روز گار آ ئینه را محتا ج خا کستر کند
ا ز برا ی زر مسلما ن خد مت کا فر کند
(م- ز)
محمد زحمتکش
سیر تا ر یخی حد ود طبعی ا فغا نســــــــــتا ن
وطن یا میهن ، جای بود و با ش انسا نها و سر زمین تا ریخی، جغرا فیا ئی و سیا سی است که مرز ها ی نشا نی شدهء آ ن مطا بق به حقو ق بین ا لد ول شنا خته شده و ا ز سر زمین های د یگر ا ن متما یز میگر دد ،انسا نها دورهء طفو لیت ، جوا نی و پیری زنده گی را د ر آ ن سپری مینما یتد، به آ ن محبت ، عشق و دلبستگی ویژهء دا رند.
وطن را گا هی پد ر و زما نی مادر خطا ب نمو ده اند ، هما نگو نه که پد ر وما د ر با لا ی فر ز ندا ن خود خقو ق دا رند، میهن نیز با لا ی با شند گا ن خودحق احتر ا م، دوستی ، آ زادی، آ با دی ، نگاه دا شت ، پیشر فت و تر قی را دارد.
مقو لهء دینی ( حب ا لو طن من الا یما ن) را بطهء ا نسا ن و وطنش را مشخص میسا زد ، هکذا وطن مقو لهء تا ریخی، سیا سی ، جغرا فیا ئی ،اجتما عی، فر هنگی و اخلا قی را میر سا ند که ا نسا نها د ر طو ل تا ریخ بشر یت بنا م حفظ استقلا ل سیا سی و اقتصا دی ، باز پس گیر ی شگو فا ئی تر قی و سر بلند ی آ ن قر با نیها ی فرا وا ن وبیکر ا ن جا نی و ما لی داده و هزا را ن رنج و مصیبت را متحمل گر دید ند؛ بر خلاف عدهء از انسا نها شا مل گروه ها ی سیا سی ، نظا می، قو می ، دینی ،مذ هبی ، زبا نی از نا م وطن استفا ده ها ی فرا وا ن نا جا یز کرده اند ، میکنند و خوا هند کرد.
سر زمین محبوب مادر حدود شش هزار سا ل سا بقهء تا ریخی خود در ادوار مختلف تا ریخی دارای مد نیت های گو نا گو ن بو ده است ، ا ز کا وش ها و تحقیقا ت علمی رو شن گر دیده که در حدود شش هزار سا ل پیش در خا ک ها ی افغا نستا ن کهن ( آ ریا نا ) مد نیت های وجود د ا شته بطور مثا ل د ر منطقهء ( انو ) نز دیک (مرو) آ ثا ر از استعما ل مس در آ ن وقت کشف گر دیده ا ست.
بملا حظه اسنا د او ستا در حدود(2500) سا ل قبل از میلا د جمعیت بزرگ انسا نهای آ ریا ئی در سر ز مینکه (آ ریا و یجه) نا م دا شت در وا دی ها ی شما ل آ مو در حا لت کو چی و رمه داری زند گی میکر دند، بعد از کثر ت نفو س، یکتعدادبه جنو ب آ مو به سر زمین با ختر در دا منه های شما ل و جنوب هندو کش متو طن شد ند، یکتعداد دیگر شا ن بوا دی های پهنا ور هند شما لی سا کن و مد نیت را بنا م( ویدی) تشکیل دا د ند که در چهار کتا ب قد یم ( ویدا ): ریگ وید ،سام وید، اتهر وا وید و یجور وید منعکس گر دیده.
مد نیت دوم مردم آ ریا نا بنام مد نیت او ستا ئی ا ست که در حدود ( 2500) سا ل قبل از میلا د آ غاز شده وکتا بی از آ ن دوره باقی است بنا م او ستا دا رای پنج با ب،درین کتا ب سر زمین آ ریا ئی در بلخ و صفا ت شما ل هندو کش تذکر یا فته است و همچنا ن او ضاع مدنی، فکری و فر هنگی مردم قدیم افغا نستا ن را برو شنی بیا ن میکند، درین دوره است که سا زما ن دو لت شا هی در بلخ ایجاد شده و پا دشاه آ ن ( یما) بوده.
نام های تاریخی افغا نستا ن امرو ز
آ ریا نا: سر زمین تا ریخی ما از عهد او ستا تا قرن پنجم میلا دی بیش از پنجصد سا ل بنا م آ ریا نا یاد شده؛ حدود طبعی آ ن از طرف شرق از منطقه گلگت تا بحر هند که تما م حو زهء سند را احتوا میکرد.
از طرف غر ب از گو شه ء بحیرهء کسپین شروع از بلو چستا ن گذشته به بحر هند اتصا ل دا شت.
از طرف شما ل به سیر در یا میر سید.
از طرف جنوب به بحر هند محدود میشد؛ دا رای شا نز ده ولا یت بود:
1- آ ریا ویجه(سر زمین های بین آ مو در یا وسیر در یا).
2- سغده ( سغد یا ن).
3- مورو(مرو-مرغاب).
4- بخدی (بلخ ).
5- نیسا یا(میمنه ).
6- هریوه ( هرا ت).
7- ویکرا ته ( حو زهء کا بل ).
8- ارو وا(ارا ضی کو هستا نی بین کند هار وسند).
9- خنثا( گر گا ن).
10- هره وتی (ارغندا ب).
11- هتو منت( هیر مند).
12- را غا ( بدخشا ن).
13- کخره (غز نی) .
14- رانگا (سیر در یا).
15- وار نا ( با میا ن وبند امیر).
16- هتا هندو ( حو زهء سند).
این سر ز مین از تشکیل آ ریا نا تا هجو م سکندر مقدو نی در قرن سوم قبل از میلاد، نیز بنا م آ ریا نا یاد میشد.بعد از هجوم سکند ر مقد ونی مدت ده قرن بنا م با ختری یاد شده است،وتمدن آ ن زما ن بنا م یو نا ن وباختر یاد میشد؛ از لحاظ وسعت خاک سر زمین آ ریا نا دو چند مسا حت افغا نستا ن امرو زی بوده.
خرا سـا ن :- خرا سا ن(مشرق، جای بر آ مد ن آ فتا ب) بعد از قر ن سو م میلا د ی با ظهور دین ا سلا م در دورهء خلفا ی را شد ین سر زمین آریا نا بنا م خر ا سا ن مسمی گر د ید؛ مد ت( 1500) سا ل بنا م خرا سا ن یا د میشد؛ بعد ا ز تحصیل استقلا ل سیا سی از تسلط عر ب ها،طا هر یا ن ،صفا ریا ن، سا ما نیا ن ، غز نویا ن، غو ریا ن، سلجو قیا ن، خوارز م شا هیا ن، تمو ریا ن، صفو یا ن، هو تکیا ن و ابدا لیا ن در خرا سا ن حکمرانی نمو دند، فر هنگ وتمد ن اسلا می جای فر هنگ های بدوی د یگررا گرفت.
سر زمین خر ا سا ن بدو حصه تقسیم شده بود: خر ا سا ن خا ص و خرا سا ن عا م.
حدود حکمر ا نی میر ویس خا ن هو تکی:ا زفرا ه ، سبز وا ر ، و سیستا ن تا پیشین وغز نی، قبا یل ابدا لی، غلجا ئی کوه سلیما ن میر سید؛ بلو چها نیز با وی همکا ری دا شتند .
میر ویس خا ن هو تک بنا م نیکه مدت هشت سا ل حکو مت کرد.
حدود طبعی خرا سا ن در دورهء غز نو یا ن:- از طرف شما ل سیر در یا و خوا رزم ، از طرف جنو ب تا سوا حل بلو چستا ن وکا تیا وا ره، از طرف شر ق تا سوا حل گنگاه هند ، از طرف غر ب تا همدا ن ، اصفها ن ،طبر ستا ن و عرا ق میر سید؛ کشور های امرو زی افغا نستا ن ، ایرا ن وهند را شا مل میشد.
غز نوی ها دولت نیرو مند در آ سیا ایجاد کر دند که طی (250) سا ل از (351- 583- م) (23) نفر از غز نو یها حکمر ا ن خر ا سا ن یو دند؛ با خلیفهء بغداد سفرا تبا دله میکر د ند، مدنیت این دوره درخشا ن ترین مد نیت دورهء خرا سا ن میبا شد ، غز نوی ها در پیشر فت و توسعهء شعر و ادب دری ، تربیهء علما و فضلا، توسعه و رشد صنعت معما ر ی ودر گرد آ وری کسبه کا را ن واهل فن سر آ مد روز گا ر خود بو دند.
حدود طبعی خرا سا ن در دورهء غور یا ن: - از طرف شما ل تما م آ سیا ی میا نه ،از طرف جنو ب بحیرهء عر ب و در یا ی عما ن، از طرف شر ق تا سوا حل در یا ی گنگا ی هند و چین ، از طر ف غر ب تا عر ا ق.
غو ریا ن بمد ت (572) سا ل از (40تا612 هجری) به تعداد (32) نفر شه ها ن غوری در خرا سا ن حکمر وا ئی نمو د ند، با خلیفهء بغدادجنا ب النا صر الد ین الله سفرا تبا دله میکر دند، در فتح هند و انتشار دین اسلا م و تمد ن اسلا می کا ر های فو ق العا دهء انجا م نمو دند ؛ در صنعت و معما ری تر قی و پیشر فت شا یا ن دا شتند که از آ ثا ر معما ری آ ن دوره قطب منا ر دهلی ، منا ر جا م و مسجد جا مع هر ا ت را نا م بر د؛ در با ر شا ها ن غو ری مر کزعلما و فضلا، شعرا و نو یسند گا ن ، اهل فن و کسب و صنعت بود؛ آ ثا ر از شعرا و نو یسند گا ن نا می به لسا ن پشتو و دری ازین دو ره بیا د گا ر ما ند ه است؛ غو ریها مد نیت دورهء غز نویا ن را بد ر جهء کما ل رسا ند ند که نظیر آ ن در تا ریخ خر ا سا ن کمتر دیده شده.
مضمو ن اصلی مد نیت غز نو یا ن وغو ریا ن انتشار دین ، فر هنگ وتمد ن اسلا می در خرا سا ن و هند بو ده است.
افغا نســــتا ن:-در قرن (18) میلا دی در سا ل (1747) میلا دی سر زمین خرا سا ن از طرف احمد شاه با با بنا م افغا نستا ن مسمی گر دید، باید متذکر شد که کلیمهء( افغا نستا ن) قبلاَ در نوشته های تا ریخی دیده شده است.
افغا نستا ن این دوره دارای این حدود سیاسی بود:- از طرف شما ل سر زمین های ما ورای آ مو ،ا ز طر ف جنو ب به بحیرهء عر ب وخلیج عما ن، از طر ف شر ق تا دهلی و کشمیرو سر حد چین ، از طر ف غر ب مشهد ونیشا پور(خرا سان)، سیستا ن وبلو چستا ن.
افغا نستا ن شا مل هشت ولا یت بود:- قند ها ر ، هر ا ت ، کا بل ، مزار شر یف ، خرا سا ن، بد خشا ن ، پنجا ب و کشمیر؛ درین تشکیل پا نزده حکو مت اعلی شا مل بود :-فراه ، میمنه ، بلو چستا ن ، غز نی ، لغما ن ، پشا ور ، دیره اسمعیل خا ن، دیرهء غا ز ی خا ن ، شکا ر پور ، سو ی، سند ، چچه مزا ره ، لیه ملتا ن و سر هند .
افغا نستا ن امروز :-از( 28) اسد(1298) هجری شمسی (1919) عیسو ی تا فعلاَ هم بنا م افغا نستا ن یا د میشود، حدود طیعی آ ن از جا نب ابر قدرت های جبا ر و مکا ر وسیا ست با زانگلیسی ، رو سیهء تزا ری و دو لت فا رس طوری ذیل محدود شده است:- از طرف شما ل در یا ی آ مو( تا جکستا ن، از بکستا ن ، تر کمنستا ن) از جنو ب وشر ق پا کستا ن وچین ، از غر ب به جمهو ری اسلا می ایر ا ن.
افغا نستا ن از جملهء دواز ده کشو ر آ سیا ئی محا ط به خشکه میبا شد، از ولایت نیمروز تا بحیرهء عرب(500) کیلو متر، از مرکز کا بل تا بندر کرا چی پا کستان(1633) کیلو متر فا صله دارد.
افغا نستا ن از نگاه وسعت خا ک در کشور های آ سیا ئی درجه یا ز د هم ا ست ؛ مقا یسه با کشور ها ی ارو پا ئی بغیر از روسیه از همه مسا حت بیشتر دا ر د و مسا حت آ ن(652225) کیلو متر مر بع میبا شد.از شما ل به جنوب(912) کیلو متر از شر ق به غر ب(1240) تا (1530) کیلو متر عرض وطول دارد.
در یای آ مو سا لا نه مقدار (16) ملیو ن تن خاک جانب افغا نی را تخریب و با خود میبرد، از جا نب دو لت های افغا نی از ز ما ن امیر شیر علی خا ن تا امروز همه تما شا چی بو ده فقط و فقط ذریای آ مو را محکوم مید ا رند وبس.
حدود طبعی وسیا سی افغا نستا ن امرو زی چگو نه بو جود آ مده است؟
با روی کا ر آ مد ن شاه محمود خا ن پسر تیمور شاه نفا ق دا خلی بین بر ا د را ن ا و بر سر اخذ وحفظ قد رت سیا سیو مبا رز ه برای انتقا ل قدر ت سیا سی از خا ندا ن سدو زا ئی بخا ندا ن محمد زا ئی، شرا ئط و زمینه ها ی مدا خلا ت مستقیم دول انگلیس، فارس ورو سیهء تزاری در امورد ا خلی افغا نستا ن مسا عد گر دید؛ افغا نستا ن مدت(150) سا ل مید ا ن رقا بت، تضا د ها و زور آ زما ئی وسیا ست با زیبین دو ل انگلیس و روس بحیث منطقهء بلا گر د ا ن وحا یل قرا ر دا شت وبحیث منطقهءتحت نفوذ انگلیس پذ یر فته شده بود.
در وقت زما مد ا ری شاه محمود خا ن، شاه شجاع ،محمد عظیم خا ن ، امیر دو ست محمد خا ن ، امیر شیر علی خا ن ، امیر محمد افضل خا ن ، امیر محمد اعظم خا ن ، امیر محمد یعقو ب خا ن، امیر عبد ا لر حمن خا ن ،امیر حبیب الله خا ن ، وامیر اما ن ا لله خا ن دولت های انگلیس ، سکهای پنجا ب ، روس ها وفا ر س ها ، سر ز مین های افغا نی را قرار ذیل غصب کرده اند:-
ا لف: در دورهء سدو زا ئی ها:-
1-شاه محمود خا ن در سا ل(1803) ع ولا یت خرا سا ن رابحکو مت قا جا ر فا ر س واگذ ار شد تا مذکور تا مذ کور پاد شاه افغا نستا ن با قی بما ند.
2- منطقهء اتک در کنا ر در یا ی سند در سا ل(1812)ع بدو لت سکها ی پنجاب دا ده شد.
3-ولایت ملتا ن در سال (1818) م توسط سکهای پنجاب غصب گرديد.
ب- در دورهء محمد زا ئی ها:-
1- ولایت کشمیر در سا ل(1819) م بدولت سکها ی پنجاب داده شد.
2-ولا یات دیرهء اسمعیل خان ،دیرهء غا زی خا ن در سا ل(1821) م ؛ولایت پشا ور در سا ل01823) م به تصر ف دو لت سکهای پنجا ب بر هبری رنجت سنگه که از جا نب دو لت انگلیبس حما یت وهدا یت میشد در آ مد.
3- ولا یت سند در سال(1843) م از جا نب دولت انگلیس غصب وجزء خاک هند گر دید.
4- ولا یت بلو چستا ن در سا لها ی(1854 و1876) م از طرف دو لت انگلیس غصب و ضمیمهء خاک هند گر دا نیده شد.
5- ولا یت مرو در سا ل(1884) م و ولا یت پنجده وسرخس و مر بو طا ت آ ن در سا ل(1885) م ذریعهء دو لت روس غصب و در سا ل(1887) م توسط امضاء پیما ن خط( ریجو ی) رسمیت داده شد.
6- قسمت اعظم ولا یت سیستا ن در سا ل(1872) م از سوی حکم دولت انگلیس در بدل معا ملهء سیا سی بد و لت قا جار فا ر س وا گذار گر دید ودرسا ل (1905) م ذریعهء معا هدهء( مکمها ن) رسمیت داده شد.
7- به اسا س معا هدهء (گندمک) موء ر خ26 می سا ل(1879) م امیر محمد یعقو ب خا ن علا قه ها ی شا ل، فو شنج تا گو ژک، کرم ، لندی کو تل ، درهء خیبر تا کنا رشر قی هشت چاه ، سیبی و پیشین را تا کوه کو ژک بدو لت ا نگلیس وا گذا ر شد و بعداَ جزء خا ک هند گر دید.
8- بر مبنای معا هدهء (دیو رند) یا بنا م اصلی اش معا هدهء کا بل در سا ل (1893) م امیر عبد ا لر حمن خا ن حدود بلو چستا ن تا چتر ا ل و وا خا ن ، سر زمین ها ی چمن پیشین ، وزیر ستا ن ،کرم ،پاره چنا ر، افر یدی ، باجور ، سوا ت وچترا ل را با تقریباَ هشت ملیو ن انسا ن آ ن بدو لت انگلیس وا گذار شد تا پا دشاه وامیر اففا نستا ن با قی بما ند.امیر عبد الر حمن خا ن ( در شما ل آ ب پنج حصهء علیا ی در یا ی آ مو ) که از خاک افغا نستا ن بود برو سیه داده شد در عوض وا خان واسما ر به افغا نستا ن تعلق گر فت.
همچنان امیر عبد الر حمن خا ن سرحد سیا سی افغا نستا ن را با دولت ختاء چین ذریعهء نا مه و پیغا م تعین نمود( افغا نستا ن در مسیر تاریخ).
جدول معا هد ا ت رسمی که سر حدات سیا سی و جغر ا فیا ئی افغا نستا ن امروز را تشکیل دا ده:
|
صلا حیت دار افغا نستا ن |
دول امضاء کنندهء پیما ن |
کیلو متر |
موقعیت ونا م مرز |
سا ل عقد پیما ن |
نا م خط سر حدی ویا پیما ن |
شماره |
|
امیر شیر علی خا ن |
انگلیس ، روسیه و افغا نستا ن |
1800 |
شما ل،از جهیل زرد تل الی خم آ ب |
1873- م |
آ مو
|
1 |
|
امیر عبد الر حمن خان |
انگلیس ، روسیه و افغا نستا ن |
560 |
شما ل غرب ، از خم آ ب الی درهء ذوا لفغا ر |
1887-م |
ریجو ی |
2 |
|
امیر عبد الر حمن خا ن |
انگلیس و افغا نستا ن |
2412،5 |
شرق ، جنوب و جنوب غرب- از کوه ملک سیاه تادرهء یو لی |
1893-م |
دیو رند |
3 |
|
امیر عبد الر حمن خا ن |
انگلیس ، روسیه و افغا نستا ن |
90 |
شمال وشرق، از جهیل ویکتو ریا الی درهء یو لی |
1895-م |
پا میر |
4 |
|
امیر حبیب الله خا |
انگلیس ، ایرا ن و افغا نستا ن |
475 |
جنوب غرب ، از کوه سیا ه تا ملک سیا ه |
1905-م |
مکمها ن |
5 |
|
محمد ظا هر شاه |
افغا نستا ن ، ایرا ن ، تر کیه |
450 |
غرب ، از درهء ذو الفغا ر تا کوه سیا ه |
1935-م |
فخری |
6 |
|
محمد ظاهر شاه |
افغا نستا ن وچین |
96 |
از درهء یو لی بشکل قو س الی کوه تل کلیک،جنوب شرق کوتل واخ جیر |
1964-م |
شمال شرقی |
7 |
ولا یا ت ومنا طق را که دو لت انگلیس و سکها ی پنجا ب از خا ک ا فغا نستا ن غصب کرده بو دند در سا ل (1947) م. کشور جدید پا کستا ن را که شا مل ایا لا ت سند ،پنجا ب، بلو جستا ت ، پشتو نستا ن( سو به سر حد) تشکیل داد.
ولا یا ت خرا سا ن، وسیستا ن جزء خاک کشور ایرا ن شد.
ولا یات مرو ، پنجده ، سر خس و مر بو طا ت آ ن جزء کشور روسیه گر دید.
افغا نستا ن در زما ن محمد ظا هر شاه الی سا ل (1342) هجری شمسی. دا رای هفت نا ئب ا لحکو مهء کا بل ، مشر قی ، جنو بی ، هر ا ت ، قند ها ر ، قطغن و بد خشا ن بود؛ ویکتعد ا د حکو مت ها ی اعلی را در تشکیل دا شت ؛ بعد از سا ل (1343- هجر ی شمسی ) به (29) ولا یت تقسیم گر دید .
از سا لها ی (1357 تا 1385- هجر ی شمسی ) ولا یا ت خوست ، نو رستا ن ،سری پل ، دایکندی و پنجشیر افزود گشت که اکنو ن دارا ی(34) ولا یت میبا شد.
افغا نستا ن امروز دا را ی (34) شهر خورد و بزگ ف(364) ولسو ا لی و (660) موضع شهر ی میبا شد.
ملت افغا نستا ن در طول تا ریخ شش هزا ر سا لهء خود یصو رت عمو م در دو جبه مبا رزه ومجا هدت کرده اند :-یکی جبهء دا خلی و دیگر ی جبهء خا ر جی؛ مبا رزه در جبهء خا رجی بر جستگی خا ص دا شته است نسبت به مبا رزهء دا خلی آ ن ؛ مبا رزهء خا ر جی همیشه بر ضد تسلط بیگا نگا ن چو ن : یو نا نی ها ، چنگیز ، تمو ریا ن ، هند یها ، فا رس ها ، عر ب ها ، انگلیسها و روسها با شر کت ویژهء مر دم آ ن انجا م یا فته و درین راستا در راه حفظ استقلا ل سیا سی قر با نیهای فرا وا ن دا دند تا و طن و سر زمین تا ریخی خود را در محد و دیت مو جو دهء آ ن حفظ کر ده اند.
سوا ل اینجا است که چرا وطن ما همیشه مورد تها جم بیگا نگا ن قرار گر فته است؟
افغا نستا ن در آ سیای مر کزی و جنو بی موقعیت وجا یگاه ویژهء جیو پو لیتیکی دارد؛ پل ار تبا طی بین کشور های آ سیا ی شر قی وغر بی ؛ آ سیا ی شما لی و جنو بی ؛ و کشور های آ سیا و ارو پا هم شده میتوا ند.
برای فتح و تصر ف سر ز مین پهنا ورو طلا ئی هند، افغا نستا ن مر کز توجه جها ن گشا یا ن ، زور مند ا ن و ابر قد رت ها ی یکه تا ز جها ن قرار دا شته ودا رد ؛ وطن ما در محرا ق تو جه، رقا بت ها وتضاد ها ی استعما ری شر ق و غر ب قرار دا شته است ؛ در نتیجهء همین قرا بت ها ، تضا د ها ، وتها جما ت بیگا نگا ن مردم ما با ر ها قتل عا م و کشور ما بویرا نه مبد ل گر دیده است وقرن ها از کا روا ن تمدن وتر قی وپیشر فت بشر ی علوم وفنو ن هر هنگ و تخنیک آ ن بعقب افتا ده .
در قرون (18-19و20-م) مبا رزات ملت افغا ن بر ضد فارسها ، انگلیسها و روسها در سا حا ت مختلف ودر شرا ئط گو نا گو ن ادا مه یا فت که قر با نیها و پیروز ی های عظيم را همراه دا شت ؛ طو ریکه در نتیجهء سه جنگ افغا ن وا نگلیس استقلا ل سیا سی افغا نستا ن از طرف انگلیس ها بر سمیت شنا خته شد، دنیا ملت افغا ن را بحیث ملت قهر ما ن و افغا نستا ن راکشور مستقل و آ زاد بر سمیت شنا خت ، زیرا اولین حلقهء زنجیر استعما ر انگلیس در ین جا شکسته شد و را ه برای آ زا دی کشور های مظلو م و مستعمر ه در آ سیا و افر یقا هموار شد.
اما در سا حا ت سیا سی ، اقتصا دی ، اجتما عی و فر هنگی شکست های شد ید به افغا نها وارد نمو دند:-
- نهضت فکری سید جما ل الدین افغا ن که در زما ن امیر شیر علی خا ن بنا م سه عا مل بد بختی شر ق:
( استعما ر) ( استبدا د) و (خرا فات ) مطرح شده بود و دیگر طرح ها و پیشنها دا ت تر قی خوا ها نه و ملی آ ن در نظر و عمل نا کا م شد.
- نهضت جوا نا ن افغا ن و رژ یم اما ن الله خا ن با همه بر نا مه های تر قی خوا ها نهء آ ن بشد ت شکست خورد.
- رهبر ا ن نا می و قهر ما نا ن ملی در هر سه جنگ افغا ن و انگلیس توسط نما یند گا ن انگلیس نا بود شد ند.
-نهضت دمو کرا تیک و دو لت آ ن از طر ف همین خا ر جیا ن به شکست موا جه گر دید.
ملت ها کا ر خود را مینما یند ودولت ها کا ر خود ؛ دولتها عمو ماَ فقیر آ زار و غنی نواز اند ؛ تا یک نفر فقیر در جها ن با شد ، مبا رزهء این دو طبقه پا یا ن ندا رد؛ همچنا ن تا یکنفر ظا لم و زور گوی در جها ن با شد مبا رزهء حق طلبی ادا مه خوا هد داشت؛ با ید حق را از زور گیر ا ن وزرنگ کا را ن ، با زور و زر نگی گر فت؛ پرو سهء تخریب و تعمیر مدنیت ها همیشه بوده و خوا هد بود؛ مبارزهء حق طلبی وآ زادی خوا هی و عدا لت طلبی تا آ خرین رمق حیا ت انسا نها ادا مه خوا داشت .
پدیدهء عمدهء دیگری که ملت افغا ن را از دیگر ملل جها ن سر شنا س دارد ، حس انتقا م گیری ( پور) ميبا شد، با وجو د آنکه در احکام الهی عفو را برا نتقا م بر تری دا ده است ، حس انتقا م جو ئی ریشهء کهن و عنعنوی خا ص خود را دارد که تا فعلاَ مر عی ا لا جرا است ، سر د مد ا را ن قدرت نبا ید این پد یده را از یا د بر ند اعما ل خود را مطا بق دستور خا ر جیا ن و فکر کو تا ه و آ ینده نا اند یشی خود ها استو ار نما یند.......!
با گدائی گری ، کجکول گیر ی خیا نت و فریبکاری و کا در ها ی بی مسلک وفنی ا ز ا منیت و پیشر فت و تر قی در کشور نمیتوا ن نا م برد
نویسنده : محمد زحمتکش
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منا بع:-
--پو ها ند عبد الحی حبیبی –( تا ریخ مختصر افغا نتا ن) سا ل طبع (1377-هجری) صفحا ت: (1، 7، 11 ،148 ، 149، 150 ، 160 ، 161 ، 163 ، 165 ، 166).
-- پو ها ند محب الله رحمتی – ( اختصا ری از جغرا فیا ئی عمو می افغا نستا ن) طبع دو م کا بل سا ل( 1999-م) صفحا ت: 4 ، 5 ، 7، 12 ، 13 ، 14 ، 21 ).
-- پو ها ند میر غلا م محمد غبا ر - ( افغا نستا ن در مسیر تا ریخ) جلد او ل مطبعهء دو لتی کا بل سا ل(1346-هجری-ش) صفحا ت ( 3، 6، 7، 8 ، 61 ) .
-- محمد عظیم عظیمی –( جغر فیا ئی افغا نستا ن ) انتشا ر محقق – مشهد- سا ل(1380-هجری –ش) صفحا ت( 18 ، 24 ، 41 ).
-- عبد ا لحمید محتا ط – ( تا ریخ تحلیلی افغا نستا ن) سا ل طبع ( 2004-م) صفحا ت( 578 ، 579 ، 581) .
-- محمد ابرا هیم عطا ئی –( نگاه مختصری به تا ریخ معا صر افغا نستا ن) – ضمیمهء شما رهء او ل طبع سا ل( 1383-هجری –ش) صفحا ت(543 ، 556) .
-- پو ها ند محب الله رحمتی –( اختصا ری از جغر ا فیا ئی افغا نستا ن ) طبع دو م سا ل(1999-م) ص-( 19-21).
بالا
بازگشت