محب الرحمن محب

 

محیط زیست واثرهای زیانبارآلودگی

 

 

بی تردید حفاظت ازمحیط زیست یکی از مسئولیت های اساسی جوامع می‌باشد. درپیافزایش جمعیت و به دنبال آن افزایش نیازهای اولیه ودرنتیجه آن تخریب ودگرگونی هرچه بیشترطبیعت و تنوع زیستی، گسترشروزافزون آلودگی‌ها، باعث کاهش محیط زیست وسبب نگرانی بشر در این زمینه شده است که توجه لازم ومبرم رامی‌طلبد با توجه به اینکه نسبت بهگذشته درحال حاضرعلم وآگاهی انسان نسبت به گذشته بیشترشده است لذا باید به ارزش واقعی طبیعت ومحیطزیست پی ببرد وضرورت حفاظت جدی از آن افزایش یابد. با آنکه عناصر متعددی در شکل گیری وشکل دهی محیط زیست شامل اند وبشریت امروز قادر به شناخت آن گردیده است وبا توجه به مزایای این عناصر، جهش های چشم گیری نیز در این راستا صورت گرفته است که از نشست کیوتو گرفته تا موافقت نامه پاریس و تلاش های پی هم جامعه ملل متحد همه به این امر متفق اند که حفاظت از محیط زیست به حفظ ودوام سلامت خانه مشترک انسانها که همانا کره خاکی است منتج گردیده، زندگی را به معنای واقعی کلمه که از آرزوهای انسان است مهیا ساخته و به پایداری هرچه بیشتر نسل بشر به گونه ای درست آن می انجامد، با توجه به اینکه توضیح این همه عناصر از حوصلۀ این متن خارج بوده و تدقیق مسلکی را میطلبد، بنابران در لابلای گفتار زیر صرفاً به عناصر عمده ای تشکیل دهنده محیط زیست پرداخته شده، علل و چگونگی تخریب وآلودگی زیست محیطی وشرایط ملی افغانستان با توجه به آلودگی هوای کابل تحلیل وبیان گردیده است که امید است با بیان شمۀ از این مسایل که در ذهن قصیر ما بوده موارد اهم زیست محیطی آشکار شده و با بازتاب آن در قوانین کشور در حفظ وصیانت محیط زیست توجه جدی مبذول گردد.

پیشینۀ توجه به محیط زیس

 پیوند انسان و طبیعت دارای تاریخچه طولانی به قدمت خلقت بشر است، جهان زنده زنجیرۀ حیاتی باور نکردنی است که نابودی یک حلقه آن بدون کیفر و پیامدهای جبران ناپذیر نمی‌ماند.

طبیعت، بستر رشد و تعالی انسان بوده چنانکه فرهنگ اسلامی، طبیعترا گهواره و زمینه ساز پرورش وکمال انسان می‌داند که طی آیات متعددی بشارت این اصل بیان شده است: « وَجَعَلنْامِنَالمَْاءۤكُلَّشَیْءحَیٍّ » ترجمه: و از آب هرچیز زنده ای را آفریدیم. (سوره انبیاء، آیۀ 30)، « وَفیِالْرَْضِقطِعٌَمُتجََاوِرَاتٌوَجَناَّتٌمنِْأعَْناَبٍوَزَرْعٌوَنخَِیلصِنوَْانٌوَغَیرُْصِنوَْانٍیسُْقَىٰبمَِآءوَاحِدٍوَنفَُضِّلُبعَضَْهَاعَلىَٰبعَضٍْفیِالْكلُِإنَِّفیِذٰلكَِلَیاَتٍلقَِوْمیعَقِْلوُنَ» ترجمه: ودرزمینقطعاتیمجاورومتصلاست،زمینیبرایتاکستانوباغانگورقابلاست،ویکجابرایزراعتغلّت،وزمینیبراینخلستانآنهمنخلهایگوناگونکههمهبایکآبسیرابمیشوندولیمابعضیرادرنوعمیوهبربعضیبرتریمیدهیم،واینامورعاقلانراادّلهواضحیاست. (سوره رعد آیۀ 4)، « وَمِنْآیاَتهِِأنَیرُْسِلَالرِّیاَحَمُبشَِّرَاتٍ » ترجمه: وازجملهآیات)قدرت(  خداوندآناستکهبادهایبشارتآورمیفرستد. (سورٴهروم،آیه 46).نظام طبیعت، بر اساس حکمت آفریده شده وهمه عناصر آن ابر وباد ومه و خورشید و فلک درکارند تا آدمی در پرتو آنها از مادیت به معنویت برسد و دنیا و آخرت را به شایستگی در خود به کمال برساند.

 دردوسده ایاخیر،پیشرفتجوامعبشری،افزایشجمعیتجهان،بروزآلودگیهایمختلفدرسطحملیوبینالمللی،كاهشمنابعغذاییو ... اندكاندكمنجربهبروزنگرانی هایینسبتبهروندروبهتخریبمحیطزیستبهعنوانیكمعضلكلیدیومهمدرجهانشدواینمسئلهدرگوشهوكناردنیادولتهارامجابكردتابااتخاذسیاستگذاری‌هایمحلیوهمایشهایمنطقهایتا حدودیبراینمعضلفائقآیند.

باگذرزمانوافزایشروبهرشدتخریب،اندیشمندان این عرصه بهایننتیجهرسیدندكهتصمیماتوسیاستگذاریهاییككشوریایكمنطقهبهتنهایینمی‌تواندراهحلرفعفاجعهباشدوتازمانیكهتمامیدولتهایجهانبرایرفعآنكوششنكنند،هیچگامی موثرنخواهدبود؛لذااولینهمایشبینالمللیمحیطزیستبهكوششیونسكودرسال 1948 برگزارشد. امادرخلالدهه های 60 و 70 بهدنبالافزایشچشمگیرفعالیت‌هایصنعتیوپیدایشآثارمخربآنبرمحیط زیستازجملهدفعضایعاتخطرناكوروندروبهانقراضگونههاینادرگیاهیوجانوریاینتفكرازاذهانپاكشد.

جوامعبینالمللیكهازفجایایرشدبیبرنامهیامكاناتوابزاركشورهایتوسعهیافتهودرحالتو

سعهكهبااهدافاقتصادیصرفانجاممیپذیرفتآگاهبودند،بهتكاپویبیشتریدرمسائلزیستمحیطیپرداختندوباتشكیلكنفرانس‌هاوهمایشهایمختلفدرنقاطگوناگونجهانوتصویبكنوانسیونهایمتعددازجملهكنوانسیونبروكسلدرسال 1969 ،كنوانسیونرامسر 1971 درتهران،وكنفرانسجهانیاستكهلمدرسال 1972همایشنایروبی 1977 دركنیاو...  دریچههایجدیدبهسمتحمایتازحقوقمحیطزیستودیگرموجوداتزندهبازنمودند؛ وبه همین مناسبت 5 جون، مطابق 15ماۀ جوزا همه ساله بربنیاد تصمیم کنفرانس استکهلم «روز جهانی محیط زیست» به منظور افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست وتحریک مسئولان به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه های زیستی جانوری انتخاب شد. امامتأسفانهباوجوداینتلاش‌هابازهموضعیتمحیطزیستدرسطحبینالمللیتغییرچندانینكردوبهمراتبوخیمترازقبلشد،تا آنجاكهكنفرانسریویاریودوژنیرودرسال 1992 باحضور 150 كشورجهاندربرازیل که بزرگترین و مهمترین کنفرانس سران دولت ها تا آن زمان به حساب می‌آمد، شکل گرفت.

سهسالپسازتشكیلاجلاسریودرسال 1995 همایشآبوهوابرایتصمیمگیریدرخصوصكاهشگازهایگلخانهایدربرلینوبه تعقیبآندرسال 1997 همایشدیگری،درکیوتوی جاپاندایر گردید. دراینهمایشكشورهایصنعتیمتعهدشدندكهمقدارپخشگازهایدیاكسیدكاربنوگازهایگلخانهای دیگرخود را ازسال 2008- 2012 به مقدار 5 درصد کاهش دهندكهمتأسفانهباتوجهبهابهاماتمختلفایندستورالعملراهگریزازتعهداتبرایاینكشورهابازگزاردهشد.

متعاقب آن در12دسمبر سال 2015، بیست ویکمین کنفرانس چارچوب اعضای سازمان ملل متحد پیرامون تغییرات اقلیمی UNFCCC)) موافقت نامه پاریس را تصویب نمود. این موافقت نامه اولین پیمان جامع اقلیمی جهان است که باتعهد کشورهای در حال توسعه به هدف کاستن از انتشارگازهای گلخانه ای با سازگاری آن،حدود 195عضوکنوانسیون سازمان ملل متحد پیرامون تغییرات اقلیمی آن را امضا وبیشتراز 147 کشور آن را به تصویب مجلس خود رسانده اند.

در این میان افغانستان به مثابه کشوری که چهل سال درگیر جنگ ومنازعه بوده، با فرصت فراهم شده تحول سیاسی که پس از توافق بن درسال 2001به دست آمد، برای اولین باردرسال 2003میلادی مطابق 1382خورشیدی حفاظت ازمحیط زیست را منحیث مکلفیت از اهداف دولت شناخت و به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی نگهداری از محیط زیست ملحق گردید. وبا شرکت در نشست تغییرات اقلیمی پاریس برمبنای سند مشارکت ملی خودمتعهد به کاهش گازهای گلخانه‌ای تاحدود ۱۳.۶ درصد تا سال ۲۰۳۰ مشروط به حمایت مالی و فنی جامع جهانی شد.

باایناقداماتاندكاندكبشربهدنبالراهیبرایآشتیمحیطزیستوتوسعهوتوسعهیبدونخطركهخواستههایذینفعانمختلفیراچهدرنسلحاضروچهدرنسلهایآیندهبرآوردهسازد،تلاشنمود.

تعریف لغوی محیط زیست:

اصطلاح محیط زیست خود از کلمه محیط Environment)) و زیست Subsistence)) ترکیب یافته است. واژۀ محیط ، آنچه احاطه می‌کند، احاطه اشیا یا ناحیه یا موقعیت، عمل احاطه کردن و نتیجه این عمل، وسیله معیشت، قلمروحیات، هستی، وجودداشتن.

درباره کلمه زیست گفته شده است که به معنای چیزی است که یک شخص برای زنده ماندن به آن نیاز دارد، تهیه کردن غذای کافی یا پول کافی برای زنده نگاه داشتن خود. حیات، زندگی وعمر.

بنابر این محیط زیست از نظر لغوی به معنای محلی که انسان ها را احاطه کرده است و نیز قلمرو حیات و زندگی است.

با آنکه محیط زیست به معنای امروزی آن در بسیاری از زبان ها یک اصطلاح تازه و نو است، اصطلاح محیط زیست را می‌توان به یک منطقه محدود ویا تمام یک سیاره و حتی فضای خارجی که آن را احاطه کرده اطلاق کرد.

اصطلاح بیوسفیرBiosphere)) یا لایه حیاتی با یکی ازوسیع‌ترین تعریف‌ها مطابقت دارد، که عبارت است ازمحیط زندگی بشربا آن بخش ازجهان که بنابه دانش کنونی بشرهمه حیات درآن استمراردارد. درحقیقت لایه حیاتی، همان لایه وقشرنازکی است که این کره خاکی را در میان گرفته است. «بیوسفر» شامل زمین وهزاران متر بالاوعمق زمین واقیانوس هاست.

درتعریف جامع دیگری که درباره محیط زیست ازکنوانسیون مسئولیت مدنی خسارات ناشی ازاعمال خطرناک درمحیط زیست مورد استفاده قرارگرفته است، براساس آن، ترکیب محیط زیست شامل سه بخش عمده ذیل است:

الف) منابع طبیعی اعم ازتجدیدپذیروتجدیدناپذیر، مانند: آب، خاک وتمام موجودات زنده و تاثیرمتقابل این عوامل با یکدیگراست.

ب) اموال ودارایی های که جزء میراث‌های فرهنگی است.

ج) مناظروچشم اندازهای ویژه.

درتعریف دیگر،محیط زیست عبارت ازمجموعه شرایط طبیعی،مصنوعی،فزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی،فرهنگی واجتماعی است که موجود زنده درآن رشد ونمو می‌کند و این‌که محیط زیست به دودسته محیط زیست طبیعی و انسانی ( انسان ساخت) قابل دسته بندی است.

اصطلاح محیط زیست:

محیط زیست به همهٔ محیط‌ هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد، گفته می‌شود. مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم درکنش هستند، محیط زیست را تشکیل می‌دهند وبررشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می‌گذارند.

محیط زیست عبارت ترکیبی از دانش‌های متفاوت درعلم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست وغیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفیر، صخره، گیاهان وغیره، که انسان را احاطه می‌کنند، خلاصه کرد.

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، درحالی‌که عبارت محیط زیست با توجه به برهم کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.

عناصرتشکیل دهنده محیط زیست:

محیط زیست، محیط پیرامون ماست، محیطی که درآن زندگی می‌کنیم. عناصراصلی تشکیل دهنده محیط زیست شامل (خاک، آب، هوا) است.

ادامه حیات انسانی وگیاهان وجانوران منوط به وجود محیط مادی مناسب است. این محیط مادی ویا به عبارت دیگرمحیط زیست،متشکل است ازپدیدههای اتمسفیر( هوا، ذرات آب و ذرات معلق)، پدوسفیرPedosphere)) زمین، بیوسفیرBiosphere)) قشر زیست محیطی و هیدروسفیر Hydrosphere)) آب.

انواع محیط زیست: محیط طبیعی، محیط مصنوعی یا انسان ساخت و محیط اجتماعی.

عوامل موثردرمحیط زیست تنوع آب وهوا، نوع خاک، اختلاف ارتفاع وناهمواری ها شمرده می‌شود.

1- خاک: خاک بستر زندگی و از منابع طبیعی و ارزشمند زمین و از شگفتی های آفرینش الهی است که از دو بخش مواد معدنی و آلی تشکیل می‌شود. خاک در تأمین آینده پایدار و امنیت غذایی نقش دارد، انسانبرایادامهحیاتنیازبهغذادارد. اینغذابهطورعمدهازخاکتأمینمی‌شود. پیشبینیمی‌شودتاسال 2050 میلادی جمعیتجهانبهبیشاز 9 میلیاردنفربرسد. دراینصورتلازماستتولیدموادغذاییبهمیزان 60 درصدافزایشیابد. تاکنونیکسومازخاکهایجهانباآلودگیوفرسایش،نامناسبشدهاند.ازاینروباادامهٔاینروندتاسال 2050 میلادیخاککافی،حاصلخیزوسالمکاهشمییابد. بنابراینبایدباتدابیرعلمیوملاحظاتفرهنگیواجتماعیازادامهروندتخریبوکاهشمیزانخاکجلوگیریکرد.امنیتغذاییبهمعنایدسترسیهمهٔافرادبهغذایکافیومناسباست.

مصونیت غذایینیزبهمفهومحفظونگهداریغذاازهرآلودگیاست،ایندوتعریفشاملمزرعهتاسفرهمیشود.

خاک ازمنابع تجدید پذیربه شمارمی‌رود؛ اما تشکیل هر سانتی متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از صد تا ده هزار سال طول می‌کشد.همه غذایی که ما انسان‌ها می‌خوریم و نیز همه غذایی که موجودات زنده استفاده می‌کنند ریشه در خاک دارند.غذایی که می‌خوریم یا ریشه گیاهی دارند(غلات، حبوبات، میوه ها) و یا ریشه حیوانی (گوشت و پروتئین). بنابراین برای استفاده ازغذای سالم باید خاک سالم باشد.

علل آلودگی وفرسایش خاک: خاک ممکن است توسط عوامل مختلفی ازجمله عوامل شیمیایی، رادیو اکتیو؛ آلوده شوند و برخی دیگر از عوامل مانند فرسایش، آلودگی، غرقابی شدن، بیابان زایی، شورشدن، تغییرکاربری زمین‌ها ( تبدیل مزرعه ها، مرتع ها ، باغ‌ها و جنگل‌ها به مناطق مسکونی، صنعتی و ... ) چرای بی رویه ، گردوغبار، آتش سوزی وفعالیت های صنعتی توان تولید خاک را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

مهمترین آثار فعالیت‌های انسان برخاک عبارت اند از مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعتی می‌شوند. به طور کلی فرسایش خاک پدیده ای طبیعی است که به وسیله ای چون باد، روان آب های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعتی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

یکی دیگر از راه‌های از دست دادن خاک خوب، آلودگی است که کیفیت آن را برای استفادۀ انسان، گیاهان وسایرموجودات زنده نا مناسب می‌کند. برخی از آلوده کننده های خاک عبارتند از: کود شیمیایی، فرآورده های نفتی، پسماند، آفت کش‌ها، فاضلاب و شوینده ها.

آلایندههابهصورتغیرمستقیموازطریقگیاهانیابهصورتمستقیمازطریقاستنشاقیاجذبپوستیرویسلامتانسانوجانورانتأثیرمی‌گذارند. اینآلایندههاپسازورودبهبدنموجوداتزنده،فعالیتدستگاههایمختلفبدنراتحتتأثیرقرارمی‌دهند؛ بهطومثالکادمیوم(  Cadmium عنصرشیمیایی است که در جدول تناوبی با نشان«  Cd»و عدد اتمی ۴۸ قرار گرفته‌است. کادمیوم عنصری نسبتاً کمیاب، نرم، با رنگ سفید مایل به آبی و فلز انتقالی سمی است که در سنگ معدن روی یا زینک zinc وجود داشته و در باتری‌ها به مقدار زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد) ازطریقفاضلابصنایعرنگسازی،پلاستیکسازی،باتریسازی،عکاسی،کارخانههایذوبفلزات،کودهایفاسفورداروسوخت‌هایفسیلیواردخاکمی‌شود. اینعنصربهآسانیبهوسیلهٔگیاهقابلجذباستوباعثبالارفتنفشارخونونارساییکلیههادرانسانمی‌شود.

نیکل نیزازعناصریاستکهدرصنایعفولادوفلزات،رنگسازی،لوازمآرایشیوادواتبرقیازآناستفادهمی‌شود. باتوجهبهاینکهنیکلمی‌تواندبهراحتیتوسطگیاهجذبشودوسمیتشدیدیایجادکند،سببزردشدنگیاهان کلروزمی‌شود.  برخیازآثارآلودگینیکل،مشکلاتدستگاهتنفسی،اختلالدرسیستمایمنیوانواعسرطانهادرانساناست.

برایپیشگیریازآلودگیخاک،بایدازورودانواعآلایندههامانندفاضلاب،پسماندوآلایندههایگازیبهخاکجلوگیریکرد.

برایشناساییآلودگیخاکازاستندردهایکیفیتخاکاستفادهمی‌شود. مقادیراستندردخاک،استندردهایعمومیکیفیتهستند کهدرکشورهایمختلفبرایقانونمندکردنمدیریتخاکهایآلودهازآنهااستفادهمی‌شود. زمانیکهغلظتآلاینده هادرخاکبیشترازمقداراستندردباشد،خاکآلودهمحسوبمی‌شودوآثارسوءبرسلامتیانسانویاسایرموجوداتزندهمی‌گذارد. درصورتیکهمیزانآلایندههابیشازمقداراستندردباشد،ابتدابایدمنبعآلایندهحذفوسپساقدامبهبرطرفکردنآلودگیخاککرد

تجربههایموفقدرحفاظتخاک:اینکه آیندۀ بشر به سلامتی زمین، وابسته استرفعآلودگیخاکفرایندیطولانیمدتوپرهزینهاستوبهروشهایمختلفشیمیایی،فیزیکیوزیستیانجاممی‌گیرد. کمهزینهترینوکمخطرتریناینروش‌هاحذفزیستیآلودگیاستکهمعمولاًبهوسیلهبرخیازموجوداتزندهصورتمی‌گیردوآنرازیستپالاییمی‌گویند. گیاهپالاییرفعآلودگیخاکتوسطگیاهاناست.

دربسیاریازکشورهایدنیا،قوانینیبرایپیشگیری،حفاظتورفعآلودگیازخاکوجوددارد. درکشورجاپانبهدلیلآنکهزمینکافیوجودندارد،حفظخاکدارایاهمیتویژهایاست. ازاینرودراینکشور،قوانینبسیارسخت گیرانهایوجوددارد؛بهطوریکهباآلودهکنندگانوتخریبکنندگانخاکبرخوردقانونیمی‌شود و نیز در کشور ایران از سال 1391 پایگاه پاک سازی خاک های آلوده به مواد نفتی در برخی از ساحات راه اندازی شده است از آن زمان تا کنون خاک های آلوده به مواد نفتی با روش زیستی پاک سازی می‌شوند.

2- آب: آب سرچشمهواساس زندگی روی زمین است. ما می‌توانیم تا چند هفته بدون غذا زنده بمانیم، اما بدون آب ، تنها برای چند روز دوام می آوریم، در واقع هیچ ماده ای جایگزین این نعمت ارزشمند الهی نمی‌شود. افزون بر آبی که روزانه می‌نوشیم ونوشیدن برای ادامه زندگی ماضرور است؛ اغلب فعالیت های ما به آب وابسته است، به طور کلی، آب مورد نیاز در هر منطقه، در بخش های کشاورزی، آشامیدنی وفعالیت های صنعتی و خدماتی به مصرف می‌رسد. یکی از دلایل اصلی برجستگی پدیده ای زمین برای بشر وجود آب این سیاره است. چنانکه گفته شد آب اساس زندگی روی زمین بوده و سرچشمۀ حیات از آب آغاز شده است.

باتوجهبهاینکهحدود۷۱درصدازسطحکرهزمینازآبپوشیدهشدهاست،اما مانمیتوانیمازتماماینآببهراحتیاستفادهکنیم، چون میزان محدود این آب قابل استفاده است و دسترسی به منابع آب شیرین منوط به وضعیت جوی واسکان بشر است. با توجه به افزایش جمعیت جهان (9 ملیارد در سال 2050) وحجم ثابت چرخه های بسته آب های شیرین موجود که توزیع آن در قاره ها یکسان نیست استفاده و مدیریت بهینۀ آن بسیار مهم است. تحقیقات سازمان ملل متحد نشان میدهد تا سال 2025تعداد کشورهای که از کمبود آب رنج می‌برند، به 30 کشور می‌رسد. این تحقیقات حتی از احتمال بروز « جنگ پنهان » در آینده ای نه چندان دور و با شروع بحران شدید آب در این کشورها خبر داده و اعلام کرده جنگ های بعدی در جنوب غربی آسیا، نه برسر نفت که برسر آب خواهد بود.

آلودگیآبها: آب یکی ازعناصرتشکیل دهنده محیط زیست می‌باشد و اهمیت آن برکسی پوشیده نیست.آب نیز توسط عوامل شیمیایی، میکروبی، فلزات سنگین و فاضلاب صنایع آلوده می‌شود.

علاوهبرمشکلاتیکهکمیتآببرایانسانایجادمی‌کند،کیفیتآبهایقابلدسترسیهممهماست.آلودگی،آبقابلدسترسرامحدودمی‌کند.هرگونهتغییریکهموجبتغییرشرایطفیزیکی،شیمیاییوزیستیآبشودبهطوریکهازحداستندردآنخارجشودراآلودگیآبگوین

3- هوا: هوا،نفََسِزندگی است، بدون تردید نیاز به هوا برای ادامۀ زندگی، بیش از سایر چیزهای دیگر است که آدمی می‌تواند بدون غذا تقریباً پنج هفته و بدون آب حدود پنج روز زنده بماند؛ در حالیکه بدون هوا بیش از چند دقیقه نمی‌تواند زنده بماند. هر فرد به طور متوسط و طبیعی در هر چهار ثانیه یک بار نفس می‌کشد. اهمیت هوا فقط به دلیل تنفس کردن موجودات زنده نیست، بلکه وجود هوا کره در حفاظت از آنها در برابر اشعه های خطرناک خورشید نیز نقش مهم و اساسی ایفا می نماید.

درگذشته، دغدغه های مردم فقط تأمین نان و آب بود، اما امروزه با رشد فزایندۀ فعالیت های صنعتی وافزایش مصرف انرژی، تعداد وسایل نقلیۀ موتوری و رشد شهرنشینی وتوسعۀ عمودی شهرها، داشتن هوای پاک و سالم نیز، به این دغدغه ها افزوده شده است.

پدیدۀ آلودگی هوا درمناطق شهری، یکی از پیامدهای صنعتی شدن زندگی انسان است که از حدود سیصد سال قبل شروع و روزبه روز بر میزان و شدت آن افزوده می‌شود. در این شرایط دیدن آسمان آبی با ابرهای سفید برای بیشتر مردم، به ویژه کسانی‌که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند، به یک آرزو تبدیل شده است.

انواع آلودگی هوا: برای اینکه عوامل اصلی آلودگی هوا را متوجه شویم باید چندین تقسیم بندی را متوجه شویم. آلاینده های اصلی هوا می‌توانند توسط منابع اولیه یا منابع ثانویه به وجود بیایند. آلاینده هایی که نتیجه مستقیم این فرآیند هستند می‌توانند آلوده کننده های اولیه باشند. یک مثال واضح از یک آلاینده اصلی، دی اکسید گوگرد تولید شده از کارخانه ها است. دو دیگر،آلاینده هایی ثانویه هستند که به واسطه آمیختگی و واکنش آلاینده های اولیه ایجاد می‌شوند. دود ایجاد شده توسط تعاملات چندین آلاینده های اصلی به عنوان آلاینده های ثانویه شناخته شده است.

منابعآلودگیهوا: منابعآلایندهٔهوابهدودستهطبیعیوانسانیتقسیممی‌شوند،انسانهابافعالیتهایغیرعلمیخودباعثتشدیدآلودگیهوامی‌شوند. مهمترینآلایندههایهواشاملدود،گردوغبار،گازها،ترکیباتبدبو،موادرادیواکتیف،موادشیمیاییزیانآوریاهرمادهدیگرموجود،درهوایآزادمی‌شود. اینآلایندهها،بهصورتاکسیدهایگوگرد،نیتروژنوکاربن،هیدروکربورها،اکسیدهایفتوشیمیایی،ذراتمعلقمایع،جامدوموادرادیواکتیفدرهواوجوددارند.

یکیازعواملیکهآلودگیهواراتشدیدمی‌کند،پدیدهٔوارونگیدماست.وارونگیدمادرحالتعادیدرلایهاولیهج )تروپوسفیر)باافزایشارتفاعازسطحزمین،دمایهواکاهشمییابد،ازاینرودرشرایطعادی،هوایمجاورسطحزمینگرمتروسبکترازلایههایبالاییاستوبهراحتیمی‌تواندبهسمتبالاصعودکند، امادرماههایسردسال،وضعیتبرعکسمی‌شود،دراینشرایطهوایسردوسنگینتردرمجاورتزمینساکناستولایههوایگرمیدربالایآنقرارمی‌گیرد، درچنینشرایطی،حرکتصعودیوجابهجاییهواصورتنمی‌گیردوموجبافزایشآلودگیمی‌شود.

 

شاخصکیفیتهوا:نفسکشیدن

وزندگیانسان،تحتتأثیر

کیفیتهواستهمانگو

نهکهوضعیتآبوهواروزبهروزوحتیساعتبهساعتتغییرمی‌کند،کیفیتهوانیزمی‌تواندمتغیرباشد. درزمینهپایشونظارتبرکیفیتهوا،دادههایمربوطبهکیفیتهوارابهشاخصکیفیتهواتبدیلمی‌کنندواطلاعاتمور

دنیازرادراختیارعموممردمقرارمی‌دهند.بنابراینشاخصکیفیتهواابزاریکلیدیجهتآگاهیازکیفیتهوا،نحوهٔاثرآلودگیهوابرسلامتوروشهایمحافظتیدربرابرآناست.

بهطورکلیبرایگزارشروزانهٔکیفیتهوا)پاکیاآلودهبودن)وتأثیرآنبرسلامتیانسان،ازشاخصکیفیتهوااستفادهمی‌شود.

اینشاخصبرایپنجآلایندهٔاصلیهوایعنی:ذراتمعلق،نیتروژندیاکسید،اوزونسطحزمین،کاربنمنوکسیدودیاکسیدمحاسبهمی‌گردد.شاخصکیفیتهواازمنظرسلامتانسان،درششطبقهٔزیرتقسیمبندیمی‌شود:

 

 

شاخص آلودگی هوا
شاخص کیفیت هوا Air quality index)) یا شاخص آلودگی هوا با نام اختصاریAQI، شاخصی عددی است که توسط سازما های دولتی برای سنجش آلودگی هوای یک منطقه و پیش بینی آینده آن به کار میرود. با افزایش عدد این شاخص، احتمال در خطر قرار گرفتن سلامت عمومی بالاتر میرود.
شاخص آلودگی هوا	عدد شاخص	عوارض وپیامد ها
پاک	50 - 0	کیفیت هوا خوب بوده، میزان آلودگی پایین و بی ضرر میباشد
متوسط	100 - 51	کیفیت هوا قابل قبول بوده، اما بعضی آلودگی ها در هوا موجود میباشد که میتواند بر افراد حساس تاثیر داشته باشد
ناسالم برای گروه حساس	150 - 101	برای افراد حساس مشکلات جدی دارد، اما برای عموم ضرر ندارد
ناسالم	200 - 151	برای عموم مردم ضرر دارد و برای افراد حساس تأثیرات بسیار جدی دارد
بسیار ناسالم	300 - 201	شرایط اضطراری، سلامت همه افراد تحت تأثیر آلودگی قرار خواهد گرفت
خطرناک	بالای 300	حالت هوشدار، همه افراد تأثیرات جدی آلودگی هوا را تجربه خواهد کرد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

علل آلودگی هوا: هوایی که تنفس می‌کنیم، به طور ذاتی و طبیعی سالم می‌باشد، ولی هرگونه تغییر در ترکیبات هوا که باعث تغییر کیفیت آن شود به گونه ای که برای سلامتی عمومی مضر باشد، آلودگی هوا نامیده می‌شود.

با آنکه از چندین دهه بدینسو متخصصین حوزه محیط زیست خبر از آلودگی هوای پایدار داده اند، مردم افغانستان به ویژه شهرهای بزرگ مانند کابل امروزه نگران آلودگی هوا اند، اما بهتر است این موضوع را نیز بدانید که آلودگی هوا موضوع جهانی است که درتمام دنیا یکی از مسایل مورد بحث شده است.

هرگونه تغییر فیزیکی، بیولوژیکی یا شیمیایی در هوا ممکن است به عنوان آلودگی نامیده شود. عوامل اصلی آلودگی هوا متفاوت است و این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که گازهای مضر، گرد و غبار، دود و … وارد جو شود. این قضیه باعث می‌شود که زندگی گیاهان، حیوانات و انسان ها به دلیل کثیف شدن هوا با مشکلات متعددی روبرو شود.

«آلودگی هوا» یکی از انواع آلودگی است که صرف نظر از مکان آن چه در محیط بسته و چه در محیط باز، به هوایی که در آن آلاینده ها وجود داشته باشند گفته می‌شود. آلودگی هوا می‌تواند به دو بخش تبدیل شود: آلودگی هوای قابل مشاهده و آلودگی هوای نامرئی یا غیر قابل مشاهده. ویا بهتر بگوییم که آلودگی می‌تواند هر ماده ای باشد که مانع از تحمل هوا شود و روی سلامتی موجودات زنده اثر بگذارد. حفظ تمام موجودات زنده روی زمین، به دلیل ترکیب گازهایی است که به طورکل، «جو» را تشکیل می‌دهند؛ عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می‌تواند برای بقا مضرباشد.

عوامل اصلی دیگری نیز در فرایند آلودگی هوا نقش دارند، مانند:سوزاندن سوخت های فسیلی: دی اکسید سلفر که از احتراق سوخت های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت وسایر انتشارمی‌شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه شامل موترهای باربری بزرگ، قطارو هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می‌شود. این سوخت ها همیشه مضر هستند؛ اما ما از آن‌ها استفاده می‌کنیم تا نیازهای اساسی حمل و نقل روزانه ‌مان را برآورده کنیم. اما، استفاده بیش ازحد آن‌ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گازهای خطرناک ناشی ازآن‌ها، باعث تخریب تدریجی آن می‌شود. مونوکسید کاربن ناشی از احتراق نامناسب یا ناقص سوختی که از وسایل نقلیه آزاد می‌شود یکی دیگر از آلاینده های مهم همراه با نیتروژن اکسید است که از هر دو فرآیند طبیعی و انسانی تولید می‌شود.

آلودگی هوا ناشی از فعالیت های کشاورزی: آمونیاک که توسط محصولات مرتبط با کشاورزی ساخته می‌شود بسیار شایع می‌باشد و یکی از گازهای خطرناک در جو است. استفاده از حشره کش ها، آفت کش ها و کود در فعالیت های کشاورزی بسیار زیاد است. آنها مواد شیمیایی مضر را در هوا پخش می‌کنند و علاوه بر هوا می‌توانند باعث آلودگی آب نیز شوند.

گازهای خروجی کارخانه‌ها و صنایع: صنایع تولیدی مقدار زیادی مونوکسید کاربن، هیدروکاربن، ترکیبات آلی و مواد شیمیایی را درهوا پخش می‌کنند وبه همین دلیل کیفیت هوا را کاهش می‌دهند. صنایع تولیدی را می‌توان درهرگوشه ای از زمین یافت وهیچ منطقه ای نیست که تحت تاثیر آن قرار نگرفته باشد. پالایشگاه های نفت نیز، هیدروکاربن و سایر مواد شیمیایی آلوده دیگر را در هوا منتشر می‌کنند که سبب ایجادگازهای گلخانه ای وهمچنین باعث آلودگی زمین می‌شوند. به همین ترتیب نوع دیگری آلودگی هوا ناشی از سوخت ماشین و کار در معادن است، فعالیت های معادن، فرآیندی است که در آن مواد معدنی زیر زمینی با استفاده از تجهیزات بزرگ استخراج می‌شوند. درطول این فرآیند گرد و غبار و مواد شیمیایی در هوا پخش می‌شود و باعث آلودگی هوا می‌شود. این یکی از دلایلی است که مسئول بدتر شدن شرایط بهداشتی کارگران و ساکنین نزدیک آن است.

آلودگی هوای داخل محیط بسته:مواد پاک کننده خانگی و لوازم نقاشی، مواد شیمیایی سمی در هوا را ایجاد می‌کنند و باعث آلودگی هوا می‌شوند. آیا تا به حال متوجه شده اید که هنگامی که دیوارهای خانه خود را رنگ می‌کنید، بویی به وجود می‌آید که به معنای واقعی کلمه تحملش غیر ممکن است؟ این همانی است که استفاده مکرراش موجب بیماری های تنفسی می‌شود.

آثارزیانبار آلودگی هوا: آلودگی هوا تأثیرات بسیار مخربی بر زندگی گونه‌های مختلف حیات در روی زمین دارد و به نوعی زندگی آنان را مورد تهدید قرار می‌دهد. یکی از معضلات تمدن‌های پیشرفته آلودگی هوا است. این امر همواره به عنوان یک مشکل اساسی در سر راه زندگی انسان مورد توجه ‌اندیشمندان و دانشمندان علوم محیط زیست بوده‌ است. که بحث روی هریک آن از حوصله این متن خارج است و سعی شده است که دراین مبحث نگاه کوتاهی برتأثیرات ویرانگرومخرب آلودگی بر انسان‌ها مورد بررسی قرار گیرد:

تاثیرآلودگی هوا برانسان: انسان وقتی در معرض هوایی باشد که در آن، مقادیر قابل توجهی دی ‌اکسید گوگرد وجود داشته باشد، مبتلا به بیماری‌های تنفسی می‌گردد و زمانی که درمعرض دمای زیادی واقع شود، بینایی‌اش تحت تأثیر قرارمی‌گیرد. میزان مرگ ومیرکسانی‌که درمعرض هوای آلوده به دی‌اکسید گوگرد بوده و به بیماری‌های قلبی یا ریوی دچارشده‌اند، روز به روز افزایش می یابد. در نتیجه ‌احتراق ناقص سوخت در موتورهای بنزینی، کارخانه‌ها وغیره، مونواکسید کاربن (CO) در هوا منتشر می‌شود. وقتی هوای حاوی گاز CO را استنشاق کنیم ، گاز CO با هموگلوبین خون ترکیب شده و جلو بافت گلبول‌ ساز را می‌گیرد.

براساس پژوهش‌های انجام شده، وقتی سطح اشباع هموگلوبین کاربنی خون در حدود 20 در صد باشد، به قلب صدمه زده وبه بافت خون‌گیر زیان می‌رساند. وقتی مقدار ماده یاد شده 10درصد باشد، سردرد عارض می‌شود. وقتی سطح دی‌اکسید نیتروژن موجود در هوا، بالاتر ازحد قابل قبول باشد، بیماری‌های تنفسی در میان کودکان شایع می‌شود. هنگامی ‌که ‌اکسیژن هوا بیش از 500 میلی گرم در متر مکعب و واکنش فوتو شیمیایی نیز درحد بالایی باشد، انسان دچار تنگی نفس می‌گردد. جاری شدن آب از گلو یا چشم‌ها از جمله مشکلات اساسی دیگری است که در چنین شرایطی مشاهده شده ‌است. به طور کلی آلودگی هوا باعث کاهش میزان بینایی می‌گردد.

افزونبرانواعمختلفآلایندههایموجوددرهوا،کهباعثتغییرترکیبهوامی‌شوند،آلودگیهایدیگریمانند: آلودگیصوتی،الکترومغناطیسی،نوریوحرارتینیزوجوددارندکهباعثتغییراتوآلودگیهایفیزیکیهوامی‌گردند.

آلودگیصوتی: منظورازآلودگیصوتی،امواجناخواستهایاستکهبرفعالیتموجوداتزندهبهویژهانسانتأثیرمی‌گذارندومی‌توانندباتأثیرگذاریبرسامانهٔاعصابوشنواییانسانباعثعوارضمتعددجسمیوروحیشوند.انتشارصدادرمحیطبازوبستهباهممتفاوتاست، دریکمحیطبازامواجصوتیبدونبرخوردبهمانعمنتشرمی‌شوندودرنهایتازبینمی‌روند؛امادرمحیطبسته،امواجصوتیپسازبرخوردبهدیوارهاوموانعموجوددرمسیر،منعکسوتشدید می‌شوند.

 

1. نگاهی گذرا برساختار طبیعی وشرایط ملی افغانستان

1.1. افغانستان کشورمحاط به خشکه است که درآسیای مرکزی موقعیت داشته  با مساحت حدود 652864 کیلومترمربع، دارای ساختار جیولوژیکی خیلی مغلق ومتنوع درجهان می‌باشد. سلسلهکوههایهندوکشازشرقبهسمتمناطقمرکزیکشورامتدادیافتهکهدرقسمتهایشمالغربوجنوبغربکشورودرامتداددرههاینشیبی،ارتفاعآنبهتدریجکممی‌شود. ارتفاعآندربین2500مترو7315مترمتفاوتبودهکهبلندترینقلۀآندرپامیر،درسرحدباکشورچین (داراییخچال‌هاودایماًپوشیدهازبرف)می‌باشد. اقلیمکشورقاره ای یعنیخشک ونیمهخشک،دارایزمستانهایسردوتابستانهایخشکمی‌باشد. وسیعترین زمین‌های هموار درجنوب غرب در اطراف حوزه آبی دریای هلمند و درشمال کشور، بین دامنه های هندوکش و دریای آمو موقعیت دارد، هردو منطقه یاد شدۀ جنوب غرب و شمال دارای ساحات وسیع ریگزار و صحرا می‌باشد.

به اساس تحلیل و تجزیه جدید تغییر اقلیم مطابق سناریوی گازهای گلخانه ای که توسط اداره ملی حفاظت محیط زیست وبرنامه ملل متحد راه اندازی گردیده است، یک افزایش جدی در اوسط درجه حرارت دیده می‌شود که این افزایش به مراتب بالاتر از اوسط درجه حرارت جهانی پیش بینی شده ، می‌باشد. بربنیاد ارزیابی‌های جهانی، درنتیجۀ گرم شدن هوا یخچال‌های طبیعی افغانستان در حال ذوب شدن استند و ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که چهارده درصد از مساحت یخچال‌های طبیعی افغانستان در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ نابود شده‌اند که اثرگذاری مستقیم بر وضع آب و هوای این کشور داشته‌است. به اساس گفته های محمدقاسم حیدری، معین انسجام وزارت دولت در امور رسیده‌گی به حوادث که با شبکه تلویزیونی طلوع نیوز اظهار داشت،« ازبین بردن سرسبزی‌ها، قطع جنگلات و استفاده بی رویه از جنگلات از عوامل متعددی است کهروی این یخچال‌ها تاثیر زیاد دارد» ونیزعلت اصلی ذوب یخچال‌های طبیعی افغانستان بالا رفتن درجۀ حرارت درنتیجۀ تولید گازهای گل‌خانه‌یی به ویژه در کشورهای همسایه افغانستان گفته می‌شود.

2.1. از دید جمعیت و خصوصیات دیموگرافیک،افغانستان عمدتاً یک جامعه دهاتی و روستانشین است.مطابق بررسی های ادارۀ ملی احصائیه و معلومات، نفوس افغانستان درسال 1398 درحدود 32.2میلیون تخمین گردیده، برحسب گزارش تخمین جمعیت 7.7 میلیون آن در شهرهای مختلف کشور زندگی می‌کنند واین رقم سریعاً روبه افزایش است. دلایل عمده شهرنشینی عودت مهاجرین از کشورهای همسایه و بیجا شدگان داخلی که بنابرجنگ‌ها مجبوربه ترک خانه های‌شان شده اند و رشد سریع نفوس می‌باشد که منجربه تراکم نفوس درمناطق شهری می‌گردد.

3.1. دربخش منابع آب، برحسب آمار وارقام جمع آوری شده از استیشن‌های موجوده متیورولوژیکی وزارت انرژی وآب، ظرفیت مجموعی آب قابل تجدید سالانه افغانستان درسالهای میان 1385الی 1395 به مقدار 66.33ملیارد مترمکعب می‌باشد، که از آن جمله آب سطحی 49 میلیارد مترمکعب وذخایرآب زیرزمینی17.1میلیارد مترمکعب است. اگرچه، افغانستان دارای آب کافی است تا نیازمندی های خود را تکافو کند، اما این منابع به طور متوازن ومساوی در تمام اوقات سال، توزیع نشده است. در امتداد حوزه های بزرگ وکوچک آبی، درسراسر کشور تنوعات عمده دیده می‌شود که با موقعیت اراضی قابل آبیاری و جمعیت جابجا شده همیشه همخوانی ومطابقت ندارد. همچنان استفاده بی رویه وبه کارگیری شیوه های نادرست از آب های شیرین سبب بروز مشکلات وکمبود آب آشامیدنی در ساحات مختلف به خصوص شهرها گردیده است.

 4.1. با در نظرداشت تنوع حیات وایکوسیستم ها، افغانستان کشورغنی از موجودات حیه و زیبایی های طبیعی می‌باشد، که برای انواع مختلف زنده جان ها مسکن مناسب بوده درشرایط متفاوت ایکولوژیکی به شکل جمعی مسکن گزین اند، از این میان می‌توان به تعداد انواع و گونه ها ، تفاوت در گروه های انواع در مناطق مختلف،ایکوسیستم های کاملاً متفاوت در قسمت های مختلف کشورو تنوع جنیتیکی در انواع طبیعی، محصولات زراعتی و حیوانات وهم‌چنان تغییرات فاحش در درجه حرارت ومیزان بارندگی در ارتفاعات مختلف اشاره نمود. در مطابقت با استراتیژی و پلان عمل ملی تنوع حیات افغانستان، افغانستان دارای بیشتر از 700 نوع از حیوانات پستاندار، پرندگان ، خزندگان ، ذوحیاتین، ماهی ، پروانه ها ونیز3500الی 4000 انواع گیاهان عجیب بومی می‌باشد، حالانکه مطالعات اخیر کاهش سریع تنوع حیات درسراسر کشور را نشان می‌دهد.

5.1. با نگاهی برزراعت، جنگلات وعلفچرها، زراعت پایه و بنیاد اقتصاد و معیشت افغانستان تلقی می‌گردد که حدود 80 درصد جمعیت این کشور را به شکل مستقیم یا غیرمستقیم حمایت مالی می‌کند وسکتور زراعتی ومحصولات مالداری منبع عمده در آمد برای دهاقین و به خصوص کوچی ها تلقی می‌گردد. افغانستان یک کشور کوهستانی است، که 1.51 درصد کل مساحت آن را جنگلات تشکیل می‌دهد و11.7درصد اراضی آن قابل کشت وکار می‌باشد، در حالیکه 46.97درصد آنرا علفچرهای دایمی احتوا نموده است. در حدود 34.45در صد اراضی افغانستان را مناطق بایر وخشک تشکیل می‌دهد، وباقیمانده 5.37 درصد اراضی آن را ساختمان‌ها، حوضه های آب وبرف دایمی پوشانده است. ایکوسیستم های جنگلات در دوران جهانی کاربن ، نقش کلیدی را ایفاء می‌کنند ودر تنظیم آب و مدیریت سیلاب در حوزه های دریایی، نیزحایز اهمیت بوده و این جنگلات منبع خوب برای تولید چوب چارتراش، درآمد برای جمعیت های روستایی و مسکن برای مردم محل می‌باشد. از مجموع 65میلیون هکتارزمین در افغانستان ، 30.2 میلیون هکتار آن را علفچرها ، 8میلیون هکتار آن را صحرا و 0.97 میلیون هکتار آن را جنگلات تشکیل می‌دهد. اکثریت از کوه های  افغانستان بی ثمر بوده و اندک این کوه ها دارای جنگلات می‌باشد. در اواسط دهه 1990 به طور تخمینی 2.9 در صد از اراضی کشور را جنگلات تشکیل می‌داد، اما به دلیل جنگ‌ها ، استفاده غیر قانونی و ضرورت مبرم برای چوب سوخت باعث گردید که در حدود 45 در صد این منابع تخریب و حذف شوند. در سال 1384، تقریباً 3.2میلیون مترمکعب چوب برداشت گردیده که در حدود 45 درصد آن منحیث مواد سوخت استفاده گردیده است. درحال حاضرجنگلات افغانستان به طور تخمینی 1 الی 2 در صد از پوشش اراضی کشور را تشکیل می‌دهد.

6.1. انرژی: با آنکه افغانستان غنی از منابع انرژی می‌باشد، اما دراثر چهار دهه جنگ درکشور، قسمت اعظم از زیرساخت ها به شمول سکتور انرژی آن کاملاً از بین رفته یا به شدت تخریب گریده است. درنتیجه، افغانستان شدیداً متکی بربرق وارداتی از کشورهای همسایه است که بیشتراز سه ربع استفاده مجموعی برق درکشور را احتوا می‌کند. بیشتر از 97درصد جمعیت روستا نشین وقسماً شهری کشوراز مواد سوختی جامد مانند: چوب سوخت، هیزم ، سرگین ، تفاله های محصولات زراعتی ، زغال سنگ و غیره با استفاده از ابزار ناکارآمد،برای پخت وپزوتسخین خانه های شان استفاده می‌کنند.

7.1. دربخش سکتورحمل ونقل(ترانسپورت) افغانستان به عنوان یک کشورمحاط به خشکه، صرف ترانسپورت زمینی وهوایی دارد. به اساس گزارش منتشره اداره ملی حفاظت از محیط زیست، تعداد وسایط ثبت شده بیشتراز 1936686 عراده بوده وتاجاییکه به ترانسپورت هوایی تعلق دارد ، دارای چهار میدان هوایی بین المللی وهمچنان برخی ازمیدان های هوایی محلی می‌باشد که ترافیک هوایی به خصوص از سال 1380 بدینسو، رشد قابل ملاحظه نموده است.

با توجه با ساختاروشرایط ملی افغانستان، ادامۀ چهار دهه جنگ ومنازعه در این کشور بخش بزرگی از زیرساخت ها و تاسیسات زیست محیطی آن را به شدت تخریب و یا از بین برده است که با بررسی این بحران دشواری‌های زیادی دربخش محیط زیست به بار آمده وتهدیدهای مهم که شناسایی گردیده اند عبارت از: نبود امنیتوکارگیری سلاح های مختلف النوع؛ فقدان تنفیذ و تطبیق قوانین؛ نبود تعلیم و آگاهی در مورد نگهداری محیط زیست ومنابع طبیعی؛ تخریب چراگاه ها وجنگلات؛ فقر، عدم اشتغال وگرسنگی؛ آلودگی هوا؛ قطع غیر قانونی جنگلات و تجارت غیر قانونی آن و استفاده بی رویه از منابع آبی می‌باشند. بنابر آن، مقابله با طیف وسیع تهدیدها، جزء مهم پلان عمل دولت و اداره ملی حفاظت محیط زیست است تا جهت همآهنگی و نظارت بر حفاظت از طبیعت، احیاء وبهبود وضعیت محیط زیست افغانستان احاد مردم و ارگان های ذیربط را مکلف سازد و حمایت مالی و همکاری تخنیکی نهادهای ملی و بین المللی را جلب نماید.

 

آلودگی هوای کابل و اثرهای زیانبارآن:

کابل با شش میلیون جمعیت یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان شناخته می‌شود، به گفتۀ مسئولان نهاد حفاظت از محیط زیست وشهرداری کابل میزان آلودگی هوای کابل همه ‌ساله در فصل سرما بیش از اندازه آلوده و زهری می‌شود، ویکی از بحران های جدی برای ساکنین این شهر به شمار می‌رود، که با سردی هوا واستفاده از مواد آلاینده در سیستم تسخین وگرمایش منازل آلودگی شهر کابل تشدید می یابد. به اساس گزارش نشرشده طلوع نیوزبه تاریخ 19جدی سال روان، آمارهای وزارت صحت‌عامه نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۰ میلادی در حدود پنج‌هزار تن در افغانستان در نتیجۀ بیماری‌های تنفسی و قلبی که برخاسته از آلودگی هوا است، جان‌های شان را از دست داده‌اند.بیشتر این رقم در کابل بوده که  چالش بزرگ زیست محیطی ناشی از آلودگی هوارا نشان می‌دهد که به مرگ خاموش تشبه می‌شود.

درباره علت های آلودگی هوای شهر کابل دلایل مختلف عنوان گردیده است، اما شهردای کابل در فصل زمستان به ویژه از تاریخ 15 قوس الی 15 حوت علت های زیر را به عنوان عوامل اساسی آلودگی هوا یاد می‌کند:

عوامل طبیعی یا غیر انسانی: از اینکه کابل به شکل یک کاسه بوده موجودیت کوه ها  دراطراف شهر و کاهش وزش باد به جریان هوا که باعث می‌شود آلودگی از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال پیدا نکند ودر یک ساحه پابرجا بماند؛ برای اینکه آلودگی توسط هوا کاهش یابد باید سرعت وزش باد حداقل 10 کیلومتر در ساعت یا در حدود 3متر در ثانیه باشد؛ وارونگی دمای هوا، به پدیده ای اطلاق می‌گردد که با افزایش ارتفاعات، دما نیز زیاد می‌گردد و دراین حالت دمای نزدیک سطح زمین پائین می‌باشد که باعث تراکم ذرات در نزدیک سطح زمین می‌گردد، دلایل آن عبارت است از هوای سرد وخشک که باعث کمتر جذب شدن شعاع آفتاب می‌گردد؛ هوای آرام وبدون باد که باعث داخل نگردیدن هوای سرد و گرم می‌شود؛ کوتاه بودن طول روز؛ سردوخشک بودن هوا حداقل میزان رطوبت 50 درصد باید باشد؛ کاهش بارش برف وباران نسبت به سال های قبل؛ وموقعیت جغرافیایی شهرکابل، احاطه شده توسط کوه های مانند یک بند آب عمل می‌کند و مانع پراگندگی ذرات معلق در هوا می‌گردد.

عوامل انسانی: تراکم جمعیت و نفوس بیش از حد در شهر کابل؛ مواد سوختی غیرمعیاری ،زغال سنگ ، تایر ، تیل بی کیفیت وسایر موارد؛ نبود همکاری مردم برای کاهش و جلوگیری آلودگی هوا ؛ نبود سیستم حمل ونقل شهری و استفادۀ بی رویه از وسایط نقلیه شخصی؛مشکل جاده ها، خامه بودن سرک ها، کم عرض بودن و بندش و ازدحام بیش از حد در جاده ها، نبود ساحات سبزدر مناطق مسکونی و تجارتی و اعمار خانه ها در کوه ها؛ بی اعتنایی به قوانین محیط زیستی از سوی زورمندان، کم بود انرژی تجدیدپذیر، برق بادی، آفتابی و آبی؛

سایرعوامل: در نظر نگرفتن معیارات محیط زیستی در ساحات تجارتی وصنعتی، کم بود پرسونل برای تطبیق قوانین ومقررات محیط زیستی بالای اصناف، آلوده کننده ها و سایر شهروندان، عدم آگاهی مردم از اضرار مواد آلایندۀ سوختی برای گرمایش منازل.

راه حل‌های کاهش آلودگی هوا درشهرکابل:راه حل بنیادی برای کاهش آلودگی هوای کابل دسترسی به انرژی های پاک ومتداوم، سیستم معیاری ترانسپورتی مواد سوخت باکیفیت و وسایل مثمر انرژی و استندارد می‌باشد، که رسیدن به این اهداف زمانگیر و پر هزینه خواهد بود. بناً باید راهکار های کوتاه مدت، میان مدت و تخنیک های ساده و عملی را مطابق به شرایط موجوده رشد داد.

تعدادی ازراه حل‌ها برای کاهش آلودگی هوا درکابل:  تطبیق قانون، مقررات وپالیسی محیط زیستی،استفاده از مواد سوخت مناسب وسازگار با محیط زیست برای تسخین در خانه ها(برق وگاز) واستفاده از وسایل موثرانرژی،تنظیم درست ترانسپورت استفاده از ترانسپورت عمومی، حل اساسی مشکلات ترافیکی واستفاده ازمواد نفتی با کیفیت درموترها،ایجاد سیستم منظم کانالیزاسیون وایجاد فضای سبزکافی درمناطق مختلف شهر،افزایش سطح آگاهی مردم به خاطرجلوگیری آلوده ‌شدن هوا ومسایل محیط زیستی، مدیریت زباله هاوایجاد سیستم‌هاى بازیافت زباله‌ها،استفاده از راه حل‌های موثرانرژی در خانه ها و تحفظ انرژی توسط عایق کار قسمت های ضایع کننده انرژی در خانه ها.

بازتاب محیط زیست در قانون اساسی وصراحت اهدافآن درقانون محیط زیست افغانستان

پس ازسال۱۹۷۰میلادی مسئله محیط زیست شامل بحث‌های حقوق اساسی در جهان شد و کشورها درپی دسته بندی آن ازجمله حقوق اساسی انسان، شدند. هرکشور بنابر ضرورت جامعۀ خود مواردی را در قانون منحیث حقوق اساسی تسجیل کرده است تا به حیث یکی از ابزار قوی برای حفاظت محیط زیست و بازدارندۀ تخریب بیشتر آن گردد.این روند برای اولین بار در سال 1382خورشیدی(2003)میلادی در قانون اساسی افغانستان انعکاس یافت و حفاظت از محیط زیست را منحیث مکلفیت دولت شناخت و در مقدمه یکی از اهداف تصویب قانون اساسی را حفظ محیط زیست سالم دانست. بدون شک این یک قدم بزرگ در راستای نگهداری از محیط زیست و دسترسی به آن است. که با تصویب قانون محیط زیست و ایجاد اداره ملی حفاظت محیط زیست وملحق شدن به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی درشناخت و بهبود وضعیت زیست محیطی کارهای عملی صورت گرفته واهداف معینی را دنبال می‌کند.

به اساس حکم مادۀ پانزدهم قانون اساسی دولت جمهوری اسلامی افغانستان: «دولت مکلف است در مورد حفظ وبهبود جنگلات ومحیط زیست تدابیر لازم اتخاذ نماید»، قانون محیط زیست جمهوری اسلامی افغانستان که در سال 2007 میلادی تصویب گردید، ادارۀ ملی حفاظت محیط زیست را به هماهنگی و نظارت بر حفاظت و احیای محیط زیست افغانستان مکلف می‌سازد. مطابق بند دهم اصل چهارم قانون محیط زیست که در پرتو قانون اساسی افغانستان شکل گرفته است، محیط زیست: «منابع طبیعی، تعاملات بین اجزای منابع طبیعی یا بین اجزای مذکور و انسان‌ها و حیوانات ، خواص فزیکی ، فرهنگی، تزئینی یا شرایطی است که صحت وسلامت آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

این قانون به منظورتنظیم امورمربوط به حفظ منابع طبیعی، موجودات حیه وغیر حیه، احیای محیط زیست، حفاظت و استفاده دوامدار از آنها وضع شده، اهداف زیر را تصریح می‌دارد:

1- حفاظت صحت بشری، حیوانی و نباتی وبهبود وضع معیشت آنها؛

2- تأمین عملکرد ایکولوژیکی و سیرتکامل آن؛

3- تأمین منافع ونیازمندی‌های نسل فعلی و آینده مرتبط به محیط زیست؛

4- حفظ میراث‌های طبیعی وفرهنگی؛

5- تسهیل در امر بازسازی ورشد دوامدار اقتصاد ملی.

نتیجه :

محیط زیست مجموعۀ عواملی است که زندگی و حیات را دربرگرفته است، وشامل کلیه عناصرطبیعی و انسان ساز می‌شود که برهمدیگرعمل وتأثیرمتقابل دارند. با درک این مهم انسان به صورت مستقیم یاغیرمستقیم با محیط در ارتباط است و از آن برای زندگی خود استفاده می‌کند، یعنی زندگی هر انسانی به طور کامل به محیط زیست اش وابسته است، پس محیط ‌زیست به عنوان سرمایه ملی و متعلق به نسل امروزوآینده امانتی ارزشمند در دستان ماست، ودیعه ای که نیازمند حفاظت وصیانت همگانی بوده وسلامت آن پیوند تنگاتنگ با حیات سالم جامعه دارد.

با آنکه انسان قرن بیستم به کمال آسایش و سهولت دست یافته است؛ متأسفانه عامل تخریب و آلودگی بی رویۀ محیط زیست نیز بوده است، که سبب برهم زدن محیط زیست برای موجودات حیه وغیرحیه شده و ادامه حیات سالم بشری را به چالش کشانده،در نتیجه این محیط زیست است که با شرایط و نتایج اسفباری روبه رو شده است. هرچند با توجه به این امر مخرب وآثار زیانبار آن، بالاخرهبشردرصدد وضع قواعد حقوقی درعرصه ملی و بین المللی شد که یکی از بخش های عمدۀ آن حقوق بین الملل محیط زیست می‌باشد؛ ولیحفاظت از محیط زیست باید به صورت یک گفتمان غالب درآید وآگاهی‌ های زیست محیطی واجراات حقوقی آن به یک فرهنگ عمومی ‌مبدل شود تا مشکلات و آسیب‌های‌ محیط ‌زیست، که امروزه موجب نگرانی عمومی‌ گردیده است،  یکایک افراد جامعه در قبال آن احساس مسئولیت کنند‌.

افغانستان کشوری که با چهار دهه جنگ آسیب های شدیدی را در تمام ابعادش متقبل شده از لحاظ محیط زیست نیزسریعاً صدمه دیده وامروزه با بحران بزرگ زیست محیطی روبرو است، که از آشفتگی های اقلیمی گرفته تا بحران آب و آلودگی هوا با تبعات منفیآن در این محدوده آشکارا به مشاهده می‌رسد.به ویژه تراکم بیش از حدجمعیت درشهر کابل سبب نگرانی شدید زیست محیطی شده، در پهلوی سایر عوامل مخرب آن، از جهت آلودگی هوا در بلندترین سطح  شاخص کیفیت هوا با بیشترین رقم تلفات تنفسی و قلبی برخاسته از آلودگی هوا قرار دارد، طبق بررسی های اداره ملی حفاظت محیط زیست و شهرداری کابل90درصد آلودگی هوا در شهر کابل از خانه های رهایشی و ترانسپورت می‌باشد. بناً حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی هوا، تنها کار دولت ونهادهای مسئول نیست؛ بلکه تلاش جدی  ومستمرمردم را می‌طلبدتا در این راستا سهیم گردیده و از تخطی های بیشتر محیط زیستی که شرایط محیط زیست را روزبه روزبدتر می‌سازد کاسته و با دنبال راهکارهای که در زیر به آن اشاره می‌گردد جهت بهبود وضعیت محیط زیست گام عملی بردارند:

1- درختان بیشتر بکاریم، چون نه تنها به پاکیزگی هوا کمک می‌کنند، بلکه در میلیون ها شرایط دیگر از جمله کنترول تغییرات آب وهوایی نیز مفید واقع می‌شوند. درختان در تعدیل کیفیت هوا از طریق آزاد سازی اکسیژن و همچنین کاهش گازهای گلخانه ای، بسیار موثر هستند.

2- به پلاستیک نه بگوییم، چون پلاستیک مادۀ غیر زیستی بوده که تقریباً هیچ‌گاه تجزیه نمی‌شود. وسوزاندن آن موجب آزاد شدن میزان زیاد گاز سمی که برای انسان مضر است، می‌شود.

3- از منابع جاگیزین انرژی استفاده کنیم، زغال سنگ و نفت دو مورد از مهم ترین منابع انرژی مورد استفاده در حمل ونقل، تولید برق، صنایع  وکارخانه ها هستند. با در نظرداشت اثرات منفی این منابع انرژی که آگاه شدیم ما باید بیشتر از انرژی هایی همچون انرژی باد، انرژی خورشید و سایر انرژهای تجدیدپذیر استفاده کنیم، زیرا این منابع اثرهای جانبی نداشته و دوست دار محیط زیست محسوب می‌شوند.

4- ازحمل ونقل عمومی یا ترانسپورت عامه استفاده کنیم، استفاده از ترانسپورت عامه برای رفتن به محل کار ویا مکان های دیگربا توجه به عوامل زیانبارتردد و ازدحام ترافیک، می‌تواند بار سنگینی را از دوش محیط زیست بردارد.

5- محیط اطراف خود را آلوده نکنیم، زباله ریختن در محیط زیست یکی از عادت های بدی است که بسیاری از افراد به آن مبتلا هستند. این موضوع نه تنها موجب غیربهداشتی شدن محیط می‌شود، بلکه به آن آسیب های بسیار ی نیز وارد می سازد، بنابراین، یکی از بهترین راهکارهای حفظ محیط زیست می‌تواند آلوده نکردن آن باشد.

6- از آب باران مجدداً استفاده کنیم، از اینکه استفاده بیش از اندازه از آب و هدر دادن آن امروزه نیز موجب بحران آب در بسیاری از کشورهای جهان شده است. یکی از بهترین روش‌های جلوگیری از هدر رفتن آب، جمع آوری آب باران و استفاده دوباره از آن است که با این روش ساده می‌توانیم برای بسیاری از مقاصد از جمله آب دادن به گیاهان، شست وشو و غیره استفاده کنیم.

و بالاخره آگاهی را افزایش دهیم، مهم ترین شیوه و راهکار حفظ محیط زیست آن است که هرفرد روی خودش کارکند، همچنان افراد باید سعی در آگاه سازی سایرین نیز داشته باشند. هر کس باید تلاش خود را دو چندان کرده وبه آگاه سازی افرادی با سطح تحصیلات و آگاهی کمتر نیز کمک کند. اگر همه سعی در حفظ محیط زیست اطراف خود داشته باشند؛ ناخود آگاه محیط زیست نیز حفظ خواهد شد و کره زمین به محل بسیار بهتری برای زندگی تبدیل  می‌شود.

با توجه به مبرمیت مفاهیم فوق یکی از راهکارهای بسیار موثر و سازنده در نگهداشت محیط زیست به مثابه سرمایه ‌ملی و حیاتی، فرهنگ ‌سازی در این زمینه است که برای نجات و حفظ محیط زیست از تهدیدات گوناگون، ‌باید فرهنگ توجه به اهمیت و ارزش محیط زیست سالم بین آحاد مردم ایجاد و تقویت شود.#

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع :

1- قرآن کریم

2- رحیمی علی، انسان، توسعه، محیط زیست، کتاب ماۀ علوم اجتماعی، تهران،شماره 20، 1388.

3- پوهاند ستانکزی نصرالله، حقوق محیط زیست،کابل، انتشارات سعید، 1399.

4- آریان پورکاشانی، 1366،فرهنگ انگلیسی به فارسی، جلد اول ،چاپ دهم، امیرکبیر، تهران.

5- انجنیرمتواضع غلام حضرت، محیط زیست در افغانستان، کابل، انتشارات صدر، 1377.

6- انجنیرواحدی مطیع الله، کلید محیط زیست، کابل، انتشارات راه فلاح، 1396.

7- لواسانی احمد،1372، کنفرانس بین المللی محیط زیست درریو،وزارت خارجه ایران ، تهران.

8- ملکیار غلام محمد، آلودگی هوا وتدابیرکاهش آن،ریاست اطلاعات وارتباط عامه ( اداره ملی حفاظت ازمحیط زیست،1396.

9-گزارش دو ساله اداره ملی حفاظت از محیط زیست، برای چارچوب کنوانسیون تغییراقلیم ملل متحد، کابل ، 1398.

10- قانون اساسی دولت جمهوری اسلامی افغانستان مصوب 1382و قانون محیط زیست دولت جمهوری اسلامی افغانستان.

11- https://fa.wikipedia.org/wiki/

12- https://km.gov.af، سایت شهرداری کابل.

 

 

 

 

---

بالا
 
بازگشت