وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُبًا ﴿60﴾

فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَبًا ﴿61﴾

فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءنَا لَقَدْ لَقِينَا مِن سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا ﴿62﴾

قَالَ أَرَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنَا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَمَا أَنسَانِيهُ إِلَّا الشَّيْطَانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَبًا ﴿63﴾

قَالَ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَى آثَارِهِمَا قَصَصًا ﴿64﴾

فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا ﴿65﴾

قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا ﴿66﴾

قَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا ﴿67﴾

وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا ﴿68﴾

قَالَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا ﴿69﴾

قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي فَلَا تَسْأَلْنِي عَن شَيْءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَكَ مِنْهُ ذِكْرًا ﴿70﴾

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا ﴿71﴾

قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا ﴿72﴾

قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا ﴿73﴾

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُّكْرًا ﴿74﴾

قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِي صَبْرًا ﴿75﴾

قَالَ إِن سَأَلْتُكَ عَن شَيْءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَاحِبْنِي قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّي عُذْرًا ﴿76﴾

فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَن يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا ﴿77﴾

قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا ﴿78﴾

أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا ﴿79﴾

وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَن يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا ﴿80﴾

فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا ﴿81﴾

وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا ﴿82)

ترجمه معیاری ساخته شده با طرز ترجمه در «کتاب معنای قرآن»:

و [ياد كن] هنگامى را كه موسى به جوان [همراه] خود گفت دست بردار نيستم تا به محل برخورد دو دريا برسم هر چند سالها[ى سال] سير كنم (60)

پس چون به محل برخورد دو [دريا] رسيدند ماهى خودشان را (که بمنظور خوراک داشتند) فراموش كردند و ماهى در دريا راه خود را در پيش گرفت [و رفت] (61)

و هنگامى كه [از آنجا] گذشتند [موسى] به جوان همراه خود گفت: غذايمان را بياور كه راستى ما از اين سفر رنج بسيار ديديم (62)

(جوان) گفت:  ديدى وقتى به سوى آن صخره پناه جستيم من ماهى را فراموش كردم و جز شيطان [كسى] آن را از ياد من نبرد و(ماهی پخته) به طور عجيبى راه خود را در دريا پيش گرفت (63)

(موسی) گفت: اين همان بود كه ما مى‏جستيم پس جستجوكنان رد پاى خود را گرفتند و برگشتند (64)

تا بنده‏اى از بندگان ما را يافتند كه از جانب خود به او رحمتى عطا كرده و از نزد خود بدو دانشى آموخته بوديم (65)

موسى به او گفت: آيا تو را به شرط اينكه از بينشى كه آموختانده شده‏ اى به من ياد دهى پيروى كنم (66)

(آن بنده یعنی گویا حضرت خضر) گفت: تو هرگز نمى‏توانى همپاى من صبر كنى (67)

و چگونه مى‏توانى بر چيزى كه به شناخت آن احاطه ندارى صبر كنى (68)

(موسی) گفت: ان شاء الله مرا شكيبا خواهى يافت و در هيچ كارى تو را نافرمانى نخواهم كرد (69)

(خضر) گفت:  اگر مرا پيروى مى‏كنى پس از چيزى سؤال مكن تا [خود] از آن با تو سخن آغاز كنم (70)

پس رهسپار گرديدند تا وقتى كه سوار كشتى شدند [وى= خضر[ آن را سوراخ كرد [موسى] گفت آيا كشتى را سوراخ كردى تا سرنشينانش را غرق كنى واقعا به كار ناروايى مبادرت ورزيدى (71)

(خضر) گفت: آيا نگفتم كه تو هرگز نمى‏توانى همپاى من صبر كنى (72)

[موسى] گفت به سبب آنچه فراموش كردم مرا مؤاخذه مكن و در كارم بر من سخت مگير (73)

پس رفتند تا به نوجوانى برخوردند [بنده ما= گویاخضر] او را كشت [موسى به او ] گفت آيا شخص بى‏گناهى را بدون اينكه كسى را به قتل رسانده باشد كشتى؛ واقعا كار ناپسندى مرتكب شدى (74)

(خضر) گفت: آيا به تو نگفتم كه هرگز نمى‏توانى همپاى من صبر كنى (75)

[موسى] گفت اگر از اين پس چيزى از تو پرسيدم ديگر با من همراهى مكن [و] از جانب من قطعا معذور خواهى بود (76)

پس رفتند تا به اهل قريه‏اى رسيدند از مردم آنجا خوراكى خواستند و[لى آنها] از مهمان نمودن آن دو خوددارى كردند. پس در آنجا ديوارى يافتند كه مى‏خواست فرو ريزد و [بنده ما= خضر] آن (دیوار) را استوار كرد [موسى] گفت: اگر مى‏خواستى [مى‏توانستى] براى آن؛ مزدى بگيرى (77)

(خضر) گفت: اين [بار ديگر وقت] جدايى ميان من و توست به زودى تو را از تاويل آنچه كه نتوانستى بر آن صبر كنى آگاه خواهم ساخت (78)

اما كشتى از آن بينوايانى بود كه در دريا كار مى‏كردند خواستم آن را معيوب كنم [چرا كه] پيشاپيش آنان پادشاهى بود كه هر كشتى [درستى] را به زور مى‏گرفت (79)

و اما نوجوان؛ پدر و مادرش [هر دو] مؤمن بودند پس ترسيديم [مبادا] آن دو را به طغيان و كفر بكشد (80)

پس خواستيم كه پروردگارشان آن دو را به پاكتر و مهربانتر از او (نوجوان) عوض دهد (81)

و اما ديوار از آن دو پسر [بچه] يتيم در آن شهرک بود و زير آن گنجى متعلق به آن دو بود و پدرشان [مردى] نيكوكار بود پس پروردگار تو خواست آن دو [يتيم] به حد رشد برسند و گنجينه خود را كه رحمتى از جانب پروردگارت بود بيرون آورند و اين [كارها] را من خودسرانه انجام ندادم. اين بود تاويل آنچه كه نتوانستى بر آن شكيبايى ورزى (82)

ملاحظه میفرمائید که درین تمثال های اساطیری؛ ما  نخست با شخصیتی دارای بیشترین دانش غیبی که خداوند گویا لازم دیده و بر وی اعطا نموده است؛ رو به رو میباشیم . این شخصیت اساطیری در برابر شخصیت اساطیری دیگر  چون حضرت موسی به حدی بزرگ است که موسی نمیتواند تا پایان هم او را درک کند و با وی به تفاهم لازم برسد.

اینکه برخی از علمای اسلامی و مترجمان و مفسران قرآن؛ شخصیت نخستین را؛ حضرت خضر خوانده اند که استثناءً با درازترین عمر (و چه بسا جاویدانه گی) در اساطیر و ادبیات اسلامی؛ سمبول سبزی و طراوت و حیات و زندگانی بخشایی است؛ و اصلاً کشتن و تخریب و خزان و غم و ماتم انگیزی (تقریباً همانند بابانوئیل عیسویان) در شان او نمیخواند؛ تعجب آور است ولی با در نظر داشت اینکه این سلسله جنابان علما گل های فراوان دیگری نیز از این دست به آب داده و نان و نمک خلفا و پادشاهان را گویا برخود حلال کرده اند؛ عجالتاً قابل بحث نمیباشد. ناگزیر اینجا فرض را بر همان خضر میگذاریم.

بر اساس معیار های منطقی و علمی که امروز دنیای مدرن با آنها تبیین و تعریف میگردد؛ خضر یک مقام آسمانی و لاهوتی دارد؛ برهان میتافیزیکی مهم دیگر این است که خضر گویا آب «چشمه حیوان» در ناکجا آبادی را نوشیده و بدین طریق از مُردن مصئون گردیده است؛ در همانحالی که مسلماً روزی چون سایر ابنای بشر؛ از بطن مادری به دنیا آمده یعنی "آغاز"ی دارد که خودبخود مستلزم "پایان"ی میباشد.

 در عین زمان؛ حضرت موسی با اینکه پیامبر اولی العزمی است؛ در مقابل این شخصیت که قرآن فقط او را «بنده ای صالح ازما» معرفی مینماید همانند کودک خام و کال از نظر عقلانی است. چنانکه خلاف تعهد در هیچ یک از مدارج قادر نمیشود؛ دم در کشد و منتظر حکمت بالغه! بماند یا صبر پیشه نماید.

صرف نظر از ملاحظات تاریخی و علمی و عقلانی که قبلاً آوردیم؛ صرف همین حد پرداز اسطوره ای ـ و به زبان دیگر هنری ـ تصویری ـ کافیست که ما پی ببریم اینجا مقام خدا و برگزیده گان خاص خداست و هر حیوان بی شعور و با شعور ناقص و فاسد را؛ راه بدین مقام کبریایی نیست. مقامی که پیامبر اولی العزمی چون حضرت موسی از درک و دریافت آن عاجز باشد؛ مسلماً دیگرانی؛ چون جهال جنایت پیشهء طالبانی حتی نمیتوانند به بوی بردن نسبی بر آن هم لایق و شائیسته پنداشته شوند.

بخصوص که از زبان همین شخصیت استثنایی در آیت پایانی می آید که «اين [كارها] را من خودسرانه انجام ندادم» یعنی دستور و ارادهء رب بود. ولی آیات قرآنی به وضوح نشان میدهد که اولین اقدام این «بندهء ما» نمادین است؛ درست است که به نظر موسی می آید که کشتی در حدی تخریب شد که باعث غرق شدن آن خواهد گشت؛ مگر چنانکه می بینیم؛ کشتی غرق نمیشود و ثبوت آنهم خودِ سلامت به منزل رسیدن موسی و دیگر سرنشینان میباشد.

بدینگونه اقدام دومی نیز نمادین میگردد و به خاطر شوک دادن بیشتر، آزمایش و آموزش موسی در راستای دقیق و همه جانبه اندیشیدن برای دریافت حقایق میباشد. اقدام سومی یعنی بازسازی دیوار در حال فرو ریزی به طور بی مزد آنهم برای مردمی که از دادن لقمه نانی به معلم موسی و خود او خود داری کرده اند؛ شاید هم به خاطر رفع اثرات سوء احتمالی تجربه نمادین پیشتر؛ طرح و ساختمان یافته است:

"و اما ديوار از آن دو پسر [بچه] يتيم در آن شهرک بود و زير آن گنجى متعلق به آن دو بود و پدرشان [مردى] نيكوكار بود پس پروردگار تو خواست آن دو [يتيم] به حد رشد برسند و گنجينه خود را كه رحمتى از جانب پروردگارت بود بيرون آورند"

ولی با تمام اینها قباحت عمل کشتن پسر نابالغ آنهم با توجیه اینکه ترسیدم پدر و مادر مؤمنش را در کفر و طغیان بکشد؛ با وصف ابراز اینکه من آنرا به ارادهء خود انجام ندادم؛ در جوِ حاکم بر ذهنیت ها در دنیای امروزه؛ کاهش نمی یابد.

خاصه که عده ای از مفسران محترم دربارهای خلفا و سلاطین؛ هنگامیکه خوب سیر خورده اند و در مستی یا خمار به تفسیر این مورد پرداخته سخن را چنین پرداز های شاعرانه و دراماتیک هم داده اند:

 «درس دوم

هنگامی که به روستا نزدیک شدند، عده‌ای از کودکان را دیدند که می‌دویدند و بازی می‌کردند. همه‌ی آن‌ها مشغول بازی بودند و می‌خندیدند و شادمان بودند. در این لحظه، بنده‌ی نیکوکار خداوند به یکی از آنان نزدیک شد. او را گرفت و به شدت او را فشرد به حدی که قلب کودک از کار افتاد. دیگر کودکان با مشاهده‌ی این صحنه فریاد کشیدند و از ترس همگی پا به فرار گذاشتند. بعد از آن بنده‌ی صالح محکم گلوی کودک را فشار داد و او را رها نکرد تا این که جثه‌ای بی‌جان از او بر جای ماند.

موسی؛ دوباره نتوانست طاقت بیاورد و سکوت کند، چگونه می‌توانست در مقابل جرم بزرگی که جلو چشمانش انجام گرفت سکوت کند؟ این بار با لحنی جدی و غضبناک گفت: چگونه به خودت اجازه می‌دهی که یک آدم پاک بی‌گناه را به قتل برسانی؟

بنده‌ی نیکوکار نیز با خنده‌ای مسخره‌آمیز موسی را مورد عتاب قرار داد و گفت: با تو چه کار کنم، در حالی‌ که من قبلاً به تو گفته بودم تو توان صبر و شکیبایی با من را نداری؟! موسی اندکی سکوت کرد و گفت: از این به بعد هیچ‌گاه از تو سؤال نخواهم کرد. اگر بار دیگر از تو پرسیدم و به تو اعتراض کردم، از من جدا شو و با من رفیق مشو. پس به او گفت: ای موسی! به درستی من به تو اتمام حجت کرده‌ام و از این پس هیچ عذری را از تو نخواهم پذیرفت.»

http://ilafweb.com/?p=381

اینجا یک ملاحظه دیگر هم قابل بررسی است که آیا به نحوی از انحا چنین قصه و داستانی در مورد حضرت موسی که پیامبر یهودیان است؛ در پنج کتاب موسی (تورات) و دیگر منابع یهودی و عیسوی وجود دارد یا خیر؟

بوالعجبی دیگر این که در سراپای (22) آیت غالباً طویل مربوط به این داستان یا افسانه جز مورد عادی «انشاءالله» گفتن موسی؛ حتی یک بار؛ اسم «الله» نیامده در حالیکه در آیات دیگر قرآن مربوط به قصص یا احکام قصیرتر از این؛ بر اسم «الله» و صفات معینهء آن خیلی خیلی تأکید میگردد. هکذا در اوایل؛ ساحه ای که موسی و بنده‌ی نیکوکار به آن رفته اند؛ با لفظ «قریه» معرفی میشود و در اخیر از کلمه «مدینه = شهر» استفاده میگردد که واضحاً غلط و نابجاست و در انشای آیات محکم قرآن چنین تفاوت های فاحش دیده نمیشود.

میدانیم که دین اسلام؛ یکی از ادیان ابراهیمی بوده و قرآن به صراحت و تأکید و تکرار پیامبران یهودیت و عیسویت را تجلیل و تکریم مینماید؛ حتی طی چندین سال نخست اسلام؛ قبله مسلمانان همان بیت المقدس بود که قبل از اسلام از عمده ترین اماکن مقدسه یهودیت و مسیحیت به شمار میرفت. با تمام اینها و سایر مساعی جمیله و وحدت طلبانه و برادری خواهانه حضرت محمد و مسلمین در برابر یهودیان و عیسویان؛ هیچکدام آنها حاضر نشدند؛ دین اسلام و پیامبری حضرت محمد را به رسمیت بشناسند. هرگاه بزرگترین معضله و مشکل را درین راستا متبارز سازیم؛ مورد برجسته تر و اساسی تر از اسم «الله» نمیتوان پیدا کرد.

گرچه اسم معبود در نزد حضرت ابراهیم «اِل شده(خدای کوهستان)» و در نزد یهودیان ئیل (در ترکیب اسرائیل) و یهوه ؛ و در نزد مسیحیان؛ بر علاوه خود مسیح میباشد. این اساساً همان «اِل» و «ئیل» است که در عربی «اله» گردیده و با افزایش پیشوند معرفه یعنی «ال» چنانکه در "الکتاب" = کتاب معین و معرفی شده، «الکوثر»، «البیت» وغیره می بینیم «اله = معبود» به صورت «الله = معبود مشخص و معین اسلام» تلفظ  و نگارش میگردد.

لذا اسم «الله» فی النفسه باید مشکلی اینهمه بزرگ نداشته باشد ولی از آنجائیکه تعریف اسلام (به نظر غیر مؤمنان به آن منجمله یهود و نصارا)؛ در سوره قریش؛ آنرا به آئین قریشی محدود کرده و محوریت را به «رب هذی البیت»؛ یعنی خدای خانه کعبه = «الله» مختص ساخته است؛ از این منظر بر یهودیان و عیسویان بس گران می آید که با آنهمه سوابق اساطیری و امتیازات مادی و معنوی فراوان دیگر و غرور و کبریای ناشی از «قوم برگزیده بودن» خویش؛ به آئین قریشی در آیند و یا حتی زیر چتر «رب هذی البیت» قریشیان ائتلاف و اتحادی تشکیل دهند.

البته بدبختانه اینجا اولادهء کنیز حضرت ابراهیم بودنِ اعراب و مسلمانان (به علت اینکه اینان فرزندان حضرت اسماعیل پسر هاجرـ کنیز حضرت ابراهیم ـ حساب میگردند) هم رول بسیار بارزی ایفا مینماید.

به همین علل و روی همین حقایق است که پس از تجارب بیست و چند ساله؛ قرآن اعلام میدارد؛ که مسلمانان هیچ طایفه ای را دشمن تر از یهودیان و عیسویان در برابر خویش نخواهند یافت و حتی روایاتی حاکیست که آخرین وصیت شفاهی پیامبر اسلام در بستر مرگ همین بود که یهودیان و عیسویان را از جزیرت العرب اخراج نمائید.

 ( ادامه و استنتاج و اختتام را؛ اگر زنده گی و خواست پوردگار بود؛ در هفته آینده؛ خواهید خواند)

.