دوکتور ؛م؛ پکتیا وال
تقريظ مختصرې برکربا س پوشهاې برهنه پا از خا طرات داکترمحمد حسن شرق از سال ۱۳۱۰تا ۱۳۷۰ هـ ش
اینجا نب دوکتور ؛م؛ پکتیا وال با نګارندګی نو جلد کتا ب علمی درامور اجتما عی؛ اقتصا دې؛ سیا سی وامنیتی افغانستان؛ با وظا یف مختلف در وزارت مالیه؛ پلا نګذ ار ې؛ با نګها ؛ استا د در پولی تخنیک و پوهنڅۍ اقتصا د پو هنتون کا بل؛انستیتو ت صنعت وعضوه علمی دراکا دمی علوم افغانستان؛ امر زون جنوب شرق؛ سفیر کبیر ونما ینده فوق العا ده جمهورې اقغانستا ن در بلغا ریا؛ سنا توروریس کمیسون اموربین المللی سنا ې شوراې ملی افغا نستا ن ؛ با داشتن د و د یپلو م ماسترې دررشته پلا نګدارې واقتصاد سیا سی ودو کتورا در رشته ما لی و کریدت با چهل سا ل دوره کار از سا ل ۱۳۳۱تا ۱۳۷۱در ین وظا یف ؛ این تقر یظ مختصر ې راصرفا درین باره با شنا خت از شش زمامدار دولت؛ویازد ه کابینه ؛که عملا درا ن کار نمو ده ام؛ و بعدا با د قت کار و فعا لیت سه زما مدار با پنج کا بینه را در افغا نستان از سا ل۱۳۷۱ تا کنو ن ۱۳۸۶تحلیل وبر رسی کرده ام می نویسم : اینجا نب با کا ر وپیکا ر وطن پرستی وملی مترقی بودن مرحو م شهید محمد داود خان علا قه خا ص دارم؛ و با هر پیرو شان همچنان علاقمند می با شم ؛ اشنا خو ب من محترم داکتر محمد حسن ؛شرق؛ را هم باین وسیله واینکه او ما نند مر حوم وشهید محمد داودخان شخصیت ملی ومتر قی بود؛ این تقریظ را مینویسم ۰ محتر م داکتر محمد حسن ؛شرق؛در سا ل ۱۳۰۴در انا ر دره فراه ولد ملا غلام محمد خان تولد ګر دیده و زندګی خیلی پر مشتقت ما نند ۹۵ فیصد افغا نها در طفلی خویش سپرې نموده است ؛ او بعد هفت سال در س خا نګی د ر صنفی دوم انار دره شا مل وبعد ختم مکتب ابتد ایی خو یش با داشتن نمرا ت عا لی به کا بل بغرض تحصیل اعزام و در سال ۱۳۱۹ در مکتب نعل بندې و بیطارې وزا رت دفا ع شا مل و در مد ت کمی بنا بر تقضا ی شان به مکتب صحیه تبد یل ؛ و د ر ملا حظه داشتن سګ احمد علی خا ن ریس اردو که خو ب اباز بود و خیلی عا لی نګا ه دارې میګر د ید؛ شر ق عریضه نو شت وګفت که من بسیا ر خو ب ابا زې را د ر انا د ره فرا ه امو خته ام ؛ من را اګر عوض سګ خویش نګا ه وامتیا زا ت انرا به من دهید ممنون می شوم ؟ مبا رزا ت طبقا تی محتر م شر ق ازین جا اغا ز میشوند ؛ ریس اردو او را سرزنش نمو ده و اورا بلشویک ګقتند ؛ بعدا شر ق بنا بر نمرا ت عا لی شا مل فاکولته طب پو هنتون کا بل میشود و مبا رزا ت شا ن دوا م میکند ؛ در سال ۱۳۲۸ در اولین بار محصلین طب به مظا هر ه دست می برند ؛ بعد ا
عریضه را با فیض محمد خا ن ذ کریا وزیر معارف تقد یم میکند و ذ کریا به فا کو لته طب می اید و عریضه شا ن را ارزیا بی مینما ید ؛ بعد ا ذکریا امر میکند که محصلین هنګا مه جوې را از فا کو لته خا رج کنید ؛ که شر ق هم از فا کو لته خا رج میګردد وبوزار ت دفا ع اعزا م میشود ؛ بوزا رت د فا ع میروند ؛ ودر اجا هم به شر ق ګفته میشود ؛ که وزیر د فا ع هم خا ندانی است عر یضه واپس شمو ل تان ممکن نیست ؛ او به مرحو م د اکتر عبد الرحمن محمو دې و بعدا با میر غلا محمد غبا ر میروند از انجا هم جواب مثبت را نمی ګیرند ۰ بعد ا شر ق با وزیر دفا ع که مرحو م شهید محمد داود خا ن است عا ر ض میشود ؛ مرحو م محمد دا ود خا ن تحت عریضه شان به فاکو لته طب نو شته کرد ؛ که این محصل بنا بر لیا قت خویش شا مل فا کو لته شده عا دلانه و انصا ف نیست تا با چند حر ف محرو م فا کو لته شود؛ ما با خرا ج ان موا فق نیستم محمد دا ود ۰ محترم شر ق بعد پا یا ن حکو مت ۱۷ سا له محمد ها شم صد را عظم شا مل اتحا د یه محصلین میشود ؛ که دراثر با اصلا ح دمو کرا سی صدارت شاه محمود اغاز میشود ؛ شر ق میګو یند که شا د روا ن ببرک کا رمل به طرف دارې داکتر محمو دې در مظا هره سهم میګیرند وازین وقت صا حب شهرت میشوند ؟
محتر م شر ق که شهر ت می یا بد غلا م حید ر عدالت دوست د یر ین محمد داود خان اورا پیش داود خا ن می برند به او معر فی میشود ؛ بعد ا موضوع سیستم شا هی و جمهورې را با معلم خویش محمد عمر بحث میکند ؛ ووقتیکه به خا نه مر حوم داود خا ن میروند این تصور برایش پیدا میشود ؛ ولی چیزې نمی ګو ید ؟
مر حوم محمد دا ود خا ن از طر ف شا ه بحیث ریس افتخا رې سره میا ست مقر ر میشود ؛ یک تعداد اپا رتما ن و دو کا نها را در مقا بل شفا خا نه قوا ې مرکز را به سره میاست می بخشند ۰ شر ق بعد ختم کا رستا ژ به فر قه عسکر ې خو ست مقر ر میشود؛ در سا ل ۱۳۳۲که مرحو م محمد دا ود خا ن صد را عظم میشود؛فورا شر ق را از خو ست می خوا هد و بحیث مدیر قلم مخصو ص صدارت مقر ر می شود مرحوم محمد داود خا ن در سا ل۱۳۴۱بعد ازار ایه پیشنها دات ملی ومتر قی که طر ف تو جه شاه وا قع نمیشود از صدار ت استعقی میکند وشر ق هم با و یک جا از کار ووظیقه استعفی مید هند ۰
شر ق حوا د ث بسی بزرګ و با اهمیت را از قبیل مو ضو پلاګذارې استعفی داکتر حیدررا از وزار ت اقتصا د ؛ و سپر ند ان به کفیل وزا رت ما
لیه عبد الملک خان عبد الرحیمزۍ ؛ و سپردن وزارت ا قتصا دهم به عبدالملک خان به وکا لت وزارت اقتصا د سپر ده میشود؛چیزې نه نوشته است ؟
هم چنان مو ضو ع جلسه با ندونګ و بر خورد عبد الر حیمزۍ به سردار محمد نعیم خان و بعدا حبس طولا نی عبد الرحیمزۍ ؛که اینجا نب در بندی خا نه ده مزنګ چند با ر با عبد الرحیم زۍ ملا قا ت کرد م ولی مو فق نشد م تا علل بندې شد ن خود را به من بګو یند هم علت انرا نه ګفته اند ؟
شر ق همچنان در مور د عقد قرار داد شا ه محمود خان با کمپنی امریکا یی براې وا دې هلمند هم چیزې نه ګفته اند و غیره ۰
شر ق مینو سند که انګلستان بیک افغانستان قوې در سرحدات شوروې ضرورت داشت ؛ به نظر م نه خیر ؟
شر ق فرا مو ش میکند که چګو نه امیر عبدالرحمن از تا شکند به افغانستان امد و پا دشا ه شد ؛ این در اثر تفا هما ت ابر قد رتها صور ت ګر فته است ؛ انګلیسها بعد مرګ میکنا ټن و کیونا رې و پیهم سه با ر شکست؛اکنو ن دعوا دارند که تا ۳۵ سا ل از افغانستان نمی براید ؛ این ۳۵ سال است بین جنګ اول ودوهم بین افغان و انګلیس ؟
شر ق در مورد اختلا ف چین و شوروې هم چیزې نګفته است ؟
در سال ۱۳۳۳قرارداد بین افغان و انګلیس درهنګا م ستیره بر هند که صورت ګر فته بود لغو ګردید ؛ این چه نوع قرارداد بود تشر یح نشده است ؟
در ایا میکه افغانستان پا کستان را د ر ملل متحد بر سمیت نشنا خت ؛و در مسله پښتو نستان و بلو چستان در سال ۱۳۳۴ منا قصه رخ داد که در افغانستان برای سفربرې یک میلو ن جوانا ن افغان حا ضر شد ند ؛ و بخواست امریکا و انګلستان افغانستان شمو لیت خو یش را در پکت نظا مې نا تو وسنتو رد کرد؛ راه قا نونی ترانریت کرا چی راپا کستا ن به افغا نستان بست ؛ منا طق پشتو ن وبلو چ که دارایی خود مختارې داخلی بود انرا ګرفت و به مر کز پا کستا ن مر بو ط نمود ند ؟
مرحو م محمد داود خان با درک شرایط عینی و ذهنی افغان در با ره ازادې زنان در سنبله ۱۳۳۸-۱۹۵۸ اعلان ومرعی داشت وکدام حا دثه رخ نداد ۰ قبل از د وره صدارت محمد دا ود خا ن در افغانستا ن یازده کیلو متر سرک اسلفت شده بود ؛ یک سینما و یک پو هنتو ن با چها ر فا کلو لته با چهار صد نفر محصل بود؛ از سا ل ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۱بیش از دو هزار کیلو متر سر ک اسفلت ؛و یک هزار کیلومتر سر ک اما د ه اسفلت بود وتعداد محصلین از چها ر هزارمتجا وز ګردید؛بدین منوال درهمه رشتها پیشر فت به میا ن امده بود ۰
مرحوم محمد داودخان با همه رهبرا ن حزبی تو سط شر ق ملا قا تها ی داشتند ؛ که از همه به او میر اکبر خیبر شخص نزیک و با کا رمل فا صله داشت؛ با نور محمد تره کی در سال ۱۳۴۳ محمد داود تو سط شرق ملا قا ت د ر خا نه محمد داود تر تیب کرد ه بود ؛ در صفحه ۷۶مینو يسند : تره کی از محمد داود می پر سند ؛ شما در با ره خدا و د ین اسلا م چه نطر دارید ؟
محمد داود من به خداوند بزرګ ایما ن دارم و پیر و دین مقد س اسلام می با شم ۰ تره کی شما انها یکه به خدا ایما ن ندارند چه فکر میکنید ؟
محمد داود : بخداوند ایمان اوردن ویا نه اوردن نظر به فهم ودرک هر شخص فر ق میکند ۰ تره کی ؛ حز ب ما از شما ممنو ن ومتشکر ند ۰ حزب دموکرا تیک خلق افغانستان در ۱۱جدې ۱۳۴۳ اول جنورې ۱۹۶۵ تا سیس و به میا ن امد۰
شر ق مینويسند که با میر اکبر خیبر هفته دوبا ر درخا نه لالا سید جا ن جا جی وا قع ده بورې و هفته یک با ر با سلیمان لا یق که مقا بل خانه ما قرار داشت ملا قا ت می کر د م و میګفتم که من پر چمی هستم صفحه ۹۱ ۰ شر ق در صفحه ۱۱۶ می نو يسند – در ۲۷ سر طا ن ۱۳۵۲بعد انقلاب ملی افغانستا ن اولین جلسه کمیټه مر کز ې در وزارت د فا ع دایر و در جلسه ۲۸ سر طا ن ۱۳۵۲ در دو مین جلسه محمد دادود خا ن بحیث ریس دولت و صدرا عظم ومن شر ق را به حیث منشی کمیټه مرکزې جمهوریت تعین نمودند ۰ یک هقته بعد چنین اعلان و تصویب شد : محمد داود علاوه از ریا ست دولت و صدرا عظمی امور وزارت خا ر جه و وزارت دفا ع ؛ شر ق به حیث معا ون صدارت ´داکتر عبد المجید وزیر عد لیه؛ سید عبد الا له وزیر ما لیه ؛فیض محمد وزیر داخله ؛ غو ث الدین فا یق وزیر قوا ید عا مه ؛عبد الحمید محتا ط وزیر مخا برا ت ؛ پا دشا ګل وفا دار وزیر سر حدات ؛داکتر نظر محمد سکندر وزیر صحت عا مه ؛ پو ها ند عبد القیوم ورد ک وزیر معا دن و صنا یع؛ داکتر نعمت الله پژواک وزیر معا رف ؛جیلانی با ختر ې وزیر زرا عت ؛ وزیر پلا ن ووزیر تجا رت به کفا لت معینا ن ان تا یید و تصویب شد ۰ مر حو م میوندوال بتا ریخ ۴اسد ۱۳۵۲ با همکا را ن خود کو د تا نمود ۰ پلان هفت سا له جمهورې از ۱۳۵۵تا ۱۳۶۱را با تفصیل تحری نموده است ۰
شرق با خترې را به حیث وزیر زراعت مقرر نمود ه بو د و دوست خو د خوا نده اند ؟
جنرا ل میر احمد قوماندان توپچی را یک پرچمی وانمود کرده و اسلم وطن جا ر راپور اورا داده بود که د ر کو د تا دستګیر شد صفحه ۱۲۹ ۰ در صفحه ۱۳۱ شر ق نو شته اند که پا چا ګل وفا دار ومحتا ط به تحریک اجمل ختک علیه من تحریک نموده بودند ؛و عزیز الله واصفی سخت علیه شوروې بود ؛ در حا لیکه در دعو تیکه بمنا سبت خا ن عبد الولی خان در قصر صدارت تر تیب شده بود ؛ پا چا خا ن سر باز قوما ندان امنیه کابل می خواست در اټن ملی خود را بالا شر ق بیاندازند وشرق را تخریب کند ؛ اما اجمل خټک در حضور من اورا منع قرار داد ؟
در روز فا تحه شا د روان میر اکبر خیبرپا چا خان از جلا ابا د به فا تحه به کابل امد ؛ من و فیض محمد در مقر اجمل خټک بود یم که وزیر دفا ع غلا م حید ررسو لی به خټک تلیفو ن نمود تا او در فا تحه شا د روا ن خیبر اشترا ک نکند ؛ فیض محمد برایش ګفت که ما نند پا چا خان با ید شما هم در فا تحه اشترا ک نما یید ؛ من برایش ګفتم که جنا ب خټک صا حب شما به دولت جمورې افغانستان برا ې حل مو ضو عا ت به نما یند ګی نشل عوا می پا رتی امده اید نه برا ې حزب ؛ شما با ید تما م روا بط را با دولتها ې افغانستان کما فی السا بق با ید خفظ و نګا ه کند ؛ با ید در فا تحه اشترا ک نه کنید ؛ او در فا تحه اشترا ک نکرد بعد پیروزې تحو ل ۷ ثور ۱۳۵۷در برابر اجمل حټک شا د روان کارمل و داکتر نجیب الله سخت عکس العمل را بعمل اورد ؛و من در مصا لحه انا ن کو شید م وحا لت نورمال بعمل امد ؛ من که از جنا زه استا د خیبر منع قرار داد ه شده بود م ؛ اما پا چا سر باز قو ما ندان امنیه در وقت عبور جنازه استا د خیبر بد فتر م امد و ګفت که جنا زه خیبر به سطح خیلی عا لی بد رقه میشود بیا که سیل انرا نما یم ؛ من به اتفا ق او در موتر خو یش سوار شد یم و این پر شوکو ئې را در جا ده میوند ملا حظه نمو دیم که تا امروز فرا مو شم نمیشود ؛اما در فا تحه استا د خیبر اشتراک نه نمو د م ۰ لو یه جر ګه قا نو ن اسا سی محمد داود در سال ۱۳۵۵ دایر ګر دید وعزیز الله واصفی ریس این لو یه جرګه ا نتخا ب ګر دید ؛ واو را ازز ما نیکه والی ننګر ها ر بود می شنا ختم او هم پیرو ازادې پښتو نستا ن بود ؛ هما ن وقتیکه پا چا خا ن به پشا ور میر فت با بدر قه عظیم احزا ب مخصو صا پرچم داران و دولت توام بود ؛ من هم با چند نفر به ننګرها رفتم و در خیبر با لاې کوه شمشا د چنا ن بیر قها تو سط حز ب پر چم بالا شد ند که حیر ت اور بودند ؛ و پا چا خا ن با تما م عزت از خط منهو س وتحملی دویوراند خیبر ګذ شت ؛ و بعد ا واصفی را ما نند همه وزرا در مورد بود جه سر وکا ر ې داشتم وهم او به مقر خټک صا حب می امدند ؛در هیچ جاه او بر ضد شوروې حر ف یا د نه کر ده است ولی سخت پیرو مرحوم شهید محمد داود خا ن بود و زبا ن بد و دو داشت ۰ جنا ب شر ق صا حب من از شما و رهبر خیلی ها مشکر هستم ان مقرر ه بود جه که مملو از خیر وسعا دت وانکشا ف براې مرد م بود انرا تصویب نمودید که دران علمی بود ن وملی مرد می داشتن خیلی با ارزش بود ؛انرا با دقت تر تیب ومسو ده انرا با اراکین حز ب پر چم دارا ن مطر ح نمو دم که شا د روا ن کارمل به تقد یم ان روحیه ملی ومتر قی داشت با وضع وشرایط انرابرابرنمې دانست سخت بر خلا ف بود ؛ ولی من بطور همیش حر ف اورا نا دید ه ګر فته ؛ مسوده انرااولا به مر حوم سید عبد ا لا له وزیر ما لیه ومعا ون دو م صد ار ت تقد یم نمود م او که در اول شخص ملی مترقی بود ؛انرا با دقت خوا ند و بدون کلمه زحمت کشا ن در یک ما ده ان انرا به کلمه اکثرت پذیر فتند ؛ در ین مقرره که تما م بودجها ې ؛عاد ی؛ انکشا فی؛ تصدیها؛ ښا روالیها و اشترا ک دو لتی را در ګر فته بود ؛ خا رج از بود جه تما م پردا خت ها از طر ف وزارتها ودوایر منع قرار داده شد بود ؛ وهم تما م قرو ض وکمکها ې داخلی وخا رجی با ید اولا در حسا ب واردا ت دولتی شا مل وبعدا از طریق صدور تخصیصا ت به مدارک معین و قبلا پلا ن شده به خر چ میرسید ند و هم در یکی از قسمت این مقر ره تحر یر شد ه بود که؛ بودجه را وقتی میتوا ن علمی دانست که بخوا ست اکثر یت جا معه جوا ب مثبت داده ومو انع رشد کشورر ا بر طر ف وضا من پیشر فتهای به نفع مرد م با شند ؛ این یک مقرر ه بو دجه بو د که در تا ریخ افغانستان اهمیت بسزا ې داشتند واین مقر ره را در شوراې وزیرا ن تحت ریا ست مر حو م شهید محمد داود خا ن تصو یب ومنظور ګردید ؛ که تطبیق تد ریجی ان مارا خیلها به مشکل ګر دا نید؛ ما از همه چیز مقر ره را از قا نون بهتر میدانستم که در مقرره با ید تما م نوا قص حل و بعد ا قا نو ن سا خته و طۍ مرا حل نما یند ۰ اما به اسا س این مقر ره من خوا ستا ر شمو ل تما م عواید داخلی و خا رجی اولا به شمول حسا ب واردا ت شدم و بعدا از بودجه به مدار ک معین برای مصر ف ان تخصیص دا ده می شد ند ؛ در ین مورد باهمه قرضه وکمک دهند ګان با شمو ل اتحا شوروې مشکیلا ت ګو نا ګو ن دا شتیم ؛ و این مو ضوع را در همه پروژه من جمله پروژه انکشا ف پکتیا تحت یک هیا ت تحت ریاست من که تا این وقت در ا ن سر ما یه گذارې از کمکها ې الما ن فدرا ل بیش ازسه میلیارد واز بود جه انکشا فی هم بیش ازسه صد میلم ن افغانی بود؛ در زما ن بررسی در حضور والی پکتیا ګل محمد ابرا هیم خیل و حکمرا ن
خو ست محمد ولی خا ن مویی بینی و ارا کین این پروژه در پکتیا و خو ست بعمل امد ازهمه وجوه سر ما یه ګذارې شده سه صد میلون افغانی تجا وز نمی کردند ؛ من که موضو ع شمو ل همه وجوه را اولا در حسا ب واردات دولت کو شید م ؛ متخصیصین الما ن که همه عملیا ت را به خیر بنیا دګرا ن و دولت پا کستا ن عو ض انکشا ف مرد م پکتیا می نمو دند ؛ از کا رې پروژه دست بردا شتند و کلید کار پروژه را اولا به من دادند که من انرا به عزیز الله وا صفی که وزیر زراعت و امر پروژه بود سپر دم اما او هیچ نو ع عکس العمل را به نفع نظا م سر ما یه دارې اظها رنکرد ؟
بدین منو ا ل بین من و وزیر پلا ن اقا ې خر م اختلا فا ت در مورد تطیق حکم این مقر ره بروز کرد ؛او دریکی از جلسا ت خو د مستشا ر اقتصا د ې واراکین مر بو ط سفارت شوروې در کا بل را عو دت کر د ومن را هم درین جلسه دعوت نمود ؛ اقاې خر م و فرو غ معین ا ین وزار ت دید که مو قف من در برابر شورویها هچنا ن تطبیق این مقر ره اند ؛ باین تر تیب اشخا ص ملی ومر دمی با دقت زیا د منا فع ملی ومرد می خویش را تعقیب وبراورده می سا زند ؛ نه رسید ن از غر بت به مقا م ریا ست جمهورې افغانستا ن ؟ اما با سا س اولین سفر داود خا ن به شوروې از ۱۳ تا ۱۸ جوزا ۱۳۵۳ صورت ګر فت مملو از خو شی بود ؛دومین سفر محمد داودخان بعد لو یه جرګه در سال ۱۳۵۶ که به شوروی صور ت ګر فت که عوا قب ناګوار که عبد اصمد غو ث معین اسبق وزارت خا رجه انرا تو ضیح کرده و در اثر ان اتحا د حزب خلق و پر چم که خیلی دشوار بود با فشار شوروې در بر ج اسد ۱۳۵۶ صورت ګرفت و منجر حوا د ث ګر دید ۰
شر ق می نويسند ؛ که حزب پر چم و اخوانیها خیلی زیا د دولت ملی جمهورې را تخریب کرده و زمینه سرنګو نی به تحر یک شوروې را می خوا ستند ؛ با تشکیل حز ب انقلاب ملی در جمهوریت هم با تحریک سریع سید عبدالله معین خار جه که اکثریت شان تما یل به غر ب و علیه شوروی قرار داده شده بودند ؟ در صفحه ۱۵۷ شر ق می نويسند : انا تو لی ګرو میکو پسر ګرمیکو به تا ریخ ۲۷ میزان ۱۳۶۸ در اخبا ر هفته تحریر کرده و مو ضو ع افغانستان را تو ضیح می نما یند که بر ژتیف در حا ل مر یضی بر اعزا م عسا کر به افغانسشتا ن امر داد ه است ۰ محترم شر ق مینویسد ؛که ۲۵سا ل درخد مت مرحوم محمد داود خا ن بو د م و سو م عقرب در سا ل ۱۳۴۴ صورت ګر فته است که داکتر محمد یو سف خا ن مجبور به استعفی میشود ومیو نوا ل صد را عظ م میشوند ۰ افغانستان با چین در سا ل ۱۳۳۴روابط دیپلو ما تیک را قا یم نمود؛ لویه جر ګه تا ریخی بعد برخورد تحمیل جنګ پاکستا ن برافغانستان در بر ج عقرب
سا ل ۱۳۳۴ در با ره حفظ تما میت و استقلا ا ل افغانستان بو جود امد و در ختم سال ۱۳۳۴ خرو چف منشی عمومی حز ب کمو نست اتحا د شوروې و مار شا ل بو لګا نین صدرا عظم شوروې به افغانستا امد ند وعقد فرار داد دوستی وهمکارې تا ده سال دیګررا تمد ید کرد و یک صد میلو ن دالر قر ضه را بدون شرایط سیاسی به افغانستان دادند ۰ اینجا نب داکتر شرق را از د یر زما ن می شنا سم ولی این معلو ما ت را به من نه ګفتند و در زما نیکه او سفیر کبیر و نما ینده فو ق العا د ه افغانسنتان در هند بود ؛ روا بط شان با من خیلی خوب ګر دید؛ من که در وظا یف ما لی ؛ با نکی و پلا ن ګذاری سفر ها را از را ې هند انجا م می نمو د م ؛ همیش محترم شر ق به غرض پذ یرایی ما درمیدان هوا یی حضور بهم می رسا ند ؛ ومن را همیش به ریزید نس خود می برد ؛وبا من بصورت خا ص روابط دو ستا نه داشتند ؛ یک با ر که من به سفر به بنکا ک بغر ض جلسه ؛ اسکا پ ؛ میر فتم از او خواهیش نمودم تا در برګشت زمینه ملا قا ت من را با وزیر خارجه هند؛ نسیم راهو؛ تنظیم نما یید که او ریس روا بط همکا رۍ اقتصا دې وعلمی هند به افغا نستان اند ؛ وچند سال شد که این جلسه صور ت نګر فته است ؛ومن ریس همکا ر ی اقتصا دې و علمی افغانستان می با شم تا درین مورد با او مذا کر ه کنم ؛ شر ق قبول کر د؛ در بر ګشت از تا یلند وقت ملا قا ت را تنظیم کرده بود ۰ محتر م شر ق با من وریس ار تبا ط ما بحیث تر جما ن با ملا قا ت رفتیم ؛ وزیر خا رجه هند بعد تعر فا ت به ما کا فی تقد یم نمود ؛ وما را اجازه داد تا خواست خو یش را بګو یم من به اوشان ګفتم که من در با ره روا بط اقتصا دې و جلسه ان امد م که چند سال است که این جلسه صورت نه ګرفته ؛ اکر شما امکا ن امد ن به افغانستان را ندارید ؛ ما می ایم ؛ ومن صر فا در امور افتصاد متکفلم نه در امور د یګر ؟
نسیم را هم به یک کلمه ګفت هیا ت ما عنقریب به افغانستان خواهد امد ۰ وزیر خارجه هند پر سید که من دو سوال داریم :
اول ا ینکه در طو ل تا ریخ انچه در قند ها ر شد ه ان به هند وا رد می شوند؛ ایا انقلا ب شما هم به هند خوا هد امد ویا چطور ؟
دوهم در مورد منا قشه خود در با ره پشتو نستان با پا کستا ن چه رویه را میکنید ؟ من در جوا ب وزیر خا رجه هند کفتم که من قبلا خد مت شما کفته ام که من مسو لیت ووظیفه امور اقتصا دې جمهورې دمو کرا تیک را به عهده دارم ؛ مسا یل سیا سی مر بو ط به ارګا نها ې د یګر و وزار تهاجمهوې دموکراتیک است؛ولی با نهم من نظر شخصی خویش را ابراز می نما یم ۰
ا —انقلا ب ثور ۱۳۵۷ نه وارد شد ه و نه صا در می شود ؛ مطمین با شید۰
۲ – ما در افغانستا ن حل مسله پوښتو نستا ن و بلو چستا ن را با پا کستا ن باسا س همه پر سی مر د م این منا طق میدا نیم ؛ و انها حق تعین سر نو شت خو یش را دارند ؛ چنا نچه دولت پا کستا ن این همه پر سی را در مو رد حل کشمیرهم می خواهد ۰ مجلس خا تمه یا فت ومن مثل همیش به ریز د نس سفار ت افغانستان یک جا با محتر م شرق بر ګشتم ؛که بعدا به کا بل امد یم ۰ با رې د یګر من را شا د روان کا رمل بد فترخو یش خوا ست و ګفت که رهبر ې فیصله نموده ؛ تا شما به عیا د ت و احوا ل پرسی پا چا خا ن به هند بروید؛ چه افو اه مو جو د است که او عیله حز ب و دولت جمهور ې دموکرا تیک افغانستان بد و زشت ګفته اند ؛ شما بروید و حقا یق را معلو م و پا چا خا ن را آرام کنید ؟
چه رو ل وارزش خان عبد الغفا رخا ن ( پا چا خان) در منطقه خیلی بزرګ وبا همیت بود ؛ من به شا دروا ن کا رمل ګفتم که این کا ر به من که وزیر امور پلانګذارې هستم مر بو ط نخواهد بود؛ واین کار و امور مربو ط وزیر سرحدا ت محتر ق سلیما ن لا یق است تا او بروند ؟ شا د روان کارمل و داکتر نجیب الله (که امور پشتو نستان را به نما یند ګی حزب و دولت عهده دار بود )حر ف من را رد نمود ؛وګفت پا چا خان از همه بشما نزدیک و شما را دوست دارند با ید شما بروید نه لا یق ؛ اما و قتیکه به هند رسید ید ؛ به همرا یی حشمت اورنګ که قونسل و یامل که سکتر او ل سفا رت افغانستان در هند همتند به پیش احوال پرسی پا چا خا ن با خو د ببر ید ؟ من مجبورا به هند رفتم و حینکه به هند رسید م ؛ در میدا ن هوایی مثل همیش په پذیرایی ام شر ق امد ه بو د ؛ او بعد خیر مقد م واحوا ل پر سی ؛ من را به ریزند س خود برد ومن را درا نجا جا بجا ی کرد ؛ من با وشا ن ګفتم که میخواهم تا به حشممت اورګ ملا قا ت و اورا با خود پیش پاچا خان ببریم؟ محتر م شر ق امر کر د تا من را به خا نه اور نګ ببر ند ؛ شر ق با من نه رفت ؛ وقتیکه به خا نه اورنګ رفتم قبله ګا ه خورد ظا بط و مادر وتما م فا میل شا ن در یګ قصر چند منزله حر فها و غور میزدند ؛ و این وضع پر خرا ج شا ن که دید م ؛ فیصله نمو د م که این اور نګ را با خو د نمی برم؛ به ریز دنس بر ګشتیم ؛وبه محتر م شر ق کفتم که از بردن اورنګ با خو د صر ف نظر نمود م ۰ روزې رخصتی بو د ؛ با محتر م شر ق کفتم که اکنو ن به رفیق مل میروم ؛۰
تا اګر اورا با خو د ببرم ؛ محتر م شر ق با من یکجا به خا نه مل رفت ؛ومل هم کم از اورنګ نبود ؛ یکجا با شر ق بر ګشتم ؛ محتر م شر ق کفت که من را با خود نمی برید؛ من ګفتم چرا نی ۰ فر دا من با محترم شر ق یکجا به لکنهو که پا چا خان درانجا تداوې میکرد و بیش از کابل ودهلی دورتر بود بعد دو سا عت به مرکز ان رسید یم ؛ من به محتر م شر ق ګفتم اکنو ن اورا چطو رپیدا خواهم کرد ؛ محتر م شر ق ګفت که پا چا خان بنا م ګا ندې سر حد ې شهرت زیا دې دارند ؛ به هر کسیکی بګو یم ما را نزد ش می برند ۰ از میدان هوایی مرکز لکنهو تکسی را ګر فتیم ؛ راستی ما را تکسی را ن پیش پا چا خا ن که در ګور نر هوس بود برد ؛ ما که به پا چا خا ن احوا ل دادیم ؛ فو را ما را پذ یرفتند و خلا ف عا دت خو یش به نفر ګورنر برا ې ما امر چا ې کر د و چا ې اورد ؛ بعدا امر کرد تا نا ن چا شت تیا رشود و ګورنر وصد را عظم و کا بینه ایالا تی شان را هم به نا ن بخوا هید که مهما نان من امد ه است ۰
پا چا خا ن قبل از رفتن به تداوی به هند کتا ب تو سط مصا رف وزارت سر حدا ت ؛ تو سط محتر م عبدالله بختا نی و غیره بنا م پښتو نخوا مینوسید؛دران چیز ې علا وه نموده ما را دیکتی نمود و ګفت این را به اجمل بد هید تا در کتا ب من شامل کند ( این هما ن کتا ب هست که من در مقر خا نه شا ن که خا نه مر حو م جنرا ل محمد عارف خان بود و نسیم بیګم هم پیش شا ن امده بود و او و اجمل ختګ در اطا ق دیګرنشته بود ؛ پا چا خان بمن ګفت که این کتا ب من خیلی بااهمیت است و دران حد و د ؛پښتو نخوا را معین کر ده ام ؛ دران نو شته شده که پښتو نخوا از کوه سا لنګ تا دریا ې اټک یا سند است ؛ من بدون انکه فکر کنیم ګفتم پا چا خا ن این حرفها را دشمنا ن افغانستان میګو یند که افغانستان را تکه تکه میکند ؛ افغانستان از دریا ې امو تا دریا ې اټک است ؛ پا چا خان برافروخته شد و ګفت که شما که وزیر دولت افغانستا ن هستید این نظر دولت شما است ؛ من چا ره ند یدم ؛به اطاق دیګر رفتم و قضیه را با محتر م اجمل و نسیم بیګم ګفتم ؛ انها امد ند و ګفتند که این نظر پکتیا وا ل نسیت این را ما به پکتیا وا ل ګفتیم ؛ ما را از جنجا ل خلاص کرد ور نه عوا قب خو ب ندا شت )
به نا ن چا شت همه ارا کین ایا لت لکنهو امد ند و پا چا خان سر نا ن به پشتو ګفت که در ین ګونر هو س که ۱۴ هکتا ر با غ را در بر ګر فته درین جا دیروز یک ګو نر انګلیس بود وامروز شما درین ګورنر هو س هستید ؛ من و ګاندې جی درهما ن جزیره محبو س بودیم ؛ ولی حا لت مرد م خوب نشده وخرابتر هم ګر دیده است ؛ درین جا ګنا ه جواهر لعل نهرو و دوختر شا ن
که اکنو ن صدرا عظم هند است هست ؛ من وګاندې جی براې نهیرو میګفتیم ؛که اکنو ن با ید از حکو مت کر دن دست بر دارید ولی انها قبو ل نکردند ؛ شما اکنو ن در افغانستا ن ببنید که روز بروز حز ب ودولت در خد مت مرد م وسعا د ت شان امورا ت اجتما عی ؛اقتصا دې ؛سیاسی وامنیتی را تشدید میکند ؛ وزما مدا ران غیر از خد مت هیچیزې ندارند ؛ این طور با ید د ر هند هم میشد ند ۰ من با محتر م شر ق دید م وګفتیم که پا چا خا ن اګر اجا زه شما با شند ؛ تا ما به دهلی بر بګر د یم ؛چه تر سید یم که دولت هند چیزې بد تلقی نکند که مګر پا چا خا ن را ما تحر یک کر ده ایم ۰ من فردا به کا بل بر ګشتم و تما م احوا ل را با رهبرې ګفتم انها مسرور و خو ش شد ند۰
همچو دید واد ید اخلا ص محترم شر ق که در هند سفیر بود بمن خیلی زیا د بود ؛محتر م شر ق که به کابل می امد حتما من را ملا قا ت می نمود ؛ اما وقتیکه وزیر عو دت کنند ګان و معا ون صدا رت و بعدا صدرا عظم شد ؛ومن سفیر در بلغا ریا بود م ؛این روا بط سکو ت کر د ؛وحینکه او بد عوت شوروې به مسکو امد ؛ محتر م شر ق به محتر م جنرال قادر تیلفونی احوا ل پرسی کرد ومن را هیچ یا د نکرد ؟ ممکن او فکر کر ده با شند که من وطن دار شا د روا ن داکتر نجیب الله هستم و شر ق میخواست تا مقام اورا تو سط رهبرا ن شوروې بګير ند ؟
اما و قتیکه من از سفارت بلغاریا خلا ص شد م و سنا تو ر شد م و شرق در خا نه نظر بند بود من تنها وبا محتر م با خترې : عبد الغفا ر فراهی ؛ جنر ال عبدالقا در ؛ داکتر محمد کبیرخا ن و انجنر عزیز وغیره به احو ا ل پرسی شان رفته ام و هم او مر یض بود و میخواست به تداوې به هند بروند که خانم ودوخترشا ن هم در هند بو د ؛ شا دروا ن داکتر نجیب الله برا یش اجا زه تداوې ورفتن شا ن نمی داند ؛ من این مو ضو ع رابه شا د روان داکتر نجیب الله طر ح کرد م ؛ او ګفت که شر ق در زما ن صدار ت خو یش غفلت نمود و مایحتیا ج زمستان را تهیه نکر د ما ومرد م را؛دوچار رنج وتکلیف سا خته بګذار تا اوهم تکیف ببند ؛ من با اوشان ګفتم تا شما به بزرګی خو یش شر ق را ببخشید تا تداوې کند ؛ خو ب میګفت اما عمل نکرد ؛ محتر م شر ق هم اتها م ګنا ه را همین میګفت ؛و حتی ما چند نفر با محتاط ګفتیم تا درین با ره شما کمک کنید ؛ اما هما ن وقت که پو ها ند اضغر خا ن به بینین سوان ګفت و بینین سوان به به داګتر نجیب الله ګفت ؛شر ق را اجازه رفتن وتداوې را به هند داد ؛و چو ن اولا دها ې شا ن به اضلا ع متحده رفته بو داین کتاب کرباس پوشها ې بر هنه پا را نو شت ؟
محتر م شر ق شخص اعتما دې مرحوم شهید محمد داود خا ن بود ؛ومن هم بااو از همین لحا ظ و انیکه پیرو حز ب دمو کرا تیک خلق پرچمداران افغانستان بود ؛ علاوه از جیلا نی با خترې بحیث وزیر زراعت ؛ فیض محمد خا نرا به حیث وزیر دا خله ؛ وتعداد کثیر این حزب را در دولت مقر ر نموده بود ؛ وهمه اورا پر چمی می خوا ند ند ۰
من را دولت جمهورې در لو یه جرګه ۱۳۵۵ قانون اسا سی بحیث عضوه ان تعین نمود ؛ و سید عبد ا لا له وزیر ما لیه ومعا ون دوم صدارت من را خوا ست وګفت که رهبر شما را به حیث عضوه این لو یه جر ګه انتخا ب کر ده و ګفته است که بعد لو یه جر ګه داکتر ؛م؛پکتیاوا ل یا به حیث وزیر مالیه ؛ یا وزیر پلا ن و یا وزیر سر حدا ت مقرر میشوند ؛ مسود ه قا نون اسا سی را به من سپر د و رخصت شد م ؛ این جریا ن را با شاد روا ن کار مل ګفتم توا م با نظریا ت خو یش در با ره این قا نو ن اسا سی ؛ کا رمل ګفت شما ا ین طورکنید ؛که دولت میخوا هد ؛ من به کارمل این را قبو ل نه نمود م؛ او ګفت که طر ف دارا ن دولت زیا د است ؛ شما رای ګر فته نمیتوانید ؛ من برایش ګفتم که شما که سه ؛ چها ر نفر در شورا ې ملی بو دید ؛ مخا لفت می نمودید ورای ګر فته نمی توانستید ؛ او ګفت که به نا حق وزا رت را از دست مید هید ؛ من برایش ګفتم ؛که اکنو ن من ریس عمو می بو دجه ها ې عا دې؛ انکشا فی ؛ تصد یها ؛ شاروالیها واشترا کا ت دولت می با شم ؛ که بر ابر چند ین وزا رت خا نه ها است ؛بین ما و شا د روا ن کا رمل مو افقه نه امد رخصت شد م۰
لو یه جر ګه تحت ریا ست عزیزالله وا صفی در تا لا ر صحت عا مه شرو ع بکا ر نمود ؛ دیده میشد که صلا حیت نزد سید عبد ا لا له است نه به محتر م شر ق که معا ون اول صدا رت بود ؛ در تصو یب تا ماده دهم که ما هیت اکثر یت مرد م را داشت خوب پیش رفت مثلا در یکی از مواد ګفته بود که پنجا فیصد در ملی جرګه یا شورا ېملی دهقانان و متبا قی دیګر کسا ن می با شند ؛ در ما ده دیګر استثمار یک فرد را از فرد دیګر منع قرار داده بود ؛ در دیګرماده مسوده این قا نو ن ګفته بود که کار حق هر تبعه افغان است ؛من که ۱۷ نفر پیرو داشتم درین جرګه پیشنها د کر د م ؛ که با ید این ما ده این طور تعد یل شود ؛ جمهورې افغانستان مکلف است زمینه کار را به همه افغانها مهیا نما ید ؛ بالاې پیشنهاد من تعداد زیا دې صدا کرد این حرف حرف کمو نیسها است ؛جلسه حا لت محر م را اختیار کرد ؛ و تشنج که از قبلا پیروا ن حز ب انقلا ب ملی مخصوصا جنرا ل غلا م حیدر رسو لی وزیر دفا ع؛ عبد القد یر نورستا ن دستزوال وزارت داخله ؛ غیره وغیره با من داشتند تشنج را دامن زد ند لو یه جر ګه درحا لت محرمیت قرار ګر فت ؛ تما م سفرا وارا
کین که در با لا ی تا لار قرار داشت پا ئین امد ند ؛ سفیر شوروې پوزانو ف وابلوف سکتر اول شا ن من را در اغو ش ګر فتند ؛ که هنوز اعضا ی لو یه جر ګه را متو جه و علیه من قرار دادند ؛ وقت نان چاشت شد ؛ اراکین رهبرې دربالا ی تالا ر نان میخورند ؛وما دیګر اعضا در در تعمیر ات جد ید دارلمسا کین و در انجا بعد نماز واپس به جلسه می امد یم ۰ ارواشاد با خترې و فیض محمد بما ګفت که پیشنها د رسولی و قدیر این بود تا شما را از لو یه جر ګه بکشند و محا کمه کند؛اما ما و سید عبد الا له واکثریت ما ان را رد نمود یم ؛ سید عبد ا لا له به من ګفت که شما که ریس عموی بود جه هستید ایا دولت توان انرا دار ند تا به همه افغانها کار را تهیه کند ؟
من با جنا ب رهبر محمد داود خا ن بنا بر چند ین لحا ظ دید وا د ید زیا دې ندا شتم ؛ولی می شنید م که او من را بنا بر پا کی ؛ وطن پرستی ومرد م پرستی و قا طعت خیلی دوست دار ند؛این وسیله بود که قوت مخا لفین به من نمی رسید ند در ما ده دیګر که نوشته شده بود دین افغانستان دین مقد س اسلا م است ؛ بنیا د ګرا ن و پیروا ن شان ګفتند که با ید این ما ده این طور تعدیل شود ؛ دین مقدس اسلا م دین رسمی افغانستان است ؟
درین با ره هم تشنج زیا د ګر دید وبا من وقت ګفتار رسید ؛ من ګفتم که تحریر ما ده مسوده درست است با ید ان تصویب شود ؛ با این نظر خو یش جبرا ن سا بقه را نمو د م؛ پهلو ې من عضوه دیګر لویه جر ګه مو لوې دشت ارچی که ملا اما م همه ما هم بو د قرار داشت ؛او از من پرسا ن نمو د هد ف چیست ؛من برایش ګفتم که این یک تعداد میخواهد تا دین اسلا م صر فا در او قا ت رسمی قرار داشته با شند نه در او قا ت دیګر ؛ این ملا اما م ګو شکی را ګرفت و ګفت اې ملهدین؛ دین اسلام هیچ وقت حا لت انتقا ل را ندا شت تصویب ما ده مسو ده درست است ؛ شورا باهلهله ؛رایګرې کرد و این ما ده مسو ده تصویب شد ؛ باین عمل من هم سید عبد ا لا له ودیګر اراکین دولت را خو ش ساختم؛ مواد تعلیم وتربیه و صحت عا مه هم برا ې عمو م قبول ګردید ؛این قا نو ن از نګاه ما هیت وملی مترقی بودن بی همتا بود ۰ بعد ختم لو یه جر ګه که وضعیت دولت با حزب دموکرا تیک خلق به بر خلا فی به حد اخیر رسیده بود ؛ من هم که فرمو ده کارمل و هم از دولت را قبول نکر دم ؛ مجبورا ورقه عر ض استعفی را از ریا ست بو دجه نو شتم وانرا به سید عبد ا لا له سپردم ؛ بعد چند روز با مذاکر ه با شهید محمد داوخان عریضه من را واپس داد و ګفت که رهبر ګفت که بکا ر خویش ادامه دهند؛ با وجود بر طر ف کر دن اکثرت حزبها ې از امور دولت من تا اخیر روز سقو ط دولت جمهورې بکار خو یش پا بر جا بود م ۰ بلی من اکثری انتقا دا ت ونظر یا ت محترم شر ق در نا رسا یها و خود خواهی بر خی روفقا ې حزبی ؛ توام با خد شه و عد م وحد ت و افشا ګیرېها را تا یید میکنم ؛ انا ن یا کا رها را نمی فهمید ند و یا یک اداره درست وسیستما تیک وجود ندا شت تا انها را همیش د رست اداره و کنترو ل نما یند ؛ همچنان اتحا د شوروې هم در اجراې وظا یف انترنا سیو نالیستی کا ستی ها ی داشتند ؛ که نمو نه هاې ان علیه محمد داود خان ودولت شا ن و در دولت دوکتور مصد ق در ایران و جاها ی دیګر هستند ؛ این همه کا ستیها ناشی از عد م د رک درست شرایط عینی و ذهنی انسانهای این جوا مع است که جلو را به الیګارشی؛ ګلو با لیزم؛ امپریا لیستی با قیا دت مسو نیزم در جها ن سپرد وانها به چور ؛چپا ول و قتلها ې انسا نها اقدا م کر دند ؟ اما باین هم همنوا نمی با شم که محترم داکتر محمد حسن خان شرق شخص ملی ومتر قی و پیرو اید یالوژې متر قی ونزدیک با حز ب دمو کرا تیک خلق افغانستان نبودند ؛مثا لها ې زیا دې وجود دارند که بطور نمونه چند انرا تو ضیح مینما یم : ایا با رهبرې ح؛د؛خ ؛ا دید وادید ومذاکرا ت متواترې نداشتید ؛وچګونه تما م رفقا ې انقلا ب شما یا حز ب انقلا ب ملی شما را حزبی دانست و جمعا علیه شما قرار ګر فت و حتی از نا چارې شهید محمد داودخا ن شمارا بی صلا حیت سا خته وبه بحیث سفیر در چا پا ن اعزا م میکند ؛ وچګونه و چطور در حزب ودولت شما که انرا ازبین برد ند بتا ریخ ۲۱ثور بعد۱۴روز پیروز ی انقلا ب ثور ۱۳۵۷ به کا بل می ایید که بعدا امین میر غضب ما نند همه شما را هم محبوس و بحکم اعدا م می سپا رند ؛ وچطور شما و دیګر مخا لفین حزبی اعدا م نمیشوید ؛ طبعا حامی انان شوروې بوده است ؛ وبه ۹ جدې بعد سه روز از بر قرارې دولت کار مل بمثل دیګرا ن از حبس رها و در زما ن دولت شا ن در مملکت بزرګ ودوست دیرینه افغانستان و شوروې هند سفیر کبیر و نما ینده فو ق العا ده و خا ص میشوید ؟
دوست عزیز وګرامی نا چا رې داشتید ورنه خود را چپ میدا شتید واینکه انرا نتوا نستید جلد دوم کر با س پو شها ی برهنه پا ې را با چنین روحیه چطور نوشتید؛ به هر صو رت شما دوست ملی ومتر قی ما بودید و امید وارم هستم باشید۰
د و ست ګرا می شر ق ؛شما بد قت تا ریخ سیا سی و وح سترا تیژیک؛ جیو پو لتیک از زما ن ار یا نا که چطور به خرا سا ن و خرا سا ن چګو نه به افغانستا ن اولی و باالا خیر به افغانستان امروزې تبد یل شد ه بد قت مطا لعه می فر مو د ید ؟ ویا اینکه شما در اثر مبا رزا ت خو یش با شخصیت بزرګ ملی ومتر قی که خوا ها ن افغانستان پیشر فته بود مر تبط و تو سط او از ین حا لت اولی خود که شما انرا درین کتا ب خویش بیا ن کرده اید ؛ با ین مقا ما ت عا لیه دولت رسیدید ؟
نه خیر او هم در شرایط مسا عد به اسا س اد یا ل متر قی خو یش با سا س پشتیبا نی ابر قد رت اتحا د شور وې طر ف عطف توجه شا ن قرار ګر فته ؛ وبه مو فیقت ها ې بزر ګ ملی و انچه امروز درافغانستان در امور سا حتما ن اجتما عی ؛ اقتصا دې ؛ سیا سی و نظا می افغانستا ن ملا حظه میشوند ؛ به تو جه و بر کت مرحو م ؛شهید محمد داود خان و کمک اتحا د شوروې بو ده است ؟
اما انو قت که ملی ګرا یی بر او غلبه کرد و شرا یط عینی و ذهنی جا معه خو د و پشتیبا نی اتحا د شوروې را با خوا ست اینکه دیګر اتحا د شوروې که دراثر پیشر فتها ې امور اجمتا عی ؛ اقتصا دې؛ سیا سی و نظا می در افغانستا ن تکیا ګا ه دیګر ؛ ح؛د؛خ؛ ا ؛را پیدا کرده بود ؛ دیګر به شخصیت ملی و متر قی چو ن مرحو م شهید محمد داود خا ن نیا ز ندا شت ؛ وبا او که سخت علا قمند پیشرفت امور اجتما عی و اقتصا د ې طۍ پلا ن هفت سا لا اجتما عی واقتصا دې جمهورې افغانستان از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۱ بود؛ از تمو یل تما م منا بع ان بنا برا ن این ود یګر دلا یل شوروې ابا ورزید ند؛ و شهید با این اساس و انیکه در حز ب انقلا ب ملی شا ن اکثر یت رفقا بر شهید فشا ر وارد نمود تا به غر ب و پیروا ن انها برا ې براوردن تمویل این پلا ن اتکا نما یند ؛ و روې خویش را از اتحا د شوروې و حزب ؛ د؛ خ؛ا؛ بر ګرداند ؛ نتجه چنین شد که شما وهمه افغانان و جها نیا ن شا هد ان است ؟
دو ست ګرا می شخصیت بی همتا شهید محمد داود خا ن با چنین سر نو شت ګر فتا ر شد ؛ پس شما چرا اشتبا ه نمو د ید که تا چو کی صدار ت بر اسا س صوا بد ید اتحا د شوروې و ؛ح؛ د؛ خ؛ ا؛ هم رسید ید ؛ خوا ها ن مقا م اولی دولت افغانستا ن شد ید و اکنو ن خلا ف تما م همت خو یش دست با نو شتن چنین کتا ب برد ید ممکن با ز هم بر شما فشار امد ه با شد ؛ اما بر تاریخ ملی ومنر قی خو یش دچا ر اشتبا ه شد ید ؟
دو ست دیر ین من شر ق صا حب شما میدا نید که قو ت ملی وولسی ومتر قی بود ن من از شما کم نبود ؛ با احتیا ط تما م ملی ومتر قی بو دن را از دست نداده و به زما مداران قدرت همیش کنار امد م و هیچ وقت در برابر شا ن دست به چنین اقدام نبر د م ؛ چه خو ب ګفته اند ؛ دو قد م به عقب یک قد م به پیش؟
جنا ب دو ست ګر امی شر ق : شما مجا هد ین را اشخا ص وطن ؛ خدا پرست و قهرانان ملی توصیف تمو ده اید ؛ ایا سر ا ن مجا هد ین با نظا م وسیستم الیګارشی و ا مپریا لیستی وکمکها ې اوشان متکی و وابسطه نبود ند ؛ و انها برا ې این نظا م وسیستم رویکارنه امد ه بود ند ؛ تا در چور؛ چپا ول؛ غصب و قتل مرما ن فقیر و بینوا ؛ به نفع طبقه حا کم ومستبد که اکنو ن ا نرا به چشم سر خو د در جها ن و مخصو صا افغانستا ن می بنید بکا ر افتید ند ؛ بر خلا ف در سیستم و نظا م سوسیا لیستی تو لید ؛ توزیع ؛ تبا د له و مصر ف بر اساس لیاقت ؛ اهلیت؛مصرف تو زیع میګر دید ودر را ه برا برې و مسا وا ت میر فتند ؛ بلی این نظا م نوا قص ومعا یب هم داشتند و امید انرا داشتیم که بر اسا س با ز سازې در وقت کم ویا زیا د اصلا ح میشوند ؛اما دوستا ن شما مجا هد ین بخصو ص رهبرا ن هفت وهشت ګا نه چه می خواستند ؛ که حا لا انرا شما و همه جها نیا ن می بیند ؛ انها تما م تاسیسا ت عامه ومردې اجتما عی و اقتصا دې و امنیتی را تا امروز تخر یب میکند ؟ بلی عد ه زیا د توده ها بنا بر عقا ید ویا نیا زمندې اقتصا دې مجبورا به جها د دست برده ؛وانها را حزب ودوستان شان بررا ه راست نه فهما ند ند و حزب هم که با خواست دیګر ابر قدر ت که از اصل پرنسیب ها ې سوسیا لیستی عد ول کرده بود ؛ وبه کمک انها برا ې اهدا ف نا مقد س خو د در افغانستا ن بدو ن اماده ګی شرا یط عینی و ذهنی ۷ ثور ۱۳۵۷ را در برابر نظا م ملی ومتر قی را به میان اوردند ؛ و حزب توانایی و قدرت انرا ندا شت تا تو ده ها را از جذ ب و جلب رهبران این مجا هد ین که اکنون در افغانستا ن میبنید رها کند ؛ و لا اقلا بکمک این ابر قدرت اتحا دشورې نیا زمند ې اولی انا ن را رفع مینمود ند و توسط انان وطن ومردم افغانستان را محو ه ومجبور به مها جرتها نمی کردند ؟
جنا ب شر ق که شما را من یک شخص ملی ومتر قی میدا نستم ؛ ایا با رهبرا ن مجا هد ین با ین تفاهم وموا فقه با تضمینا ت با دارا ن شان رسید ه بودید ؛که بعد سبکد و شی ؛ ریس جهمور و عد ه از حزب ؛انها به مصا لحه تن میدا دند و یا نه خیر ؟
من که با بیش از صد نفر سرا ن ومشرا ن اقوا م لو یه پکتیا بعد تحول ۶جد ې به خو ست ولا یت پکتیا رفتیم ؛ بغر ض مفا همه و مذاکره هیا ت را به پشاور ا عزا م داشتم تا شروط و خواسته این رهبرا ن جها د را دریا فت نمو ده ؛وبا انها بګو یند که ما جر ګه بحیبث میا نجی حا ضریم تا خوا ست شما را با حزب و دولت جمهورې افغانستان مطر ح سا زیم ؛ شما در دولت افغانستا ن بر طبق خوا ست خو د میتوانید مقا ما ت عا لی را اشغا ل نما یید ودیګر خواستها ې خود را بما بګویید ؛ تا عسا کر اتحا د شوروې از افغانستان براید ؛ ودر صورت ابا ورزید ن انها ما افغا نها با شما یک جا یم و در را ند ن عسا کر شوروې یک جا اقدا م میکنیم ؟
هیا ت جرګه با هر رهبر جها د علیحد ه وجداګا نه مذاکر ه کردند ؛ وانها وعده ها داد ند ؛تا فردا نتا یج وخواست خود ها را به هیا ت بګویند ؛ اما فردا ان هیچ کدا م ان حا ضر به مرکه وجر ګه نه شد ند ؛ پس بشما چه را ګفته که اینقد ر با انها د ل بسته کر ده اید؛ویا اینکا ر را از مجبورې عا یده نمو ه اید ؟ بلی با محتر م شر ق کا ملا همنوا هستم که در ح؛د؛خ؛ ا و دولت جمهورې افغانستان نواقص؛ معا یب وکمبودیها ې فراوا ن وجود داشت ؛ که باید انرا با سیستم معقو ل قد م به قد م اصلا ح میګر د ید ؛ من هم شر ق صا حب که چند ین با ربا شما در سفا رت افغا نی در هند مذاکره کرده ایم انان را بر ملا نموده ایم ؛وامید اصلا ح انرا در باز سازې داشتم که با تا سف اکثرا ن اصلا ح نشد ند ؛ وچند ین بار استعفی نمودم اما استعفی من را نه پذ یزفتند ؛ وکا ر را با امید اصلا ح ؛ وعد م تسلمی به اوامر غیر ملی ومرد می رهبرې کرده ام و هیچګاه چنین اوامررا نه پذیرفته ام و سر شا ر وظا یف محو له را که خیر وسعا دت مرد م وطن دانستم انجا م کرده ام ؛ دیګر راه برا ې من نه دیروز ونه امروز ما ند ه تا به ارتجا ع الیګارشی؛ امپرالیستی پنا ه ببر یم ؟ و هر وظیفه را که به من سپر ده بد ون چو ن وچرا انرا انجا م کر ده ام عقب دیګر خود خوا هی نه ګشته ام؛ وهمیش وحد ت حزبی ومر د می را ما نند سیا یی چشم رعا یت ومر عی کرده ام ؟
شر ق صا حب به تا سف شما بخا طر رسید ن به مقا م ریاست جمهورې افغانستا ن از بی اتفا قی حز ب ؛د؛خ؛ا ؛ هم کنا ر نر فته اید ؛ چګونه رفقای خلقی را به نفع مقا م خو یش بکار ګما شته اید ؟
ویکی از عو امل ان شد که محتر م ګلا ب زوی از وزارت امورداخله سبکد وش و سفیر کبیر در مسکو شدو دشمنی بین شاد روا ن داکتر نجیب الله و پیروا ن ګلا ب زوې و دیګرا ن تشد ید ګردید؛ چنا نچه محتر م شهنواز تنۍبر کودتا ې نا کا م دست برد ؛ و جنرا ل فهمید ه ووطن پرست چو ن محمد اصف شور ؛ کا روا نی وغیره کشته شد ند ؛ وخود جنا ب تنۍ با نجا پنا ه بر د که از تصور کا ملا بدور است ۰ یک روز قبل از کود تا ؛محتر م حبیب نګا رند ه اقتصا د ما با چند نفر سرا ن
ومشرا ن ننګر ها ر صبح وقت به اپا رتما ن من امد ند ؛ وګفتند که شما پکتیا وا لا ن چرا باز دست به خرا بی و کشتن مر د م می زنید ؛ من با تعجب ګفتم چه شده است ؛ انها ګفتند که بین داکتر نجیب و تنۍ مسله با ن جا رسیده تا یک دیګر را بکشند وطن ومرد م را خرا ب نمایند ؛من فورا انها را ګر فته در پیش محتر م حا جی محمد څکمنی که ریس امور قبا یال در ریاست جمهور ې بود رفتیم وتشویش این مشرا ن را برایش ګفتم ؛ او به سلیما ن لا یق که معا ون حز بی و عضوه بیروې سیا سی حز ب بود این مو ضو ع را برایش تو ضیح نمو د و بعد ا تیلفون را به من داد و لا یق ګفتند که موضوع امشب به صلح منجر شد ؛ تنۍ امشب دعو ت نجیب الله بود وبرا یش آشک را تیا ر کرده بود مو ضوع کا ملا حل ګردید مطمین با شید؛ ولی ان شد که در فو ق تذ کرفت۰
جنا ب شر ق صا حب ؛ من در بلغا ریا وشما در هندوستان سفیر بودید ؛ در سفار ت عوا ید ان از ویزه بر اساس نصب صکو ک بدست امد ه دیګر معا ش ومصر ف بر طبق اسنا د به هر کس به سفا ر ت از وزا رت خا رجه می امد ند ؛ چګو نه از سفارت چګو سلواکیه ؛ یو ګو سلا ویا ؛ انګلستا ن ؛ و غیره سفرا وجوه هنګفت را با خو د تصا حب کرد ه است ؟
بلی در بر خی سفا رت خا نه عواید چیزې زیا د بوده و در سفا رت واشنګتن وجوه بنا بر عد م عطف تو جه وزارت تجارت ؛ و فروش غیر قا نونی ملکیت در برلین ؛ عرا ق و ایران حر فها ې موجود بود ند که من انرا رسما به مقا ما ت صا لحه تقد یم وکنترول انرا خوا سته ام ؛ و هم بیا د م بود که در زما ن امین یکصد هزار دالر بغرض اعما ر تعمیر در سفا رت فرانسه ارسال و بعدا انرا به سفار ت مسکو انتقال نمو ده انرا هم مطر ح کر ده ام و هذالقیا ص ؟ جنا ب دو ست دیرین شما میتوا نستید در اصلاح سیستم ها در دا خل افغانستا ن و خا رج ملا یمتر اقدا م مینود ید؛ که چنین سیستمها را من درافغانستان و سفارت بلغاریا بعمل اورد م ؛ شما در مورد حیف ومیل وجوه زیا د در افغانستا ن تو سط حزبیها نګا شته اید ؛ بلی در بر خی ادارا ت وزارت خا نه ها کم و بیش چنین جریا ن بمیا ن امد ه ؛ اما با ید شما بحیث صدرا عظم به همه این جاها تفتیش اعزا م ونتا یج انر ا بر ملا مینمودید ؛ ولی این کا ر را شما انجا م نه نمودید و خوا ها ن پست ریاست جمهورې به کمک اتحا د شوروې شد ید ؟
بد ین شکل در با ره ذخا یر طلا با نګ هیا ت را اعزام و معلوم نمودید که در ذ خا یر با نګ ۲/۷ تن طلا مسکوک وغیر مسکو ک مو جو د است ؛ در با نګها همیش ها هیتهای مد یره و شورا ې عا لی و هیا ت نظا رروزارت ما
لیه ازهمه جریانها کنترول وبررسی مینمودند ؛ولی اکنو ن در ین کتا ب خو یش می نوسید که پو ها ند حبیبی مرحو م در کدا م رسا له خو د نوشته است که در ذخایر بانګ بیش از ۵ تن طلا مو جود بود ؛ بدون مراجعه بد فا تر با نګ انرا مدار اعتبار قرار میدهید ؟ جنا ب شر ق اشخا ص عا لم پشت رسالاها نمیګردد ؛ بلکه در بانګ دفا تر منظم تا امد ن دوستا ن مجا هد شما موجو د بود که ورود وصدورذخا یر را دران وا ضح می ساختند ؛ اما بعد امدن دوستان مجاهد شما اکثر دفا تر محوه و استفا دها ې بزرګ به عمل امد ه که اکنو ن شما وهمه کسا ن وتراکم سرما یها ې بی شمار رهبرا ن جها د را همګا ن می بیند ؛ ولا قل پرسا ن نمی شوند که این دارایها از کجا و چطور برا یشا ن امد ه است ؛ اما یک ما مور بیچا ره با معا ش نا چیز تحت باز خواست قرار داده میشوند ؛ بلی میدا نم که این تبهکا رې را امپریا لزم بخا طر تقو یه طبقه خو د بعمل اورده است ؟ جنا ب شر ق صا حب بلی برخی حزبیها اګاهانه ویا غیراګاهانه تخطیها را مرتکب شده ولی اکنو ن شما و اکثر انان هیچیزې بدو ن یک سرپنا ندارید و از نا چارې و نیازمند ې است تا دست به هما ن سیستم درازکنيد که در طول تا ریخ علیه انها رزمیده است ؟
در جا ې دیګر می نو سید که در اکثر وزارتها چندین معین وتشکیلا ت زیا د وجو د داشت ؛و انان را تنقیص نمودم ؛ جنا ب شر ق صا حب من کو شش نمودم تا کمپیوتر به با نګها اورده نه شود ؛ این بخا طر ان نبو د که من به پیشر فت سیانس و تکنا لو ژې ایما ن ندارم ؛بکه براې این بود ؛که در جنګ تحملی که دولت جمهورې افغانستان امکان اعمار امورا ت زیاد امور اجتما عی و اقتصادې از لحا ظ کمی ما لی وامنیتی ندا شت ؛ اګر کمپیو تر در با نګها اورد ه میشد کار چندین نفر را یک کمپیوتر انجا م میدادند ؛ پس تعداد زیا دې کارکنان و کار مندا ن بیکا ر می ما ند ند ؟
اول درو زارتها تعینا ت معین وجود داشت و بعد این مامورین را که شما انرا بیکار کردید ؛ کارې خوب به مجا هد ین را انجا م دادید ؛ چه انها جز به مها جریت امکا ن دیګر ندا شتند ؛ اګر حقیقتا شما جلو وجبران کسر بود جه را خوا هان بودید درینصو رت به امور قوا ې مسلح مخصوصا غندها ې قومی ومیلشها وامور شا ن توجه می فر مودید ؛ که بنا م فرقه؛ لوا؛ غند ؛کندک وغیره تما م وسایل لوژستیکی ومعا شا ت را پوره با اسا س تشکیل می بردند نه بر روې پر سل مو جود ؛ ودر ان جا در اکثر فرقه وغیره به شمارې از چند نفر نبو دند که از سه حصه بو دجه دولت دو حصه انر به قوا ې مسلح تخصیص دا ده میشد ند و وجوه خیلی نا چیز بدیګر امور می ما ندند
و هم مصارفا ت مخصوصا در دعوتها ؛ و مسافرتها ې خار ج را کنترو ل می نمودی ؟ جنا ب شر ق صا حب به یا دم امد ؛که وزیر خا رجه افغانستان در مسا فر تها به خارج هر قد ر که می توانیست اسعار قابل تبا دله را خر چ می نمودند ؛ حینکه من در بانک با خبر شدم فورا جلو چنین مصا رف اسعا رې را ګر فتم ؛ او عرض وداد فراوان نمود ولی با همه احکا م با ما نند سفریه وجیب خرچها ې دیګر وزرا رفتا ر بعمل امد ؛ وزیر خارجه در یکی از جلسا ت شورا ې وزیرا ن بعد عرض وداد ګفت که داکتر ؛م؛ پاکتیا وال پروای پرستیژ دولت را ندارند ؛ بلکه باید دالر خر چ نه شود ؛ من پرسا ن نمود م که جنا ب وزیر امور خا رجه من از همه وزرا زیا د تر سفر میکنم برا ې من چطور اینقدر سفریه مقرر و جیب خر چ علاو ه از کفا یت با قی هم می میما ند؛ براې جنا ب شما کفا یت نمیکند ؛ ممکن کفتم مثلا در هند چطور این سفریه را خر چ میکنید ؛ او ګفت که معا د ل سفریه من شب با ش من را هو تل ا شکا میګیرند ؛ من برایش ګفتم که من اکثرا اگر در سفا رت نبا شم در هو تل دولتی میروم که کرایه ان از بیست دالر زیا د نیست ؛ ګفت که شما پرستیژ دولت را نګا ه نمی کنید ؛ من برایش ګفتم که پرستیژحزب و دولت جمهورې وابستګی با مر د م ما مخصو صا مها جرین فقیر وبینوا دارند نه به چند وزیر ؛جنا ب شما این خرچها را ازاد ګذا شته اید ؛ ازین رهګذر مد ت صدا رت شما کمتر از شش ما ه بود ؛که کارې عملی وعلمی و ایجا د سیستمها ملی ومترقی راایجاد و انجام نه نمودید و صر فا مقا م ریا ست جمهورې را خواها ن بودید ؟
جنا ب شر ق صا حب می خوا ستم زیا د بنو سم ولی کفا یت میکند ؛ و هم جلد دوم کتا ب کر باس پوشها ې بر هنه پا ې جنا ب تحت مطا لعه دیګرا ن قرار دارند ؛که من هنوز انرا بدست رس ندارم ؛ اما در مور د رهبرا ن مجا هد ین کنو نی ؛ و طا لبا ن وا بسته بانها چیزې حقا یق ازقبیل چور؛ چپا ول؛غصب و قتلها ې مرد م ؛ و از وجود داشت ۱۸۰۰ با ند ها ې تو فنګسا لا ران که بیش از سه میلو ن هکتار زمین و جا یداد ها ې دولتی ومرد می را قرار ګفته وزیر شهر سا زې ګنو نی غصب و چور کرده ؛ وداشتن چند ین صد بند یخا نه ها در قوای مسلح مما لک اسا ف در افغانستان ؛ بد ست اوردن امتیاز ۹۵ فیصد مواد مخد ره نیاز جها ن در افغانستان ؛ تحکیم وتوسعه پا یګا ها ې نظا می اشغا لګرا ن و غیره را هم برا ې مرد م مظلو م ؛فقیر وبیکار افغانستان وجهانیا ن هم چیزې نوشته کرده باشید و را ه نجا ت مردم افغانستان را نیز ازین جنجا ل مدحش تاریخی که هیچګا ه افغانستان به چنین مشکل دچار نشده نبود جستو نموده باشید ؟
هم چنان بخا طر جبرا ن ګنا ها ن خو یش در رای اتحا د کسا ن ؛ سازمانها و احزاب ملی ؛ متر قی و دموکرا ت در حا لت کنونی طۍ سیستم مختاط امور اجتماعی و ااقتصا دې بعدا جمعی توام با سیاست مثبت عد م انسلا ک واکمال قوای مسلح ملی افغا نی عطف تو چه داشته اید ؛ و هم قبلا که ما را به ارسا ل خطها ې خویش مسرور و بعد نو شتن این کتا ب انرا وادرس خو یش را منع قرارداده اید ؛ درا نوقت از جنا ب شما و دوست محترم پو هاند داکتر عبد لفتا ح نجم ؛ پو هاند داکتر بړیڅ التجا نمو ده بو دم تا با معیت دیګر افغانا ن در راه نجا ت مرد م افغانستان از مقا ما ت دولتی اضلاع متحده امریکا اقدا م نموده و به مردم خو یش خیرو ثواب رسانید؛ ایا این کارشده ویا چطور؟
در پایا ن امید وارم تحریرې من که بارې اول باین رویه در مورد کتا ب کربا س پوشهاې برهنه پا شما نوشتم ؛ من را با دوستی که با تو دا شتم ببخشید ؛چه عمر جنا ب شما به ۸۳ سا لګی واز من هم به ۷۳ سا لګی رسیده ما باید انرا کنیم که خیر و سعا دت مردم رنج وبلا کشیده ما با شند.
با تقدیم احترا م ۰
دوکتور ؛م؛ پکتیا وال دو ست درین شما
۱۳۸۶/۶/۸
بالا
بازگشت