نذیراحمد صوفی زاده تلاشجو
زبان وسیله افهام وتفهیم ویا؟
نخست باید قبول کرد که زبان وسیله ای افهام وتفهیم است تا دوطرف با استفاده از کلمات و الفاظ موضوع یکدیگر خود را بدانند. ثانیآ اینکه کدام زبان میتواند نقش این وسیله رابه شکل قوی وکدام زبان نقش این وسیله را به شکل ضعیف بازی کند، ویا زبان ایکه این نقش را بازی میکند مربوط به اکثریت مردم یا اقلیت مردم است همه مربوط به غنای فرهنگی، کاربرد واستفاده آن زبان دریک کشورمیباشد. برعلاوه اینکه زبان وسيله بيان انديشه وگفتار است ازنقطه نظر اجتماعی وسيله پيوند و ارتباط با ديگران نیز می باشد.
هرگاه نگاهی به سایر زبان های دنیا داشته باشیم می بینیم که زبان انگلیسی زبان عام تعداد از کشورها مانند امریکا، بریتانیا، کانادا واسترالیا بوده ولی درتعدادی ازکشورهای دیگر نیز کاربرد دارد، این زبان بمثابه یک زبان بین المللی جای خود را تثبیت ساخته ودراکثریت کشورهای دنیا مورد استفاده دارد. زبان دیگریکه به مثابه زبان بین المللی واولین زبان مسلمانان جهان جای خود را تثبیت نموده زبان عربی است که زبان عمومی وعام کشورهای عربی میباشد. زبان دیگر ایکه درجهان اسلام جایگاه خود را ثابت ساخته زبان فارسی است که دومین زبان مسلمانان دنیا میباشد. اززبان های بین المللی ومعتبر که بگذریم ونظری به زبان های کوچک بیندازیم میتوانیم اززبان اردو نام ببریم. زبان اردو زبان اصلی شش فیصد ساکنان کشورپاکستان است ولی زبان ایکه امروز مردم مختلف آن کشور را باهم ارتباط میدهد همین زبان اردواست.
درافغانستان تعدد زبان زیاد است بطورمثال میتوانیم از زبان ازبکی، ترکمنی، بلوچی، نورستانی، پامیری، پشه یی، فارسی دری وپشتو نام ببریم، ولی دو زبان یعنی زبان فارسی دری وپشتو بمثابه زبان های رسمی در افغانستان کاربرد داشته اند درحالیکه زبان های دیگر نه تنها بمثابه زبان های رسمی شناخته نشده اند ، بلکه گاهی به آنها توجه صورت نگرفته ویاگاهی هم کاربرد آنها منع قرار داده شده است، مثلآ میتوان حاکمیت محمد گل خان مهمند درمزارشریف را یاد آورشد، درآن عصر این شخص متعصب وکورمغز خواهان ریشه کن کردن زبان فارسی دری وسایر زبان های عام مردم شمال افغانستان بود وفقط به آن عرایض ارج می گذاشت که به زبان پشتو میبودند. گرچه سیستم اداری، دولتی، مراسلات، مکاتیب رسمی، دروس مکاتب ودانشگاه ها دادوستود و... کشورما از بدوتاسیس اش به زبان فارسی دری بوده است. درطول تاریخ حتی درحکمروایی زعمای پشتون ازعصر سدوزایی درانی گرفته تا به محمد زایی درانی زبان رسمی وعام کشورما زبان فارسی دری بوده وبمثابه زبان اول مردم افغانستان کاربرد داشته است. ولی متاسفانه یکتعداد حلقات متعصب وکورمغز با ایجاد تعصب زبانی کشورعزیز مارا بسوی بی اتفاقی سوق داده ومیدهند. این فرهنگ ستیزی وزبان ستیزی درست درعصر شاهی یا عصر استبداد به افغانستان رواج یافت آنهم با روی کارآمدن تعدادی ازاشخاص و سازمان های متعصب، اما امروزیعنی عصر دیموکراسی وآزادی یکتعداد حلقات معلوم الحال دارند در سدد ریشه کن کردند زبان فارسی اند که مثال واضح آن تغیر سرود ملی از زبان فارسی دری به زبان پشتواست، ولی این حلقات اشتباه میکنند ودربی اتفاقی افغانستان بیشتر از پیش دامن میزنند، ضرب المثل عام است که میگویند " آفتاب با دوانگشت پنهان کرده نمی شود" یعنی با این کار نمی توان جلوی پیشرفت وکاربرد زبان فارسی را گرفت. اخیرآ جناب رییس جمهور کرزی با تغیر دادن سرود به اصطلاح ملی (قومی) از زبان فارسی به زبان پشتو تعصب زبانی خویش را علنآ نمایان ساختند. طوریکه جناب کرزی خود میگویند، سرود ملی نشان دهنده هویت ملی، فرهنگی وتاریخی مردم وسرزمین ما است وهمه ما را زیر یک چتر جمع کرده ووحدت ملی را تقویت می کند. حال سوال درینجاست که آیا تنها زبان پشتواست که هویت ملی را تامین می کند؟ وما را زیر یک چتر جمع می کند، وبلاخره هرگاه زبان پشتو را تایید بداریم درسایه آن وحدت ملی تامین میشود؟ ولی هرگاه از زبان وملیت های دیگر حرف بزنیم بلادرنگ متهم به دامن زدن به نفاق ملی میشویم!!!
درشرایط فعلی که مردم ما نیاز به درمان زخم های سال های جنگ داشتند بعداز انتخابات ریاست جمهوری چشم وامید خویش را به رییس صاحب جمهور دوخته بودند ولی با تاسف که رییس جمهور کرزی بدون توجه به اولویت های مردم مثل تامین امنیت، بهبود معیشت زنده گی، گسترش خدمات عامه وده ها اولویت دیگر بالای چیزی اقدام نمودند که نه تقاضای وقت چنین ایجاب میکرد ونه هم تقاضای جامعه. قابل ذکراست که آغای کرزی را حزب افغان ملت حلقه کرده وبا این اعمال از محبوبیت وی روزانه میکاهند، هرگاه این برتری جویی وسیاست زبانی وقومی متوقف نگردد وحدت نسبی ملی ازبین رفته بد بینی مردم نسبت به دولت بیش از پیش ازیاد خواهد یافت.
قسمیکه دربالای ذکر کردیم تعصب زبانی درست از زمان شاهی شروع شده بود و یکتعداد سازمان ها واشخاص متعصب مانند غلام محمد فرهاد موسس حزب افغان ملت درلوی جرگه تصویب قانون اساسی سال 1343 علنآ خواهان الغای زبان فارسی شدند، ولی خوشبختانه زبان فارسی با قدامت وغنای فرهنگی که دارد توانسته جایگایی خود را تثبیت نماید و کما فی السابق به پیشرفت خود ادامه دهد. درینجا بیجا نمی دانم تا ازدانشمندان زبان وادب فارسی بخواهم تا دررشد وگسترش این زبان درافغانستان بیشتر از پیش بکوشند ورسالت خویش را ادا نمایند.
باگذشت زمان امرا و حکام درتبانی با سیاست وترفند های انگلیس عامل اصلی تعصب فرهنگی وزبان ستیزی درکشورما شدند، یعنی درست بعد ازدوره ای امیر شیرعلی خان سیاست چنین تفرقه ای زبانی ایجاد شد. سیاست زبان ستیزی و فرهنگ زدایی درزمان امیر عبدالرحمن خان مهیا گردید یعنی موصوف زیرعنوان تالیف وتدوین لغات پشتوبه این باورها دامن زد وآغازگر تعصبات زبانی شد که تاامروز افغانستان درآتش نفاق زبانی می سوزد. سپس درزمان امیر حبیب الله خان بسی ازکلمات زبان پشتو وارد امورات نظامی گردید، این درحال بود که محمود طرزی که روزگاری زبان فارسی را زبان تمام امپراتوری های آسیایی میدانست ولی درینجا تعصب وی را نیز آرام نمی گذارد و کاربرد واژه ها پشتو را درامورات نظامی پرحلاوت میداند که با استفاده همچوکلمات تفرقه را میان مردم شریف وباهم برادر ما شعله ورساختند.
در زمان امارت طالبان، تعدادی ازاعضای آنها ویکتعداد از افغان های متعصب ازخارج کشور درسدد ازبین بردن ویاحد اقل تضعیف زبان فارسی دری بودند که درقدم نخست میخواستند زبان پشتو را درمکاتیب رسمی دوایر دولتی وتدریس درمکاتب ودانشگاه ها و... جایگزین زبان فارسی نمایند، ولی با کوشش های فراوان وعملی کردن این تعصب ونفاق خوشبختانه موفق نگردیدند.
درسال 1316 خورشیدی زبان پشتو زبان رسمی کشورما اعلان گردیده تعلیم وآموزش برای محصلین وکارمندان دولتی به زبان پشتو اجباری شد. بعد ازآن زبان پشتوبه مثابه زبان ملی ورسمی در پهلوی زبان فارسی درافغانستان مطرح گردید وجامعه یک زبانه افغانستان دچاردوگانگی زبانی شد.
اوجودیکه زبان فارسی زبان بزرگترین امپراطوری های آسیایی بوده کشورما وحتی منطقه به قدامت وغنای فرهنگی آن افتخار می کنند توانایی این را داشته ودارد تا یگانه زبان ملی کشورما باشد، ولی با کمال تاسف ما تا هنوز به یک سیاست زبانی سالم نرسیده ایم وهنوز هم تعصب مغزتعداد ازدولت مداران مارا می فشارد ونمی گذارد با انتخاب زبان فارسی که اکثریت مردم ما به آن تکلم میکنند این کشور را ازسیاست چندین زبانی رهایی داده و کشور را بسوی یک سیاست زبانی واحد سوق دهند. همانطوریکه افغانستان دارای ملیت های مختلف است دارای زبان های مختلف نیز است، اما یگانه زبان ایکه پیوند دهنده ای تمام افغانستانی ها بوده، همیشه حیثیت زبان رسمی را درکشورداشته، زبان دربار بوده، دروس مکاتب ودانشگاه ها ذریعه آن داده میشده ومیشود، نصاب تعلیمی با غنای آن تهیه میشده و میشود، ادارات دولتی، مراسلات پستی همه وهمه را ارتباط میداده ومیدهد همین زبان فارسی بوده است.
درحالیکه این همه سیاست های زبان ستیزی حکام مختلف فقط آب انداختن به آسیاب دشمن بوده واست وهیچ ثمر دیگری درقبال نداشته ونخواهد داشت، بهتر این بود سیاست زبانی امان الله خان را الگو قرارمیدادند و درغنای بخشیدن تمام زبان های رایج درافغانستان میکوشیدن وسیاست یک زبانی افغانستان را دنبال میکردند. هرگاه همچو سیاست زبانی مورد استفاده وحمایت قرار میگرفت ویا هم اکنون مورد توجه قرار بگیرد افغانستان به سوی تفرقه ای بیشترمیان ساکنان اش نخواهد رفت.
تجربه نشان داده کشورها ایکه دارای زبان مشترک ملی ویا داشتن سیاست زبانی سالم به دور از تعصبات را دنبال میکنند باعث پیشرفت کارهای اقتصادی، اداری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی وآموزشی میگردند مثال زنده آن کشور های اروپایی است، آنها قبل ازهرچیز دیگربه تناقص زبان دینی وملی شان پایان داده وبه ساختارهای هرزبان حرمت گذاشتند. همچنان کشورهمسایه ما پاکستان زبان اردو که زبان بیش از شش فیصد مردم آن کشور را تشکیل میدهد بمثابه زبان عام قبول شده است که این خود باعث عدم ایجاد کشمکش زبانی درآن کشور شده است.
هدف ما از ترجیح دادن زبان فارسی به معنی ازمیان برداشتن سایر زبان ها کشورما نیست بلکه طوریکه زبان فارسی دربین مردم عام است بدون مشکل میتوانند با آن تکلم کنند، میتواند نقش زبان ملی ورسمی کشوررا بازی کند و این وظیفه دولت است تا دررشد وغنای بخشیدن سایر زبان های کشوربکوشد، ولی هرگاه فقط دررواج بخشیدن یک زبان بالای سایر زبان ها کشور کوشش نماید بد بینی مردم نسبت به دولت روزتا روز ازدیاد خواهد یافت.
به امید یک افغانستان خالی ازتعصبات زبانی، فرهنگی ستیزی و...
نذیراحمد صوفی زاده تلاشجو
nazirahmad_sofizada@yahoo.com
8 جون سال2006
18 جوزا سال 1385
بالا
بازگشت