نهضت اصلاح دینی و جنبش اخوان المسلمین

قسمت یازدهم

اخوانیت یک تعهد راستین و نهایت انسانی بود، برای رهایی انسان مظلوم از بنده بنده گی ها و استبداد داخلی زمامداران ستمگر و چنگال آهنین قدرت های استعماری وقت . این تعهد در اصل میثاق راستین انسانی بود که عرصۀ مانور آن بصورت فرا قومی، فرا زبانی و فراملی شکل میگرفت که در واقع قلمرو های جغرافیایی گونه گون را باید در می نوردید . بنیانگذاران این حرکت فکر کرده بودند که یگانه راه برای نجات انسان مظلوم و دربند ، اسلام است و اما این اسلام خواهی معنای نفی ادیان و مذاهب دیگر و میل دشمنی با هیچ یک از نحله های فکری دیگر را نداشت؛ زیرا هدف اساسی حرکت یاد شده تحقق آزای های واقعی بشری و تامین عدالت اجتماعی در جوامع بشری بود و است . بنیانگذاران این حرکت دریافته  بودند که یگانه بدیل برای تحقق آزادی و استحکام عدالت اجتماعی اسلام با توجه به اصالت های توحیدی آن است؛ زیرا مساوات و عدالت زمانی در جامعه به بهترین صورت عملی می گردد که تمامی تضاد های قومی، گروهی، فرهنگی و تاریخی بصورت یگانه وهماهنگ در جامعه تحقق واقعی و عملی پیدا کند . معنای این یگانگی، ایجاد نوعی هماهنگی و همسنگ گردانیدن اختلافات است، در فضای تحمل فرادینی و فرهنگی، نه تشدید اختلافات دینی و فرهنگی . از همین رو بود که رهبران اخوان از همان آغاز به اصلاح جامعه آغاز کردند و به بازسازی های ارزش های دینی و فرهنگی پرداختند . بیشتر تلاش کردند تا هر چه بیشتر شیرازۀ نظم فرهنگی واجتماعی مصر را استحکام بخشیده و از هم گسیختگی های فرهنگی و اجتماعی در آن جلوگیری کنند . چنانچه حسن البنا هرگز حرفی از انقلاب در جامعۀ مصر به میان نیاورد و تمامی تلاش هایش را برای آموزش و اصلاحات به کار بست . او به مثابۀ معلم خوب عمل کرد که با شیوۀ خاص خودش از طریق آموزش و پرورش به اصلاح مردم مصر اقدام کرد .

تاکید رهبران اخوان به توحید از آن جهت بود که آنان شرک را منشای تمامی اختلافات قومی و تضاد های طبقاتی و اجتماعی تلقی نموده بودند . در  واقع شرک  اجتماعی نوعی بازتاب شرک مذهبی است؛ یعنی برای اولین بار شرک در لباس دین و مذهب وارد جامعه شده و به تدریج در ساختار های اقتصادی و اجتماعی نفوذ میکند . ثنویت دینی گواۀ روشنی بر تفاوت گذاشتن فاحش میان خیر و شر و گروهی را خیر و گروهی را شریر شمردن و به این ترتیب به ابدیت خیر و شر فرمان رانده است ؛ یعنی اشرافیت ابدی و فقر همیشگی . به همین گونه این تفاوت را در اقنوم ثلاثۀ اب، ابن و روح می توان مشاهده کرد که  روحانیت و شاه و قیصر، نظامیان و زیر دستان و مدافعان را در جامعه برتافت و حتا افلاطون را واداشت تا بگوید که انسان ها دو گونه آفریده شده اند نجبا و فقرا . به باور او اشرافیت وزیر دستی یک امر الهی و جز عدالت الهی در جامعۀ بشری به حساب میرفت. به باور او نجابت و فقر یک امر ابدی است و هیچگاهی طبقۀ اول در جایگاۀ طبقه دوم گام نهاده نمی تواند . به این ترتیبت گروهی را وارثان خدا وهمه کاره و گروهی را مظلوم و فرودست ارایه نمود . این دیدگاۀ شرک آلود مذهبی به تدریج تارو پود جامعه را درنوردید، تضاد های اقتصادی و اجتماعی و طبقاتی را در جامعه دامن زد  و باتقسیمات انسان به عنوان نجیب و نانجیب حقوق بشری آنان را مورد تجاوز و هتک حرمت قرار داد .

اخوانیت در واقع فریاد کوبندۀ انسان مظلوم بر فرق ستمگران گیتی برای فرود آوردن آنان از سکوی استبداد بود تا باشد که عدالت را در جامعه پیاده کنند و حقوق بشری را اعاده نمایند . هدف اساسی این جریان انسانی، گرفتن دست او بود، برای رستگاری ها تا سدره های نهای تکامل و رسیدن به مقامی که به قول مولانای روم" آنچه اندر وهم ناید آن شود " این حرکت نیامد تا انسان را از مقام عظیم انسانی اش به هبوط بکشاند؛ گرچند این جریان بعد از شهادت بنا دستخوش تحولات شگفت آوری گردید و رهبران و نظریه پردازان آن مانند سید قطب به زندان کشانده شدند و شماری ها بعد تر اعدام گردیدند . پس از قیام نظامیان در مصر و حمایت اخوان از جنرال نجیب و بعد سقوط نجیب و به قدرت رسیدن جمال ناصر اخوان وارد تلخ ترین تجارب زنده گردید . شرایط دشوار رهبران آنان را به خشونت واداشت و سید قطب با نوشتن کتاب "چراغی بر فراز راه " جامعۀ الهی و غیر الهی را از یکدیگر جدا نمود و نوعی هجرت را به دارالسلام توصیه کرد . با قرار گرفتن اخوان در تندباد حوادث دچار دگرگونی های جدی گردید . افکار سید قطب جریان اصلاحی بنا را به سوی حرکت انقلابی سوق داد و سخن از انقلاب اسلامی به میان آورد . این افکار سید قطبت بعد ها اخوان را دچار تجزیه نمود و اندیشه های او سرمشق گروه هایی چون الجهاد والهچره، الجهاد والتکفیر و جمات اسلامی گردید .

با تاسف که افکار اخوان المسلمین بصورت اصیل و بنیادی اش در افغانستان نیامده و به گونۀ جسته و گریخته بصورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق اشخاصی مانند استاد نیازی و برهان الربانی وارد کشور ما گردید . گفته می شود که استاد نیازی در سال 1336 حلقه فکری ییرا در افغانستان بنیادگذاری نمود که جمعیت اسلامی مدعی است که این درواقع سرآغاز فعالیت این گروه در افغانستان به حساب میرود و اما فعالیت های این حلقه در کشور ما چندان محسوس نیوده و اگر چیزی هم وجود داشته در زیر هفتاد من برج و باروی محافظه کاری که هرگز صدای آن به گوش کسی نرسید . طوریکه به همگان آشکار است ، برای اولین بار در افغانستان پس از بازداشت اسماعیل بلخی و سید دیوار سوار فعالیت های اسلام گرایان در سال 1348 بعد از تاسیس جنبش جوانان مسلمان در دانشگاۀ کابل علنی و محسوس گردید . چنانچه این گروه پس از سال 1350 شمسی در فعالیت های محصلین نقش بایسته یی داشت و ریاست اتحادیۀ محصلان را بدست آوردند .

هر دو گروه به گونه یی متاثر از افکار اخوان المسلمین مصر و تا حدودی متاثراز جنبش نیم قاره و ایران هم گردیده بودند . جریان دومی خیلی پرجاذبه و آرمانی عمل کرد و با شعار های تند اسلامی وارد عرصۀ مبارزات سیاسی گردید . فعالیت های آن چنان چشمگیر واقع شد، با اشتراک مساعی شماری علمای دینی و حلقات روشنفکری مسلمان به گونۀ شگفت آوری رشد کرد و در سطح کشور سراسری گردید که خار چشم دشمنانش قرار گرفت . قرار گرفتن جنبش جوانان در رقابت با گروه های چپ مارکسیستی و مائوویستی، به گونه یی بر فعالیت های آن اثر گذار شد و آن را به سوی تندروی سوق داد . چنانچه حوادثی در دانشگاۀ کابل رخ داد که سبب کشته شدن سیدال گردید . دولت به اتهام کشته شدن او شماری رهبران جنبش جوانان را زندانی کرد . حکمتیار به این اتهام زندانی گردید و با میانجیگری حضرت از زندان رها شد . هنوز این حرکت مراحل اساسی تکامل خود را نپیموده بود و به بلوغ نرسیده بود که داوود در سال 1352 شمسی بر ضد خانوادۀ سلطنتی کودتا کرد . داوود که از حمایت گروه های مارکسیستی برخوردار بود، به سرکوب سایر گروه ها پرداخت. میوندوال را به اتهام کودتا زندانی نمود و بعد به قتل رساند و عبدالرحیم نیازی از رهبران شناخته شدۀ جنبش جوانان را نیز زندانی نمود . این حوادث سبب مهاجرت اعضای این جنبش به پاکستان گردید و شمار دیگر آنان در داخل افغانستان مخفی شدند . رقابت داوود با پاکستان بر سر پشتونستان و سخت گیری ها، تک روی ها واستبداد او سبب شد تا جنبش جوانان در سال 1354 شمسی با حمایت استخبارات پاکستان و ایران قیامی را بر ضد داوود سازماندهی کنند . این قیام که برابر به جسن  استقلال کشور در سوم سنبله بود، در کابل خنثا گردید و اعضای آن در لغمان، کنر و پنجشیر دست به قیام زدند و از این  که مردم با قیام آوران آشنایی نداشتند و دولت از این نقطۀ ضعف آنان استفادۀ اعظمی کرد. داوود برای مردم وعدۀ زمین داد  و قیام آوران را بوسیلۀ آنان دستگیر نمود . یکی از دلایل مهم شکست جنبش یاد شده عدم فعالیتهای سیاسی و اعتقادی در میان مردم بود که نتوانسته بودند، خواست های اسلامی خود را برای مردم ارایه کنند .

هدف از این یاد دهانی اشاره به فراز و فرود جنبش جوانان مسلمان بود که خیلی شتابزده عرض وجود کرد و شتابزده فعالیت های سیاسی خود را توسعه داد و در موجی از درگیری ها به حیات خود ادامه داد . این شتابزده گی ها بر مشی فکری و حیات سیاسی آن نیز اثر گذار واقع شد . این تاثیر پذیری ها به گونه یی  با تصمیم گیری های عجولانه همراه گردید .

این حرک هنوز دورۀ بلوغش را نپیموده بود که در برابر تهاجم شوروی قرار گرفت و به مبارازت مسلحانه در برابر ارتش سرخ قدعلم نمود . در برابر جنگ فرسایشی قرار گرفت و پیشتر از گذشته وابسته گردید. وابستگی های نظامی، سیاسی و اقتصادی و مالی مانند تیغی بر کام این جنبش قرار گرفت و دار و ندارش را به تاراج برد. نه تنها این که استقلال فکری و سیاسی و مشی مبارزاتی ان را هم به زنجیر کشید .

پس از تهاجم شوروی به افغانستان هفت گروۀ جهادی در پشاور ابراز موجودیت نمود و اما جنبش جوانان زیر نام حزب اسلامی به رهبری حکمتیاز فعالیت هایش را بر ضد متجاوزین سر و سامان داد . این حزب بنا بر ارتباط قبلی اش با استخبارات پاکستان توانست تا اضافه تر از شصت درصد کمک ها را بدست آورد . این حزب با وجود دشواری ها در کنار سایر گروه های جهادی توانست هزاران مجاهد را به جبهات جنگ با دشمن بسیج کند. دلیل موفقیتش مانند سایر گروه ها خشم و انزجار مردم افغانستان در برابر تجاوز شوروی بود که به گونه یی خودجوش ملیون ها انسان بر ضد شوروی با هم بسیج شده بودند . این گروه ها از این حالت استفاده کرده و به سربازگیری از میان مردم پرداختند؛ اما چنان مصروف نبرد با دشمن شدند که وظایف اصلی که همانا دادن آگاهی های سیاسی و اعتقادی برای مبارزان بود ، از آن فرسنگ ها فاصله گرفتند . نه تنها صفوف، بلکه این درز در رهبری گروه های جهادی بیشتر درز نمود و وابستگی های دردناک رهبران جهادی را به کلی از خود بیگانه کرد .  گروه ها توانستند تا زمان حضور نیرو های شوروی در افغانستان مجاهدین را برای نبرد با دشمن زیر نام دفاع  از دین و وطن بسیج نمایند واما زمانیکه ارتش سرخ خاک افغانسان را ترک کرد، گروه ها و مجاهدین در آزمون تازه یی قرار گرفتند .از این آزمون به خوبی بدر نشدند و کم کم فضای قومی و بی اعتمادی بر اوضاع جهادی و روحیۀ مجاهدین حاکم گردید و از سویی هم فرماندهان ثروتمند شدند و به زنده گی فیشنی روی آوردند که این سبب نارضایتی جدی مجاهدین را از فرماندهان شان فراهم کرد .

در دوران تجاوز شوروی روحیۀ افراطیت و خشونت و ویرانگری در میان اسلام گرایان افغانستان افزایش یافت. چنانچه در این دوره هزاران انسان بیگناه قربانی اتهامات ناروا گردیدند و به  جرم اعتقادی شان بوسیلۀ آنها کشته شدند . جاطلبی ها و خود خواهی ها در میان مدعیان کاذب اخوانیت درافغانستان به اندازه یی بالا گرفت، تحمل پذیری های اعتقادی و فرهنگی از میان رفت که حتا یکی تحمل دیگری را نداشتند .  چنانچه تنظیم های جهادی از کشتن یکدیگر دریغ نکرده و بصورت بیرحمانه یی یکی دیگری را  میکشتند . در عقب این کشتار های بیرحمانه دست فرماندهان و رهبرن آنان دخیل بود . این ها به بهانه های زیرکانه و به گونۀ خیلی مرموزانه فرماندهان و اعضای یکدیگر را می کشتند . رهبران و فرماندهان  جهادی با استفاده از ناآگاهی ها و سطح پایین فرهنگی اعضای شان هر روز بیشتر از روز دیگر به این گونه خشونت ها می افزودند .هر گروه تلاش میکرد تا گروۀ رقیب خود را بیشتر حذف نماید و رژیم نجیب توانست تا با استفاده از درگیری های گروهی در میان گروه ها نفوذ کند و درگیری ها در میان گروه ها را به گونه یی شدت ببخشد . فرماندهان جاطلب جهادی گاهی از این توطیه های رژیم  برضد گروۀ رقیب خود پشتیبانی میکردند . فرماندهان هر زمان که می خواستند، فرماندۀ یا عضوی از گروۀ رقیب خود و حتا اعضای درونگروهی شان را بکشند، کافی بود که بر وی اتهام ناروایی را ببندند . شماری فرماندهان و اعضای گروه ها ده ها عضو و فرماندۀ گروه های دیگر و عضو خود گروه را بخاطر افشای جنایات شان کشتند .

 خشونت آفرینی های ارتش سرخ و عمال آنها در افغانستان خشونت آفرینی ها در میان گروه های جهادی افغان را افزونتر گردانید . شاید شماری ها قصۀ کشتار های بیرحمانۀ قصاب را در ساحه های فاضل بیگ کابل به یاده داشته باشند که ده ها انسان بیگناه را کشت و گناۀ او خوش بویی زیر بغلش بود. در حالیکه در اسلام نظافت جز دین است و کفایت میکرد که زیر بغل قربانی را بوی میکرد . این خشونت آفرینی ها پس از سقوط نجیب بیشتر از گذشته لجام گسیخته گردید و انسان های شریفی قربانی این خشونت ها شدند . به انسان چه که حتا به حیوان این سرزمین هم رحم نکردند. هر آنچه در خورجین داشتند، برای ارزش زدایی های جهادی واسلامی از آن دریغ نکردند، به غارت مظلوم ترین انسان ها در محل های فقر نشینی مانند شهر کهنه دست یازیدند.  شاید رهبران و فرماندها گروه ها بگویند که آنان در ویرانی ها و غارت های شهر کهنه دست نداشتند، این را به تصمیم شخصی تفنگداران شان محول کنند . به این ترتیب از بار مسؤولیت ها فرار کرده و تنها به دزدی های دارایی های جهاد مردم افغانستان اذعان نمایند؛ اما این را بدانند که دستان شان در دزدی ها وغارت های فقیر ترین و مظلوم ترین انسان این سرزمین تا آرنج ها دخیل است که فرماندهان شان خانه های تهی دست ترین افراد را در شهر کهنه و سایر محل ها ویران کردند و دزدیدند.

این روحیه اندک اندک در میان مجاهدین بالا میگرفت و سبب مایوسیت آنان از جهاد گردید. این مایوسیت پس از سقوط نجیب به اوجش رسید و بسیاری مجاهدین واقعی بعد از آن از تفنگ های شان را برزمین گذاشتند و از جنگ داخلی خود داری کردند . پس از آن اوضاع به کلی تغییر کرد و جاذبه های دینی مجاهدین فروکش نمود؛ زیرا نبود کار قبلی فکری در میان مجاهدین چنین پیش آمد ها را بعید نمی نمود و از سویی هم وابستگی های رهبران بر عبوسیت مجاهدین افزود. نبود کار فکری در میان مجاهدین و بستر فکری مناسب در کنار انجراف رهبران و فرماندهان تمام احساسات دینی آنان را خشکانید و جایش را تمایلات قومی ، گروهی  و ضد ملی پر نمود . این تمایل در رهبران جهادی افزونتر از مجاهدین خانه کرد . تا آنکه پس از سقوط نجیب به فوران آمد و تفنگداران شان را بر روی یکدیگر ایستاد نمودند و عرادۀ بدترین جنگ ویرانگر داخلی را به بهای کشته شدن شصت هزار شهروند کابلی به پیش بردند.

درست این زمانی بود رهبران گروه ها در پرتگاۀ افکار خودمن درآوردی های فرو افتادند واز افکار اخوانیت فرسنگ ها فاصله گرفتند . جنگ های گروهی پرده از سیمای رهبران سابق جهادی فرو افگند و هر روز بیشتر از روز دیگر در انحطاط فکری افتادند. اندیشه های قومی و زبانی و مذهبی بر افکار آنان غلبه کرد و به رویکرد ضد اسلامی و ضد ملی در برابر مردم خود روی آوردند که به تمام معنا با اندیشه های اصیل اخوانیت در مغایرت قرار داشت . پس از آن بوضوح دیده شد که رهبران سابق جهادی هر روز بیشتر از روز دیگر در سراشیب انحطاط افکار قومی و مذهبی سقوط نمودند؛ زیرا پس از آن نتوانستند، اعمال خود را توجیۀ اسلامی کنند و چه رسد به آنکه با اخوانیت بیشتر در آمیزند . به عکس از اخوان و افکار آن فرسنگ ها فاصله گرفتند؛ زیرا حرکت های قومی و گروهی با حرکت اخوانیت که صبغۀ فراقومی و فراملی را داشت، هرگز سازگار نبود . از این رو رهبران در چاله های تنگ قومی، مذهبی و گروهی سقوط نمودند و هرکدام به ثروت اندوزی های افسانه یی روی آوردند و ملیون ها دالر پول جهاد را قربانی عیش و عشرت اعضای خانواده و نزدیکان خود نمودند . از آن به بعد رهبر بدخشانی در فکر بدخشانی ها ، رهبر ننگرهاری در فکر ننگرهاری ها ، رهبر پغمانی در فکر پغمانی ها، رهبر لوگری در فکر لوگری ها شدند و شماری ها که جای شان معلوم نبود و به کلی از خود بیگانه شدند .   در حالیکه این حرکت از نظر اخوان شرک محض بوده و با اسلام در اصل سازگار نبود . واضح است که هرکدام از موضع فکری و مشی مبارزاتی خود عدول کرده بودند و آخرت به دنیا فروختند . اعمال این ها کجا و مشی اخوان المسلمین کجا و حتا این لکۀ ننگی بر دامان جنبش اخوان واقع شدند که اخوانی های راستین این ها را استفراغ می نماید و به کارنامه های ننگین و ثروت های باد آوردۀ آنان هزاران بار دریغ و درد می گویند .

این گونه خشونت آفرینی ها در آنزمان چه که اکنون هم به شدت ادامه دارد . گفته می توان که علم برداران اخوانیت در افغانستان نه تنها نگاۀ انسانی به انسان نداشتندکه از داشتن نگاۀ انسانی فرسنگ های فاصله گرفته بودندو گرفته اند و از نگاۀ الهی نسبت به انسان هزاران فرسنگ فاصله داشتند و دارند . این ها با اعمال شان نشان دادند و میدهند که لکه های سیاهی بر دامان اخوانیت چه که بر دامان انسانیت هستند؛ زیرا این ها نگاۀ انسانی نسبت به انسان افغانستان نداشتند و ندارند و چگونه می توان گفت که نگاۀ الهی نسبت به انسان این سرزمین داشته باشند. در حالیکه نگاۀ الهی نسبت به انسان به مراتب ارجمندتر و انسانی تر است. این هاییکه به مقام نگاۀ انسانی نسبت به انسان، جامعه و تاریخ نرسیده اند و چگونه  می توان قبول کرد که نگاۀ آنها نسبت به انسان، جامعه و تاریخ انسانی بوده باشد؛ زیرا نگاۀ الهی نسبت به انسان مقدم تر از نگاۀ انسانی و شفافتر از آن است. نگاۀ انسانی نسبت به پدیده ها موخر تر از نگاۀ الهی است . نگاۀ الهی از منظر بلندی نسبت به انسان به تماشا نشسته و انسان، جامعه و تاریخ را عریانتر نگان می نمایند . این نگاه فراتر از دیدگاه های برادر دینی است؛ زیرا به تعبیر دین تمامی انسان  های روی زمین برادران یکدیگر هستند. نگاۀ اخوانیت بر همین مبانی به هدف تحکیم و تداوم این برادری و هر چه گسترش آن است؛ زیرا زمانیکه برادری در دایرۀ روابط انسانی تحقق پیدا نکند، بعید است که در دایرۀ دین تحقق عملی پیدا کند . انسانیت موخر از دینداری و دینداری مقدم تر از انسانیت است . اول باید انسان خوب بود تا بعد از آن به مثابۀ دیندار خوب تچلی نمود. صد ها دریغ و درد که علم برداران کذایی اخوانیت در افغانستان نه تنها نگاۀ انسانی به انسان، تاریخ و جامعه نداشتند  وندارند؛ بلکه از داشتن نگاۀ الهی نسبت به هستی و پدیده ها داشته باشند . هرگاه این ها از داشتن چنین نگاۀ انسانی و الهی بهره مند می بودند، انسان مظلوم افغانستان قربانی آرزو های ضد انسانی آنها نمیگردید وفاجعۀ کنونی در افغانستان حاکم نمی شد.

 ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

قسمت دهم

در این شکی نیست که حرکت های پیشرو اسلامی در یک بستر خاص جغرافیایی و تا ریخی رشد کرده و پرورده شده اند؛ اما با این هم هر یک بصورت جداگانه آزمون های مختلف را پشت سرگذاشته و در کوره راهان دشواری ها به گونه های متفاوت آبدیده شده اند . هر یک با پیمودن فراز و فرود های زیاد مبارزاتی به عقلانیت کنونی خود نایل  آمده اند که نبوغ رهبری خردمندانۀ رهبران آنان را به نمایش میگذارد . این ها دریافته اند که دامن تفکر در اسلام مرزی نداشته و برای رسیدن به حقیقت هیچ روشی را مطرود نشمرده است . به تاسی از آیت قرآنکریم "اعدلو هو  اقرب باالتقوا" راه یافتن به پیچیده ترین و غامض ترین مسایل را برای پاسخ گفتن به دشواری های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی و مدنی  ناممکن نمی شمارند . تا حال توانسته اند، در شماری حوزه ها نسخه های خوبی را ارایه نمایند. از همین رو برای رسیدن به قرائت جدید، نگاهی پویا و بالنده را به اسلام حتمی شمردند . برای نیل به چنین هدفی قبل از همه باید رابطه میان پدیدۀ بعثت را با ارادۀ خداوند مورد تحقیق و کاوش قرار داد تا دست کمی از راز های پشت پردۀ این موضوع آگاهی پیدا کرد که پدیدۀ برانگیختن انسان در زمین چه رابط یی با ارادۀ خداوند دارد . پس از آن میکانیزم های تحقق ارادۀ الهی رادر جامعۀ انسان به بحث گرفت تا آگاه شد که در چگونه میکانیزمی ارادۀ خداوند در جامعه تحقق پیدا میکند. مردم چه نقشی در این روند داشته و انسان چه جایگاهی را  می تواند؛ دراین روند داشته باشد . از عقب این کنکاش است که اصل مسآلۀ انسان بحیث موجود تاریخی و متحول مطرح می گردد . هرگاه نقش تاریخی انسان در طول تاریخ نفی گردد، رکود در سراسر هستی، تاریخ و جامعه حاکم گردیده و انحطاط بر زنده گی انسان مستولی میگردد . این مسؤولیت است که زبان وحی را می گشاید و پرده از سکوت آن برمیدارد؛ ورنه وحی برای همیش صامت و خاموش باقی میماند و بالاخره  قرآنکریم از جامعه رخت برمی بست . چنانچه در رویکرد سلفی وحی چه که اسلام به بن بست رسیده است. در قرائت غیر سلفی اکنون دیدگاه ها رو بیشتر رو به بالنده شدن فرهنگی در اسلام داشته و دیدگاه ها در حوزه های مختلف بر بنیاد دین و اساس عدالت تدوین شده است. بر این بنیاد می توان بر بسیاری مسایل پیچیده مانند شهادت، ارتداد، اعدام و ... نیاز به بازخوانی تازه دارد؛ زیرا اسلام دین زمانه ها بوده و با توجه به این ویژه گی اش است که به نفس یعنی موجود زنده ارج گذاشته و حتا مرگ انسان چه که مرگ قصدی وعمدی نبات و حیوان را حرام پنداشته و عاملین آن را محکوم به دوزخ نموده است.

تحولات فکری و سیاسی و اجتماعی دست به دست هم داده و غبار یاس و ناامیدی را از چهرۀ  جنبش های پویای اسلامی برداشت و رکودی را که پس از پیروزی جهاد مردم افغانستان بر دامان جنبش های اسلامی سایه افگنده بود، به دور افگند . روح تازه یی در جنبش های اسلامی دمید و فصل تازه یی از پیشرفت های در حال شگوفایی را به تجربی میگیرند .

شگوفایی نهضت های اسلامی :

کار خستگی  ناپذیر و پیگیر حزب عدالت وتوسعه در ترکیه و به پیروزی رسیدن انقلاب ها در جهان عرب یکی پی دیگر فصل تازه یی را در زنده گی جنبش های اسلامی غیر سلفی بوجود آورد . تحولات شگرف و شگفت انگیز در جهان عرب خواب گرانسنگ را از  چشمان مسلمانان ربود و عرصۀ تازه تلاش و تپش های خستگی ناپذیر را به روی آنان گشود . این دوره که فصل تازه یی از آموزه ها است، نهضت های اسلامی باید جدی باشند تا خرمن بدست آمده به زودی دوباره در توفان حوادث نابود نگردد . این در حالی است که نهضت های اسلامی در حال قدرت با دشواری های بی شمار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی در کشور های شان مواجه بوده و از سویی هم سیلی از دشواری های بازمانده از میراث دولت های قبلی  به مثابۀ بار گرانسنگی بر شانه های آنان سنگینی دارد. این دشواری ها رهبران تازه به قدرت رسیدۀ نهضت  های اسلامی را در برابر چالش های فراوان دیپلوماتیکی در سطح داخلی و بین المللی قرار داده است. سیلی از دشواری های اقتصادی و اجتماعی در داخل و روابط ومناسبات با کشور های جهان در رابطه به قرار داد ها  و پیمان ها و معاهده های بین المللی، آنان را در مرحلۀ خاصی به آزمون کشانده است . برای عبور از این دشواری ها نیاز به ایجاد اصلاحات جدی و بنیادی در حوزه های اقتصادی و اجتماعی در کشور های خود دارند . از سویی هم ناگزیر اند تا برای پاسخگویی به خواست های مردم شان طرح های لازم اصلاحی را روی دست بگیرند؛ البته هرگونه طرح های آنان نمی تواند، بصورت کامل مستقل از روابط موجود اقتصادی درسطح جهان باشد . بنا بر این هیچ طرحی نمی تواند به پیروزی برسد تا زمانیکه تا حدودی همخوانی با شیوه های مسلط اقتصادی در جهان نداشته باشد و بدون آن پیشرفت بصورت طبیعی در هر کشور ی دشوار و حتا ناممکن است. برای نیل به این همخوانی ها وهماهنگی نیاز به قرائت های جدید درحوزه های مختلف دارند . قرائت ها زمانی در عرصه های گوناگون موثر و مفید ثابت شده می تواند که قرائت های یادشده با قرائت تازۀ دینی همخوانی پیدا کنند. این همخوانی زمانی بوجود آمده می تواند که قرآئت دینی از تحرک کافی و جامع برخوردار بوده و دینامیک  و پویا باشد . رویکرد های تازۀ مبارزاتی جنبش های تازه به قدرت رسیدۀ اسلامی در تونس مانند حزب النهضت، در مصر مانند جزب آزادی و عدالت و شاخۀ اخوان در لیبیا زیر نام آزدادی و بازسازی نشانگر این است که جنبش های اسلامی در سطح جهان وارد فصل تازۀ مبارزاتی شده اند؛ زیرا جنبش های یاد شده ریشه  در جنبش اخوان المسلمین مصر داشته و از آن الهام گرفته اند . طوریکه شباهت های نام آنان دلالت آشکاری بر نزدیکی فکری و روش های مبارزاتی آنان دارد. این ها از تندروی های گذشته بسا چیز ها آموخته اند؛ گرچند تندروی های گذشته عوامل زیادی داشته که از جمله به عوامل بزرگ آن مانند استعمار خارجی و استبداد و سرکوب داخلی می توان اشاره کرد که سایر گزینه های مردم سالاری را برای مبارزات سیاسی نهضت های اسلامی از میان برده بود. آشکار است زمانی که کارد به استخوان برسد و هر چاره و بویژه راه های منطقی برای مبارزه  مسالمت آمیز از میان برود . در این صورت رویکرد ایده ئولوژیک یگانه پاسخ دندان شکن در برابر قدرت های استعماری واستبدادی به مثابۀ امر ناگزیری تلقی میگردد . هرگاه به روند مبارزاتی جنبش های اسلامی در گذشته ها در جهان عرب نظر اندازی شود، علت اصلی به خشونت رفتن آنها، تشدید اختناق در نظام هایی بوده که برای بقای سیطرۀ استبدادی خود از هیچ ظلمی بر مردم دریغ نکرده اند . چنانچه چندی پیش دیدیم که بهار عرب در نتیجۀ مقاومت و قیام ملت های عرب بوقوع پیوست و هرگاه رژیم های خود کامۀ عرب به سرکوب بیرحمانه می پرداخت، چنانچه دیروز در یمن، تونس، مصر ولیبیا پرداختند و امروز در سوریه سرکوب مردم بوسیلۀ رژیم اسد به شدت تمام ادامه دارد . رییس جمهور مستبدی که به خواست مردم خود پاسخ مثبت نگوید و به عکس به سرکوب خونین مردم روی آورد؛ پس چنین نظامی خود خشونت آفرین است.

برای جلوگیری از خشونت ها یگانه راۀ سالم سرنگونی رژیم های خودکامه بوسیلۀ نیرو های مردمی است که  برای تسریع این روند همکاری های صادقانه و بی غرضانۀ کشور های دیگرنیز لازمی است؛ اما در کشور هایی مانند افغانستان اوضاع طور دیگر است . کشور هایی مانند افغانستان که کوره راهان دشواری ها را پشت سرگذاشته اند و با رخداد های سایر کشور خیلی متفاوت است . دشوار های آن با سایر کشور ها هم متفاوت بوده و چالش آفرین است . مداخلات پیهم قدرت های خارجی بویژه ایران و پاکستان درافغانستان اوضاع در این کشور را پیچیده تر از هر کشوری گردانیده است . حالا با حضور نیرو های ناتو و امریکا اوضاع در این کشورچنان پیچیده شده است که مخالفان سیاسی دولت یعنی طالبان حاضر به پیوستن با دولت با قبول معیار های نظام مردم سالار نیستند؛ زیرا مخالفان مسلح دولت به اصول همچو نظامی باور ندارند .

هدف  از اشاره به نکات فوق نشانه رفتن بر مشکلاتی بوده که زمینه ساز حرکت های خشونت آمیز و سرکوب های وحشیانه را در کشور های اسلامی به بار آورده است . فضای سرکوب سبب شده که نهضت های اسلامی بیشترین انرژی و توان خود را صرف مبارزات خشونت آمیز نموده و از اصل مسآله که همانا کار برای پویایی وبالنده گی های فکری است، بدور مانده اند .  ایجاد این فاصله سبب شده تا  امروز بار گرانسنگی از کاستی های فکری بر شانه های آنان سنگینی کند . از سویی هم بدور ماندن آنها از قدرت و نبود زمینه ها برای آموزه های عملی برای ساخت نظام از جمله دشواری هایی اند که امروز به مثابۀ کابوسی بر روان جنبش های اسلامی بر سرقدرت و بیرون از قدرت سخت سنگینی دارند . هرگاه فرصت برای آنان یاری میکرد، حالا برای ساختن نظام از داشتن تیوری های فکری لازمی برخوردار می بودند و با دشواری های کمتری رو به روی می بودند؛ زیرا هر نظام سیاسی دارای روح ویژه است که در اصل این روح است که فضای خاصی را در جامعه حاکم گردانیده ومردم را به دنبال خود میکشاند . در جامعه ییکه روح حاکم فساد گستری و غارتگری باشد، گسترش و نهادینه شدن این روح فاسد در جامعه هم به امر عادی مبدل میگردد . در جامعه ییکه روح همکاری، صداقت و پاکی حاکم باشد؛ در آن جامعه بصورت خود به خودی غنچه های روح پرور انسانیت و احساسات روح نواز همکاری و راستی به بار و برگ می نشیند . آشکار است که فضای زنده گی در چنین کشوری گواراتر بوده و در همه پدیده ها رنگ و بوی همدلی ها و هماهنگی ها موج میزند . به گونۀ مثال در یک محفل یا فضایی که چند تن عارف و دانشمند حضور داشته باشد، فضای آن چنان انسان را پرجاذبه و دل انگیز وخیلی صادقانه به خود میکشاند که جز موجی از شادی و طرب روح انگیز دورنی و شور و شعف عاشقانه و جان پرور چیز دیگری را نمی توان در آن سراغ کرد. در بستر روح دل نواز و شور حیرت آفرین آن طلسم شگفتی ها شکسته میگردد و غنچه های شادی بازتر می شود، زشتی ها یکسره رخت برمیدارند و زیبایی ها به شگوفایی میرسند . این حلاوت را کسی داند و از فیض آن بهره مند گردد که در عمل چنین لطافتی را تجربه نموده باشد . در محفلی که حضور نااهلان و ناهمدلان در آن پررنگ باشد، همه چیز وارونه واقع می شود . جامعۀ خوب را می توان از نماد اولی و جامعه بد را از نماد دومی به حساب آورد . آشکار است که اولی سرشار از پاکی و عطوفت و راستی ها و دومی به عکس مملو از بدی ها و زشتی ها است .

تحول در یک جامعه زمانی جان میگیرد که انگیزه ها برای شدن از درون انسان های آن برخیزد و بر دل ها بنشیند؛ زیرا انگیزه هایی که مایه های خالصانه  وصادقانۀ درونی دارند، پاک ومنزه بوده و یک رنگی ها در آنها موج میزند . از همین رو است که قرآنکریم می گوید تا زمانیکه نفس های خود را تغییر ندهید، جامعه هرگز تغییر نمی کند. با این تعبیر تحولات طبیعی و واقعی زمانی در یک جامعه رونما میگردد که منشای تحولات بیرونی در آن از درون آغاز شده باشد . هرگاه به  نهضت های اسلامی چنین فرصت دست میداد، در این زمینه به گونۀ امروز دست خالی نمی بودند . حالا که فرصت اندکی بر دست نهضت های اسلامی آمده است، هر چه جدی تر تلاش کنند تا پیش از آنکه فرصت ها را از دست بدهند، کاری نمایند که دست کم سنگ بنای یک نظام اسلامی را در جهان معاصر بگذارند . این در صورتی ممکن است که دیدی بازتر به جهان نگاه کنند، دشواری های کنونی در جامعه و جهان را ریشه یابی کنند و نیاز های انسانی را در چهارچوب ضرورت های مشروع کنونی به بررسی یگیرند . با دیدی معقول و منطقی به کشف مفاهیم تازه از متون دینی پرداخته و در روشنایی آیات الهی خالی از  تعصب های دینی، ایده ئولوژیکی، مذهبی، قومی وگروهی به تاویل آیات بپردازند تا به خواست زمان به کشف آیات دست یابند . از اینکه آگاهی های بشر در تغییر است و جهان در مستوای آن رو به تحول است؛ پس هر تفسیری از متون قرآنی تنها پاسخگوی نیاز های انسان همان عصر است . از این رو کار دانسمندان مسلمان هر عصر خیلی مهم وحیاتی است و سخن پیامبر در این راستا خیلی پرجاذبه است که می گوید، عالم و دانشمند دین من رسالت نبی های گذشته را دارند . پیشوایان جنبش های اسلامی در واقع رسالت پیامبرانه دارند تا در راۀ اشاعۀ ارزش های دینی کار خستگی ناپذیر نمایند . به مثابۀ چراغ بدستان پیشتازی عمل کنند که سایرین را به دنبال خود به سوی روشنایی ها بکشانند . در این رویکرد کاربرد و در نظر گیری اصل آزادی، آگاهی و عدالت را نباید از به هیچ گرفت، زیرا این سه مفهوم لازم وملزوم یکدیگر اند که به گونۀ زنجیری یکی پی دیگری سلسلۀ تعادل را در افکارانسانی و اجتماع انسانی فراهم می نمایند؛ زیرا آزادی بدون آگاهی و آگاهی بدون عدالت معنایی ندارد . در بستر آزادی است که آگاهی های انسانی و مسؤولبت های تاریخی و جغرافیایی او به شگوفایی میرسد . در بستر آگاهی ها است که عدالت بال و پر می گشاید .  هر تعبیری از متون قرآنکریم زمانی به حقیقت می پیوندد که برآورندۀ این سه اصل باشد و در غیر آن صورت به تعبیر پیامبر اسلام باید نقش دیوار شوند . از همین رو آزادی ، آگاهی آور و آگاهی عدالت گستر است .  هر تعبیر و تفسیر از متون دینی نه تنها آزادی پرور است؛ بلکه آگاهی گستر و عدالت پرور است . در صورتیکه این سه اصل را احتوا نکند، نه تنها سبب رهایی و رستگاری انسان و جامعه نمی شود؛ بلکه جامعه را به قهقرا و انحطاط نیز می کشاند .

+++++++++++++++++++++++++++

شگوفایی جنبش های اصلاحی پس از انحطاط در دهۀ نود

قسمت نهم – در اصل دوم

این نهضت باوجود دشواری های فراوان توانست تا در دهۀ هشتاد قرن بیست در برابر تهاجم شوروی از خود رشادت ها و شهکاری های استثنایی نشان بدهد و بالاخره توانست شوروی را به شکشت فاحش رو به رو بسازد .  جنب و جوش شوروی ستیزی سراسر جهان اسلام را فراگرفت و داوطلبان اسلامی از سراسر جهان به کمک مجاهدین افغانستان شتافتند . در این زمان بود که اسلام سیاسی وارد مرحلۀ تازه یی گردید و بک باره به شگوفایی رسید؛ اما این شگوفایی پیش از شگفتن دچار حادثۀ دردناکی گردید و غنچۀ تازه بدوران رسیدۀ آن بعد از پیروی مجاهدین افغانستان یک باره پرپر گردید . این پرپر شدن ها بود که نویسنده گان و کارآگاهان  سیاسی غرب از آن به عنوان " شکست سیاسی اسلام"یاد کردند . شاید گزاف نباشد اگر گفته شود که عامل اصلی جدایی اسلام از اسلام گرایی البته به تعبیر غربی ها، ایجاد نفاق در میان رهبران جهادی افغانستان بود که بالاخره به انحرافات قومی و  زبانی منجر گردید؛ گرچه مجاهدین افغان با نبرد مقدس خود توانستند، بزرگترین ارتش تا دندان مسلح سرخ را به زانو درآورند، امپراطوری شوروی را از هم پاشیدند، بلاک شرق را تجزیه نمودند، دیوار برلین را فرو ریختند، کشور های آسیای میانه را آزاد و واروپای شرقی را از اسارت شوری رهایی بخشیدند و پیمان نظامی وارسا را از میان بردند؛ اما بزرگترین گوهر نایاب را از دست دادند و چیزی را که سال ها برای آن رزمیدند، یک باره قربانی حرص و آز خود نمودند. ارزش های جهاد و آرزو های مردم را به بازی گرفتند و اسلام عزیز را پامال نمودند . جوش و خروش تازه به دوران رسیدۀ اسلامی را یخبندان کردند. رهبران و فرماندهان جهادی با پشت پا زدن به تعهدات دینی و ملی خود به غارت دارایی های مردم پرداختند .مبارزۀ راستین و ایثار رادمردان مومن را قربانی خواست های منحط خود نمودد . به ساخت و ساز کاخ ها، بلند منزل ها، ویلا ها، شهرک ها، با غ ها و ... رو آوردند . حتا در تاراج های خود افراط کردند و خانه  های مجاهدین عرب را هم در کابل غصب کردند و در نتیجۀ پرتگاۀ انجراف  انسانی و اسلامی سقوط کردند . شکست این ها را نمی توان با نداشتن مایه های فکری نمادین پیرامون اسلام و نظام اسلامی بیرابطه دانست . رهبران جهادی افغان از داشتن الگوی فکری واحد نه تنها رنج می بردند؛ بلکه برداشت های شان از اسلام بیشتر قشری و از شماری هم بیشترمتاثر از الگو های اصلاحی کلاسیک  بود که در آن زمان کارایی خویش را از دست داده بودند . این ها که از جامعۀ  اسلامی به گونۀ نمادین طرز تلقی روشنی نداشتند . بعید نیست که آگاهانه و ناآگاهانه افکار شان را در میان افت و خیز هایی از اسلام قشری یا اصلاحی و لیبرالیزم  و مارکسیزم می یافتند . در حالیکه از لحاظ تیوری با هر دو فاصلۀ زیادی داشتند . شاید وقتی با توجه به جلوۀ دینی در مارکسیزم به تعبیر تاریخ یعنی خدا ، بهشت کمونیزم و دوزخ سرمایه داری، ایمان کمونیستی یک گام خود را نزدیک تر به کمونیز می یافتند تا لیبرالیزم و اما جنگ با  کمونیزم سبب گردید که از آن به کلی بریده و اندکی ها خود در سایۀ کمک های غرب متمایل به لیبرالیزم تلقی می نمودند . این گونه افکار را تنها در یک یا دو تن از رهبران به ندرت می توان دید و نه در همه و شماری ها بیشتر سلفی فکر میکردند تا آشتی پذیر با جریان اصلاحی .

انحراف گروه های جهادی افغانستان درسطح داخل و بیرون از کشور بازتاب متفاوت پیدا کرد. جنبش های اصلاحی را بصورت عموم وارد بحران فکری و تاکتیکی نمود که حتا بر اهداف راهبردی آنان اثر گذاشت. دور تازه یی از بازنگری ها را در قلمرو های فکری آنان رونما گردانید .  این بحران همراه با نوعی حیرت زده گی بود تا چگونه بتوان از وادی حیرت آن پا برکند . از این رو تانی آور هم واقع شد و نهضت های اصلاحی را برای تانی و تدبر بیشتر تا رسیدن به قرائت تازه وادار گردانید. از سویی هم شکست نهضت اصلاحی در موجی از توطیه های سنگین، راه را برای نفس کشیدن بیشتر گروه های سلفی باز نمود. سلفی ها با نشان دادن ضرب شصت خود به گرو های اصلاحی، زیر لطف سیاسی و مالی امریکا سر از نیام بیرون کردند . به مانور شدید پرداختند . با سرکوب و از صحنه رفتن گروه های انقلابی، زمینه برای گروه های سلفی فراهم گردید و توانستند تا با مانور بر سر سنت در نماد عمامه و ریش به زودی در میان طبقات ناخوان و کم سواد خوب بدرخشند . بدین وسیله توانستند تا در میان مردم راه پیدا کنند . این دو جریان هنوز هم به گونه یی در مقابل هم قرار دارند؛ گرچند این دو جریان چندان در میان گروه های جهادی افغان سره وناسره نگردیده است و هر کدام اصلاحی ها و سلفی های تیپ طالبانی آن افزون بر گرایش های سلیقه یی از دیدگاه های فکری کمتر از یکدیگر فاصله دارند.

یک زمانی امریکایی ها برای سرکوب جریان های اصلاحی سلفی ها را در آغوش گرفتند و حرکت های سلفی را به قیام وادشتند . در حالیکه این گروه ها با الگو گیری از سعودی ها کمتر تمایل به قیام های مسلحانه داشتند . امریکایی ها توانستند تا فتوای دولت سعودی را برای آنان بگیرند و وارد صحنۀ نظامی و سیاسی شان بسازند .

پیش از آن جنبش  جهادی افغانستان به گونه یی متاثر از افکار اسلام گرایان نیم قاره، ایران و اخوان المسلمین مصر بود . شماری ها  متاثر از اندیشۀ مودودی، اقبال، مفتی محمود، سرسید احمد و ...، شماری ها متاثر از اندیشه های مرحوم شریعتی، مطهری، خمینی، موسی صدر، خاتمی، ابوالحسن بنی صدر، جلال الدین پارسی، بازرگان و ناصر مکارم ... و شماری ها هم متاثر از افکار شهید حسن البنا، شهید سید قطب، محمد قطب، هضیبی، الکواکبی، یوسف طلعت و ... بودند . این ها توانستند تا بنیاد یک تفکر جدید را در شرق اسلامی بریزند و به مثابۀ پیشاهنگان متفکر و آکاه رسالت انسانی و دینی خوییش را در قبال باور های اعتقادی، کشور و مردم خود بجا نمایند  . این ها بیشتر به فکر وحدت و همگرایی مسلمانان بودند تا به فکر نفاق و واگرایی . تلاش همگانی فکری شان برای وحدت جهانی اسلام متمرکز شده بود. در این شکی نیست که این ها انسان های با دردی بودند و از پی نجات مسلمانان و جهان بشریت برآمده بودند. باوجود یک سلسله کاستی ها کار های بزرگ فکری را انجام دادند و بر قشریت دینی بدرود گفتند . هر یک به نحوی کوشش کردند که اسلام را در دایرۀ وسیعتر از مذاهب مختلف به تحلیل بگیرند و راه همگانی پیروان اسلام را به سرچشمۀ زلال اسلام راستین پیوند ناگسستنی بدهند؛ گرچند شماری ها برای نیل به موفقیت با توجه به شرایط جامعۀ خود دیدگاه های خاص مذهبی  خویش را فراموش نکرده اند . با این وجود هر کدام قمر هایی بودند که در یک منظومۀ بزرگ به دور آفتاب اسلام به حرکت در آمده بودند. بنیاد تفکر جدیدی را بنا نهادند و راه اندیشه را برای نسل های بعدی هموار گردانیدند. هرگاه آن مردان بزرگ کار های بزرگ فکری انجام نمیدادند، بدون تردید امروز دشواری های فکر مسلمانان بیشتر از این می بود . چراغی را که آنان روشن کردند، بر نفت آن باید افزود تا به مثابۀ نوری در نور درخشنده تر نورافشانی کند .  تمامی نهضت های اسلامی به شمول نهضت اسلامی افغانستان متاثر از افکار آن مردان متفکر و با اراده بود و است .

به این ترتیب نهضت اسلامی افغانستان به گونه یی متاثر از افکار گونه گون اسلامی در اشکال نیم قاره یی با آمیزۀ افکار خلافت، ایرانی و مصری بودند که نتوانسته بودند، اندیشه های آنان را بصورت کامل هضم کنند و چهارچوبۀ تاویل های مختلف به نحوی پا در گل مانده و اسیر اندیشه های خود شده بودند؛ در نتیجه  پای استدلال شان در زمینه از بار چوبین رهایی نیافته بود و در بستر افکار معجون اسلام گرایانه اسیر شده بودند . از سویی هم این ها نتوانسته بودند اندیشه های سنتی بومی دینی خود را با اندیشه های جدید اسلامی وفق برهند و در پرتو اندیشه های تازۀ به شفافیت و غنا برسانند.  از همین رو بود که جنبش های اسلامی افغانستان بیشتر در بند سنت های دینی و ملی اسیر گردیدند و از اسلام بالنده و پویا محروم گردیدند . افکار اسلام گرایانۀ گروه های جهادی افغانستان که بخشی متاثر از اسلام گرایی نیم قاره، بخشی متاثر از ایران و بخشی هم متاثر از اخوان المسلمین مصر بودند . نه تنها افکار سه گانه در آن ها به قوام نرسید؛ بلکه در مرزی از اندیشه های بومی نیم قاره یی، بومی ایرانی – مذهبی و بومی اخوانی به گونه یی راه گم شدند . در جغرافیای ناپیدای باور های کهن و جدید خود حیرت زده شدند ودر وادی ناپیدای حیرت از داشتن اندیشه های سالم و یکدست اسلامی محروم گردیدند . در واقع در وادی افکار نقل نیم قاره یی متاثر از سعودی با آمیزۀ خلافت اسلامی، افکار عقلی ایرانی با آمیزۀ مذهبی وافکار عقلی مصری سرگردان و لالهان شدند . بی آنکه به نقل کامل و عقل کامل برسند.  در میان راۀ عقل و نقل خود را گم گردند . از همین رو بود که هیچ کدام به استقلال فکری دست نیافته و نتوانستند، اسلام پویا و دینامیک را چراغ راۀ مبارزاتی خود بنمایند. این گم گشتگی ها بود که حتا بالاخره یکدیگر را گم کردند . چنان بر روی یکدیگر شمشیر کشیدند، کشتند و بستند که هرگز به حال نیامدند . این ها نتوانستند از افکار بالندۀ اسلام گرایان هر سه حوزه به گونۀ درست بهره مند شده و با تشخیص درد های واقعی جامعۀ خود نسخۀ درستی ارایه کننند . در حالیکه در افکار اسلام گرایان هر سه حوزه اندیشه های خروشان و شگوفای اسلامی موج میزد که پیام آور تحول دم به دم در راستای رستگاری مسلمانان بود . افکار عقلی این ها بر بنای آیت شریف"کل یوم هو فی شان" شکل گرفته بودند . بر اساس این آیت هر لحظۀ انسان مومن باید متفاوت از لحظۀ پیشتر بوده و انسان یک لحظه پیشتر با انسان یک لحظه بعدتر به کلی متفاوت بوده و در این دگرگونی ها افکار متحول را به استقبال می گیرد . از همین رو است که اسلام پویا ترین تفکر در جهان کنونی است . یکی از دلایل نفاق دوامدار میان گروه های جهادی افغانستان این بود که در هیچ زمینه یی به وفاق فکری نرسیده بودند و تا آخر هرگز به اجماع نرسیدند . از این رو کمترین گامی هم برای طرح یک برنامۀ مدون اسلامی برداشته نتوانسته و اندکترین کاری هم در این زمینه انجام ندادند . علت آن واضح است نداشتن یک تفکر مدون در رابطه به اسلام بود که بی اراده گی آنان را برای ساختن حکومت اسلامی به نمایش گذاشت . این ناتوانایی ها وناکارایی ها با انگیزه های تمامیت خواهانه و تکروانۀ آنان دست به دست هم داده و فاجعۀ ظهور طالبانی را بوجود آورد و دستاورد های مجاهدین افغان به تاراج طالبان این دست نشانده های استخبارات پاکستان رفت و جوش و خروش حرکت طالبانی را بوجود آورد.

این جوش و خروش طالبانی برخاسته از شکست جهادی های افغانستان، جنبش های اصلاحی را در سراسر به تکان شدید واداشت تا در برابر افکار منحط و قهقرایی طالبانی قد علم کنند و دست کم آنان را مهار نمایند؛ اما به زودی دریافتند که مهار کردن جنبش های سلفی امری ساده نیست . به قول معروف حالا که این کوران عصا را بدست آورده و بر گوش های شان پنبه گذاشته اند، نه تنها به زودی از پا ننشسته؛ بلکه چنان با آن حمله ور می شوند که مشت های آهنین آنان حتا ضرب شصت این سخن " از گرفتن کور و زدن کر خدا نجات بدهد" را از خاطره ها پاک میسازد .  در زیر ضرب مشت های فولادین آنان جنبش های اصلاح بیشتر تکان خوردند و ناگزیر به تجدید افکار مبارزاتی خود شدند . حزب عدالت و توسعه در ترکیه از  اولین احزاب اصلاحی بود که به سرعت تر از دیگران وارد بازنگری روش های مبارزاتی خود گردید . این حزب در جامعۀ لاییک ترکیه توانست تا با راه اندازی یک سلسله فعالیت های اجتماعی به دور از شعار های اسلامی، راۀ خود را در درون جامعۀ ترکیه باز نماید . این حزب توانست تا از طریق فعالیت های چشمگیر اجتماعی و عام المنفعه قلب های مردم ترکیه را تسخیر کند . رهبران خردمند این حزب توانستند تا از مجرای فعالیت های اجتماعی وارد سیاست این کشور شوند تا توانستند، راهی را که این حزب باید سال ها می پیمود، در چند سال محدود طی کرد . این حزب از یک دهه بدین سو در ترکیه حاکم بوده و ترکیه را به پیشرفت های شایانی سوق داده است. چنانچه براساس آمار صندوق بين المللي پول، اقتصاد تركيه، ششمين اقتصاد بزرگ اروپا در سال2011  و طبق همين آمار، شانزدهمين اقتصاد بزرگ در سقف جهان است و از نگاه تحليلگران تركيه، پانزدهمين کشور مورد توجۀ سرمايه گذاري مستقيم خارجي است. اقتصاد این کشور در  سال 2011  نزديك به 9درصد رشد داشته است. و تا سال 2015 به دهمین اقتصاد دنیا مبدل خواهد شد . رشد اقتصادی ترکیه 11 درصد بوده و تجارت این کشور در ده سال اخیر  به 500 ملیارد دالر بالغ شده است.(1) مبادلات تجاری میان ایران و ترکیه در سال به 19 ملیارد دالر میرسد  و تا سال 2020 به 30 ملیارد دالر خواهد رسید . جمعيت تركيه 75ميليون نفر است كه بيش از 52 درصد آن جوان هستند و كمتر از 30 سال دارند. درآمد سرانه مردم تركيه طي سال هاي اخير به بيش از 10 هزار دلار رسيده است. در اين كشور بيش از يك ميليون و صد هزار كود معاملات بورسي به ثبت رسيده است كه بخش عمده آن فعال است. پس انداز در اين كشور به نفع سپرده هاي بانكي است، به طوري كه در سال 2009 از مجموع 483 ميليارد دالر، بيش از 362 ميليارد دالر در سپرده بانكي، 73 ميليارد دالر در اوراق قرضه و ساير اوراق با درآمد ثابت پس انداز شد. سهم بازار سرمايه تنها 48 ميليارد دالر است.
86 درصد از سهامداران اين كشور از 5 شهر استانبول، آنكارا، ازمير، بورسا و آدانا هستند و سهم سهامداران 76 شهر ديگر اين كشور تنها 14 درصد از بازار سرمايه تركيه است. بورس اوراق بهادار استانبول از چهار بازار سهام، اوراق قرضه، بازار شركت هاي نوظهور و بازار اوراق بهادار خارجي برخوردار است و در حال حاضر ابزارهاي مالي مختلفي نظير صندوق هاي قابل معامله، اوراق قرضۀ دولتي و شركتي، اسناد خزانه و  غیره است .

ارزش معاملات بورس استانبول طي سال هاي اخير به شدت افزايش يافته است. ، بخش عمده اين گردش معاملات به ويژه در سهام، محصول حضور 242 صندوق سرمايه گذاري مشترك داخلي و 40 صندوق سرمايه گذاري مشترك خارجي است كه در اين بازار فعال هستند. در حال حاضر 101 شركت خدماتی، 11 موسسه تامين سرمايه، 29 بانك تجاري عضو بورس استانبول هستند. 5903 شعبه بانكي و خدماتی به ارائه خدمات مالي مي پردازند كه از اين نسبت تنها 200 شعبه مستقيما مربوط به عمليات بازار سرمايه است. 4695 كارمند كه 50درصد آنها از تحصيلات سطح تخصص برخوردارند در شركت هاي خدمات فعاليت مي كنند كه براساس طبقه سني، نزديك به 50درصد آنها بين 31 تا 40 سال سن دارند. مطابق اعلام گزارش كانون كارگزاران بورس استانبول درآمد شركت هاي خدماتی نسبت به سال هاي 2006 و 2007 كاهش يافته است و در سال 2009 به حدود 500 ميليون دلار رسيده است كه 62 درصد از اين درآمد از محل كارمزد معاملات و 38 درصد باقي مانده از محل ارائه ساير خدمات به دست مي آيد.
اکنون چهار حزب ، حزب عدالت و توسعه، حزب جمهوریخواۀ خلق ترکیه، حزب ملی ترکیه و حزب آشتی دموکراسی درپارلمان 295 عضوی ترکیه تحت رهبری حزب عدالت و توسعه کار میکنند . اکنون کمیسیونی تعیین شده تا قانون اساسی جدید ترکیه را بسازند و به همه پرسی بگذارند . در صورت پذیرش جانشین قانون اساسی سال 1982 می شود . پیرامون قانون اساسی 4 حزب در این کشور نظر واحد ندارند. (2) حزب عدالت و توسعه توانست تا برای اولین بار لایحه یی را با 291 رای موافق و 91 رای مخالف به تصویب رساند که بر اساس آن دانش آموزان ابتدایی حق اشتراک در دوره های آموزشی قرآن را میدهد و هم برای دانش آموزان متوسط و عالی چنین حقی را میدهد .

این حزب توانست تا 29 تن نظامیان ترکیه که نجم الدین اربکان را وادار به استعفا کرده بودند، به میز محاکمه بکشاند .(3)

مشاجرۀ رییس جمهور ترکیه عبدالله گل با یکی از مقامات ارشد دولت اسراییل در یکی از نشست های سازمان ملل و ترک آن اجلاس از سوی او ، دفاع وزیر معارف ترکیه از حجاب اسلامی در مکاتب ، ارسال کمک ها برای مردم فلسطین و اقداماتی دیگر از این دست ترکیه را بحیث کشوری مدرن اسلامی در سطح جهان مطرح کرد. (4)

این در حالیی است که در پایان جنگ جهانی و شکست ترکیه  در سال 1929 تمام متصرفات این کشور در آسیای میانه، خاور نزدیک و در اروپا میان قدرت های بزرگ اروپایی تقسیمات گردید. پس از جنگ جهانی اول امپراطوری های عثمانی، مجارستان، روسیه و اتریش تجزیه گردید . پولند و فنلند از روسیه جدا شدند . یوگوسلاویا، چکسلواکیا و ملداوی بحیث کشور های مستقل عرض اندام کردند و ترانسلوانیا میان رومانیا و مجارستان تقسیم شد . در حوزۀ بالتیک یک نوار ضد شوروی کشیده شد که با شکستن شوروی از هم پاشید . بخارا و خیوه یکسره در اختیار شوروی درآمد . پیش از آن ترک های عثمانی   شعار های پان ترکیسم و پان  اسلامیزم را بلند کرده بودند که انگلیس ها با اولی به دلیل هژمونی و گسترش یعنی تچزیه و با دومی به دلیل آن که مبادا سبب بسیج سراسری کشورهای اسلامی شود ، مخالف بودند .

حزب عدالت و توسعه در ترکیه بصورت نمادین پارادیم خاصی را برای گروه های اصلاحی در قرن بیست و یک ارایه کرد. توانست تا با این رویکرد خود جایگاۀ ویژه یی را در میان نهضت های اسلامی معاصر پیدا کند . امروز حزب عدالت و توسعۀ ترکیه الگوی جامعه سازی و نظام سازی برای حزب النهضت به رهبری راشدالغنوشی و حزب عدالت و آزادی مصر گردیده است. ترک ها با نبوغ سیاسی و فکری یی که داشتند، توانستند تا الگوی جدیدی از یک حرکت اسلامی را در سطح جهان ارایه کنند که سرمشق حرکت های پیشروی اسلامی در جهان معاصر گردیده است.

حرکت اسلام گرایان ترکیه در واقع چراغ را بر فراز راۀ نهضت های اسلامی روشن گردانید تا به دنبال آن بروند . این جنبش ها پس از پیروزی کی پی دیگر روش ترک ها را در پیش گرفته اند . نه تنها این؛ بلکه جنبش های دیگری از حزب توسعه در مراکش می توان یاد آور شد که بعد از اصلاحات محمد ششم، عبدالاله بن گیران منشی عمومی  حزب توسعه  وعدالت با اخذ 47 درصد آرا بحیث نخست وزیر این کشور برگزیده شد . بیجا نخواهد بود تا گفتۀ اردوغان برای مرسی رییس جمهور مصر یاد آور شد که برای او در سفرش به مصر گفته که او امیدوار است تا در مصر حکومت سیکولر بوجود بیاید. گزینش مرد مسیحی بحیث معاون حزب عدالت و آزادی نمی تواند،بی رابطه به این رویکرد ها باشد .

++++++++++

شگوفایی جنبش های اصلاحی پس از انحطاط در دهۀ نود

قسمت اول – ادامه قسمت هشتم

در این شکی نیست که نهضت های سیاسی واجتماعی دینی از قرن هژدهم به رهبری عبدالوهاب نجدی و در قرن هژدهم به رهبری سید جمال الدین افغان تا کنون فراز و فرود های دشوار مبارزاتی را پیموده اند و پی آمد آن شکست های فاجعه بار و پیروزی های شکوهمند را داشته  است؛ اما صد ها دریغ و درد که پیروزی های آن بی آنکه به کرسی بنشیند، در صبحگاۀ پیروزی انقلاب به تاراج رفته است . جنبش های اسلامی با آنکه بیشتر روحیۀ ضد استعماری داشتند و اما بدون تردید از تحولات مدرنیته در اروپا متاثر شده بودند. جریان اولی بوسیلۀ محمد بن عبدالوهاب نجدی( 1703 – 1791) آغاز شد که خود را از حامیان ابن تیمیه 661 ه ق به حساب می آورد و حرکت دومی به رهبری سید جمال الدید افغان ( 1838- 18969) بوجود آمدند .

از آنجا که نهضت های اسلامی واکنشی بود، در برابر استعمار، استبداد، استحمار، خرافات، جهل و ناآگاهی و برای نابود سازی و غلبه براین پدیده های اهریمنی؛ هر یک برای محو این جلوه های شیطانی و ایجاد اصلاحت به رویکرد های متفاوتی رو آوردند تا پاسخ روشنتری برای رهایی ملت های مسلمان جهان دریابند . نهضت نوزایی به رهبری عبدالوهاب نجدی باور داشت که علت اصلی هجوم کشور های استعماری به سرزمین های اسلامی و ادامه سیطرۀ استعماری آنان را استبداد و استعمار را حاکم بودن سنت های غیر دین زیر نام دین در جوامع اسلامی می پنداشت که به نام دین از سوی شاهان مستبد بر ملت های مسلمان تحمیل شده بود . شاهان ستمگر با استفادۀ ابزاری از دین بر مردم شان هرگونه ستم را روا داشته و بر آنان فرمان میراندند . در حالیکه آنچه به نام دین بر مردم تحمیل میگردید، همه مخالف دین و ضد اسلامی بود؛ گرچند نجدی خوب آغاز کرد و مشکلات فکری مسلمانان را درک کرده بود و دریافته بود که عقب ماندگی های فرهنگی و ناآگاهی های دینی عامل اصلی بدبختی های ملت های مسلمان است و اما نسخه یی را که برای تداوی آن تجویز کرده بود، ناتوان تر از آن بود که بتواند به باری از دشواری های گرانسنگ در جهان اسلام پاسخ مثبت بدهد . او دریافته بود که توجه به فرهنگ و کشف عناصر جدید  فرهنگی و زدودن عناصر کهنه و نابکار از آن بحیث نیاز مبرم مسلمانان به شمار میرود؛ اما او به بالنده گی های فرهنگی با نگاۀ خاص خودش نظر داشت و از زاویۀ دید ویژه یی بر آن میدید که با گسترده گی های تمام نمی توانست، بالنده گی های فرهنگی را احتوا نماید .

اندیشه های این گروه با آرا و اندیشه های وهابیون ٬ حنبلی ها  ابن تیمیه و خوارج شباهت هایی دارند. این ها مانند خوارج  سایر فرقه های اسلامی را مشرک می خوانند .  بنا به برداشت خاص شان از توحید بسیاری آداب و و رسوم اسلامی را شرک می گویند .  این ها اعمالی را گناهٔ‌ کبیره می خوانند که هیچ یک از فرقه های اسلامی آنها را گناهٔ‌ کبیره نداسته و سبب کفر نمی دانند . جمود در فهم دین و تعصب جاهلانه نسبت به آموزه های دینی از دیگر ویژه گی های آنان است . این ها یدون در نظر گیری پایه های عقلی و اصول دینی به ظاهر روایات  و منقولات باور داشته و به عقل وادراک بها نمیدهند. به این ترتیب نقل را ترجیح داده و با عقل سازگار نیستند.

این ها هر چیزی را که در سنت نمی یابند با آن مخالف هستند. این اسلام گرایان رادیکال اکنون گفتمان دینی – سیاسی و حرکت شبه نظامی خود را با شعار مبارزه با خرافات ادامه داده و مدعی اند که حکومت ها و جوامع اسلامی انحراف کرده اند . این افکار در عصر حاضر یکی از جلوه های بنیاد گرایی به شمار میرود که با وجود شعار های اصلاح طلبانه و احیا گرانهٔ خود به خاطر ماهیت واپسگرایانه گذشتّۀ شان  نگرانهٔ از اندیشه های اجتهادی و انتقادی هستند . با تندروی های فکری به جمود٬ رکود وقشری گری دامن زده و خشونت های فرقه یی را در سراسر جهان اسلام  ترویج کرده اند؛ اما اتکای این جریان به نقل وفاصله گیری آنان از عقل سبب گردید تا از محتوای درونی اسلام بی بهره مانده و از اشاعۀ اندیشه های سیال و پویای اسلامی عاجز گردند . در حالیکه روح دین حرکتی به پیش بوده و بر مصداق سخن اقبال مانند موج زخود رفته یی است که وجودش در تیزخرامی های دم به دم یا به قول قرآنکریم " در هر زمان حالت دیگری دارد ". حرکت وجود و حضورش را سجل کرده و هستی اش را تداوم می بخشد؛ گرچه حریان مذکور تمسک جستن به اصل دین را ادعا دارد و اما در عمل نه تنها یاری پیوستن به اصل را دارد؛ بلکه از اصل بیشتر فاصله گرفت اصل را قربانی فرع گردانیده است.

این در حالی است که تفقه و اجتهاد متحرک و پویای دینی یگانه پاسخ روشن برای پاسخگویی نیاز های انسان هر نسلی و هر عصری به شمار میرود . دانشمندان مسلمان رسالت انسان و تاریخ دارند تا تا در هر زمانی در این راستا گام های جدی بردارند؛ زیرا یگانه راه برای بقا و ادامۀ دین به شگوفایی نگهداشتن عناصر بالندۀ آن است . وظیفۀ دانشمندان است تا نسبت پدیدۀ بعثت با ارادۀ خداوند را کشف و ارایه کنند که چگونه در یک میکانیزم شگفت آور، ارادۀ خداوند با ارادۀ انسان گره می خورد و  در چه روندی ارادۀ متناهی با ارادۀ نامتناهی در نزدیک ترین فاصله های شاهرگ گردن وصل می شود. روی میکانیزم های تحقق ارادۀ الهی در جامعۀ انسانی و اهمیت و نقش مردم در وقوع پدیده ها و رخداد ها را به بحث بگیرند . بدون این ها نمی توان به سرچشمۀ زلال و روشن دین دست یافت که همانا رهایی انسان از جبر همنوع، جبر طبعیت، جبر جامعه و جبر تاریخ است  . از همین رو است که دین از قشریت و ایستایی گریزان بوده وماندن در ایستایی و سکون معنای مرگ دین را دارد . ناپاسخگویی حرکت نوزایی سبب شد تا جریان دیگری به رهبری سید جمال الدین افغان بعد از دهۀ هفتاد قرن نوزدهم زیر نام اصلاح گرایی بوجود بیاید.

افکار و اندیشه های سید در زمانی شکل گرفتند که  سرزمین های اسلامی یک پی دیگر در کام استعمار فرو میرفت و جهالت، فقرو استبداد در جهان اسلام موج میزد . او باور داشت که ایمان امت اسلامی سست شده و بنیان های اخلاقی آن به ضعف کشانده شده است . در حالیکه اسلام توانایی های هماهنگی با پیشرفت های مدرن را داشته و تغییرات بوجود آمده را تبیین و تفسر کرده می تواند؛ یعنی اسلام در هر زمانی می تواند، الگوی خوبی برای تشکیلات سیاسی و اجتماعی باشد و پیشرفت های در حوزه های مختلف را بپذیرد.  (8*)

سید عامل اصلی عقب مانده گی های مسلمانان را تقلید کورکورانه و بریدن از دلیل های عقلی میدانست . او استدلال میکند که اسلام به پیروان خود فرمان میدهد تا برای ایمان خود برهان های محکم بیابند و به عقل تمسک بورزند . (9*) به باور سید رسوم و سنت های کهن با اسلام درآمیخته  و چنان تقدس یافته اند . در حالیکه به باور او  عصر سعادت برای انسان ایده آل یک الگوی دست اول است و اصل احیای دین را یگانه رویکرد برای رسیدن به آن تلقی میکرد . وی شرط ارتقای انسان را ایمان داشت عنون میکرد و  می گفت که هیچ امتی ظرفیتی کمتر از دیگری ندارد و برتری را تنها در عقل،  کمال روح ، دانش و فضیلت آدمی تلقی میکرد . (10*)

او میگفت که غربی ها اسرار حکمرانی و پیشرفت را کشف  کرده و از آن استفاده کرده اند ، در صورتیکه با اصول دین در تضاد نباشد، اقتباس آن برای مسلمانان لازمی است   . (11*) او اسلام ر ا هویت ملی مسلمانان می پنداشت و توصیه میکرد که مسلمانان  هویت سیاسی خو د را باید در رابطه به اسلام بدست آورند و یک کلیت مشترک تشکیل بدهند. او باور به حاکمیت قرآن در جامعۀ بشری داشته و میگفت ،  بدون آنکه کشور های تابع یک کشور باشند و اما تاکید میکرد که پادشاۀ همه قرآنکریم و نقظۀ اتحاد آنان باید دین باشد .  آنچه به مسلمانان هویت ملی می بخشد اسلام است. لازم است مسلمانان هویت سیاسی خود را در ارتباط با اسلام به دست آورند و یک کلیت مشترک تشکیل دهند. افغانی چنین می گوید: " من نمی گویم که همه ی کشورها تابع یک کشور شوند اما پادشاه همه قرآن و نقطه ی اتحاد آنها دین باشد . وی میگفت :زمانی که عصبیت قومی بر عصبیت دینی چیره شود و به اتحاد امت صدمه وارد کند . در این صورت عصبیت مشروعیت خود را از دست می دهد. (12*)

سید در عصر مدرن سهم عمده و موثری  در پروژه ی تلقی از اسلام به عنوان یک تفکر جدید دارد. او در موضوعاتی چون آزادی، ناسیونالیسم، اعتماد به نفس و حق و عدالت نظرات ارزشمندی ارائه نموده افراد مهمی را تحت تأثیر خود قرار داده است. مانند عثمانی های جدید، ترکان جوان، پان ترکیست هایی چون محمد امین یورداکول، یوسف آکچورا، احمد آغااوغلو، متفکرانی چون محمد عاکف، احمد حمدی آکسکی و افرادی چون سید بیگ، شمس الدین گون آلتای وجود دارند. عبدالحمید دوم گرچند اندیشه های سید را عملی نگردانید و اما در عرصۀ اندیشه از او متاثر بود و به وی احترام داشت . (13*)

بدیع الزمان سعید نورسی نیز در افکار اتحاد اسلام خود، از سید به عنوان سلف خویش یاد نموده اظهار می دارد که "مقتصد مسلک بودن در سیاست" را از او آموخته است .  مقتصد یعنی دوری از افراط در سیاست که در کناب مناظرات خویش آنرا بازتاب داده است. وی در مباحث خود پیرامون سیاست زیاده روان و تفریطی ها را مورد نکوهش قرار داده است .(14*)

با تاسف که سید به رغم افکار بلند و تلاش های پیگیرش برای رهایی مسلمانان از اسارت ، جهل، فقر و تنگدستی در کشور ما ناشناخته مانده است. شاید دلیلش رابطۀ پیهم او باسیاستمداران و زمامداران بوده که وی زا از مردم عادی بدور  رانده بود . چنانچه خودش میگوید " شایسته بود بذر افکارم را در زمینی حاصلخیز می افشاندم. نباید بذر افکار مستعدم را در شوره زار بی حاصل تباه می نمودم. در تمام طول این مدت هیچ یک از افکار من در گوش زمامداران شرقی فرو نرفت. (15*)

او در پایان زنده گی دریافت که مبارزه با جهل و تقلید را باید در دستور کار مبارزاتی خود قرار بدهد، زیرا او در پایان زنده گی مخاطبان اصلی اش را که همانا مردم بود، دریافت و اما  مرگ مجالش نداد  . سید با آنکه در هنگام حیات هرگز به آرزو هایش نرسید و افکار  او برای رفع عقب مانی ، بیداری و  پیشرفت کشور های اسلامی ناشگفته باقی ماند و اما می توان گفت، تنها آرامش خاطرش امیدواری و ایمان راسخ به رنسانس اسلامی در آینده بود .

سید گرچند بیشتر به اسلام سیاسی که همانا روح اصلی اسلام است، باور داشت و اما این به معنای بی توجهی او به فرهنگ اسلامی نبود؛ زیرا به باور او سیاست جز جدا ناپذیر دین است . هیچ تلاش سیاسی به ثمر نمی رسد تا زمانیکه عناصر بالندۀ فرهنگی در بسنر آن به قوام نرسد و ارزش های سیاسی در بستر عناصر پویای فرهنگی غنامندی پیدا نکنند. از جمله عواملی که جنبش نوزایی شکست خورد و راه به منزل نرساند. دلیلش بی توجهی بنیانگذاران آن به مبارزۀ سیاسی بود که حتا تلاش های فرهنگی نیم بند آنان را نیز عقیم گردانید .

سید میان  اسلام و اسلام گرایی فرقی قایل نبود و خلاف آنانیکه امروز با طرح اسلام و اسلام گرایی؛ خواسته اند میان هر  دو دیوار آهنین ایجاد کنند . او به یک اسلام باور داشت و اسلام گرایی را جز جدا ناپذیر آن میدانست . از همین رو او چندان میلی نداشت که اسلام سیاسی را درکنار اسلام علاوه کند . از نظر او اسلام دین کامل و تمام بوده و پیشوند و پسوند تازه یی نیاز ندارد. چنانچه امام خمینی درسرآغاز  انقلاب اسلامی،  درست زمانیکه بحث بر سر اسلام و دموکراسی مطرح بود. به صراحت گفت که اسلام خود دینی کامل بوده و اضافه شدن دموکراسی بحیث پسوند در کلمۀ اسلامی زاید دانست . به باور او اسلام خود ظرفیت های سرشاری برای ساختن نظام مردم سالار را دارا بوده و هرگاه نظام اسلامی در جامعه بصورت واقعی تطبیق گردد، بصورت نمادین می تواند،نظام مردم سالار را در جامعۀ انسانی به نمایش بگذارد. عناصر مهم دموکراسی که همانا انتخابات یعنی حق رای دادن و حق رای گرفتن؛ اعادۀ آزادی های بیان، آزادی های بشری و حقوق بشری است . همه را در خود دارد؛ اما با تاسف که این ارکان نظام مردم سالاری در اسلام به بالنده گی نرسید و ناشگفته باقی ماند . این در صورتی ممکن است که برداشت اسلامی بویژه پیرامون آزادی های بیان و آزادی های حقوق بشری شفافیت پیدا کرده و اندیشه های سیال اسلامی از زیر بار افکار قشری بیرون آیند . حدود و ثغور آزادی های بیان و حقوق بشری بر بنیاد عدالت قرآنی تفسیر شوند و حق زن و مرد بر بنیاد های اصل عدالت فردی و اجتماعی در جامعه بر اساس آیات  قرآن کریم بصورت صریح و روشن ارایه گردند . برداشت های قبلی مورد تجدید نظر قرار گرفته و در منصۀ قرائت جدید قرار بگیرند .

قشری گرایی ها در اسلام و حاکم شدن اسلام سنتی در جهان اسلام در موجی از توطیه های خطرناک غرب سبب شد تا غربی ها اسلام را از اسلام گرایی جدا کنند . با وزن کردن گروه های  اسلامی از سلفی ها تا وهابی ها، اخوانی ها، حزب عدالت و توسعۀ ترکیه، حزب آزادی و عدالت مصر را به یک سنگ وزن کنند و در یک داوری پیش داوارانه و غیر واقعی اسلام را از اسلام گرایی جدا کنند.

اخوان المسلمین مصر که در سال 1928 به رهبری حسن البنا در مصر تاسیس شد، خود را از راهیان شاخه های عروه میدانست که در زمان سید جمال الدین در هنگام توقفش در فرانسه با نشر جریدۀ عروه الوثقی آغاز شده بود . بنا از لحاظ فکری بیشتر متاثر از افکار عبده  از شاگردان نامی سید بود که در نشر اندیشه های سید نقش مهم و اساسی داشت . چنانچه سید زمانی که در فرانسه بود و تصمیم نشر جریدۀ عروه را اتخاذ کرد . شیخ عبده را از مصر به فراسه خواست؛ گرچه حامیان افکار عبده بعد ها در دو شاخۀ افکار مغربی به رهبری کوکبی و شرقی به رهبری حسن البنا تقسیم شدند که شاخۀ مغربی بیشتر متاثر از افکار نوزایی بود . جنبش اخوان بعد از شهادت حسن البنا دچار تحولات شدید گردید . اخوان در آزادی کانال سویز و ملی شدن آن نقش بزرگی را بازی نمود و اما با مرگ جنرال نحیب رابطه اش با جمال ناصر خراب شد و رهبرانش مانند سید قطب و سایرین به شهادت رسیدند و به زندان ها افتادند . اخوان فعالیت هایش را زیر زمینی گرداند و به شاخه های مختلف تقسم شد . شاخه های از آن مانند الجهاد والهجره و الجهاد و التکفیر و الجماعت خیلی تند روی اختیار کردند . این شاخه ها با تعبیر از  افکار "معالم فی طریق" شهید سید قطب تمام جوامع اسلامی را غیر اسلامی خوانده و خود را ملزم به هجرت و جهاد در برابر سادات نمودند . چنانچه  الجهاد سادات را فرعون خواند و خالد اسلامبولی یک عصو آن او را به قتل رساند . جنبش اخوان پس از کشته شدن سادات بار دیگر به سرکوب بیرحمانه یی مواجه گردید . سرکوب و اختناق بر تندروی های شاخه های اخوان افزود . اخوان المسلمین پس از آن فراز و فرود های زیادی را پیمود تا آنکه شاخۀ میانه رو آن در سال های اخیر حق شرکت در انتخابات پارلمانی را در زمان مبارک پیدا کردند تا بالاخره در بهار غرب سر از نیام خاک بیرون کردند و اکنون پارلمان مصر را در اختیار دارند و رییس جمهور مصر رهبر حزب عدالت و آزادی شاخۀ سیاسی اخوان المسلمین است .

جنبش اصلاحی اخوان که از سرزمین های عربی پافراتر نهاد و منبع الهام تمام جنبش های اسلامی در سراسر جهان گردید . فعالیت های گسترده یی را در کشور های مختلف اسلامی راه اندازی کردند که گاهی در اوج و زمانی هم در حضیض به فعالیت های خود ادامه دادند . در میان این ها جنبش اسلامی افغانستان که به رهبری عبدالرحیم نیازی در سال 1348 به فعالیت آغاز کرد و به فعالیت های خود برضد استبداد شاهی ادامه داد و رهبرانش سال های طولانی زندان را سپری کردند و تا آنکه شماری از آنان در 14 جوزای سال 1358 بوسیلۀ رژیم دژخیم و سفاک تره کی در زندان پلچرخی به شهادت رسیدند.  جنبش اسلامی افغانستان پیش از آن که از لحاظ مبارزات سیاسی آبدیده شود و در کوره راهان نبرد پخته گردد . دچار سرکوب شد و هر گونه مجال برای مبارزات  سیاسی را از دست داد و پیش از آنکه کار های مبارزاتی اش به پختگی برسد. داوود برضد ظاهر شاه کودتا کرد و حامیان داوود که چپی های وابسته به بلاک شوروی بودند. پیس از همه به سرکوب نهضت اسلامی افغانستان پرداختند و عیدالرحیم نیازی رهبر آن را به زندان کشاندند  . گروۀ دموکراتیک خلق برضد داوود کودتا کرد و یک و نیم سال بعد  از آن شوروی به افغانستان تجاوز کرد . تجاوز شووری نهضت اسلامی افغانستان را در آزمون تازه یی قرار داد . این حرکت که خود را در برابر وقوع رخداد غیر قابل پیش بینی یافت و ناگزیر به واکنش شتاب زده در برابر متجاوزی شوروی گردید . واکنش شتاب آلود سبب شد تا در مسیر مبارزات خود دچار اشتباهات شود . از یک سو مبارزات سیاسی اش به مبارزات مسلحانه مبدل گردید واز سویی هم اعضایش از لحاظ نظامی از آماده گی های لازم برای مبارزات مسلحانه برخوردار نبودند . نداشتن آگاهی های لازم اعتقادی – سیاسی آنان با  نبود آگاهی های نظامی آنان همدست شد و بعد ها به اهداف مبارزاتی آنان آسیب فراوانی رساند .

++++++++++++++++++++++++++++++++++++

قسمت هفتم

جنبش اخوان المسلمین در مصر نه تنها با دشواری های فراوان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جامعۀ مصر رو به رو است؛ بلکه از این هم مهمتر با دشواری های فقهی نیز رو به رو است که اسلام گرایان را در جهان گونه گون گردانیده است. هر گاه تحولات فکری در این حرکت از زمان حسن البنا بدین سو مورد بحث قرار بگیرد . به خوبی درک می شود که چگونه رهبران اولی این جنبش اصلاح طلبانی بودند که حرفی از انقلاب در مصر نگفته و خواهان اصلاحات جدی در جامعۀ مصر بودند که پس از آن همه چیز به سرعت دگرگون شد .  با مطالعۀ و مقایسۀ تفاوت اسلام گرایی میان افکار اصلاح طلبانۀ حسن البنا و اندیشه های انقلابی سید قطب و شریعتی با دو رویکرد متفاوت که فرسنگ ها از یکدیگر فاصله دارند،  اندکی به چون و چند  تغییرات یاد شده می توان پی برد؛ اما در این میان از مشابهت های فکری آشکار اسلام گرایان از اول تا کنون نمی توان انکار کرد . تمامی اسلام گرایان از حسن البنا تا مودودی، شریعتی، خمینی، اقبال لاهوری، مطهری و اکنون راشدالغنوشی، نجم الدین اربکان، داکتر سروش، اردوغان، قرضاوی و... به نوعی دموکراسی باور داشته و حتا بنیانگداران آنان مانند حسن البنان سیستم پارلمانی انگلیس مورد قبولش بود . این بدان معنا نیست که اسلام گرایان در این زمینه مشکلات نداشت و دشواری های شان از این ناحیه به کلی حل شده است . هرگز نه با بوجود آمدن اسلام سیاسی بعد از اوجگیری جهاد مردم افغانستان و پیروزی انقلاب اسلامی ایران این گونه دشواری ها دوچندان گردید . پس از آن اسلام گرایان وارد تحولات فکری بیشتر شدند؛ اما با وجود یک سلسله اختلافات دیدگاۀ آنان نسبت به انسان شناسی چندان متفاوت نبود و نیست . چنانجه همه قریب به اتفاق قبول دارند که انسان موجودی است دارای کرامت و شرافت ذاتی، خردمند و عاقل، خودآگاه، خلاق و آفریننده و مختار و آزاد . این وحدت نظر نسبی به معنان آن نیست که اختلافات فکری آنان به کلی حل شده است؛ زیرا تحولات شگرف در جهان اسلام گرایان را به تغییرات فکری نو به نو واداشته است . چنانچه اسلام گرایانی مانند رشید رضا شاگرد عبده و حسن البنا، سید قطب و رهبران بعد اخوان المسلمین  بار ها اعتراف کرده اند که دیدگاه های شان در موارد مختلف تغییر کرده و بسیار تغییرات را پذیرا شده اند . این تغییرات اسلام گرایان را به دو بخش تقسیم کرده است که می توان از آن مدل ایران و مدل ترکیه یاد آور شد . مدل ایران هنوز با دشواری های زیاد تیوریک رو به رو است که هنوز رابطه میان قدرت و دین به کلی حل نشده است . دشواری این رابطه سبب شده تا دانشمندانی مانند داکتر سروش که دیروز از نظریه پردازان جمهوری اسلامی ایران بود و امروز روی چند و چون این رابطه بویژه ولایت فقیه با زمامداران ایران در حال مناقشه است . نه تنها این که شماری اندیشمندان دیگر نیز در ایران موجود اند که بیشتر با تفکر شورایی باورمند اند تا به ولایت فقیه . نوع دوم اسلام گرایی مودل ترکیه است . چنانچه نجم‌الدین اربکان، بنیانگذار حزب اسلامگرای رفاه با وجود مشکل با سیستم اقتصاد غربی چندان در پی دولت اسلامی نیست و از سویی هم  از منظر اسلامی، اقتصادی را معرفی می‌کند که با نظام سکولار در تضاد است . شاگرد او، اردوغان که در زمان نخست‌وزیری‌اش شهردار  انقره بود، نگاۀ به کلی جدیدی نسبت به مرجعیت اسلام و ساختار سکولاریزم دارد. برنامۀ او، نوعی سازش با ساختار سکولار به هدف اصلاحات و توسعه اقتصادی بود و با همین ساختار سکولار به مقابله با و ضعیف قدرت سیاسی ارتش برخاست، تا جایی که اتحادیه اروپا را برای قبول عضویت ترکیه قانع کرد.  بنابراین برخی دوره اردوغان را دوره پسااسلامگرایی قلمداد می‌کنند.

مدل ترکیه پروژه اسلامی خود را بر چهار اصل بنا نهاده است: مرجعیت قرآن و سنت، اجرای اصول و تعالیم متعالی شریعت، تأسیس دولت اسلامی و حمایت از روند آزادی‌خواهی در کشور. به باور اردوغان هیچ تناقضی بین اسلام و دموکراسی موجود نیست . وی می گوید که تاسیس و موفقیت «دولت مدنی» بدون نیروهای مدنی امکان پذیر نیست و نیروهای جامعۀ مدنی نیازمند «تعلیم و تربیت» صحیح، قوی، مدرن و فراگیر است . مانند مشارکت سیستم آموزشی جنبش «فتح‌الله گولن» در تربیت نسل جدید مسلمانان ترکیه که عصای دست دولت اسلامگرای اردوغان شده‌اند.(46)

مرسی نمی تواند از این دو گزینه فرار کند و ناگزیر است تا به یکی از این گزینه ها چنگ بزند و آنرا فرا راۀ دولت سازی و نظام سازی خود به کار بندد . از رویکرد های رهبران اخوان فهمیده می شود که این گروه بیشتر متمایل به گزینۀ مدل ترکیه است؛ گرچند از لحاظ ساختاری جامعۀ ترکیه از جامعۀ مصر متفاوت بوده و نظام ترکیه یک نظام سیکولر است . بعید نیست که اخوان گزینۀ ترکی را با توجه به ساختار های جامعۀ مصر به تجربه بگیرد و یا به بخشی از دشواری ها پاسخ بینا بین مصری و ترکی بدهد .

حالا که جنبش اخوان المسلمین بعد از 84 سال مبارزات پیهم، خستگی ناپذیر و قربانی های فراوان بالاخره توانست تا قدرت سیاسی را بصورت دموکراتیک در یک انتخابات آزاد و بدون تقلب بدست آورد. این در و اقع قرار گرفتن این حرکت در یک آزمون دشوارتر از گذشته است؛ زیرا ادارۀ یک کشور خیلی دشوارترو پیچیده تر از مبارزات سیاسی است . زمان قدرت دور اسقرار و سازنده گی بوده و آشکار است که ساختن و سرو سامان دادن یک کشور خیلی مشکل و وقت گیر است . به گونۀ مثال در یک روز می توان بزرگترین ساختمانی را به زمین فروریخت . در حالیکه برای ساختمان آن سال ها نیاز است . دوران مبارزات سیاسی بیشتر مربوط به تجارب فکری در عرصۀ مبارزاتی است که می شود در روند مبارزات سیاسی به تیوری های جدید مبارزاتی دست یافت و با استفاده از تیوری های یاد شده توده های ملیونی را برای مبارزات سیاسی بسیج نمود .  هدف اصلی از تیوری های مبارزاتی بسیج جامعه به سوی خیر و رستگاری ملی و رفاۀ اقتصادی است که برای رسیدن به چنین مامولی تحرک اجتماعی نیاز است . تحرک اجتماعی نیاز به کار پیگیر دارد تا اقشار گونه گون جامعه وارد شد و صنف های کاری و نهاد های مدنی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را به سوی رسیدن به هدف روشن بسیج کرد . این سازمان های خیریه جدا ازنفوذ سیاسی بوده که در طول هشتاد سال فعالیت پایگاۀ محکمی در میان جامعۀ مصر پیدا کرده اند که در حال حاضر نزدیک به صد هزار نفر از این جماعت حمایت مالی میکند و طرفداران شان چندین ملیون تن هستند  . در کنار این سازمان دیگری را به نام "جمعیت شریعت "   بوجود آورده  که دارای 450 شعبه ، 6000 مسجد و دو ملیون عضو دارد . این جمعیت مهمترین انجمن خیریۀ مصر است . این حرکت توانست تا در دوران اضافه تر از هشتاد سال مبارزات سیاسی خود تحارب خوبی بدست آورد و مطابق به شرایط استبدادی حاکمیت های استبدادی در مصر خود را عیار کند؛ اما حالا که به قدرت سیاسی رسیده است ، به تجارب تازه یی برای حکومتداری نیاز دارد که با تجارب قبلی آن متفاوت است . هنوز که آغاز کار بوده و جامعۀ مصر با دشواری های گونه گون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مواجه است . معلوم نیست که این حزب به چه میزانی توانایی نرمش برای ساختن یک حکومت مردم سالار در مصر دارد تا بتواند پاسخگوی نیاز های تمام مردم مصر باشد. حال مهم این است که اخوان بیشتر از هشتاد سال فشار ها و قربانی های فراوان را متحمل شده و آیا می تواند با تمامی فشارهای گذشته پشت بدهد و و دست انتقامگیری از رقبایش را کوتاه بسازد و حتا مردم مصر را ترغیب به نرمش و گذشت  در برابر بقایای مبارک کند . در این صورت می توان به بهار عرب در آینده و شگوفایی آن باورمند گردید . در غیر این صورت مردم مصر بیشتر از هشتاد سال دیگر منتظر انتقام کشی های این حرکت در درون جامعۀ خود باشند و تا باشد که روزی فرا برسد که بهار عرب بصورت واقعی بشگفد و بارور گردد . از همین رو شماری ها به آیندۀ مصر به دیدۀ شک نگریسته و سرنوشت مصر را تحت حاکمیت اخوان المسلمین ناپایدار ارزیابی میکنند. حال بر رهبران اخوان است تا با توجه به شرایط خاص و ویژه گی های تاریخی فرهنگی و ملی جامعۀ مصر برای تحکیم حاکمیت یک نظام مردم سالار و ملی و نهادینه شدن ارزش های دموکراسی، آزادی های بیان و حقوق بشری کار های مهم و عملی گام های جدی بگذارند؛ بویژه مولفه های مهم یک نظام مردم سالار مانند آزادی های بیان و حقوق بشری، طوری ارایه شده اند که  گویا آزادی های بیان حقوق بشری در شماری موارد با اسلام در تضاد استند . برای رهایی ازاین ابهام کار های زیاد فکری لازم بوده و به قرائت پویا نیاز است.

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

قسمت ششم

شورای نظامیان مصر مسوده یی را به تصویب رساند که مقامات ارشد حکومت سی سالۀ مصر را اجازه نامزدی به ریاست جمهوری مصر نمیداد ؛ اما این مسوده شامل حال احمد شفیق احمد شفیق فردی که در آخرین روز ها نخست وزیر مصر شد، شامل نگردید. (25) شایعاتی پخش گردید که احمد شفیق نخست وزیر سابق مصر به اساس وصیت خانمش از نامزدی ریاست جمهوری مصر کناره گیری خواهد کرد . خانمش در آخرین لحظات برای او گفته بود : تو به ریاست جمهوری نیازی نداری . (26)اوضاع سیاسی در مصر پایدار نبود و هر روز حادثۀ تازه یی رخ میداد، مردم به خیابان ها میریختند، در میدان تحریر خیمه میزدند و خواهان برکناری نظامیان و به مجازات کشاندن قربانیان انقلاب گردیدند.

به دنبال تظاهرات خونین که سبب کشته شدن یک تن و زخمی شدن صد ها تن تظاهر کننده گان و نیرو های امنیتی مصر گردید و 70 تن را زندانی کردند. پولیس بر تظاهرکننده گان که خواهان برکناری نظامیان و تسلیمی قدرت به یک حکومت ملکی بودند . نیرو های امنیتی به روی تظاهر کننده گان گاز اشک آور پاش دادند، گلوله های رابری بر آنان فیر کردند و موتر های آب پاش آنان را متفرق گردانید . وزارت دفاع مصر منع رفت و آمد را در اطراف وزارت دفاع این کشور برای دو روز اعلان کرد . این تصمیم بیزاری از رژیم مبارک وهمبستگی با انقلابیون شعار درشت نامزدان بود چنانچهاحمد شفیق برندۀ دوم ریاست جمهوری مصر و نخست وزیر دوران مبارک گفت که  دیگر به زمان مبارک برنمیگردد . وی تاکید کرد که دست خود را به سوی جوانان مصر دراز کرده و چرخۀ بهار عرب را به پیش خواهد راند . مرسی نامزد اخوان با اخذ 26 درصد کاندید پیشتاز شناخته شده است . (27)

در انتخابات مصر 24 نفر خود را کانددید کرده بودند که ده تن به شمول البرادعی و الشاطر رهبر حزب آزادی و عدالت از فهرست بیرون شدند .  12 تن به رقابت پرداختند . گمانه زنی های وجود داشت که عبدالمنعم ابوالفتوح عضو جنبش اخوان از دیگران پیشی خواهد گرفت . وی ادعا کرد که حکومتی را در مصر تاسیس خواهد کرد که متشکل از اسلام گرا ها و دموکرات ها باشد . ابوالفتوح زمانی از محبوبیت بیشتر برخوردار شد که با جوانان تظاهر کننده پیوست . نامزد دیگر محمد مرسی یکی از رهبران حزب آزادی وعدالت است . در میان نامزدان دو تن  از وزیران حسنی مبارک نیز شامل بودند که از حمایت نظامیان برخوردار بودند. (28) محمد التجی یک عضو اخوان گفت که در انتخابات مصر بیشتر از 26 درصد رای را محمد مرسی و بیشتر از 22 درصد را احمد شفیق نخست وزیر دوران مبارک بدست آورده است . این دو در دور دوم انتخابات مصر به تاریخ 16  و 17 جون با یکدیگر رقابت خواهند کرد  . در این انتخابات از جملۀ 50 ملیون واجد شرایط رای دهی 50 درصد در انتخابات اشتراک کردند . لیبرال ها و انقلابیون اصلی در مصر از این انتخابات راضی نیستند . صباحی یکی از نامزدان لیبرال ها نتوانست رای بیشتر بدست آورد . اخوان از احزاب دیگر خواسته است تا توافق خویش را برای معاونیت ریاست جمهوری اعلام نمایند . مرسی در اولین رویکردش خواست تا تبلیغات مخالفانش را مبنی بر ادارۀ استبدادی و ضد مردم سالاری نقش بر آب نماید . وی خود را رییس جمهور تمام مصریان خوانده و تاکید کرد که با تمام مردم مصر بدون توجه به دین و مذهب و رنگ و نژاد یکسان برخورد خواهد کرد .

رسانه ها تبصره کردند که  اخوان المسلمین بر پارلمان مصر سیطره داشته و در تلا ش است تا قدرتمندی پارلمان را در برابر رییس جمهور و شورای قدرتمند نظامی حفظ کند. این تبصره زمانی صورت گرفت که احتمال به پیروزی رسیدن اخوان المسلمین در انتخابات ناممکن تر به نظر میرسید . (29) پس از رایگیری دور اول انتخابات شماری نامزدان دست به تظاهرات زده و مدعی شدند که در انتخابات تقلب صورت گرفته است. چناچه

هواخواهان صباحی در مصر دست به تظاهرات زده و کمیسیون انتخابات مصر را متهم به تقلب کردند . راهپیمایان بر دفتر احمد شفیق نخست وزیر سابق مبارک حمله کردند و با به آتش کشاندن دفترش به غارت کردن آن پرداختند. مرسی نامزد پیشرو اخوان از تمام جناح های لیبرال خواست تا با وی همکاری کنند . وی وعدۀ تظاهرات خیابانی و آزادی های بیان را برای شان پیشکش نموده و وعده سپرد که اخوان گرایش های تندروانۀ خود را کنار گزارده است . از سویی دیگر طرفداران احمد شفیق نیز شعار میدادند که با خون و جان از شفیق حمایت میکنند . (30)

احمد شفیق نخست وزیر دورۀ مبارک و برندۀ دوم انتخابات ریاست جمهوری مصر بر اخوان حمله کرد که مصر رابه دوران تاریک می برد و خواهان حکومت فرقه یی در مصر است .(31) مقام‌های ایرانی آشکارا به حمایت از محمد مرسی، نامزد اسلامگرای انتخابات ریاست جمهوری مصر برخاستند، اما رسانه ها این  حمایت ایران را به دیدۀ شک نگریسته و نوشتند که آیا قلباً دل به بهبودی رابطه با مصر بسته اند که مردی از اخوان المسلمین سنی مذهب بر جایگاه رهبری اش نشسته باشد یا اینکه زبانش با اوست و دلش با پیروزی رقیب سکولاراش یعنی احمد شفیق؟ (32) هنوز انتخابات ریاست جمهوری مصر انجام نیافته بود که مبارک در شفاخانه بار بار به حال بیهوشی میرفت و خانم خودش و خانم های فرزندانش از او عیادت میکردند.

دور دوم انتخابات در مصر برگزار گردید و ستاد انتخاباتی نامزد اسلامگرایان در انتخابات ریاست جمهوری مصر، گفت که مرسی  آرای بیشتری از احمد شفیق آخرین نخست وزیر در دوران حکومت حسنی مبارک کسب کرده و همزمان شورای نظامیان حاکم طی سندی اقتدارات گسترده ای برای خود در نظر گرفتند.  این در واقع زنگ خطری برای قدرت مرسی بود و بعد از این اعلام ستاد انتخاباتی در نشست خبری یی اعلام کرد که با شمارش ۹۷.۶۶ آرائی که به صندوق ریخته شده بود، آقای مرسی ۱۲۷۵۳۰۰۰ رأی و رقیبش ۱۱۸۴۶۰۰۰ به دست آورد. مرسی با کسب 51.2 در صد رای برندۀ انتخابات ریاست جمهوری مصر شناخته شد . وی 13 ملیون و دوصد سی هزار و شفیق با اخذ 48.27 در صد 12 ملیون و  رای بدست آورد . با اعلان شدن پیروزی وی صد ها هزار مصر در میدان تحریر قاهره وسایر شهر های مصر برآمده و به پیروزی مرسی را جشن گرفتند . (33)

احمد مرسی که در سال ۱۹۵۱ در نواحی منطقه شرقیه به دنیا آمده است ُ  دانش آموخته دوره کارشناسی مهندسی دانشگاه قاهره در سال ۱۹۷۵  میلادی و کارشناسی ارشد مهندسی فلزات از دانشگاه قاهره در سال ۱۹۷۸میلادی و دکترای مهندسی از دانشگاه جنوب کالیفرنیا در سال ۱۹۸۲ میلادی.- استاد همکار دانشکده مهندسی دانشگاه قاهره، استادهمکار دانشگاه جنوب کالیفرنیا و استاد دانشگاه نورس ریج کالیفرنیا در سال‌های۱۹۸۲– ۱۹۸۵- استاد و رئیس بخش مهندسی مواد در دانشکده مهندسی “الزقازیق” در سال ۱۹۸۵  تا ۲۰۱۰ میلادی عضو کمیته مقاومت در برابر صهیونیسم در منطقه  الشرقیه- عضو کنگره بین المللی احزاب و گروه های سیاسی و سندیکاهای صنفی- عضو مؤسس کمیته مصری “مقاومت در برابر پروژه صهیونیسم”- منتخب شورای نهضت  اخوان المسلمون در سی ام اپریل  سال ۲۰۱۱ میلادی  به عنوان نخستین  رئیس حزب آزادی و عدالت انتخاب گردید .مرسی در صبح پیروزی اش با چالش شگفت آوری در برابر نظامیان قرار گرفت

مجلس مصر در 9 جون  در پی حکم دادگاه عالی قانون اساسی منحل گردید. این دادگاه استفاده از دو سیستم رای ‌گیری مختلف در انتخابات را دلیل انحلال مجلس اعلام کرد. در آن مقطع، ارتش، که قدرت را در اختیار داشت، حکم انحلال را به اجرا درآورد؛ اما آقای مرسی دستور داد که مجلس تا انتخابات بعدی و تشکیل مجلس جدید به کار خود ادامه بدهد ؛ زیرا او پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری و در جمع هوادارانش گفته بود که نمی‌تواند از اختیارات نمایندگان ملت بگذرد؛(34) اما نظامیان بر رای دادگاه تاکید کرده و تاکید کردند که رای دادگاه عملی شود . بالاخره مرسی اعلان کرد که به رای دادگاه احترام میگذارد . او ناگزیر هم بود که چنین موضع بگیرد؛ زیرا شرایط حساس و بحرانی مصر طوری بود که بیش از  حد برای جنجال آفرینی ها آماده نبود . از سویی هم نظامیان در کمین بودند که به مجرد دستیابی به اندکترین فرصت حاکمیت خود را بر مردم مصر توجیه و تحمیل نمایند . از این رو مرسی با یک عقب نشینی فرمان استره محکمه را پذیرفت واما گفت که انتخابات به زودی برگزار شد . در حالیکه مرسی سخت درگیر با نظامیان در رابطه به مجلس نماینده گان مصر بود که  رسانه های ایران برای او حادثه آفرینی کردند .

آژانس خبری فارس اعلان کرد که مرسی با این آژانس گفته است ، معاهدۀ صلح با اسراییل را تجدید نظر خواهد کرد . این خبر را رسانه های غربی منتشر کرده و بعد تر مینا آژانس دولتی مصر این خبر را رد کرد . خبرگزاری دولت ایران ایرنا نیر مانندالعربیه این خبر را رد کرد که مرسی گفته است که با فارس مصاحبه یی نکرده است. گفته شد که این آژانس بر احمدی نژاد را نیز مورد حمله قرار داده بود . ایرنا خبرگزاری رسمی ایران گفت  که فارس  مصاحبه جعلی با البرادعی رییس سابق آزانس اتومی جهانی نیز درست کرده بود که از سوی وی رد شد . ژانش فارس نزد ایرانی ها بحیث یک رسانۀ دروغگو و جعل ساز معروف است . به دنبال این خبر ویکتور یولان یک مقام امریکایی گفت : این واضح است که ما منتظر پیشرفت روابط با کشور های همسایه اش و پابند بودن به معاهدات بین المللی هستیم . (35) امریکایی ها در تمام مدت به ظاهر سیاست نرم و انعطاف پذیر را در برابر اخوان در پیش گرفتند؛ البته ناگزیر هم بودند، زیرا شکست اخوان برای شان در انتخابات غیر قابل باور بوده و بازگشت اخوان به سیاست مصر را شکست ناپذیر یافته بودند.

رییس جمهور مصر برای تحقق خواست  خانواده های قربانیان انقلاب هیآت حقیقت یاب را برای تحقیقات در رابطه به کشته شدن 1000 قربانیان انقلاب مصر مقرر کرده تا در ظرف دو ماه تحقیقات خود را تکمیل و برای ریاست جمهور تقدیم کنند . در این هیآت شش تن از اعضای خانواده های قربانیان نیز شامل بود. (36) مرسی در یک گام دیگر از تمامی گروه ها خواست تا برای پایان دادن به بحران جاری در مصردست بدست هم داده تا برای حل بحران قانون اساسی آن کشور در مورد آیندۀ مجلس راهی را سراغ کنند . شورای ملی مصر که به دستور نظامیان آن کشور لغو شد . مرسی در این رابطه نگران بوده و خواست تا مجلس را دوباره ابقا نماید و اما به مخالفت جدی نظامیان رو به  رو گردید .  (37) وی قبل از اجرای مراست تحلیف رسمی ، مراسم تحلیفی بصورت سمبولیک را در میدان تحریر بجا آورد و بعد در مقر محکمۀ قانون اساسی مصر حلف وفاداری یاد کرد .

مجلس مصر یک ماه پیش و در پی حکم دادگاه عالی قانون اساسی منحل شده بود.  دادگاۀ مصر استفاده از دو سیستم رای‌گیری مختلف در انتخابات را دلیل انحلال مجلس اعلام کرد. در آن مقطع، ارتش، که قدرت را در اختیار داشت، حکم انحلال را به اجرا درآورد؛ اما آقای مرسی دستور داده است که مجلس تا انتخابات بعدی و تشکیل مجلس جدید به کار خود ادامه دهد. مجلس مصر با وجود تذکر دادگاه قانون اساسی و هشدار شورای عالی نظامی در خصوص عدم تشکیل مجلس، تشکیل جلسه داد. پیش از تشکیل جلسه شورای نظامی مصر در بیانیه یی اظهار کرد که برخلاف دستور محمد مرسی، رییس جمهور مصر برای بازگشایی مجلس، حکم انحلال این مجلس همچنان لازم الاجراست. (38)

احمدی نژاد با محمد مرسی همتای مصری خود تماس گرفته و برای وی طلب موفقیت کرد . از وی خواست تا در کنفرانس کشور های اسلامی در تهران اشتراک کند و اما وی  در این مورد تبصره نکرد . (39) خانم رییس جمهور مصر گفت که او را نه بحیث بانوی اول بلکه بحیث خدمتگذار مصر خطاب کنند . مرسی در میدان تحریر به گونۀ نمادین سوگند وفا داری یاد کرد. وی از رفتن به کاخ ریاست جمهوری  مصر به دلیل ادامۀ آموزش فرزندانش تا شش ماه خود داری کرد .

هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا اولین دیپلومات ارشد امریکایی بود که بعد از پیروزی مرسی با او ملاقات کرد . وی پس از دیدار با محمد مرسی در قاهره گفت که ایالات متحده قویا از مصری ها و انتقال دموکراتیک قدرت در کشورشان حمایت می کند. (40) ملاقات کلنتن با مرسی به مثابۀ بازگشت امریکا به سیاست های تازه با اخوان المسلمین خوانده شد . این ملاقات در حالی انجام یافت که کلنتن پیشتر از آن گفته بود، تمایلی برای ملاقات با اخوان المسمین ندار؛ اما کاخ سفید با آنهم احتیاط را در این زمینه از دست نمیداد؛ گرچند این ملاقات برای مرسی ها به بهای زیادی انجامید .  پس از ملاقات هر دو شماری ها به خیابان ها برآمده و مدعی شدند که مرسی با امریکا سازش کرده است.(41) محمد مرسی رییس جمهور جدید مصر آقای قندیل یک چهرۀ غیر سیاسی را وظیفه داد تا کابینۀ این کشور را تشکیل بدهد . وی در کابینۀ عصام شرف مقام وزارت زراعت را داشت و در دولت بعدی به ریاست جنزوری تا کنون ادارۀ امور مصر را به عهده داشته و در این سمت باقی  ماند . وی اولین نخست وزیر است که ریش دارد و دارای درجۀ تحصیل داکتری بوده و در در دانشگاۀ پوتا درامریکا تحصیل کرده است . (42) وزیر خارجۀ امریکا که هنوز شک و تردید هایش نسبت به روش حکومت داری مرسی منتفی نگردیده و در روز آزادی جهانی مذهب گفت که او امید وار است تا مرسی به نگرانی های عیسویان مصر پاسخ مثبت بدهد و وعده هاییکه برای آزادی مذهب بیرون از سخت گیری های اسلامی داده است، عمل نماید . وی زمانی این سخن را گفت که لیبرال های مصر مرسی را متهم به نوعی سکوت کرده وگفتند که آنان برای او رای دادند تا آزادی های دموکراتیک در مصر تحقق پیدا کند  . (43)

به دنبال سفر کلنتن و ارزیابی او از مصر جدید، لیون پنیتا وزیر دفاع امریکا به مصر سفر کرد و با مرسی دیدار به عمل آورد . وی طی سخنانی گفت که مرسی رییس جمهور مستقل بوده و داری شخصیت مستقل است . وی را رییس جمهور تمام مصر خواند.(44) مرسی با توجه به نگرانی های جهانیان در راستای یک سلسله تبلیغات منفی از محل های باستانی مصر دیدار به عمل آورد و وعده سپرد که برای غنای سیاحتی مصر تلاش های فراوان خواهد کرد. وی از سیاحان جهان خواست تا از محل های سیاحتی مصر دیدن به عمل آورند . این گفته علاقمندی او را برای احیا و بازسازی آبدات مصر کار خواهد کرد . (45)

این دعوت مرسی تنها معنای ترغیب و کشاندن سیاحان خارجی به مصر را ندارد؛ بلکه از این هم برتر، این دعوت پاسخی است برای آن کور اندیشان قشری که زیر نام اسلام بزرگترین ارزش های بشری را نفی کرده و به ویرانی آبدات تاریخی می پردازند . پیروزی حرکت طالبان درافغانستان و ویران شدن مجسمه های بودا بوسیلۀ آنان در واقع ناقوس خطر نوعی اسلام گرایی را خطرناکتر از کمونیزم را هرچه تند تر به صدا درآورد . حرکت فرهنگ ستیز و مدنیت کشندۀ طالبان آژیر های خطر را بر رواق جنبش های اصلاحی اسلامی به صدا در آورد؛ زیرا قدرت های غاصب در یک اجماع غلط و پیشداورانه تمام حرکت های اسلامی چه که حتا اسلام را دشمن فرهنگ و تمدن بشری تلقی کردند . با این قیاس نادرست اسلام را مخالف دموکراسی و حتا نظام های نمادین مردم سالاری خواندند . در حالیکه اسلام درفش دار بهترین نظام مردم سالاری است . اخوان المسلمین میداند که ارجگذاری آنان از ارزش های نظام مردم سالار، آزادی های مدنی و حقوق بشری جایگاۀ آنان را نه تنها در میان جامعۀ جهانی هر چه بیشتراستحکام خواهد بخشید . رهبران اخوان با توجه به این امر مهم ناگزیر اند تا بر مبنای پاسداری ا زاصول های اساسی اسلام یعنی رعایت و گسترش آزادی، آگاهی و عدالت از هیچ نوع سعی برای تحقق آنها دریغ نکردند؛  زیرا باور دارند که روح اسلام نه تنها با عدالت سازگار؛ بلکه حامی عدالت و آزادی بوده تا زمانیکه آزادی ها در یک جامعه تحقق پیدا نکند ومردم به آگاهی لازم نرسند ، تامین عدالت اجتماعی در آن جامعه ناممکن است. از این رو سه اصل یاد شده لازم و ملزوم دیگر بوده و تحقق یکی بدون دیگری ممکن نیست . از این رو نظام اسلامی بر مبنای عدالت اجتماعی برآورندۀ تمامی خواست های مشروع و انسانی یک جامعه است . از آنجا که روح دینی با عدالت پیوند ناگسستنی دارد، بنا بر این اصل عدالت به مراتب ارزش آفرین تر از ارزش های دموکراسی است . با تحقق عدالت اجتماعی نه تنها ارزش های نظام مردم سالاری واقعی؛بلکه فراتر از دموکراسی تحقق پذیراست . نظام های استبدادی زیر نام اسلام نه تنها بدترین ستم وناروایی را درحق ملت های مسلمان در سراسر جهان روا داشتند؛ بلکه بزرگترین جفا را در حق اسلام انجام دارند .

این بار گرانسنگ رسالت را بر دوش جریان های اسلامی معاصر گذاشتند تا در این باره کار خستگی ناپذیر نمایند . جنبش اخوان المسلمین با توجه  به رسالت دینی خود مکلفت دین تاریخی اش را اکنون به بهترین وجه انجام بدهد . انجام چنین رسالتی کار یک شبه نبوده و به تلاش های خستگی ناپذیر علمی و عملی نیاز دارد تا در یک قرائت دینامیک و پویا روح اسلام نظامی را در مصر پیریزی کند که پاسخگوی مردم مصر اعم از قبطی و غیر قبطی باشد

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

قسمت پنجم

رهبران اخوان خیلی هوشمندانه مراقب اوضاع مصر بودند و با آنکه میانۀ خوبی را با نظامیان برقرار کرده بودند و اما باز هم نگران بودند که مبادا پنبۀ انقلاب مردم مصر بار دیگر به یغمای نظامیان برود . از این رو در رویکرد های خود خیلی مدبرانه و عاقلانه عمل میکردند . رهبران آن  به رغم یک سلسله تحرکات در هر گفت و گو با رسانه های خارجی تانی را از دست نداده و به اظهاراتی نمی پرداختند که بهانه یی را در دست نظامیان مصری برای سرنگونی انقلاب بدهند . چنانچه عصام عریان رهبر دانشجویان و سخنگو و رییس دفتر سیاسی اخوان المسلمین که از جمله نامزدان دور دوم انتخابات مصر است و از چهل سال بدین سو فعالیت های سیاسی را آغاز کرده و هفت سال را پشت میله های زندان سپری کرده است. وی با بی بی سی گفت : مصر نیازمند دولت وحدت و توافق ملی بوده  و به همراهی تمام نیرو های سیاسی نیاز دارد تا بتواند مصر را از تنگنای موجود بیرون کند . وی از الگوی حکومت اسلامی سخن گفت که فهم مصری های اعتدال گراه را منعکس میکند . الگویی که از جامعۀ اهل تسامح و تساهل برخاسته که در آن اقلیتی از مسیحیان زنده گی می کنند. یعنی جامعۀ تکثر گرا که هم از فرهنگ اسلامی اثر پذیرفته و هم بر آن اثر گذاشته است .

وی در مورد الگو برداری از ترکیه گفت : ترکیه پس از چند دهه ناآرامی ریشه های دموکراسی را در خود استحکام بخشیده و آنهم در کشوری که دو بار نظامش را ارتش سقوط داده است. سه این که موفقیت های ترک ها در عرصۀ اقتصادی که اکنون درآمدش به هفت و هشت برابر و رشد اقتصادی آن به 17 درصد رسیده است؛ اما به نسبت  انسجام بهتر اجتماعی در مصر بهتراز ترکیه این زمینه ها را دارا است  . وی به دو چالش  یکی تحول دموکراتیک و دیگری خروج  از بحران اقتصادی اشاره نمود . وی شماری از احکام شرع مانند سنگسار را بازدارنده خوانده و افزود که تا کنون در ایران و سعودی این حکم اجرا نشده است ؛ زیرا شرایط آن سخت است . تکمیل کردن شرایط سنگسار ساده نیست . وی در رابطه به برقراری با ایران گفت که آنها می خواهند قبل از این که روابط بین مصر و ایران عادی شود؛ توافقی بر سر نظام امنیتی خلیج فارس برقرار شود . در نظام امنیتی که ایرانی ها برای خلیج فارس عرضه کرده اند، مصر در آن جابگاهی ندارد .  درنتیجه این نظام پذیرفته نشده است . مصر اکنون به مثابۀ نیروی اصلی به  منطقه بازگشته است  . این بار دیگر نیرویی نیست که که فقط خواست امریکا را در منطقه اجرا کند . بنا بر این نظام امنیتی تازه یی در آینده برای خلیج فارس تعیین خواهد شدکه ایرانی ها، خلیجی ها ، اماراتی ها و سعودی ها در آن نقشی متوازن داشته باشند . (1)

رهبران اخوان در رویارویی با دشواری های مصر و بویژه  با نظامیان آن کشور به اندازه یی نرمش منطقی نشان دادند که حتا متهم به سازش با اردو شدند . هدف اساسی شان از این کار از بین بردن بهانه هایی بود که اردوی مصر با توسل بر آن در صدد استحکام بیشتر بودند .  برای این منظور اخوان از هیچ نوع تلاشی خود داری نکرد که سبب برهم زدن انتخابات پارلمانی در آن کشورمی گردید . چنانچه ناظران امریکایی انتخابات پارلمانی مصر را عادی٬ آرام  و بدون تقلب گزارش دادند و از اشتراک بیشتر مردم در انتخابات سخن گفتند  . گروههای اسلامی به شمول اخوان المسلمین در آن اشتراک کردند . دراین انتخابات ۳۸۰۹ تن نامزد برای تصدی ۱۶۸ کرسی با هم به رقابت پرداختند؛ گرجند شماری گروهها به دلیل دخالت نظامیان انتخابات را تحریم کردند؛ اما طنطاوی گفت : سلامت انتخابات را تضمین میکند،  وظیفهٔ نظامیان بر اساس قانون اساسی جدید مصر تغییری نخواهد کرد و ماموریت ارتش مانند گذشته دفاع ازکشور خواهد بود. (2)

تانی مبارزاتی رهبران اخوان رهبران ترکیه را به خود شیفته گردانید و چنان مایۀ امیدواری آنان گردید که اردوغان در سفرش به مصر برای رهبران اخوان گفت: حکومتی سکولار را برای مصر آرزو دارم . وی  همچنین گفته بود که از نظر او این موضوع تضادی با اسلام ندارد .(3) رهبران اخوان به آزادی های انسان ارج گذاشته و به سان راشدالغنوشی باور دارند . چنانچه راشد الغنوشی با شبکهٔ العربیه در پاسخ سوالی گفت :  مردم آزاد هستند که دین خود را تغییر بدهند  وما با آزادی تغییر عقیده و دین در کشور خود مشکل نداریم . وی از اخوان المسلمین و سلفی های مصر خواست تا برای جلوگیری از حوادث دهه‌ٔ نود با لاییک ها و مسیحیان حکومت مشترک تشکیل بدهند.(4)رهبران اخوان با توجه به تجارب تلخ گذشته تلاش کردند تا صداقت خود را برای رفاۀ مردم مصر برای نظامیان نشان بدهد. محمد بدیع رهبر اخوان گفت که برای استقرار نظم و حاکمیت قانون  در مصر حاضر به همکاری به نظامیان مصر است .

اما برخورد مصلحت آمیز اخوان با نظامیان تا حدی نبود که منافع مردم مصر و اهداف انقلابیون مصر را آسیب پذیر بگرداند . رهبران اخوان  در رخداد های مهم مردم مصر را تنها نگذاشته و بر نظامیان فشار وارد کردند تا حق انقلابیون را تلف نسازند .  چنانچه جماعت اخوان المسلمین طی اعلامیه یی از شورای نظامی خواست تا برای قربانیان رخداد های میدان تحریر و قصر العینی غرامت بپردازد . در این اعلامیه از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری زود هنگام و انحلال شورای نظامی مصر نیز سخن گفته شده است . رهبران اخوان بصورت جدی متوجه اوضاع بودند تا مبادا دشمنان مردم مصر دست به توطیه زده و با حادثه آفرینی ها انقلاب مصری ها را به شکست مواجه نسازند . از همین رو بود که حازم فاروق یکی از رهبران اخوان گفت : به نظر میرسد٬ طرف سومی درصدد برافروختن آتش فتنه وممانعت  از انتقال مصر به  دموکراسی بویژه پس از پیروزی اسلام گرایان در مرحلهٔ اول و دوم انتخابات پارلمانی است . (5) رهبران اخوان توانستند تا بعد از برگزاری مرحلۀ اول انتخابات پارلمانی مرحلۀ دوم را نیز به خوبی سپری کنند .

در دوم انتخابات پارلمانی در مصر نامزدان برای تصدی ۱۸۰ کرسی به رقابت پرداختند که که ۱۲۰ کرسی برای احزاب و ۶۰ کرسی برای شخصیت های مستقل در نظر گرفته شده بود . ۱۸ ملیون تن در رای گیری اشتراک کردند که ۵۵ در صد اشتراک کننده گان در انتخابات ذکر کرده اند . اخوان مدعی شد که ۴۰ درصد کرسی های پارلمانی را بدست آورده است .(6)  اخوان در تمام این مدت سعی کرد تا با مردم بوده و از داعیۀ انقلابیون برای بازگردانی حکومت نظامی به  حکومت ملکی دفاع کند . زمانیکه در مصر بر ضد برخورد خشونت آمیز مصر تظاهرات بزرگی صورت گرفت . مظاهره چیان از نظامیان خواستند تا بخاطر برخورد های خشونت آمیز شان بر ضد  زنان و مردان مصری معذرت بخواهند و هم از نظامیان خواستند تا روند بازسپاری به حکومت ملکی را سرعت ببخشند . اعضای اخوان المسلمین در تمامی این رخداد ها در کنار مردم مصر بوده و اشد تلاش کرد تا اوضاع از کنترول بیرون نشود . این در حالی بود که اخوان المسلمین با گروه های دیگر مشکلاتی داشت که حتا این حرکت  را برای سازش با نظامیان متهم کردند . با آنکه تمام گروههای سلفی و غیر سلفی اسلام و جوانان شش اپریل برای سقطو مبارک متحد بودند؛ اما  بعد از سقوط مبارک  سلفی ها و اخوانی ها  از تعدیل چند مادهٔ قانون اساسی به نفع اردو  حمایت کردند که جوانان شش  اپریل به آن موافق  نبودند . این قانون ۷۰ درصد رای آورد . این وضعیت غیر معلوم گروههای سلفی و اخوانی ها سبب شد که الازهر به عنوان متولی مسایل اسلامی دخالت کرده و اصول حاکم بر قانون اساسی را پیشنهاد کند که این امر نیز مورد بحث تمامی اسلام گرا  ها قرار خواهدگرفت . هر دو گروهٔ اسلامی در گرد آمدن در تحریر نظر موافق داشتند  . هر دو گروه خواهان حمله به اردو نبوده و تاکید می کردند که اردو را باید فرصت داد . این دو گروه در رابطه با مبارک نیز با سایر گروهها نظریات مختلف داشتند و اما نخواستند که این جریان را حاد بسازند . در موضوع اصول حاکم بر قانون اساسی شامل اصل دموکراسی٬ تداوم قدرت و پایگاهٔ مردمی داشتن و ... سلفی ها و اخوانی ها نظر مشابه دارند  و میگفتند که مجلس آینده حق تعدیل قانون اساسی را دارد. هر دو گروه خواهان برگزاری انتخابات در وقت معین آن بودند و اما سایر گروهها خواهان به تاخیر افگندن آن بودند . این هماهنگی ها معنای آن را نداشت که سلفی ها و اخوانی ها در تمامی موارد توافق نظر داشتند؛ بلکه گرایش های مختلف فکری نیز دارند؛ از جمله اخوان خواهان مبارزهٔ‌ مسلحانه است  که سلفی ها تمایل به مبارزات مسلحانه  ندارند. سلفی  ها در مصر در برابر سه جبهه صوفی ها ٬ لاییک ها و مسلمانان میانه رو قرار دارند . اخوانی ها در مواردی با لاییک ها٬ از جمله تاخیر انتخابات و نسبت به حاکمیت برخی از اصول قانون اساسی مشکل دارند . اخوان محوری از امریکا و ترکیه تشکیل داده است . در صورتی که اخوان به روش های ترکیه در مصر رو آورد٬ از حمایت امریکا برخوردار و در غیرآن حمایت امریکا را از دست خواهد داد . سلفی ها باوجود یک سلسله اختلافات باسعودی که شماری از سلفی های مصری حکومت سعودی را لیبرال می گویند؛ باز هم خواهان برقراری مناسبات با سعودی هستند . اختلافات میان سلفی ها و اخوانی ها تا جایی است که وحدت میان هر دو را ناممکن گردانیده و از سویی هم اختلاف میان اخوانی ها و لاییک ها چیزی است که نمی توان بر توافق میان شان خوش بین بود .(7)

دور دوم انتخابات در مصر برگزار شد و در این دور اخوان المسلمین ۳۶ در صد و گروهٔ سلفی النور ۲۹ در صد آرا را از خود کرده اند .(8) عبدالمعز ابراهیم رییس کمیتهٔ عالی قضایی انتخابات مصر گفت در دور دوم مرحلهٔ دوم انتخابات مصر ۴۳ در صد از واجدان شرایط در انتخابات شرکت کردند . هفت ملیون و ۱۲۶ هزار و ۵۵۶ نفر شرکت کردند . ۴ ملیون و ۵۸ هزار و ۴۹۸ نفر به حزب آزادی و عدالت ٬ ۳ ملیون ۲۱۶ هزار و ۴۳۰ تن نیز به حزب النور رای دادند که ۱۷۷ هزار و۲۴۴ رای را حزب الوفد٬ ۲۳۱ هزار و ۷۱۳ رای حزب اصلاح و آبادانی٬ ۱۶۱ هزار و ۵۴۹ رای حزب الثوره ٬ ۷۸۵ هزار و ۳۷۵ رای حزب فراکسیون المصریه و ۳۶۸ هزار و ۳۷۵ رای حزب لیست الوسط به خود اختصاص داده است . در این دوره ۱۱۸ نامزد  برای تصدی ۵۹  کرسی به رقابت پرداختند .(9)

 در میان گروه های مصری سلفی ها از کمک های سخاوتمندانۀ  سعودی برخوردار بوده و از لحا مالی و اقتصادی در موقعیت خوب تری قرار دارد. به اساس گزارش ها جماعت های سلفی طی ۲۵ سال در حدود ۲۵ ملیارد دالر از سعودی دریافت کرده اند که اکنون این جریان ها ۳۶ شبکهٔ تلویویزیون ماهواره یی ٬ ۲۰ هزار مسجد و ۲۰ هزار جمعیت خیریه هستند . (10)در زمان گرما گرم مبارزات انتخاباتی رییس  دادگاۀ مصر  در قاهره امر  اعدام حسنی مبارک را صادر کرد که وی به اتهاماتی چون امر فیر دادن به تظاهر کننده گان که 800 تن کشته شد و سو ا ستفاده از قدرت و فساد اداری رو به رو بود .

رهبران نظامی مصر قانون نظامی را در این کشور لغو کردند. نظامیان مصر زمانی به لغو حالت اضطرار پراختند که پارلمان مصر تشکیل و سعد الکناتنی منشی عمومی حزب عدالت و آزادی شاخهٔ‌ سیاسی اخوان با اخذ ۳۹۹ را ی بحیث رییس پارلمان این کشور برگزیده شد . در این رایگیری عصام سلطان معاون حزب اسلامگرای الوسط با اخذ ۸۷ رای موفق نشد . وی تعهد کرد که از هیچ نوع تلاش برای قصاص قاتلان مردم مصر.دریغ  ن خواهد کرد و با قدردانی از نظامیان مصر بخاطر برگزاری انتخابات گفت که انقلاب مصر ادامه دارد. (11)

کناتنی در ۳ اپریل ۱۹۵۲ در شهر سوهاج مصر به دنیا آمد . وی تحصیلات خود را در دانشگاهٔ المنیا در رشتهٔ گیا شناسی به پایان رساند . وی منشی عمومی حزب عدالت و آزادی اخوان است که در ۲۵ جنوری سال ۲۰۱۱ بعد از سقوط مبارک تاسیس گردید . وی سند کارشناسی خود را در رشتهٔ علوم در سال ۱۹۷۴ و سند کارشناس ارشد را در سال ۱۹۷۹ و سند دوکتورای علوم  را  در سال ۱۹۸۴ و در سال ۲۰۰۰ سند کارشناسی ادبیات و را در بخش پژوهش های اسلامی بدست آورد . وی از سال ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۳ دبیر کل سندیکای معلمان ٬ رییس سندیکا های معلمان استان المنیا از سال ۱۹۹۳ تا کنون ٬ دبیر کل انجمن اساتید دانشگاهٔ المنیا از سال ۱۹۹۰ تا کنون رییس بخش گیاه شناسی دانشکدهٔ علوم المنیا  از سال ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸ را به عهده داشت . وی ریاست جناح پارلمانی اخوان را از سال ۲۰۰۵- ۲۰۱۰ در مجلس نماینده گان مصر نیز به عهده داشت. (12)

انتخابات مصر بصورت آزادانه برگزار و نیرو های امنیتی و نظامی مصر از آن حمایت کامل کردند . فضای انتخابات خیلی باز و بدون هرگونه مداخلۀ داخلی  و خارجی بود . نامزدان توانستند تا با خاطرجمعی کامل در آن اشتراک کنند . چنانچه شیخ طارق الرفاعی رییس فرقهٔ الرفاعیه در انتخابات پارلمانی مصر دو تصویر متفاوت از خود منتشر کرد که در یک تصویر ریشدار و در تصویر دیگر بدون ریش دیده می شود. (13) شماری رهبران اخوان به رغم احتیاط های جدی باز هم نمی توانستند، تمایلات ایده ئولوژیکی شان را مخفی نگهدارند که این نوعی آزادی افکار درون سازمانی را در اخوان به نمایش میگذارد . 

رشاد پیومی معاون اخوان المسلمین به رغم عدم تمایلات رهبران بیشتر این حرکت گفت که به هیچ وجه اسراییل را به رسمیت نخواهند شناخت ؛ زیرا اسراییل جنایت کار است و پیمان با اسراییل در یک شبه امضا شده که از مردم مصر نظرخواهی صورت نگرفته است . وی افزود که برای آن تدابیر قانونی اتخاذ خواهد شد و پس ازرجعت به پارلمان ومشوره با مردم مصر در مورد تصمیم اتخاذ خواهد شد .(14) نظامیان مصر پس از پایان مرحلۀ دوم انتخابات پارلمانی مصر شرایط نامزدی ریاست جمهوری مصر را به این ترتیب اعلان کردند . نامزد باید از پدر و مادر مصری تولد شده ٬ تابعیت کشور خارجی را نداشته و هم همسر خارجی نداشته باشد . نظامیان قانون اساسی سال ۱۹۷۱ مصر را بحالت تعلیق در آورده که مبارک در سال ۱۹۸۰ جهت منسا قانون گذاری تغییراتی در آن آورد و در سال های۲۰۰۵  و ۲۰۰۷ به منظور افزایش فرصت مشارکت احزاب در انتخابات از جمله انتخابات ریاست جمهوری اصلاحاتی در آن به عمل آورد . در ماهٔ‌ فبروری گذشته اصلاحاتی در آن به عمل آمد و اما نظامیان اعلان کردند که کشور را براساس یک قانون موقت اداره خواهند کرد . قرار بر آن شد تا  گروه صد نفری متشکل از  اعضای پارلمان و سنای مصر برای تدوین قانون اساسی جدید توظیف و بعد از صد روز به بازپرسی گذاشته شود . (15)

اما این برنامه پس از انحلال پارلمان مصر بوسیلۀ نظامیان این کشور به تعویق افتاد . مجلس سنا یا  اتاق دوم شورای ملی مصر ۲۷۰ کرسی دارد و بیشتر نقش مشورتی را بازی میکند . ۱۲۰ کرسی  از طریق سیستم فهرست احزاب و۶۰ کرسی دیگر از سوی  نامزد های مستقل تصرف می شوند که متباقی را رییس جمهور و اکنون نظامیان این کشور تعیین میکند . این مجلس در سال ۱۹۸۰ بوسیلهٔ‌ سادات تاسیس شد . روند انتتقال در مصر به ساده گی پایان نیافت و همراه با یک سلسله کشیده گی ها میان گروه ها ادامه یافت . چنانچه در آخر ماۀ جنوری 2012 میان نیرو های لیبرال و اخوان المسلمین در مصر درگیری رخ داد که سبب زخمی شدن ۴۳ تن گردید . مخالفان اخوان این گروه را به حمایت از نظامیان متهم کرده و مدعی شدند که اخوان در برابر انقلاب مصر قرار گرفته است. (16)

همزمان با این رخداد ها ، حوادثی به وقوع می پیوست که روند انتقال در مصر را به دشواری مواجه می ساخت . در یک درگیری در استدیوم ورزشی در پورت سعید مصر ۷۰ تن کشته و هزار تن زخمی گردید . (17)

پس از حادثۀ استدیوم پورت سعید در مصر طنطاوی امر دستگیری قوماندان شهر و یک مقام دیگر پولیس را صادر و استعفای والی پورت سعید را نیز پذیرفت و امر تحقیقات را از آنان صادر کرد  . پس از این رخداد تظاهرات بزرگی در مصر به وقوع پیوست و در این حادثه پولیس به روی تظاهر کننده گان گاز اشک آور پاش داد . این تظاهرات بعد از رخداد پورت سعید صورت گرفت که خواهان استعفای حکومت نظامی بودند . در تظاهرات روز جمعه  5 فبروری در شهر های اسکندریه و سویس مصر 4 تن کشته و ۲۵۰۰ تن زخمی گردیدند . این تظاهرات را جوانان بیکار وابسته به گروههای لیبرال و اخوان برگزار کرده و به دلیل عدم توانایی نیرو های امنیتی برای ادارۀ کشور خواهان انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری و کناره گیری نظامیان از قدرت شدند . پولیس به روی مظاهره کننده گان گاز اشک آور پاش داد .

شورای نظامیان مصر به دنبال تظاهرات وسیع و خشمگینانهٔ مردم بعد از رخداد استدیوم پورت سعید٬ انتخابات ریاست جمهوری زود هنگام را در این کشور اعلان کردند .  در ۱۰ مارچ مسآلهٔ واجد شرایط  بودن نامزدان ریاست جمهوری در مصر آغاز شد . نظامیان مصر انتخابات ریاست  جمهوری این کشور را در ماهٔ جون سال جاری اعلان کردند . در این زمان حوادث دیگری پیش آمد که اوضاع داخلی مصر را تحت تاثیر درآورد .

دادگاهی در مصر ۱۹ شهروند امریکایی و ۲۶ شهروند مصری را محاکمه کرد . این ها متهم به دخالت در امور داخلی مصر بوده که از پول های کمکی امریکا زیر نان انجو و حقوق بشر بر ضد منافع مردم مصر استفاده کرده بودند . در میان این ها سام لاهود مدیر دفتر قاهرهٔ سازمان جمهوریخواهان نیز شامل بود . این ها را نظامیان مصر در نتیجهٔ حمله بر ۱۷ سازمان غیر دولتی بازداشت نموده بودند.(18)

اخوان حکومت نظامی را به شدت مورد انتقاد قرار داده و در پیش آمد بازی فتبال نظامیان را مقصر دانست . پارلمان  تازه تشکیل شدۀ  مصر گروهی را برای ساختن مسودۀ قانون اساسی توظیف نمود . (19) اخوان المسلمین به رغم درگیری ها و دشواری هایی که در داخل مصر به آن مواجه بود . اوضاع بیرون از مصر بویژه سوریه را سخت تحت نظر داشت و مخالف هرگونه مداخلۀ کشور های خارجی در سوریه بود . چنانچه در یک واکنش غیر منتظره  گفت که ایران در کشتار مردم سوریه دخیل است . مهمان پرست این سخن اخوان را رد کرد . (20) در این زمان مقامات نظامی مصر کار کمیسیون ساخت و ساز قانون اساسی مصر را که بیشتر اسلام گرا ها در آن نقش داشتند ، به تعویق افگند . دلیل آن یک سلسله گزارش هایی خوانده شد که حاکی  از نگرانی گروه های هوادار غرب در مصر بود تا مبادا در قانون اساسی مصر مواردی به تصویب برسد که مورد قبول آنان نیست . (21) به دنبال اعلان انتخابات ریاست جمهوری در مصر نمایندۀ گروه های سیاسی و اشخاص مستقل ورق نامزدی خویش را به کمیتۀ برگزاری انتخابات سپردند .

شاخۀ حزب عدالت وآزادی اخوان محمدخیرت الشاطر معاون اخوان که یک تاجر است، بحیث نامزد ریاست جمهوری مصر معرفی کرد . با این تصمیم اخوان رسانه های بین المللی گفتند که این حزب در رابطه به اسراییل سیاست های سخت گیرانه داشته و در این اواخر رابطه اش با نظامیان مصر رو به سردی نهاده است . سلیم العوا نامزد قبلی نیز ابراز آماده گی برای نامزدی به مقام ریاست جمهوری مصر نمود که این تصمیم اخوان سبب شکسته شدن آرای این حزب در انتخابات ریاست جمهوری پیش بینی گردید  .(22)

کمیتۀ انتخابات مصر از جمله 20 تن نامزدان ، نامزدی ده تن را به دلایل مختلف لغو نمود که نامزد های اخوان المسلمین، النور و عمر سلیمان معاون مبارک و رییس سابق استخبارات مصر شامل آنان بودند. نظامیان تلاش کردند تا پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در مصر قانون اساسی این کشور تدوین شود . پس از انتخابات پارلمانی در مصر و تسلط اسلام گرا ها بر هر دو مجلس این کشور نگرانی جوانانی را برانگیخت که در انقلاب مصر نقش تعیین کننده داشتند .این ها خواهان کاهش نفوذ نظامیان در قانون اساسی استند . (23) بر اساس قانون اساسی مصر هر نامزد برای اشتراک در انتخابات ریاست جمهوری این کشور باید دست کم 30 هزار رای مقدماتی داشته، دفتر نماینده گی در 15 ایالت مصر داشته و در هر استان حداقل هزار طرفدار داشته باشد . کمیتۀ انتخابات مصر نامزدی نامزد هایی چون عمر سلیمان رییس سابق استخبارات و معاون مبارک، اسماعیل ابوحازم نامزد سلفی های النورو خیرت الشاطی نامزد اخوان را به دلایل مختلف رد کرد .

کمیتۀ انتخابات نامزدی سه تن عمر سلیمان را به دلیل مشاور امنیت و نخست وزیر مصر در زمان سادات، و ناتوانی او برای داشتن هزار طرفدار در هر ولایت ، نامزدی سلفی را به دلیل مادر خارجی و نامزد اخوان را به دلیل  رد کرد.(*) جوانان مصری واکنش نشان داده و بر ضد حکومت نظامی این کشور دست به تظاهرات زدند و  خواهان برکناری نظامیان از قدرت و تحویلی حکومت نظامی به یک حکومت ملکی شدند . (24) اخوان المسلیمن تنها با دشواری های داخلی رو به رو نبود؛ بلکه در کنار آن با سیلی تبلیغات و پیدا و پنهان رسانه های بین المللی نیز مواجه بود . هر کدام به نحوی در صدد برانگیختن نظامیان و آسیب رساندن به توانایی های این حزب بودند . با راه اندازی یک سلسله تبلیغات راست و دروغ نوعی برای فاجعه آفرینی ها در مصر جو سازی میکردند. چنانچه اسراییل گفت که  آماری را بصورت رسمی بدست آورده است که نشان دهندۀ برنده شدن مرسی بوده واز احتمال اخذ 70 درصد رای او خبر داد . واضح بود که این گونه پیش بینی ها برای نظامیان و مخالفان اخوان چندان خوش آیند نبود . از احتمال هر نوع  رخداد های ناگوار بعید نبود .

+++++++++++++++++++++++++

قسمت جهارم