اکا د میسین دستگیر پنجشیری
دست آوردهای سیاسی، اجتماعی و
فرهنگی نخستین دههء استقلال افغانستان
(1919- 1929م )
دههء سوم قرن بیستم با پرافتخارتر ین رویدادهای تاریخی کشور، با قیام مسلحانهء می 1919م و استرداد استقلال سیاسی کشور، پیدایی و گسترش معارف نوین رشد مستقل ملی و اقتصادی آغاز و با جنبش خود انگیختهء دهقانی و شکست نهضت ملی جوانان افغان و بحران سیاسی و اجتماعی دوران امیر حبیب الله کوهدامنی پایان یافت.
سومین جنگ آزادی بخش و قیام مسلحانهء ملی اول می 1919 مردم افغانستان در شرایط بسیار دشوار و هنگامی آغاز شد که امپریالزم انگلیس تازه از جنگ اول جهانی (1914- 1918) پیروزمندانه بیرون آمده بود. قشون منظم هند برتانوی با وسایط عصری زمینی و هوایی به فرماندهی 23 جنرال وگرگ باران دیده، با نیروی شش برابر قوای آزادی بخش افغانستان در امتداد یکهزار میل در آنسوی خط دیورند تعبیه شده بود ( 2 ) .
در خاندان سلطنتی و حلقهء حاکمه وحدت عمل و نظر و اندیشه و تصمیم و جود نداشت. میان طرفداران شاه امان لله و نصرالله معین سلطنته این دومدعی تاج و تخت شگافهای ژرف و تضادهای شدیدی ایجاد شده بود. در جبهه های قندهار و مشرقی به بهانه های گونه گونی تزلزل و بزدلی آشکار بود. اردوی افغانستان وسایط حمل و نقل مواصلات و قوای هوایی عصری مجهز دراختیار نه داشت. عوامل بیگانه در جبهه و عقب جبهه ها نقب گذاری موذیانه آشکار و نهان و رخنه گری میکرد. به یک سخن اکمالات ناقص و ناکافی و فقدان هما هنگی فرماندهان هر سه جبهه همه و همه شرایط نا مساعد داخلی و خارجی قیام مسلحانه ء 1919 بوده است. ولی پلهء شر ایط ملی و بین المللی قیام ، بسود افغانستان تغییر کرد. همه طبقات و اقشار ملی و تحول طلب جامعه با الهام از سنن پرافتخار جنگ اول و دوم ضد استعمار انگلیس و جنگ فاتحانه میوند بدور "درفش جهاد و آزادی ملی " حلقه زد ند. در نتیجه کار و پیکار فداکارانهء دهقانان پیشه وران شهری و روستاها سربازان و افسران اردوی منظم ملی روشنفکران و مشروطه طلبان از بند رسته و سر برا آورده گان قبایل دو سوی مرز دیورند و رهبران همه گروههای قومی و مذهبی افغانستان و به اساس معاهدهء 18 آگست 1919 راولپندی بیرق افغانستان مستقل پس از هفتاد وهفت سال از پیروزی نخستین قیام مسلحانهء مردم افغانستان علیه استعمار کهنکا ر بریتانیا ی کبیر ( 1842 م ) در شهر کابل و به گفته اقبال لاهوری در " قلب آسیا " برافراشته شد.
به زیر درفش پر افتخار آزادی مناسبات افغانستان مستقل با دول همسا یه کشورهای اروپایی و برخی ازکشورهای اسلامی تحکیم یا فت دولت نوبنیاد ملی شاه امان لله نخستین دولت نوبنیاد سوسیالستی روسیهء شوروی را به رسمیت شناخت و نخستین دولت سوسیالستی جهان نیز نخستین دولتی بود که استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت.
قرارداد دوستی افغانستان و اتحادشوروی به تاریخ 28 فبروری 1921(10حوت 1299 خورشیدی ) در مسکو به امضا رسید ( 3). برپایهء این معاهده افغانستان و اتحادشوروی استقلال همدیگر را به رسمیت شناخت و با همدیگر داخل مناسبات سیاسی گردید. بر اساس این موافقتنامه هردو دولت مستقل افغانستان و اتحادشوروی تعهد سپردند که در پیمانهای نظامی و سیاسی ای که بزیان یکی از طرفین باشد با دولت سوم اشتراک نورزد. امتیازات سیاسی سفارتخانه ها و قونسلگریهای هر دو کشور بر طبق رسوم بین المللی بطور مساوی معین گردید. به گشایش قونسلگریها در شهرهای عمده ء هر دو کشور موافقه صورت گرفت. دولت شوروی در قلمرو خود به افغانستان محاط به خشکه امتیاز ترانزیت آزاد و بی محصول را قایل شد. طرفین آزادی ملل شرق را بر اساس اصول "حق تعیین سرنوشت ملل " و مطا بق خواست عمومی هرملت قبول کرد . درمورد استرداد زمینهای که درقرن 19 متعلق به افغانستان بود توافق حاصل شد. دولت نوبنیاد شوروی به خاطر استحکام مناسبات دوستانه با دولت پادشاهی افغانستان امداد نقدی و تخنیکی را به افغانستان قبول کرد. متن این قرارداد بزبان روسی و فارسی دری با حق مساوی نگارش یافت و محل مبادلهء این اسناد بر اساس فیصلهء طرفین شهرکابل تعیین شد.
در 27نوامبر 1926بین افغانستان وا تحاد شوروی قرارداد دوستی وعدم تعرض امضاء گردید، موجز اینکه : طی دهسال رهبری شاه امان لله چهل پیام رسمی تیلگرام یادداشتهای رسمی، بیانیه، معاهده ، میان رهبران هر دو دولت و حکومت پادشاهی افغانستان و اتحادشوروی سوسیالستی از مجاری دیپلوماتیک رد وبدل شد. و این اسناد در گسترش مناسبات سیاسی اقتصادی نظامی و تخنیکی افغانستان و اتحاد شوروی نقش فعالی ایفا کرد.
درین دهه با انگلستان نیز پیمان صلح به امضاء رسید ودر22 نوامبر 9121موافقتنامه برقراری مناسبات سیاسی ودر 19جون کنوانسیون تجارتی بین دولتهای افغانستان وانگلیس امضاء شد.
در دوران شاه اما ن الله برای نخستین بار در 22اپریل 1922 روابط دیپلوماتیک میان افغانستان و فرانسه برقرارگردید. و در 9سپتمبر 1922 موافقتنامه فرهنگی میان دولت شاه امان لله و دولت جمهوری فرانسه انعقاد یافت. به موجب این موافقتنامه امتیاز حفریات افغانستان به باستان شناسان کشور فرانسه تعلق گرفت.
در سالهای رهبری شاه امان الله براساس معاهده 3جون 1921 منا سبات سیاسی افغانستان و ایتالیا در سطح وزارت مختاری برقرارگردید. محصلین افغانستان به کشور ایتالیا اعزام شدند و داد و ستد تجارتی و فرهنگی در هر دو کشور روبه گسترش نهاد.
ریشه های مناسبات افغانستان و ایران با آنکه در ژرفای تاریخ فرورفته است ولی به علت نفوذ و حضور استعمار کهن و استکبار جهانی این دو کشور همسایه مسلمان هم زبان هم فر هنگ با رها بر مرزهای یکدیگر تاخته بود و فضای اعتماد متقابل بین هردو دولت نیمه مستعمره تیره و تارشده بود. فقط درهمان فردای استقلال سیاسی کشور ما مناسبات هردو دولت همسایه و مسلمان افغانستان و ایران دوستانه شد و در جون 1921 روابط سیاسی بین افغانستان و ایران برقرار گردید. ازان پس مناسبات این دو دولت همسایه براساس اصول همزیستی صلح آمیز و موازین بین المللی توسعه وگسترش می یابد.
شاه امان لله در آخرین سالهای پادشاهی به سفرهای کاری خود به 12 کشور آسیا یی اروپایی و آسیا پرداخت این سفرها از 29 نوامبر 1927 تاجولای 1928 درست هشت ماه را در برگرفت ( 4)
این سفرتاریخی شاه امان الله برای گسترش همکاریهای علمی تخنیکی افغانستان و شوروی دورنماهای تازه را گشود . شاه امان ا لله در کشور ترکیه به استقبال گرم مصطفی کمال رو بروشد . مصطفی کمال شاه امان ا لله را "پیشوای آزادی ملل شرق " تو صیف کرد. سفر شاه امان الله به کشور فارس- ایران نیز در تقویت دوستی و همکاری دوکشور افغانستان و فارس (ایران) مساعدت کرد. شاه امان الله از راه هرات– قندهار به شهر کابل وارد گردید.
اگر " مانچستر گاردین " افغانستان نیمه مستعمره را به دانه گندمی بین دوسنگ آسیاب و میان دو ابرقدرت استعماری بریتانیا و روسیه تزاری مانند کرده بود؛ ولی شاه امان الله دردوران این سفر تاریخی قاطعیت و ناوابستگی مردم و دولت افغانستان را در راه رشد مستقل ملی به ملل و مردمان دربند و زنجیر آسیا و افریقا و استعمارگران - اروپایی آشکار نمود. شاه امان الله به هنگام بازگشت از سفر خارج درمیان، شهریان کابل، شاگردان معارف و مقامات بلند پایه دولتی سخنرانی بیدارکننده و هیجان بخشی کرد. سخنرانی آتشین شاه امان لله سرشار ازعشق بوطن عشق به مردم وطن و آزادی افغانستان بود. شاه امان الله به بانگ رسا اعلان کرد که " افغانستان گنجینهء ثروتهای گرانبها ست ولی آنچه که ندارد علم و دانش است، باید دانش و تخنیک معاصررا بیاموزید".
شاه امان لله علاقهء آتشین داشت که جنایات اسلاف خود را جبران کند؛ در فردای تاجپوشی و اعلان استقلال افغانستان از سوی محمود طرزی، شه محمد ولی دروازی و دیگر مشروطه خواهان متوجه ساختار دولت ملی –دموکراتیک شد. قوه اجراییه، تقنینیه و قضاییه نسبتة مستقلی را بنا نهاد و حکومت ظاهرا از سلطنت جداشد و فرمان لغو برده گی را صادر کرد و هزاران کنیز و غلام آزاد شدند. ولی رهبری سیاسی داخلی و خارجی عملا وعلنا توسط خودش اجرا میشد و گهگاه مخالفان سیاسی و جمهوریخواهان از جمله محمد اختر پسر ناظر صفر و دلاورخان پنجشیری را درهمان سپیده دم آزا دی افغانستان در سال 1921 بدون محاکمه به آیین امیر عبدالرحمان در شیرپور لقمهء توپ ساخت. و این یگانه اشتباه شاه امان الله بود که مشروطه خواهان و طرفداران دیگرگونیهای بنیادی از جمله عبدالرحمان لودین را ازو دور و جدا کرد. درین دوران، مستمریها و امتیازات اشراف قبیلهء محمد زایی و طبقات و اقشار قرون وسطای را لغو نمود، درسال 1920 قانون مالیات زمین و درسال 1926 نظامنامهء املاک سرکاری نافذ شد مالیات جنسی به نقدی تعویض یافت.
با چنین راهکاری مالیات دولت از 80ملیون به 180روپیه بالغ گردید و بیش از دوچند شد (5 )
شاه امان الله درهمان فردای استرداد استقلال سیاسی کشور تحصیل معارف ابتدایی را برای فرزندان مردم ا فغانستان اجباری و مجا نی اعلان کرد. درین دوران رشد مستقل جامعه به کار آگاهان رشته های گونه گون دانش و تخنیک معاصر نیازمندی مبرم احساس میگردید .بنا برین چندین صد طلبه دختر و پسر کشور برای نخستین بار به کشورهای پیشرفته سرمایه سالاری اروپا از جمله به اتحاد شور وی جرمنی، فرانسه، ترکیه و ایتالیا به مصرف وزارت معارف جهت تحصیلات عالی اعزام گردید. و در سال 1920 کتابخانه ملی کابل به ابتکار روشنفکران تأسیس گردید. بنیاد نخستین سینما در شهر کابل و نخستین تیاتر درپغمان نهاده شد (6)
جراید و مجلاتی مانند امان افغان روزنامه اتحادمشرقی، جریدهء الغازی، مجله معارف، جریدهء اتفاق اسلام، جریدهء اتفاق اسلام ، جریدهء ستارهء افغان روزنامهء افغان جریدهء طلوع افغان جریدهء هفتگی بیدار روزنامهء اصلاح، ارشادا لنسوان، مجلهء مجموعهء عسکریه، روزنامهء حقیقت، جریدهء ثروت آیینهء افغان، مجلهء پشتون ژغ ، مجموعهء صحیه و همچنین جراید و مجلات غیر دولتی انیس ، نسیم سحر، نوروزیه در دوران دولت مستعجل شاه امان لله به بخش اخبار جالب ، مطالب اخلاقی سیاسی، انتقادی و طنزگونهء تربیتی به نشرات بیدارکننده آغازکرد.(7)
به یک سخن در دوران سلطنت شاه امان الله و در سال 1923 قانون اساسی افغانستان وضع شد و نفاذ یافت حقوق و وظایف افراد جامعه معین شد. آخرین بقایای برده گی منسوخ اعلان گردید. همه گروههای قومی و پیروان مذ اهب گونه گون برای نخستین بار از حق برگزاری آزادانهء مراسم مذهبی و سنن پسندیده ملی خود برخوردار شدند. اهل هنود کابل قندهار وجلال آ باد نیز در انجمنهای معارف یک نماینده انتخابی داشتند.
فضای استقلال افغانستان در شعور و روان سلمانی پسری نیز در پنجشیر تأثیر ژرفی به جا نهاده بود. او "عبدل " نام داشت وعلیه نفرت طبقاتی ریشه دار دوران استبداد استعماری پرخاش عادلانه و زنجیر شکنانه کرد. و به شادروان استاد جلالی مدیر معارف ولایت کابل پدر (دکتر علی احمد جلالی ) تقاضا نامهء خود را سپرد و گفت اگر به اساس امر و نهی متنفذین شریر محلی از حق آموزش مجانی محروم شود خود را لقمه ء موجهای مست دریای پنجشیر میکند. این خواست عادلانه و مقدس عبدل به دستور اداره معارف توسط زنده نام قاری محمد اسماعیل مقصودی نخستین سرمعلم ابتداییهء رخه پنجشیر به شاه امان الله مستقیما انتقال یافت. و به اساس تقاضای دادخواهانه این سلمانی پسر پنجشیر، شاه امان الله فرمانی صادرکرد که فرزندان همهء سلمانیان افغا نستان از حق آموزش و پرورش ابتدایی مجانی و از برابری حقوق قانونی و از امتیازات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی سیاسی برخوردار شوند.
باعرض حرمت
اکادمیسین دستگیر پنجشیری
ایالت واشنگتن - امریکا
28 اسد 1386 خورشیدی
مدارک:
1): - م .غبار ؛افغانستان درمسیر تاریخ ص 752 - 753 - 799 ، چاپ کابل
2): - دکتر گریگوویچ ،کارگون ، افغانستان دردهه سیم قرن بیستم برگردان بزبان دری استاد جلال الدین صدیقی کابل ؛ 1350 ، ص9 -12 ...
3):- مناسبات ا فغانستان واتحادشوروی درسالهای 1919 – 1969 تحت نظر وزارت امورخارجه افغانستان و اتحاد شورو ی
4) : - عزیزالدین وکیلی پوپلزایی ؛ سفرهای غازی امان الله شاه در 12کشور آسیا واروپا ( 1306 - 1307 ) کابلک مطابع دولت 1364 ، صص 15 ،17 ،25 ، 41 ،69 ، 93،95، 118 و 131.
5): - فر همند دکتر حبیب الله ، باید از اصلاحات ارضی ناکام درس عبرت گرفت پشاور : آزاد افغانستان ، سرطان ،شماره ء 4 ، سال 1377 ، ص 4.
6): - م غبار ؛افغانستان درمسیر تاریخ ،ص 793 و794
7): - پوهاند محمد کاظم آهنگ ؛ په افغا نستان کی دژورنالیزم تاریخچه
( د حبیب الله رفیع ژبارنه سمونه اوزیاتونه ) کابل : تاریخ تولنی ، 1356 ص 125 و 126.
ختم
بالا
بازگشت