزنگ با سایر وزیری ها اطاقی را کرا گرفته بود وداکتر عبدالحق اودرزاده حاجی نادرخان وداکتر غلام وزیر که فکر میکنم هردو محصل بودند ودر یک خانه عقب دهمزنگ زندگی میکردند؛ معرفی شدم.

در مهمانخانه قبائل رفتم وبعضی قبایلی ها به اصطلاح پشتونستانی ها را بشمول کوثر صاحب دیدم. در جشن سهم گرفتم. با همه اعضای خانواده نجیب آشنا شدم و از مهمانی های آنها لذت بردم. نجیب در پوهنتون رهبری پرچم را به عهده داشت و تازه شامل فاکولته طب شده بود.

فکر میکنم قبل از رفتن به کابل با مجید سربلند وعبدالوکیل، زمانی آشنا شدم که آنها از راه پاکستان غرض تحصیل به هند میرفتند واجمل صاحب مرا فرستاد تا آنها را مصروف سازم. بعدها خادم صاحب نیز پاکستان آمده بود ومانند مجید سربلند و وکیل در هوتل اباسین ونیلاب بودوباش داشت وبه بالاخانه می آمد وصحبت های میداشت.

قیام الدین خادم شاید در این وقت سناتور بوده باشد. روزی در بالاخانه بنگش صاحب من از او پرسیدم: خادم صاحب، ظاهرشاه به پشتو صحبت کرده میتواند؟ با زبان زشت گفت:با این "شی" من کرده میتواند. برایم بسیار عجیب بود که افغان با  چنین عباوقبا، چنین جوابی نامناسب دهد. اما خادم صاحب چنین عادت داشت.

من باردیگر در تابستان سال 1969  به کابل رفتم و مهمان داکتر نجیب بودم. کتابهای زیادی برای وی برده بودم. بازهم با رهبران پرچم ملاقات  دربعضی جلسات آنها شرکت کردم. از دفتر پرچم، مقابل تعمیر شاروالی کلکسیون  پرچم [جریده پرچم] را برای رفقا آورده بودم.  در این دوره ها من برای نجیب درس اردو وانگلیسی میدادم وبرعلاوه سیاست، با زبان های اینجا، اورا آشنا میساختم.

در فضای سیاسی پاکستان تغییراتی در جریان بود. از جمله در پاکستان شرقی، عوامی لیگ بیرق محرومیت بنگالی ها را با موفقیت بلند کرده بود و در مقابل حزب برابری پاکستان شرقی وسیاست مرکز محور آن آجندا شش فقره یی را مطرح ساخته بود. شیخ مجیب الرحمن محبوس بود وبنگالی ها برضد طبقات حاکم پاکستان غربی قیام نموده بودند وخواستار نظام فدرالی پارلمانی و اصل یکنفر ـ یک رای بودند. ولی خان بعد از گزینش به مقام ریاست، بازدید موفقانۀ را در پاکستان شرقی انجام داد و با مطالبات بنگالی ها وسایر اقوام کوچک پاکستان غربی مانند پشتونها، بلوچها، سندیها در مورد حقوق ملی وصوبایی آنها، همصدا گردید.

ذولفقارعلی بوتو از حکومت برکنار وبتاریخ سی ام نومبر حزب مردم پاکستان را بنیاد نهاده وخواستهای ضد شوونیستی پنجاب هند وطبقات محروم وزحمتکشان را مطرح ساخته بود. نیپ [نشنل عوامی پارتی] فعال شده بود.  سازمان محصلین بلوچ در بلوچستان در حال ایجاد بود وهمراه با آن پشتونهای بلوچستان مانند بسم الله کاکر ودیگران درحال جمع شدن به دور برنامه  فدراسیون محصلین پشتون بودند.

ازبین بردن ون یونت خواست عمده صوبه ما بود [طرح  ون یونت توسط دولت پاکستان به رهبری محمد علی بورگه، در 22 نوامبر 1954 راه اندازی شد. بر اساس این طرح، چهار ایالت غربی پاکستان  در یک واحد اداری ادغام گردید وتا سال 1970 باقی ماند] و با این مطالبه سیاستمداران بنگال، سند و بلوچستان نیز همنوا بودند. مخالفت با ون یونت بار نخست از صوبه ما بلند شده بود.

باچاخان هرسال در بیانیه بمناسبت روز پشتونستان خواستار ازبین رفتن  ون یونت وطرفدار خانه مشترک برای هر پنج برادر با حقوق برابر بود. (باچاخان هیچگاه در مورد نفی خط دیورند ووحدت لروبر صحبتی نکرده است.)

از طرف دیگر در منطقه پشتونها تنها یک یونیورسیتی موجود بود که آنهم نسبت کاهش کمک از جانب حکومت مرکزی با مشکلات مالی فراوان  مواجه بود. تمام قشر تعلیم یافته وپشتون های شاغل در دولت زیرتأثیر مرکز لاهور قرار داشتند ومشکلات خویشرا به مشکل حل میکردند.  این فضا، زمینه را برای ما محصلین مساعد ساخت تا در فدراسیون  محصلین پشتون گرد هم آییم. مطالبات اساسی ما در ظاهرامر غیرسیاسی بود، زیرا مطالبه ما در مورد لغو ون یونت تنها برای رفع مشکلات تعلیمی ما بود ومیخواستیم  تا محصلین بیشتری را زیر این چتر گردهم آوریم. بر همین اساس عبدالسبحان وامیر شاد (بعداً با قیوم خان یکجا شده وسازمان غازی پشتون را ایجاد کرد) و شمشیرجنگ ( که تحت تاثیر حضرت علی باچا قنسل مسلم لیگ قرار داشت) با ما پیوستند. مدتی بعد  انورکمال مروت، پسر حبیب الله خان وزیر امور داخله در حکومت ایوبخان که رئیس سراسری  PSF[Pukhtoon Students Federation] ] پاکستان بود، نیزآماده شد. سایر رهبران عبدالسبحان ونثار شنواری بودند. رهبری را در پوهنتون به قاسم جان از چهار سده دادیم. تمام راز ونیاز ما با نیپ ومخصوصا با اجمل ختک بود؛ اما بطور علنی از هرگونه توافق سیاسی با آنها انکار میکردیم.

در اینجا باید نام محصل دیگری را ذکر نمایم که با آمدن او در شهر وسیاست وبصورت مشخص در سیاست نیپ دیگرگونی  حاصل شد. این شخص عزیز بلور محصل کالج ایدوردز بود که برادرمهترش حاجی غلام احمد بلور دکان پرچون فروشی در بازار دالگران  داشت. این شخص را ما بعد از ایجاد  PSF ، رئیس آن در کالج ایدوردز ساختیم. اینها تاجران شهری  در نشتر آباد خانه داشتند وما به آنجا میرفتیم. رفتن اجمل ختک نیز براساس همین روابط شروع شد. به برکت عزیز بلور مناسبات اجمل ختک ونیپ با بلورها ایجاد شد. عزیز بلور بعد از فراغت از پوهنتون بیروکرات شد؛ اما تمام فامیل وی در نیپ ، NDP  و ANP  پهلوانان سیاست شدند. سیاست بر اقتصاد آنها و بالمقابل آنها بر سیاست تاثیر گذار شدند.

وظیفه من این بود که تمام دساتیر را از نیپ اخذ وپیشاپیش دیگران قرار نگیرم. تمام ارقام، اعداد واحصایه را از خزانه دار  پوهنتون، داکتر نذیر گرداوری و تبلیغ نمایم. تا حال به خاطر دارم که در آن وقت گرانت [بودیجه تحصیلی] پوهنتون پیشاور  48 لک روپیه بود در حالی که در لاهور یک کالج احتمالا 52 لک روپیه گرانت داشت وظلم بزرگ در حق آموزش منطقه ما بود.

در این وقت اجنتهای حکومت ایوبخان نیز فعال بودند وتلاش داشتند تا در بین جنبش محصلین نفوذ نمایند، من از قاسم جان تشویش داشتم که سی آی دی اورا  گمراه نسازد. از تمام روابط علنی وپنهانی او باخبر بودم؛ اما یک مطلب برایم غیرقابل فهم بود و اینکه زمانی که به شهر میرفتیم، او در قصه خوانی از نزدم گم میشد تا اینکه دریافتم که به غرض نشه وچلم کشیدن به جهانگیر پوره میرود. اینگونه رهبران موقتی زیاد بود.

افراسیاب احتمالاً در این وقت در کالج بنو به فدراسیون پشتون ستودنتس پیوسته بود اما هنوز جوان بود. بعدها فعالین ورهبران دیگری پیداشدند. فدراسیون پشتون ستوندنتس بزودی پیشگام همه یونیورسیتی شد وکالج ها را به تحرک واداشت. مگر مانند سایر مناطق، جادو وکرشمات بوتو به پوهنتون نیز رسید؛ قاضی انور در فاکولته حقوق تدریس میکرد وبه نفع حزب مردم بوتو و  برضد حکمروایی ایوب خان هرشب در هر لیلیه در جلسات محصلین صحبت میکرد ودر حمایت از  PSF درز عمیق ایجاد کرد. ما برای تخریب او فیصله کردیم تا او را بی اعتبار سازیم  برای این منظور در بین محصلین میگفتیم که او از  دی سی آمده و پول هنگفتی گرفته است و یا میگفتیم که قاضی انور در تعمیر سی دی دیده شده وپول زیاد گرفته است. ما برای تخریب قاضی انور هرگونه تلاش کردیم زیرا او مانع بزرگ در راه PSF بود.

محصلین، غنی خان رابه پوهنتون دعوت میکردند ومن شناخت قبلی با او داشتم. زمانی که ولی خان رئیس شد ما به دیدار او به ولی باغ  یا در بالاخانه ارباب صاحب یعنی دفتر صوبایی نیپ میرفتیم. به یاد داشته باشیم که در سال 1968 زمانی که افضل بنگش نیپ را ترک کرد، مرکز از بالاخانه او  نزد ارباب سکندر خان خلیل که رئیس ایالتی نیپ بود منتقل شد. بعد از ایجاد PSF تنظیمهای متعددی دیگر نیز ایجاد شد

***

رشید وزیری از کابل آمده بود وبا اجمل صاحب در تماس بود، یک شب را با من نیز سپری کرد و من یونیورستی را برایش نشان دادم. روابط من با کابل زیاد بود و همیشه از طریقی در تماس بودم و چند بار با اعضای فامیل حاجی نادرخان بدون پاسپورت کابل رفتم.

ایجاد حزب کمونیست در صوبه

من با جنبش ترقیخواه ازدوران کالج رابطه داشتم و اولین آموزش من در بالاخانه افضل بنگش واقع خیبربازار شروع شده بود. در آن محل عناصر ترقیخواه بشمول خدایی خدمتگاران، اعضای رهبری نشنل عوامی پارتی و اعضای عادی آن همیشه در رفت و آمد بودند؛ زیرا قرارگاه اجمل ختک نیز در آنجا بود.

این زمانی بود که هنوز اختلافات اندیشوی روس وچین به بالاخانه نرسیده بود. در اوایل ادبیات مترقی به مشکل پیدا میشد و زمانی که محدودیت برآن رفع شد، سفارت چین کتابها وجزوه های به زبانهای انگلیسی واردو ونشانک های با عکس ماوتستونگ را به بالاخانه می فرستاد. ما این نشانک را با افختار بر سینه می زدیم.

زمانی که اختلافات اندیشوی روس وچین به جنبش کمونیستی پاکستان سرایت کرد، در نشنل عوامی پارتی جناح به ریاست مولانا عبدالحمید بهاشانی چین نواز ومتباقی روس نواز شد. کمونیستها وسایرین در سال 1968  تحت ریاست خان عبدال ولیخان نشنل عوامی پارتی را ایجاد کردند. افضل بنگش چین نواز بود اما هنوز انشعاب نکرده بود، زیرا فعالیت او با نیپ شریک و او اکثرا در هشتنغر میبود. او همزمان رئیس کمیته کسان نیز بود ومطابق اصول یک شخص نمیتوانست همزمان عضویت دو حزب سیاسی را داشته باشد وبنگش صاحب حاضر نبود از کمیته کسان  استعفا نماید به همین جهت این بهانه، عاملی برای اخراج او شد.

عدۀ تلاش زیاد نمودند تا اجمل ختک را نیز به خط چین نوازی بکشانند اما موفق نشدند. علت اصلی اینکه اجمل صاحب در خط اندیشوی چین قرار نگرفت، از یک طرف افراطی بودن آن اندیشه بود وناسیونالیستها را عاملان بورژوازی میدانستند و از طرف دیگر اجمل ختک تحت تاثیر باچاخان و ولی خان قرار داشت ونمیتوانست آنها را رها سازد.

شاید سال 1970 بوده باشد که ما هسته  حزب کمونیست را در دفتر اخبار شهباز واقع در آپارتمان در نظرباغ ایجاد کردیم. اجمل ختک اکثرا در آنجا میزیست. امام علی نازش [از رهبران حزب کمونیست پاکستان] هم آمده بود ودر این هسته اجمل، صوفی، سیدمختار باچه، سرن زیب وعاصی هشتنغری شامل بودند. امام علی نازش در ختم جلسه این موفقیت تاریخی را برای همۀ ما تبریکی داد. شام همانروز سرنزیب نامه طویلی نوشت وبه اجمل داد و بر موجودیت عاصی هشتنغری اعتراض کرده و نوشته بود که نامبرده شخص مطمئن نیست وممکن راز ما را به حکومت افشا سازد.  اعتراض دومش این بود که "من مسلمان هستم و به خدا و رسول عقیده دارم وکمونیسم با مذهب سازگار نیست ومن از عقیده خویش منصرف نمیشوم وبه همین جهت از شرکت در جلسات حزب کمونیست معذرت میخواهم." سرنزیب بعدا با ما یکجا نشد وعاصی هشتنغری نیز در حزب باقی نماند.بعدها افراسیاب نیز در این هسته شامل شد. در واقعیت این کمیته صوبایی [ایالتی] شد و جلسات اکثراً در اطاق من دایر میگردید.

مهمانداری میراکبرخیبر

من  پروفیسور ودر لیلیه بیچلر بودم. مولانا آمده بود، میخواست که با پرچم رابطه برقرار نماید. حزب خلق [ جناح خلق حزب دموکراتیک خلق افغانستان] با حزب مزدور کسان پارتی افضل بنگش ارتباط داشت. من واجمل از سابق با پرچم رابطه داشتیم و  پرچم در کابل از باچاخان ونیپ پشتیبانی مینمود.

من توظیف شدم تا طورمخفی به کابل رفته ورهبران پرچم را ملاقات و نامه اجمل ختک را به آنها تسلیم وسایر مطالب را شفاهی برایشان بیان نمایم. با دوست محمد که از اودرزاده های ملک نادر ذخه خیل بود، بعد از سپری کردن یک شب در قریه آنها که آنوقت قریه اشرف نامیده میشد وحالا قریه نادرخان نامیده میشود، کابل رفتم. کابل برفپوش بود وهوا سرد ومن تنها با لباس قبایلی ملبس و چپلی به پا داشتم. ما مستقیماً به منزل ملک نادرخان در کارته سه رفتیم. خانواده نادرخان در رخصتی های زمستانی به جلال آباد میرفتند وخانه خودرا در کارته پروان آباد نکرده ودر کارته سه در منزل کرایی میزیستند.

من به بهانۀ از دوست محمد خودرا جدا ساخته در کارته پروان به منزل نجیب شان رفتم. متأسفانه نجیب جان در منزل نبود و من به دفتر پرچم در میکروریون رفتم (آن زمان هنوز میکروریون دوم، سوم و چهارم ساخته نشده بود). من معلومات نداشتم که دفتر پرچم در کدام بلاک وآپارتمان قرار دارد. بین بلاک ها با چپلی بپا میگشتم که از تصادف نیک با میراکبر خیبر مقابل شدم؛ او از خانه جانب دفتر روان بود وبا دیدن من تعجب کرد. یکجا دفتر رفتیم. آنجا ببرک کارمل، اناهیتا راتبزاد وفکر میکنم نوراحمد نور موجود بودند. من نامه اجمل صاحب را دادم وآنرا باهم خواندند. زیاد خوشحال شدند  واز من قدردانی نمودند. من دوباره به منزل حاجی نادرخان رفتم. برای دوست بهانه کردم که کسی را کار داشتم، نیافتم و بگمانم در همانروز دوباره  به جلال آباد آمدیم و بعد از سپری کردن شب، صبح وقت بعد از رسیدن به پیشاور من به یونیورسیتی آمدم و او به منزلش رفت.

تقریبا یکماه سپری نشده بود که برادرزاده های میراجان سیال کوداخیل سرفراز وسلیم که هردو پرچمی بودند با خیبرصاحب یکجا به اطاق من داخل شدند. آنها پای پیاده از راه مهمند به شبقدر وسپس نزد من آمده بودند. مسئولیت بزرگی بر عهدۀ من گذاشته شد زیرا آمدن خیبرصاحب باید مخفی نگهداشته میشد و افشای آن برای حزب وخاصتاً برای من شرمندگی بزرگ ایجاد میکرد.

به اطاق من افراد زیاد و گوناگون از همقریه ها گرفته، دوستان، اعضای  PSF ، همکاران وبا اضافه مهمانان ناخوانده می آمدند. محل مصئون ومطمئن دیگری نبود، من بر داکتر نذیر که آنوقت خزانه دار بود، چندان اعتماد نداشتم؛ لذا تا خبر شدن رهبران و پیدا کردن راه حل، مجبور شدم خودرا با او بندی سازم ومجبور بودم بعد از برآمدن از اتاق ویا رفتن به کالج، دروازه را از قفا برویش قفل نمایم. وزمانی که هردو در اطاق میبودیم بازهم دروازه را از بیرون قفل مینمودم. چند روز بدین منوال گذشت و من روزنامه ها وکتابهارا برای خیبرصاحب تهیه مینمودم. او رادیو می شنید ومواد خوراکه کافی بود. با فرارسیدن تاریکی اورا برای چکر در یونیورسیتی وجاده ها نیز میبردم. این زمانی بود که انتخابات صورت گرفته و بوتو به قدرت رسیده بود.

سرانجام نازش (سکرترجنرال حزب کمونیست) آمد و او را به منزل داکتر نذیر انتقال داد. در آنجا اجمل صاحب، مولانا و دیگران با او بحثها، میتینگها وفیصله های داشتند. مسئولیت ا من رفع وبه سید مختار راجع شده بود. بعد از بودن باداکتر، چند شب را در شهر با دوستهای سرفراز وسلیم سپری کرده بود. مختار باچه اورا در صوات گردش داد. شبی را با فتح محمد خان جوری سپری کرده وبعد از دیدوبازدیدها با اندیوالهایش از راه کوداخیل دوباره به کابل رفت.

فکر میکنم که بخاطر اقامت میراکبر خیبر در آپاتمان 12 لیلیه بیچلر باید تخته یادگاری نصب شود؛ البته این زمانی ممکن است که اولیای امور کالج اسلامیه  یونیورسیتی با من توافق نماید.برای اینکه  تمام مصیبت های جاری در افغانستان و منطقه و جنگ بیش از سی سال از [ریختن] خون او شروع شده است.

میراکبر خیبر یگانه سیاستمدار مدبر وتیوریسن بود که میگفت داودخان باید به هر قیمتی که میشود  پشتیبانی شود حتی اگر مخالف ما هم شود. کودتا برخلاف او جفای تاریخی وجبران ناپذیر است.  این سخن او تا حال بخاطرم است که در سال 1974 در جواب سوالی برایم گفته بود. دورساختن داود وکسب قدرب برای ما کار چند ساعت است، مگر این خیانت به مردم افغانستان خواهد بود، مردم مارا نمی پذیرد.  پیشبینی او کاملا صحیح ثابت شد.

ادامه دارد

در بخش بعدی سفر مخفی جمعه خان صوفی به مسکو وآموزش اختصاصی در یکی از مراکز مخفی

 

´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´´

 

قسمت اول

 

در مورد برگردان کتاب

"گِل برای درمسال" برگردان وتلخیص کتابی است به زبان پشتو با عنوان "درمسال له خټی" که توسط جمعه خان صوفی نگاشته شده ونویسنده آنرا "مجموعۀ از خاطرات و یادداشت ها" دانسته است.

با نام جمعه خان صوفی قبل از سقوط دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان/ جمهوری افغانستان آشنا ومیدانستم که وی سکرتر وسپس معاون اجمل ختک وکارمند شعبۀ روابط بین المللی کمیته مرکزی حزب دموکراتیک خلق افغانستان وازجمله مقربین خاص وهمنشین گرمابه وگلستان بعضی از بلندپایگان حزب ودولت است وگاهگاهی حین گردش های عصرانه اورا با جمعی دیگر در میکروریون میدیدم که با تبختر وسوار براسپ مراد، گشت وگذار میکرد.

سال قبل برحسب تصادف در یکی از سایت ها مطلبی در مورد مصاحبه جمعه خان با رادیو مشعل خواندم که در آن نامبرده خودرا پاکستانی دانسته و بردولت های افغانستان از 1973 تا 1992 انتقادات شدید نموده بود. این مطلب سبب شد که در مورد موصوف کنجکاوی بیشتر نمایم تا اینکه توانستم  ترجمۀ صفحات اخیر کتاب اورا باعنوان "گل برای درمسال" از قلم محترم نجیب سرغندوی بخوانم. در آن مقالۀ کوتاه اما جالب، نکاتی بود که  انگیزۀ شد برای پیدا کردن کتاب. برای این منظور به دوستان زیادی مراجعه نمودم تا اینکه رفیق شفیقم اکبرگر آنرا برایم ارسال نمود؛ جا دارد که در مورد این لطف او، سپاس بی پایان خویشرا ابراز نمایم.

بخش عمدۀ محتویات کتاب "گِل برای درمسال" اگر از یکطرف حاوی فعالیت های نشنل عوامی پارتی وسایر گروپ ها وگروهای مخالف دولت پاکستان، در داخل افغانستان وافشای کمکهای پولی، نظامی و سیاسی دولت های افغانستان با آنهاست؛ از طرف دیگر جمعه خان فعالیت ها، مصروفیت ها وزندگی خویشرا در داخل افغانستان به تفصیل در آن نگاشته است. به ملاحظۀ صفحات کتاب، نامبرده از سال 1967 با شهید داکتر نجیب وفامیل او آشنا ودوستی، رفاقت وصمیمت خاصی داشته وبرعلاوه مدتی طولانی آموزگار او در زبان انگلسی واردو نیز بوده است. در عین زمان او در سال 1982 با دختر محترم سلیمان لایق عضو کنگرۀ موسس حزب دموکراتیک خلق افغانستان، عضوبیروی سیاسی ومعاون حزب وطن، ازدواج نموده ورفیق، همنشین وهمراز شماری از بلندپایگان حزب ودولت جمهوری دموکراتیک افغانستان بوده وبه گفتۀ خودش با آنها "گپ وشپ" داشته است.

 نکتۀ عمدۀ کتاب این است که جمعه خان صوفی در سال (1972) طور مخفی وبشکل خاص (با نام آذری پرویز مخمدوف تبعۀ اتحاد شوروی و پاسپورت آن کشور) از طریق افغانستان (شیرخان بندر) با همراهی سه نفر تباع شوروی از جمله (گابریلویچ اوسادچی) غرض آموزش های اختصاصی به شوروی رفته وبعد از ختم کورس دوباره به پاکستان برگشته است.

 جمعه خان بعد از آن تاریخ روابط بلاوقفه، مستحکم وخاص با ادارات اطلاعاتی شوروی داشته و منبع مهم خبرچینی وگردآوری اطلاعات برای آنها بوده وتحت حمایه آنها قرار داشته است. به ملاحظۀ صفحات کتاب، میتوان گفت که محور اساسی کار وفعایت او در افغانستان وسفرهای بی شمارش به خارج از آن در حول همین روابط با دستگاه اطلاعاتی شوروی بوده که نویسنده گاهی به شکل مستقیم وگاهی هم در لفافه از آن پرده برداشته است.

با مطالعه محتویات کتاب، حیفم آمد تا هموطنان از نقش وکارنامه های شخصی که به حیث دوست بسیار نزدیک شماری ازخانواده های رهبران حزب ودولت جمهوری دموکراتیک افغانستان دودهه با پول مردم افغانستان زیست واروپا وآسیا را پل وگز کرد واز همه امکانات دولتی درسطح بسیار بالا برخوردار وصاحب خانواده وخانه وآنهم در محل زیست اعضای بیروی سیاسی حزب دموکراتیک خلق افغانستان گردید وچندین جلد آثار وترجمه هایش با پول وزارت اقوام وقبایل چاپ وتکثیر ودر ده ها کنفرانس وگردهم آیی بین المللی به حیث نماینده افغانستان صاحب نام ونشان گردید؛ با سقوط دولت جمهوری افغانستان به گفتۀ نمک خورد و نمکدان شکست؛ با یک جمله: «اوس پاکستانی یم/ حال پاکستانی هستم» برهمه اخلاصمندی ها، نیکی های دوستان شخصی وخانوادگی وکمک های مردم بی حدوحصر حزب ودولت  های افغانستان خط  بطلان کشیده وبرعلاوه تمام رازهای دولتی را که معمولاً بنا برملحوظات منافع ملی تنها با گذشت دهه ها از جانب دولت همگانی میشوند، افشا نموده است؛ بی خبر بمانند.

در آغاز میخواهم این نکته را علاوه نمایم که  "نوشتن خاطرات یک جاسوس، نیز جز ماموریت اوست".

 

دربارۀ کتاب

کتاب "گِل برای درمسال" در شش بخش و706 صفحه بااضافه چندین قطعه عکس، از جانب صوفی پبلیکشنز (Sufi Publications  )  در راولپندی چاپ، اما سال نشر آن قید نگردیده است.

قابل یادآوری است که مطالب بخش اول و دوم کتاب که حاوی دوران طفولیت و کودکی و نوجوانی جمعه خان است؛ بصورت فشرده برگردان شده است.

 

روی جلد کتاب

بخش اول

پدرم جمعه خان فرزند امبارس خان ونواسه خواجه محمد وبه قوم تورکرم خیل هستیم. تاریخ تولدم براساس اسناد شمولیت در مکتب 15 نومبر سال 1948 قید شده، اما مادرم گفته که سال تولدم "سال پاکستان" است یعنی  ماه جون سال 1947.

خواهرم ( زرمهاله) و برادرم (زیارت خان) بزرگتر از من وسه برادرم (رسول خان، محمد افضل وبختیارعلی) ودو خواهرم (ماه رحلت و فریده) کوچکتر از من هستند. از آنجای که پدرم از جملۀ رفقای باچاخان [خان عبدالغفارخان] وکانگرسی (خدایی خدمتگار) بود، با اودرزاده  های خویش مناسبات حسنه نداشت. باوجود که با سپین کرمخیل مسجد مشترک داشتیم، اما حجره های ما جدا بود وپدرم تا دم مرگ پا به حجره سپین کرمخیلی ها نگذاشت.

بعد از ایجاد پاکستان ودوران حکومت قیوم خان شماری زیادی از کانگرسی ها در اثر شهادت مسلم لیگی ها روانه  زندان شدند؛ اما پدرم به این علت از زندان نجات یافت که مامای ناسکه او، شیرداد بابا شخص دلاور وجنگی بود و با خدایی خدمتگارها همدردی داشت ونامبرده اخطار داد هرگاه کسی برعلیه خواهرزاده اش شهادت دهد، سروکارش با او خواهد بود.

پدرم زمیندار وبرادر نداشت ونسبت به سایر اودرزاده ها، مالک زمین بیشتر بودیم. قریه ما مانیره نام دارد که متشکل از دو قریه مانیره بالا و مانیره پایین است اگر چه حال از آن ضلع (معادل ولسوالی) تشکیل شده است.

در آن وقت در سرتاسر مانیره یک مکتب ابتدایه بود و مکتب عالی تنها در صوابی بود. در تمام قریه تنها چند نفر چند صنف محدود درس خوانده وهیچکس تعلیم مکمل نداشت. برای دختران زمینه هیچگونه تحصیل موجود نبود. مانند سایر مناطق قبایل پشتونها با تاسیس مکتب ابتدایی برای دختران مخالفت صورت میگرفت وتنها حکومت صوبایی قیوم موفق شد مکتب دخترانه را بنیاد نهد.

من زیاد کوچک بودم شاید تنبان نمی پوشیدم که برق به قریه ما آورده شد. تا این وقت مردم از شمع ویا  شونتی [در دادن چوب جلغوزه برای روشنی منزل] استفاده میکردند. ما زیاد خوشبخت بودیم که از چراغ لاتین [اریکین/ لمپه] استفاده میکردیم  که زیات شی قیمتی دانسته میشد.

من از طفولیت یاغی وباغی بوده واکثرا همراه پدرخویش دعوی مینمودم، او گاهی بالایم قهر میشد وگاهی هم میخندید. پدرم طبیعت سخت داشت، اما من همراهش بحث وگفتگو میکردم. گاهی که مرا لت وکوب میکرد، مادرکلانم حامی من بود ومرا نجات میداد. مادرکلانم با وجود که با او شوخی میکردم، با من مهربان بود، این شکل آزادی ومناسبات با پدرم تا آخر باقی ماند. من برعکس برادر بزرگم، با همسالان در بازیهای فولکلوریک ومحلی وجنگها شرکت میکرم وشبانه ناوقت به خانه می آمدم.

پدرم بیسواد وزمیندار بود. پدرم در سال 1975 زمانی که من در افغانستان بودم، وفات کرد. در طفولیت، پدرم مرا به مسجد فرستاد، آنجا نماز یادگرفتم و سپس سپاره وقرآن را ختم کردم، پنچ گنج را نیز شروع نمودم. به یاد دارم که به مسجد ما علما آمده بودند، در آن وقت مدرسه ودارالعلوم بسیار کم وتقریبا نادربود، بطور عنعنوی آموزش در مسجد صورت میگرفت. چلی ها وطالب ها در مسجد میبودند. دروس آموخته من مورد پسند عالم ها قرار گرفت واز پدرم تقاضا کردند تا من را با آنها همراه سازد وعالم بزرگی از من بار خواهد آمد؛ مگر پدرم قبول نکرد. پدرم میخواست تا ما به مکتب رفته وآموزش عصری را فرا گیریم. علت آن این بود که پدرم کم کم آدم سیاسی بود وسایر مردم محل داراها و خان ها بودند.

پدرم دوستی از قوم مومند بنام عبدالرحیم داشت که در قریه ما خیاطی میکرد، در آن زمان او شخص تعلیم یافته بود وبه فارسی می فهمید. برادر بزرگش از جمله ناقلین در کندز بود ودر آنجا پسر بردارش نظیف الله نهضت از جانب حفیظ الله امین به حزب خلق جذب شده بود.  نظیف الله نهضت [امینی مشهور که در زمان ولایت او فاجعه کشتار مردم هرات (بیست و چهارم ماه حوت سال ۱۳۵۷) صورت گرفت.] بعد از انقلاب، نخست در هرات و بعداً در غزنی والی شد ودر دوران آخر دولت حفیظ الله امین، سفیر افغانستان در کیوبا بود .[جمعه خان صوفی، زمانی که نظیف الله نهضت والی غزنی بود، به دیدار او شتافته وچند شبی مهمان او بوده است.]

چگونگی سنت شدنم به خاطرم باقیمانده است؛ آن زمان، داکتر نبود ونه مردم شیوه دیگری ختنه کردن را میدانستند؛ به همین جهت ختنه کردن پسران توسط دلاک صورت میگرفت. مراسم ختنه  کردن توام با  جشن بزرگی همراه بود. من و زیارت خان [برادر بزرگش] ختنه شدیم. به خاطر دارم که پدرم دو میش یا گوسفند نر را حلال کرده ودر بین شُش آن دو میخ بزرگ برآمده بود. دلاک، طفل را بر ظرفی می نشانید وبرایش میگفت که بطرف بالا ببیند که گنجشگک طلایی ویا طیاره پرواز میکند. با دیدن طفل به طرف بالا، دلاک به سرعت با تیغ تیز، گوشت اضافی آلت تناسلی را میبرید وتوام با آن صدای مبارک مبارک حاضرین بالا میشد وسپس طفل را سوار بر دولی به خانه میبردند.

ختنه شدم به این جهت بخاطرم است که در اثنای بریدن گوشت اضافی آلۀ تناسلی یک قسمت جناح آن را نیز بریده بود و زخم به زودی التیام نیافت، مرا در بین آب روان می نشاندند و ماهی ها از آلۀ تناسلی ام گندگی را میخوردند ومرا بسیار آزاد میداد.

زمانی که برق به قریه آورده شد، مردم در ماه رمضان ویا برات، نعت خوانان وعلما را می آوردند. در مورد استفاده از لودسپیکر علما دودسته تقسیم شده بودند؛ یک گروه میگفت که پیامبر اسلام بر سجاده استاده ووعظ کرده است، به همین جهت وعظ و نصیحت توسط لودسپیکر مکروه وعمل غیراسلامی است؛ اما گروه دیگر کاربرد آنرا جایز میدانستند.

به گمان اغلب در سال 1953 مرا در مکتب ابتدایی دولتی (تا صنف چهارم) مانیری پایان [ منطقه  به فاصله تقریبا 103 کیلومتری شرق پیشاور] شامل ساختند. در دروس مکتب من لایق بودم، بواسطه قلم نی بر روی تخته نوشته میکردیم، از طفولیت با خط علاقه داشته وخوشخط بودم. سرود فعلی پاکستان در سال 1956 توسط حفیظ جان جالندهری نوشته شد وقبل از آن  ما سرود "ساری جهان سی اچها پاکستان همارا" را میخواندیم.

صبح وقت تمام اطفال  مکتب برای سرودن ترانه، دیدن نظافت در لین ایستاده میشدند؛ هر استاد خمچه چوب داشت و شاگردان  متخلف را میزدند. برعلاوه مکتب رفتن، من با پدر خود در زمینداری نیز کمک میکردم، علف درو وآنرا بخانه می آوردم وگاهی  هم گوسفندها را میچراندم.

بار اول که من لندن رفتم، چای سبز در هیچ سوپرمارکیت پیدا نمی شد وتنها در دکان بوته های طبی(Herbal Medicine)  میتوان آن را خرید. به همین ترتیب درزمان طفولیت ما، درزمستان زمانی که مبتلا به رزش و زکام میشدیم مادرکلانم آنرا برای ما میداد و برای ادرار شبانه ما، زیر چهارپایی ظرفی را میگذاشت وتا صبح ناوقت ما را بیرون نمیگذاشت.

در قریه ما، آموزش دیده ها بسیار کم بود، مردم عوام اینرا قبول نداشتند که باران از ابر میبارد، بلکه همه  بر این باور بودند که باران از آسمان میبارد وآسمان هم چند طبقه است. علاوه بر این زمانی که رادیو تازه آمد  وبسیار کلان بود، مردم فکر میکردند که در بین این ماشین کسی نشسته است. گرفتن نام ساینس کفر شمرده میشد، جهالت همه گیر بود، مگر مردم بسیار با حوصله بودند و ممکن این نتیجه زیست  مشترک چندصدساله  ما با هندوها بوده باشد.

دوران کودکی ومکتب عالی/ لیسه

با فراغت از صنف چهارم وختم کردن مکتب ابتدایه، دوران کودکی نیز برای من ختم شد. در این وقت من ده یا یازده سال داشتم. البته جدا کردن دوران کودکی ونوجوانی وکشیدن خط فاصل بین هردو کاری است دشوار واینکه تصور کرد با عبور از مرحلۀ کودکی، شخص کاملاً تغییر یابد وعلاقمندی های دوران کودکی را فراموش نماید، هرگز چنین نیست؛ بلکه تمام آن بازی ها، مزاح ها، شکار، گشت وگذار وکارهای فراگرفتگی در دوران نوجوانی، کماکان ادامه یافته ورشد می یابد وبا آموختن مطالبی نو، علاقمندی های تازۀ ایجاد گریده، ذهن شخص وساحۀ دید وی شگوفان شده ودرعمق وسطح وسعت می یابد وتوأم با آن دلچسپی ها، نیز ازدیاد می یابد.

به تصورم در سال 1958 من در مکتب عالی دولتی صوابی [شهری به فاصلۀ در حدود صد کیلومتر بطرف شرق پیشاور]  شامل صنف پنجم شدم. تا جای که بخاطرم مانده است در آن زمان شاگردان صنف پنجم وششم لیلیه بودند وبچه های قریه های دوردست در آن می زیستند. آموزش عام نبود، مگر خانواده های بودند که برای تعلیم اهمیت قایل بودند وبه همین منظور اولادهای خودرا شامل لیلیه ساخته بودند. رفتن به صوابی، سبب وارد شدن تغییر تازه در زندگی ام شد وذهنم رشد کرد وبا تجارب تازۀ مواجه گردید.

بازی های ما همچنان ادامه داشت. در این زمان دسترسی به برق همگانی شده بود وخاصتاً در دوران مارشال لا ایوب خان [ایوب خان دومین رئیس جمهور پاکستان طی سالهای ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۹  که در نتیجه کودتا قدرت را از اسكندر میرزا، غضب وحکومت نظامی را اعلان کرد] که در خانه های ما زنان آنرا "مشرلا" میگفتند، تغییراتی بزرگی رونما شد؛ برق به منازل قریه توزیع و سرک ها نیز توسط پایه های برق تنویر گردید وبه این شکل ساحه  ومحل ساعت تیری ها وبازیهای ما از دیره به کوچه نقل یافت وبزرگان حجره از مزاحمت های ما راحت شدند.

منزل ما قبل از "مارشال لا" ویا اندکی پس از آن صاحب برق شده بود ومن کارهای خانگی مکتب را در روشنی آن انجام میدادم. در دوران کودکی وآغاز نوجوانی من، هنوز تیپ ریکاردر، تلویزیون، ویدیو و دی ویدی نبود؛ مگر جامعه بسیار سیکولار بود وخیراندیشی ها هم زیاد. بازی ها وسیل ساعت تیری وسرگرمی ها نیز گوناگون ومتعدد بود. اشتراک رقاصه ها ومجلسی ها [اشخاص که با سخنان و نمایشات، حاضرین مجلس را سرگرم میساختند] در مراسم  نامزادی ها، عروسی ها و ختنه سوری ها، معمول بود وآنها در مقابل پول محافل را گرمی ورنگینی می بخشیدند. در ماه رمضان برای دیدن قوالی خانی به حجره میراحمدشاه بابا که از صوابی وشاید پیرو طریقۀ نقشبندیه بوده باشد؛ میرفتیم و زمانی که میدیدیم مریدان او به حالت خاصی میرسند، لذت می بردیم. این گونه قوالی خوانی تا حال ادامه دارد.

دوران ایوب خان، مرحلۀ رشد صنعتی پاکستان بود و وضع زمینداران نیز بهبود یافت. پروگرام امریکایی کمک به قریه ها نیز موثر بود ودرنتیجه آن در شیوه زراعت تغییر آمد. زرع تنباکو، ایجاد گدامهای، تکثیربوته های تنباکو ویرجینیا، بازار تنباکو ومخصوصاً ارسال تنباکو به بازار پاکستان شرقی [بنگله دیش کنونی] سبب ازدیاد عواید کسانی شد که  در صوابی به آن مصروف بودند.

قبلا مردم ما در زمستان جواری ودر تابستان بیشتر جو میخوردند زیرا حاصل کشت گندم کم و از جو زیاد بود، لذا خوراک مردم غریب نان جوین بود. زمانی که تخم گندم میکسی پک از امریکا آورده شد، حاصلات گندم ازدیاد یافت ومردم بر آن نام "نیست پاک" [محو کنندۀ فقر] گذاشتند. حال جواری وجو کم یافت اند وجو برای صحت مخصوصاً برای قند ومریضی شکر بسیار مفید است.

در اوایل با آوردن تنباکو، ملا صاحبان با آن مخالفت میکردند وبعضی شان میگفتند هرکسی که این بوتۀ نجس را در زمین خویش کشت نماید، چهل سال حاصل آن حرام است. مگر درمقابل ضرویات معشیت و منافع اقتصاد، کی مقاومت کرده میتواند. در آغاز کیوران  CURERS  وگریدرکاران وسایر ماهرین رشته از آنطرف اتک می آمدند. بعدها، مردم محل شیوه های مربوط را فراگرفته  وگردانندگی این شغل ها را به دست خویش گرفتند.

برگهای رسیده تنباکو در کُرد، باید چیده شده ودر خمچه ها بسته گردیده تا سپس برای پخته شدن در کوره جابجا میگردید. اکثراً این خمچه ها توسط اطفال بسته میشد ومن هم مدتی مصروف این کار بودم، زیرا در موسم رخصتی های گرمی اکثر بچه های مکتب از اینطریق جیب خرج خودرا بدست می آورند. من علاوه برآن در کار TP3 نیز مصروف بودم  و آن عبارت  بود از ثبت سورت بندی دسته های تنباکو (نوع اول، دوم، سوم و چهارم) ومقدار آن در فورمه های مخصوص.

 آنطوری که قبلاً تذکردادم پدر من طرفدار پاچاخان وعضو نهضت خدایی خدمتگار بود، اما در دوران ایوب خان تعدادی زیادی از خدایی خدمتگاران به زندان افتیده بودند و مردم از سیاست بیزار شده و سیاست ترعیب و تهدید ایوب خان حکمروا  ودر نظام بنیادی جمهوریت، تقریباٌ اکثریت مردم سهم میگرفتند.

نخستین سروکار عملی من با سیاست، زمانی آغاز شد که دوست ما شیرین خان از یک حوضۀ انتخاباتی شامل قریه کرمخیل، شیرزادخیل، طاوسخانی و غیره برای عضویت  در بی دی کاندید شد ودر مقابل آن  محمد حیات طاوسخانی که دوست پدر من هم بود قرار گرفت. سمبول انتخاباتی شرین خان تبر واز محمدحیات پیاله بود، من به طرفداری شیرین خان بر دیوارها با خط زیبا نوشته های کردم و این شعری را نیز سرودم «بیاورید بیاورید تبرچه را    تابشکنیم پیاله را" در انتخابات شیرین خان برد و محمد حیات باخت.

بعداً در انتخابات اسامبله قومی وایالتی پاکستان غربی بعضی از اودرزاده های ما از جمله شیرداد بابا وپسرانش پیردادخان وصاحبداد از نوابزاده عبدالغفورهوتی وشیرین خان از محمدعلیخان هوتی حمایت میکردند؛ همدردی ما با امیرزاده خان بود. دقیق بخاطر ندارم که نخست از طرف بی دی برای اسامبله ملی امیرزاده خان رفت یاخیر.؟ به گمانم  اکثریت خدایی خدمتگاران در زندان بودند.

زندگی پشتونها توام با اودرزادگی ودشمنی است؛ ما همیشه تلاش کردیم تا خودرا از اینگونه جنجال ها بدور نگهداریم. پدرم به عوض اینکه  تفنگ گرفته وباغاصب پلوان وزمین خویش بجنگد، به مرجع عدلی رفته وحق خودرا اعاده مینمود. اگر چه با بزرگ شدن ما کسی بر ما تعرض ننموده و نه ما برای کسی زمینه را مساعد ساخته ایم.

در مکتب در جمله شاگردان لایق بودم واسناد مکتب شاهد آن است. اما درمرحلۀ، از درس خواندن دلسرد شدم. اکثراٌ از مکتب گریز میکردم. علت آن جذابیت سرگرمی ها و بازی ها بود ومن به بهانه مکتب از خانه بیرون میشدم و کتابها را در جایی میگذاشتم و ساختن گُر را تماشا و یا در اده [ محل مانند چوک ومحل تجمع وگشت وگذار مردم] گشت وگذار میکردم وگاهی هم با کمان شکار مینمودم.

استادان که من  وزیارت خان را می شناختند، برای بزرگان ما شکایت کردند. من نه با نصیحت ونه با فشار، آمادۀ رفتن به مکتب نشدم. در این وقت در صنف هشتم بودم. سرانجام پدرم مجبور شد که مرا با خود در کار زراعت مصروف ساخته تا با کارهای ثقیل از کار بر سر زمین خسته و دوباره به مکتب رجوع کنم. اما نتیجۀ مطلوب را حاصل نکرد و سرانجام بعد از یکی دو هفته، با زدن چوب و به جبر مرا  دوباره به مکتب فرستاد.

 من علاقۀ به مکتب نداشتم و تلاش میکردم تا به شکلی از اشکال خودرا از مکتب خلاص نمایم. آنزمان در امتحان سالانه شیوه چنین بود که تنها شاگردانی حق اشتراک داشتند که در امتحان مقدماتی کامیاب شده باشند. من برای اینکه ناکام شوم در پارچه امتحان به عوض جوابهای اصلی لندَی وچهاربیتی مینوشتم. مثلاً در امتحان تقریری ساینس گفتم: عصر ترقی وساینس را کار ندارم، زمان قبلی، شب های تیرشده و ایام گذشته را برایم بدهید. اما زمانی که نتایج ابلاغ شد من کامیاب شده وحسرت کسانی را میخوردم که ناکام شده بودند. به این شکل از روی مجبوریت  به مکتب ادامه دادم ودر امتحان سالانه نمرات عالی گرفتم.

در صنف نهم، رشته های ساینس واجتماعیات جدا میشد ومن از رشته ساینس ماندم و این آغاز اولین بدقسمتی من بود. بعد از این رفتن من به مکتب منظم شد. به خواندن اخبار شروع کردم. این زمانی بود که جنگ ویتنام به شدت ادامه داشت، من بریده های اخبار وعکس ها را نزدیک چپرکت خویش بر دیوار الصاق میکردم وبا سیاست دلچسپی ام پیدا شد.

نامزدی من: زیارت خان [برادر بزرگ] در قریه سلیم خان نامزد شده بود ومطابق رسوم پشتونها که غم زن گرفتن باید در کودکی شخص خورده شود وبرهمین اساس نامزدی وعروسی بر اساس توافق بین دوفامیل صورت میگرفت. در مورد این توافق نتنها از دختر بلکه از پسر نیز پرسیده نمیشد. این شیوه تا حال معمول است. در مورد من نیز چنین شد و پدرم باوجود مخالفت من، قول و قرارها وتوافقات  نمود ومرا نامزد ساخت.

در صنف نهم ودهم با شوق و علاقمندی درس می خواندم ومنظم به مکتب میرفتم. در امتحان ماه مارچ سال  1964 من بلندترین نمره (636) را در تمام مکاتب صوابی حایز شدم.

کالج صوابی

بعد از امتحان و نتیجه خوب، مرحلۀ دیگری در زندگی من شروع شد. من بالغ شده بودم وخواستار آزادی بودم. دوستان تازه و ومحلات جدید را پیدا کردم. اده صوابی برای اهالی مانیری، صوابی وقریه های اطراف آن حیثیت جاده آکسفورد، شانزه لیسی، مال رود وجاده جناح را دارد. پای من هم به این اده باز ودوران طفولیت و کودکی فراموش شد.

زیارت خان بعد از فراغت از صنف دوازدهم شامل کالج اسلامیه پیشاور شده بود ومن شامل کالج صوابی شدم. تقریباً یکسال در کالج صوابی ماندم ودوستانی تازۀ پیدا کردم، وهمزمان با سیاست فعال دلچسپی ام پیدا شد. گاهی که پیشاور می رفتم حتماً سینما رفته وفلم میدیدم. در آن وقت  فیلم های هندی ممنوع نشده بود؛ زیرا هنوز بین هند وپاکستان  جنگ صورت نگرفته بود.

 در فضای سیاسی پاکستان تغییراتی رونما شده بود. در انتخابات جمهوریتهای بنیادی تقریباً هشتادهزار عضو بی دی انتخاب شده بودند. آنعده خدایی خدمتگاران یا رهبران وکارکنان نشنل عوامی پارتی که در اثر مخالفت با یکجا شدن صوبه با ون یونت ایالت پاکستان غربی زندانی شده بودند رها شده ویا در حال رهایی بودند. در جمله اینها کوکوکاکا هم آزاد شده بود. من با نعیم وسلیم به حجره او میرفتیم و با چهره های دیگر آشنا می شدیم واکثر آنها طرفداران باچاخان بودند. علاقه من به سیاست روبه افزایش بود.

بر اساس قانون سال 1962 در جنوری سال 1965 انتخابات صدارتی اعلان شد؛ در این زمان رهبری نشنل عوامی پارتی  را سیاستمدار مشهور بنگال، مولانا عبدالحمید بهاشانی به عهده داشت. ولی خان را در سیاست پاکستان کسی نمی شناخت؛ شهرت او تنها بنام فرزند باچاخان بود. 

نیپ [نشنل عوامی پارتی] در مقابله با مارشال ایوب خان، از محترمه فاطمه جناح، خواهر قاید اعظم محمد علی جناح پشتیبانی میکرد ونام اورا هم مولانا بهاشانی تجویز کرده بود. انتخابات سرگرمی های سیاسی را تندتر ساخته بود. من برای بار نخست  غرض اشتراک در جلسه حزب مخالف به مردان رفتم. در جلسه بزرگ  که در کمپنی باغ بود، بهاشانی صاحب وسایر رهبران حزب مخالف شرکت داشتند. تمام جلسه را نیپ سازماندهی نموده بود. در جلسه عوض قیوم خان، خانم او صحبت کرد زیرا وی براساس قانون از فعالیت سیاسی منع شده بود.

این جلسه یک نمایش بزرگ بود، اما فیصله انتخابات در اختیار مردم نه بلکه در دست هشتاد هزار نماینده منتخب جمهوریت بنیادی بود که به سهولت زیر تاثیر قدرت و پول قرار میگرفتند.

من از طرف نیپ به جرگه ها و جلسات میرفتم. به طرفداری ایوب خان ن کرنیل غفورخان، کرنیل امیرخان نوابزدادگان مردان و دیگران  قرار داشتند.

ادامه دارد

 

 

---