سید داوود مصباح

گذرگاه خطر ناک تاریخ

قسمت پانزدهم

قرن 18 در بخش غربی این سخره حیات وقایعی رخ داد که در روند آگاهی دهی ، آموزش ، هنروفرهنگ و اقتصاد نقش تعیین کننده داشت . در دهه 1750 با اختراع ماشین بخار ، نه تنها که صنعتی شدن بریتانیا را تسریع کرد ، بلکه فعالیت کشتی رانی و تجارت را رونق داد و این تپ و تلاش بورژوازی در اروپا روی تغییر بنیادی فرهنگ و هنرو آموزش بسیار موئثیر واقع شد . دیگر مردم به شکل جهشی آداب و عادت های کهن فیودالی را ترک کردند و دیگر به واعظین مذهبی و داستان های خیالی نیاکان تمکین نکردند و هرچه دانشمندان و فلاسفه و روشنگران می گفتند ، مردم قبول کردند و در یافتند که باید راه نوینی را بپیمایند تا به زندگی بهتر از گذشته برسند . در گذشته یک آدم جنایتکار یک روستا را برهم می زد و مورد کشتارو غارت قرارمی داد و زندگی را برهم می زد . فلاسفه ، دانشمندان و روشنفکران دست بکار شدند ، بجای ارباب رعیتی فیودالی حکومت های ملی بوجود آوردند و قوانینی را وضع نمودند که به امور اجتماعی و اقتصادی سروسامان داده شود و همه فعالیت های انسانی و اجتماعی تحت نظم و قانون در آید . مصئونیت اجتماعی و شهروندی و اقتصادی تأمین گردد . مردم اروپا از حاکمیت مطلق فیودالی آموخته بودند که دیگر وقت آن رسیده که به کسی بنام پادشاه و امپراتور اجازه داده نشود که دیکتاتوری و خود ارادیت فردی را در اجرا در آورند . حکومت های بورژوازی ملی در کنار حسن کار و آزادی های سیاسی و کنترول تجارت و صنعت در داخل مناطق ملی ، به زودی بخش اقلیت سرمایه داران و تاجران وکمپانی های کشتی رانی نفوذ خود را بر حکومت های بورژوازی ملی وارد ساختند و به استثمار بی رحمانه جمعیت سرزمین های ملی پرداختند و باعث فقر و بی خانمانی توده ها گردید . میلیونها خانواده که از روستا به شهر آمده بودند ، بیکار شدند و کارخانه ها نمی توانستند که همه بیکاران را جذب نماید . کارخانه داران با بکار گیری زنان و کودکان کار با ساعات طولانی کار کشیدن با مزد ناچیزی که یک وقت شکم خانواده را سیر نمی توانست . حاشیه نشینی و زندگی در آلونک ها و چپری و خیمه ها ، وضع را بد تر می کرد . به زودی توده ها درک کردند که این سیستم انسانی نیست و بل عکس کارخانه داران و مالکان وسایل کار در یافتند که این سیستم ثروتزا است باید حفظ و حمایت گردیده و در حکومت های ملی بورژوازی اشتراک و نقش رهبری کننده داشته باشند . این تضاد نوین بسیار ژرف و گسترده گردید و توده های گرسنه و فقر زده در کنار برده ها قرار گرفتند و دست به مبارزه و شورش زدند ، که از صد ها جنبش و قیام های مردمی ، تاریخ اروپا سه انقلاب عمده را ثبت نموده است :  

 1 –  انقلاب امریکا ( 1765 – 1783 م ) در مستعمرات سیزدگانه . کسب استقلال از بریتانیا .

  2 -  انقلاب فرانسه ( 1789 -  1799 م ) مدت ده سال .

  3 -  انقلاب هائیتی ( 1791 -  1804 م ) درمجموع 12 سال

  انقلاب امریکا :

گروه گروه جمعیتی که بخاطر رهایی از فقر و دست یافتن به زمین های زراعتی و امکان زندگی بهتر با قبول هزران مشقت خود را از کشورهای مختلف اروپا به این قاره جدید یعنی امریکا رسانیدند . در اینجا برای مهاجرین گفته شد که نخست باید بجنگید و این سرزمین را از وجود این سرخ پوستان پاک سازید و بعد به مالکیت زمین دست می یابید . عده بی شماری از این مهاجرین در جنگ با صاحبان خانه جان شان را از دست دادند و سرانجام با کشتار میلیونها جمعیت سرخ پوستان ، مهاجرین هر کشور اروپایی برای تصرف مزارع و مراتع و جنگلات به جان هم افتادند و به جنگ های ناسونالیستی پرداختند . سرانجام سیزده منطقه مستعمراتی بوجود آمد . بعد جنگ هفت ساله بریتانیا و فرانسه بر سرتقسیم سرزمین های امریکای شمالی از 1754 تا 1763 م ادامه یافت . نتیجه این جنگ جان صدها هزار مهاجر را قربانی گرفت و سرانجام خزانه هردو کشور خالی شد .   پارلمان بریتانیا و جورج سوم پادشاه ، برای جبران خزانه مالیات سنگینی بر سیزده مستعمره نشین امریکا ی شمالی وضع کرد . مهاجرینی که از اسکاتلند ، فنلند و لندن و دیگر مناطق انگلستان به امریکا برای زندگی بهتر و به آرزوی زمین زراعتی و خانه و باغ آمده بودند ، به آن آرزوهای خود نرسیدند ، چون مزارع و مراتع و جنگلات به تملک زورمندان و دریا سالاران و لاردها تقسیم شد و به مهاجرین چیزی نرسید . علاوه بر این مالیات سنگین مهاجرین را سرخورده و نا امید ساخت . مردم به اعتراضات و شورش پرداختند و از این زمینه بازهم لاردها و زورمندان وحکومت گران استفاده کرده ، شعار آزادی و استقلال را بلند کردند و مهاجرین با این شعار هم آهنگ گردیدند و در 1765 در نیویورک کنگره ای متشکل از 9 مستعمره نشین تشکیل شد که در آن سران این مستعمره نشینان هم پیمام شدند ودرمی 1775م رهبری آن ازمردم درخواست مبارزه برای آزادی واستقلال شدند .

« سمیر امین » اقتصاد دان و سیاست پرداز مصری فرانسوی ، در مورد انقلاب امریکای شمالی چنین نگاشته است :  « انقلاب امریکا بشتر نبردی برای برای دست یابی به استقلال و خارج شدن از سلطه امپراتوری انگلستان بود و چندان به دلایل اجتماعی صورت نگرفت . مستعمره نشینان در قیام خود علیه پادشاهی انگلیس ، نمی خواستند روابط اقتصادی و اجتماعی خود را دگرگون سازند . » 1  منظور سمیر امین از « مستعمره نشینان » سران و لیدران و لاردها است ، که برنامه ای انقلابی نداشتند و ابداً نمی خواستند که در سیستم سرمایه داری خدشه وارد شود . مردم فکر می کردند که با کسب استقلال شاید به یک حکومت دموکرات و کارگری دست یابد ، تا بتوانند مزارع و مراتع وسایر امکانات به دسترس زارعین قرار گیرد . سرانجام در چهارم جولای 1776م استقلال حاصیل شد ، اما تمام وعده های را که بورژوازی سر قدرت به توده ها داده بودند ، نقش بر آب شد و استثمار انسان از انسان همچنان ادامه یافت . توده های مهاجر با آن همه قربانی و تلفات در جنگ ها چیزی بدست نیاوردند و مجبور تن به استثمار و بردگی کارگری دادند .

  انقلاب فرانسه :

  انقلاب فرانسه نتیجه تضاد های آشتی نا پذیر اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی در قرن هجده بود که در باره آن کتاب ها نگاشته شده ، ازین سبب به تفصیل آن پرداخته نمی شود . صرف مطالیبی ارئه می گردد که تکرار آن لازم است . در آغاز از کتاب « تاریخ قرن هجدهم » نگارش   « البردماله و ژول ایزاک » نقل قول می شود : « در فرانسه جامعه به سه طبقه تقسیم شده بود ، اشراف ، نجبا و طبقه سوم . دوطبقه نخستین صاحبان امتیاز بودند و طبقه سوم به هیچ وجه امتیازی نداشت . تمام بار دولت بدوش طبقه سوم بود . اجمالاً باید گفت فرانسه در 1789 به همان حال بود که 75 سال قبل از وفات لویی چهاردهم وجود داشت . » 3

 لویی شانزدهم با ادامه جنگ و مصارف زیاد خصوصی وی به ویژه مصارف بسیار زیاد مار آنتوانت که لقب « مادام کسری بودجه » نام گرفته بود ، خزانه دولت را خالی کرده بودند . ملکه 500 خدمتگار داشت و علاوه به دوستان خود هدیه های نقدی می داد و مصارفات تجملی زیادی داشت . مردم فرانسه می گفتند : « در بار قبر ملت » دختر بزرگ لویی شانزدهم که اورا شاه خانم می گفتند در سن دو سالگی 80 خدمه داشت . تجملات در بار انتظامی نداشت . در اسطبل شاهی 1900 اسب و دوصد کالسکه مختلف بود و هرسال مبلغ 7،700،000 لیره به مصرف اسطبل می رسید و این بیش از آن چیزی است که برای موکب لشکری و قراولان خاصه شاهی خرج می شد . خرج سفره شاه بعد از آن که به فرمان لویی شانزدهم صرفه جویی کامل در آن کردو زواید آن را حذف کردند ، هرسال به دو میلیون نهصد لیره می رسید . دزدی به نهایت شدت رسیده بود ، ملازمان شاهی با کمال وقاحت دست به سرقت کشوده بودند . مخارج موکب شاهی در 1789 به سی وسه میلیون لیره رسید کشور از لحاظ مالی به زانو در آمد و لویی شانزدهم مجبور شد تا برای مهار کردن بحران مالی ، دستور به برگزاری مجلس طبقات سه گانه ( اتاژنرو ) را که به مدت 175 سال یعنی پس از سال 1614م در دوران لویی سیزدهم تعطیل شده بود صادر کرد . از آنان می خواهد تا بحران مالی را رفع کنند . در 17 جون 1789 بعد از این که در مجلس تضاد شدید طبقاتی و برخوردهای تند بین اشراف و نمایندگان طبقه سوم صورت می گیرد ، طبقه متوسط مجلس موسوم به طبقه سوم از مجلس اصناف جدا می شوند وبه نام مجمع ملی اعلام موجودیت می نمایند . روز 20 جون همه بروی زمین تنیس قصر پادشاه در ورسای تحصن می کنند و قسم یاد می نمایند تا قانون اساسی را تدوین ننمایند دست از تحصن بر نمی دارند . پادشاه برای سرکوب آنان سربازان اجیر بیگانه ای را که در اختیار داشت و خارج از پاریس بود فراخواند . در 14 جولای 1789 انبوه مردم خشمگین پاریس باشنیدن این که سربازان پادشاه در راه هستند ، سی هزار تفنگ سر پر را از زرادخانه سلطنتی در   « آنوالید » قبضه می کنند و به زندان باستیل هجوم می برند .

  چهارم آگوست 1789 ، مجلس ملی حقوق فئودالی را لغو می کند و در 26 اگوست ، مجمع ملی بیانیه حقوق بشر و حقوق شهروندی را به تصویب می رسانند که طبق قانون شهروندی ، همه شهروندان و مردم فرانسه در برابر قانون دارای حقوق مساوی بوده و این حق توسط قانون تضمین می گردد .  پنجم اکتوبر 1789 ، به اثر نا امنی و کمبود مواد غذایی شورش ها ادامه می یابد ، جمعیتی از مردم که اکثر آنان را زنان تشکیل می دادند ، از پاریس به سمت قصر پادشاه در ورسای ، راهپیمایی و تقاضای نان می کنند . آنان اعضای خانواده سلطنتی را به عنوان اسیر با خود به کاخ « تویلری » در پاریس که بیش از یک قرن کسی در آن نبود ، می برند .

  دوم نوامبر 1790 ، دولت دارایی های کلیسا را مصادره می کند .

در 21 جون 1791م ، پادشاه و خانواده اش سعی بر فرار از فرانسه دارند ، اما در شهر مرزی « وارن » دستگیر شده و به فرانسه رجعت داده می شود . هزاران تن از اشراف زادگان ، کشیش ها و افسران ارتش که مخالف انقلاب هستند ، فرانسه را ترک می گویند . در 14 سپتامبر ، لویی شانزدهم قانون اساسی جدید را امضاء نموده و بدین ترتیب سلطنت مشروطه را می پذیرد .

  مداخله خارجی علیه انقلاب فرانسه :

با مشوره و کمک مالی انگلس ، پروس و قیصر المان یک باشگاه لیبرال بورژوازی ضد انقلاب بنام  « باشگاه فویان » با اقتباس از نام صومعه فویان ، تأسیس می کند . علاوه بر این در 27 اگوست 1791 پادشاه پروس و قیصرالمان با صدور اعلامیه ای « پیل نیتس » تهدید می کند که دست به مداخله نظامی خوهد زد . بعد کشورهای اتریش ، پروس ، انگلستان و اسپانیا در حمایت از پادشاه فرانسه ، برای شکست و سرکوب انقلاب فرانسه به لشکر کشی و حمله به فرانسه پرداختند . مردم فرانسه با تشکیل یگان های داوطلب برای دفع تجاوز خارجی پرداختند . در اپریل 1792م جنگ آغاز می شود . مقاومت مردم در مقابل ارتش های منظم خارجی در دفاع از انقلاب فرانسه تا پای جان استادند و این جنگ ها تا سال 1802م ادامه یافت . در21جنوری 1793م انقلابیون لویی شانزدهم را به جرم دعوت از کشورهای خارجی و خیانت به کشور مقصر دانسته از سلطنت عزل و دستگیر می نماید و بعد اعدام می گردد . در 16 اکتوبر ، همسر لویی شانزدهم ماری آنتوانت اعدام می شود . در 22 سپتامبر 1792 ، انتخابات برپا می گردد . برای اولین بار در تاریخ فرانسه، هر فرانسوی از حق رای بر خوردار است . رزیم پاد شاهی از بین می رود و جمهوری اعلام می گردد .

  در 22 اگوست 1795م قانون اساسی جدید به تصویب می رسد . در اکتوبر قرارداد صلح با پروس و هلند و چند ماه بعد با اسپانیا به امضاء می رسد . در فرانسه یک دولت جدید بنام « دیرکتوار » ( هیئت مدیره ) تشکیل می یابد ، متشکل از پنج مقام اجرایی و دو حقوق دان عالی رتبه .  

 اساس انقلاب فرانسه : اساس واقعی هر انقلابی در بستر خیزش توده ها نهفته می باشد و روی قدرت انقلاب توده ها ، فردی و یا تشکلی که قبلاً سازمان یافته اند ، قرارمی گیرند به این معنا که روی انقلاب توده ای گروهی سازمان یافته و هدفمند سوار می شود . در فرانسه قبل از انقلاب طبقه کارگران وزحمتکشان از ستم حکومت فیودالی و ستم سران کلیسا و فقرومحرومیت ها به خیابانها و میادین آمدند و دست به شورش زدند ، چنانچه سی هزار شهروند گرسنه پاریس مسلح شدند و به زندان باستیل یورش بردند و به ادامه انقلاب را به آستانه پیروزی رسانیدند که در بسیج این توده های فقرزده و تحت ستم حکومت اشرافیت فیودالی ، دکتور ژان پل مارا و یارانش نقش اساسی داشت . ژان علاوه بر این که یک داکتر خوب مردم دوست و مهربان بود ، یک نویسنده و فعال ضد اشرافیت فیودالی و بورژوازی فرانسه و یار توده ها در جنبش و قیام مردمی بود . همچنان « دانتون » سخن گوی توده هابود ، « کنت دو میرابو » با فصاحتی که داشت ، اهداف اشرافیت بورژوازی را بیان می داشت . اشرافیت بورژوازی در قالب کلوب و باشگاه ها تشکیلاتی داشتند که برای تغییر سیستم از فیودالی به بورژوازی و سرمایه داری لیبرال فعال بودند ، از قبیل ، باشگاه کوردلیه ، کلوب مرکزی ژاکوبین ها و دیگران . خلاصه این که اهداف جنبش های توده ای محدود بر تغییر نظام حاکم بود ، هنوز اندیشه های سوسیالیسم علمی ظهور نکرده بود و این اندیشه یعنی کمونیسم اوتوپیایی یا ابتدایی و عامیانه وجود داشت ، اما بورژوازی برنامه های مشخص از تغییر نظام داشتند ، که عبارت بود از سیکولاریسم ( جدایی دین و دولت ) ، حاکمیت بورژوازی بجای اشرافیت فیودالی ، رونق اقتصادی از طریق پرداختن به اصلاحات ارضی ومدرن سازی زراعتی ، تجارت و کشتی رانی و سرمایه گذاری روی صنعت و تکنالوژی مدرن ، احداث راه و جاده و خط آهن ،  انکشاف دانشگاه های مدرن و همگانی ساختن آموزش و کسب دانش و آزادی بیان و رسانه ای و ازادی عقیده و باور های دینی و جلوگیری از تکفیر افراد توسط کلیسا و حاکمیت بورژوا دموکراتیک . آیا این که انقلاب فرانسه بورژوادموکراتیک بود یانه ؟! پاسخ روشن آن را از نگارش کارل مارکس می خوانیم که در سال  1848 در نشریه  « نویه را نیشه تسایتونگ » چنین توضیح داد : « بورژوازی در قامت آن ها      ( انقلابیون ) پیروز شد . اما در آن زمان پیروزی بورژوازی ، به معنای پیروزی نظم اجتماعی نوینی بود ، پیروزی مالکیت سرمایه داری بر مالکیت فیودالی ، ملی گرایی ، رقابت بر صنف ، توزیع بر حق آباء و اجدادی ، روشنگری بر خرافات ، صنعت بر تن پروری و حق بورژوازی بر امتیازات قرون وسطایی » 4

  یک نقطه قابل توجه این است که مارکس تذکر می دهد که : « نیروی محرکه واقعی روند های انقلابی نه بورژوازی فرانسه ، بلکه انقلابیون فرانسه بودند . » 5

    منابع :

1 - امین ، سمیر ( 1386) ، ویروس لیبرال ، ترجمه : ناصرزرافشان ، نشر، آزادمهر ، ص 76 .

  2 - البرد ماله – ژول ایزاک ، تاریخ قرن هجدهم ( انقلاب کبیر فرانسه ) ترجمه : رشید یاسمی .

  3 - همان 

   4 -  کارل مارکس و انگلس ، بورژوازی وضد انقلاب ، جلد ششم ، ص 107 .

  5 -  کارل مارکس و انگلس ، انتقاد اخلاقی واخلاق انتقادی ، 1847 ، جلد 4 ، ص 331

  6 -  والادیمیر ایلیج لنین ، 24 جون 1917 ، تقل شده از ویکتور سرژ .

  7 -  نگارنده ، دفتر شماره نهم ، صص 150- 175 .            

‏23‏/11‏/2020

============

قسمت چهاردهم

منابع :   

   * - البرد ماله و ژول ایزاک ، تاریخ قرن هجدهم ، برگردان فارسی : غلام رضا رشید یاسمی، نشر: پر ، قطع وزیری ، 1395 خ .

* - ویل واری یل دورانت ، درس های تاریخ ، ترجمه : احمد بطعایی .

* - یادداشت های نگارنده ، دفتر نهم ، صص 140 – 143 .

‏پنجشنبه‏، 17‏ سپتامبر‏ 2020

+++++++++++

قسمت سیزدهم

سده هجدهم ( 1701 – 1799 ) مرحله ای از تاریخ زندگانی بشر در روی این سخره عظیم است ، که سیاره ما به دوبخش سایه و روشن ، در دوبخش نیم کره شرقی و نیم کره غربی خود را نشان می دهد . این دوگانگی را طبیعت تعیین نکرده و این اندیشه های خوب و بد آدمی زاد آن را بوجود آورد. اندیشه های بد ، مسیر راه را به سمت نادرست می برد و انانی که با آن اندیشه راه را انتخاب می کنند به منزل مقصود نمی رسد . این یک واقعیت عینی است و در درازنای زمان آن را آزمودیم و دیدیم که به کج راهه رفتیم و از کاروان عقب ماندیم و آن را گم کردیم . در ابتدا همه به اثر اندیشه های نادرست ادامه دادند ، چون نمیدانستند . نسل های کهن ما در برابر خشم طبیعت عاجز بودند و از رعدو برق ، غرش و ساعقه ، زلزله ها و طوفان های سهمگین می ترسیدند و فکر می کردند که این ها خدایانی هستند که سرنوشت آدمی زاد را تعیین می کنند . پدران ما رفتند بسوی پرستش خدای که آفریده ذهن او بود . ده ها هزار سال پیش از میلاد و هجده صد سال بعد از میلاد ، پدران ما آفریده های ذهن خود را به اشکال مختلف ، هیکل های ساخته ای دست خود را پرستش می کرد و بعد به تصورات ذهن خود ، ان را در آسمانها برد و باور ی را ترویج کردند . اما برادران ساکن نیم کره غربی در سده هجدهم به تفکر پرداختند و در یافتند که راهی که می رویم ، کج راهه است و باید با طبیعت آشتی کرد و مسیر راه را از نو انتخاب کرد . اندیشه ها را سبک و سنگین کرد و آن اندیشه را باید پذیرفت که با زندگی و طبیعت و محیط ما همخوانی داشته باشد . آنان برای روشن کردن راه به دانش ورزی سیستماتیک وارد شدند  و در یافتند که بهشت همینجاست و باید زندگی را بهتر ساخت و کمتر به توهم اعتنا کرد . به فرموده حکیم عمر خیام : « این جا به می و جامی بهشتی می ساز – کانجا که بهشت است رسی یا نرسی » در سرزمین مغرب از همان سده های ششم پیش از میلاد به فلسفه و حکمت بیشتر توجه کردند و در سده هجدهم دانش و فلسفه را به دانشگاه بردند و از نو به تحقیق و پژوهش پرداختند . بیش از بیست فیلسوف قبل از سقراط ، افلاطون ارسطو و اپیکور در ملطه ترکیه ، جزایر یونان و ایتالیا زندگی و فعالیت های آموزشی و تنویر اذهان مردمان جوامع شان را داشتند . مشهور ترین فیلسوفان پیش از سقراط ،« تالس ملطی ، آناکسیماندر ملطی ، آنکسیمن ملطی ، فیثاغورس ، پارمیندس ، امپدوکلس ، آناکساگوراس ، گرگیاس ، هراکلیت ، هیپیاس ، پروتاگوراس ، آناتوس ، آریستوفانس ، تیائیتوس ، آنتیفون ، گلینیاس ، زئوفانس ، زنونالئایی دموکریتوس و آناکسیماندروس »1   بودند . همه ای این فلاسفه تا اپیکور ، طبعت گرا و مادی بودند . ماده ، اتم ، اضداد ، کمیت و کیفیت ، تبدیل و تکامل و آشتی ناپذیری اضداد ، پیدایش کائینات ، انرژی ، عناصر ، هوا و آب و غیره از جمله مقوله های مورد بحث و اندیشه ای آنان بودند .  منجمله چند تن ازردیف های اول فیلسوفان را به معرفی می گیریم،که نمونه ی از مجموع اند :

تالس:   نخستین فیلسوفی را  شهرک بندری ملطه ترکیه شناخته شد ، تالس  بود که  ( 624- 549 پ م ) می زیست . تالس ، در نجوم ، ریاضی ، فلسفه طبیعی و در هندسه متبحر بود . او در یک قضیه مثلثات چنین گفته است : « دو مثلث در صورتی مساوی هستند ، که یک ضلع و دوزاویه آن باهم مساوی باشد » تالس اولین فیلسوف ماتریالیست مغرب زمین برای پاسخ به پیدایش جهان از متود پرسش « کی » از واژه « چه » آغاز می کند . او بر خلاف متفکران دینی که میگفتند « جهان را  « کی » ساخته ؟ این سوال را چنین تغییر داد : « جهان از « چه » ساخته شده است ؟ » . تالس ، آب را ماده اولیه همه چیز می دانست . آناکسیماندر:   دومین فیلسوف ملطی ترکیه ( 610 – 547 پ م ) زندگی می کرد . او می گفت ، که :   « جهان ما تنها یکی از جهان های بی شمار کائینات است و این جهان های بی شمار از ماده ای جاویدان  پدید آمده اند . » منظور وی از ماده ای جاویدان   اتم و عناصر مادی می باشد . او اندیشه های خود را در کتابی بنام « در باره طبیعت » به نثر نوشت . او ساعت آفتابی رااختراع و اولین نقشه جغرافیایی را ترسیم نمود . وی معتقد بود ، که منشأ حیات دریا یعنی بحر است و انسان از ماهی به وجود آمده است و او می گوید : « عناصر مقدم بر اضداد است ، اضداد از آن به وجود می آید و به آن منحل می شوند . » آناکسیماندر ، تشکیل جهان را چنین بیان می کند : « وقتی اشیا از هم جدا شدند ، جهانی که ما آن را می شناسیم به وسیله یک حرکت چرخنده گرد بادی شکل گرفته است ، به این معنی که عناصر سنگین تر ، خاک و آب در مرکز گردباد باقی ماندند ، آتش بسوی محیط رانده شد و هوا در وسط باقی ماند . زمین یک قرص نیست ، بلکه استوانه کوتاهی است . » قضیه گرد باد وی با مسئله علمی کنونی ، به وجود آمدن کائینات توسط انفجار بزرگ همان بیگ بنگ نزدیک تر می باشد

آناکسیمن ملطی :  سومین فیلسوف زاده شده شهر بندری ملطه ترکیه ( 570 – 526 پ م ) ، وی هوا را به عنوان عنصر اولیه پیدایش جهان مطرح می نماید . او آب راشکل غلیظ شده هوا می دانست در فلسفه « آناکسیمن » هوا « خدا » است . در میان « خدایان » مطرح یونان باستان یکی هم « زئوس » نامیده می شد که او هم از هوا  است . وی بیان داشته است : « انسان برای این که بتواند جهان را بشناسد ، باید به فلسفه متوسل شود . چرا که « در روش تفکر دینی  » « نقل » بر «عقل » حاکم می شود ، و « من » ها امکان قدعلم کردن در مقابل احکام و اعتقادات و ارزش های دینی  در حد یک « ابزار توجیه گر  » تنزل پیدامی کند و بیان آزادانه را محدود می سازد . » 2

فیثاغورس :   وی چهارمین فیلسوف ، ریاضی دان و ستاره شناس یونانی بود ، که در 570 پیش از میلاد در « ساموسی » یونان زاده شد و در 495 پیش از میلاد ، در « کروتون یا متاپونتیون ایتالیا » در گذشت . او مدت 22سال از جوانی خود را در سفر و اقامت آموزشی در مصر و بابل و بعد با همراه « داریوش اول » به پارس آمد و از تخت جمشید که در حال ساخت بود دیدن کرد و بعد به زادگاه خود برگشت و بعد به ایتالیا رفت و در شهر « کرتن » ایتالیا مرکز آموشی تشکیل و به تدرس ریاضیات پرداخت . او چنین بیان داشت : « زمین گرد است و دارای دو قطب شمال و جنوب می باشد و خورشیدو ماه بدور زمین می گردند . » 3

 نخبگان ، فعالین مدنی و احزاب سیاسی اروپای سده هفده و هجده از حکومت های دینی فیودالی و به ویژه از سی ساله جنگ های صلیبی درس خوبی گرفتند و در یافتند که استمرار استبداد و حاکمیت مذهبی راهی به سوی مدرنیسم و رشد اقتصادی و صنعتی شدن نیست و باید از حکومت تیوکراتیک عبور نمایند . از این جهت به خوانش فلسفه کهن رو آوردند و به باز خوانی آن پرداختند و علوم پایه را به دانشگاه ها بردند و به پژوهش های عمیق متوصل گردیدند و در ساختار حاکمیت و دولت های ملی مدرن پرداختند . در این زمان است که در اروپا دولت های ملی سکولار شکل می گیرد و فضای باز سیاسی و عقیدتی را به دولت ها احمال می کنند . فیلسوفان قرن هجدهم نقش بسیار اساسی را در زمینه ساختارهای مدرن سیکولار اروپا داشتند . مثلاً ، « مونتسکیو » فیلسوف فرانسوی ( 1686 – 1755 ) علاوه بر این که در ساختار حکومت فرانسه و در بخش مقننه رئیس پارلمان بوده تقش اساسی داشته ، بلکه در امریکا به ویژه در تدوین قانون اساسی امریکا نقش تعیین کننده داشته است که تا حال نقش این فیلسوف فرانسوی در قانون اساسی امریکا مشهود است . کتاب « روح القوانین » منتسکیو هنوز پاسخ میدهد وکتاب « روح القوانین » وی از شهرت جهانی بر خوردار است . همچنان فیلسوف ها ، نویسندگاه ، اقتصاددانها ، دانشمندان رشته های مختلف علوم پایه ، نقش اساسی در روند حاکمیت سکولار دموکراسی غربی داشت و دارد . اما در مشرق به ویژه خاورمیانه ، حکومت های مذهبی و دینی حاکم بوده که رابطه بین مقام آسمانی و خلافت و امت بود  . امت ، هیچگونه حق انتقاد و پیشنهادی را نسبت به مقام خلافت و شاه که سایه خدا بود، نداشته و ندارد . از 1326 – 1922 م سلاطین شاخ زرین ، ( سلسله امپراتوری عثمانی ) از قدرت های بزرگ جهان محسوب می شد ، رعیت و یا امت می توانستند که حرفی داشته باشند؟! . حال در عربستان سعودی کسی می تواند در مخالفت با حکومت قرار بگیرد . در ایران مخالفت با حکومت اسلامی « محارب با خدا » گفته می شود . مجازات مرگ دارد .  غرب از حکومت های تیوکراتیک و دینی و از تجارب خلافت ها و حکومت های دینی خاورمیانه ، درس خوبی گرفتند . اما مردم خاورمیانه ، نیاموختند و درس نگرفتند و ایران که از کشورهای بزرگ خاورمیانه و بافرهنگ و با سابقه تاریخی درخشانی بودند ، با احساسات عامیانه و ذوق و شوق مذهبی به باتلاقی افتیدند که برآمدن از آن بسیار دشوار خواهد بود . در افغانستان از 1973م تا حال که 47 سال می شود ، گروه های بنام مجاهدین با نعره تکبیر مسلمانان این کشور را به قتل می رسانند و خانه ها و کاشانه های شان را ویران می نمایند ومزارع شان را به کاشت خشخاش مبدل ساخته اند . در خاورمیانه عربی هم بهار عربی به با شعار اسلامی به خزان اشک و خون وویرانی مبدل شد . این همه جنایات درسی است برای نسل جوان ، که باید آموخت .  هرکه ناموخت از گذشت روز گار       نیز نا موزد ز هیچ آموزگار  « رودکی – مثنوی  »

خاورمیانه همان بود که هست . جنگ و فتوحات ، تعصب و خشونت ، قتل و غارت ، جهل و خرافات اما در نیم کره غربی ، اروپا از سده هفده رو به تمدن وتن دادن به قانون ، و به حکومت های سکولار و صنعت و کشتی رانی و اصلاحات رو آوردند . به دانشمندان تمکین کردند و مخترعین و مبتکرین را تحت حمایت قرار دادند . فزندان شان را به دانش اندوزی گماشتند و خرد گرایی را اصل دانستند . کلیسا و دین را در جایگاه مناسب خود شان ، نشاندند و از مداخله در امور سیاسی منع کردند . دین دارو بی دین حق مساوی شهروندی یافتند . با تدوین قوانین حقوق شهروندی را تضمین کردند .

 اختراعات ، اکتشافت و نو آوری ها در سده هجدهم میلادی :

در سده هجدهم در اروپا تحولات زیادی رخ داد و همچنان اختراعات و اکتشافات زیاد . در اینجا صرف عمده ترین رخ داد های علمی تذکر داده می شود ، که در روند انکشاف نقش برجسته داشته است . منجمله اختراع و راه اندازی ماشین بخار ، که در حقیقت حرکت دهنده صنعت و کشتی رانی و تجارت و اقتصاد بوده است ، به ترتب زمانی ارایه می گردد:

* -  در 1712م/ 1091 خ ، اختراع موتور بخار توسط « توماس نیوکامن » انگلیسی( 1663-1729)

* -  در 1714م / 1093 خ ، اختراع دما سنج جیوه ای توسط « دانیل گابریل فارنهایت »     ( 1686-1736م) دانشمند المانی .

* -  در 1745م / 1124 خ ، اختراع بطری لیدن  توسط « اوالدگئورگ فون کلیست » المانی به عنوان نخستین خازن برق .

 * -  در 1752م / 1131 خ ، اختراع برق گیر  توسط « بنجامین فرانکلین » نویسنده ، ناشر، طبیعی دان ، سیاست مدار و مخترع امریکایی در 17 ژانویه 1706م در بوستون متولد و یکی از بنیان گذاران ایالات متحده امریکا و مخترع برق گیر و عینک دوکانونی بود . بنجامین به عنوان دهمین پسر و پانزدهمین فرزند « فرانکلین » که تولید کننده صابون و شمع بود ، در بوستون زاده شد .

* -  در 1764م / 1143 خ ، اختراع ماشین نخ ریسیتوسط « جیمزهارگرویز » انگلسی ، پیام اور انقلاب صنعتی .

 * -  در 1765م / 1144 خ ، توسعه موتور بخار  « نیوکامن » توسط « جیمزوات »

( 1736-1819) اسکاتلند ، وی در سال 1769م موفق شد که موتور بخارش در کارخانه ها مورد استفاده قرار گیرد و نقطه عطفی درانقلاب صنعتی اروپا بود . و در پیشرفت صنایع فولاد سازی انگلستان نقش اساسی ایفا کرد .

 * -  در 1774م / 1153 خ ، کشف آکسیژن  توسط « جوزف پریستلی » ( 13 مارچ 1733 -  8 فبروری 1804 م ) در برستال، یورکشایر غربی انگلستان . وی در آخر عمر مدت ده سال به امریکا بسر برد و در نورث امبرلند پنسیلوانیا در گذشت . جوزف پریستلی ، شیمی دان ، فیلسوف ، زبان شناس و نظریه پرداز سیاسی انگلیسی و مخالف کلیسای انگلستان و طرفدار جدایی دین از سیاست بود . وی علاوه بر کشف اکسیژن هشت گاز دیگر را کشف نمود . در ضمن « کارل ویلهلم شیله » سوئدی و« آنتوان لاووازیه » فرانسوی هم از مدعیان اصلی یافتن آکسیژن هستند ، به طوری که « شیله » کشف خود را دوسال زودتر از « پریستلی » آن هم در سال 1772م ، انجام داد . در اروپا از 15 میلادی به بعد اختراعات و اکتشافات و آثار علمی بنام انجام دهنده رسماً ثبت می شد و تحت پوشش قرار می گرفت و آثار ماندگار می شد . اما درخاورمیانه با ظهور و تسلط اسلام بر این سرزمین ها ، نه تنها که آثار علمی ثبت نمی شد ، بلکه مورد تکفیرومحکوم به مرگ مخترع و کاشف و نابودی آثار شان می گردید ، چنانچه « محمد بن زکریای رازی » ( 251 – 313 ه ق ) متولد شهر ری  جنوب تهران ، فیلسوف ، پزشک و شیمی دان بود که علاوه بر طبابت ، در شیمی کاشف موارد ذیل بوده است : « الکل، جوهر گوگرد ، اسید سلفوریک ، نفت سفید ، اسید کلوریک ، استات مس ، اسید آرسنیک ، اسید سیتریک ، آکسیژن و گاز کاربن » نه تنها که زکریای رازی را کافر و ملحد گفتند ، بلکه تمام آثار و کتاب هایش را نابود کردند . این است یکی از پاسخ های که ، چرا خاورمیانه از تمدن عقب افتید ؟ می باشد . «  سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد -  آنچه خود داشت زبیگانه تمنا می کرد » ( از غزل شماره 134 حافظ )

* -  در 1776م / 1155 خ ، اختراع کشتی بخار  توسط « کلاد دو جفری » البته در این مورد هم اختلاف است ، چون در امریکا و فرانسه هم ادعای اختراع کشتی بخار وجود دارد .

 * -  در 1777م / 1156 خ ، اختراع اره چرخنده  توسط « ساموئل میلر »

 * -  1785م / 1164 خ ، اختراع دستگاه بافندگی  توسط « آدموندکار ت رایت » انگلیسی . بافندگی بر اساس نیاز بشری بر اساس کاوش های باستان شناسی از نه هزار سال قبل به اشکال مختلف بوجود امده است وتازمان اشغال هند توسط بریتانیا بهترین پارچه های ابریشمی ، نخی و کتانی در هند و چیت گلدار در ایران و پارچه های حریر و ابریشمی در چین تولید می شده که نیاز مندی همه ساکنین خاور و باختر را تأمین می کرد . به فرموده « دکتر مرتضی محیط » : « معلمی بهتر از تاریخ نیست ، تاریخ بهترین معلم انسان است » ایشان از « کارل مارکس » در باره نابودی نساجی هند ، چنین نقل قول می آورد : « از مقاله « مارکس » در باره کمپانی هند شرقی : « . . . تاریخ 1697 قانونی را  در پارلمان بریتانیا به تصوب رسانیدند که طبق ماده یازدهم و دوازدهم آن واردات پارچه از هند شرقی تحریم شد و پوشیدن لباس های ابریشمی ، کتانی و چلوار و چیت گلدار ایرانی ، هندی و چینی ممنوع گردید و هرکی مبادرت به فروش آنها کند دوصد پوند جریمه می شود . نتیجه می گیرد ، هند که تا سال 1813 کشور صادرکننده بود ، به کشور وارد کننده تبدیل شد . این روند چنان پر شتاب بود که ارزش مبادله روپیه هندی از 6،1به 2،2 پوند کاهش یافت . در هند این کارگاه بزرگ تولید محصولات کتانی برای تمام جهان قدیم از کالاهای نخی تا کتانی بود ، به صنعت بافندگی انگلس غرق شد . این متجاوزین انگلیسی بودند که دستگاه بافندگی دستی و ریسندگی هند را شکستند و در نتیجه این صنایع را نابود کردند » 4 * -  در 1785م / 1164 خ ، اختراع آسیاب خود کار توسط « الیوراوانز » و ماشین خرمن کوب  توسط« اندرومیکل »

 * -  در 1798م / 1177 خ ، اختراع روند چاپ سنگی توسط «  آلوس زنفلدر » نمایشنامه نویس وهنر پیشه المانی . درچاپ سنگی از سنگ رشید یا سنگ روزنا استفاده می کردند . این سنگ نرم و قابل تراش است که در روستاهای افغانستان از آن شمع دان و ظرف چراغ روغنی می ساختند که این سنگ را بنام  « سنگ راش » یاد می کنند و یکی از این سنگ به اندازه 4/114 در 3/72در93سانتی متر در 196پیش از میلاد با خط هیروگلیف ، خط دموتیک و خط یونانی در مصر باستان نوشته شده که در 1799م کشف گردیده که حال در موزیم برینانیا نگهداری می شود .

 خلاصه این که کشورمداران و دانشمندان در غرب بعد از طاعون درک کردند و فهمیدن که باید دین را ازسیاست جدا کرد تا به تمدن برسیم ، اما درخاورمیانه تا هنوز نمی فهمند ونمی دانند .  ادامه دارد

---------------------------------------------------

  منابع :

 1 -  دینانی ، مکتب های فلسفی . ب : فرریک کاپلستن ، تاریخ فلسفه . ج : ویکی پدیا ، مقاله ، فیلسوفان . 2 -  رجینالدهالینگ دیل ، تاریخ فلسفه غرب ، فصل هشتم ، فلسفه یونانی ، ترجمه : عبدالحسین آذرنگ ، تهران ،  1387خ ،  چاپ ، ققنوس ، ص 108

 2 ب ، شرف الدین خراسانی ، نخستین فیلسوفان یونان ، تهران 1386 خ

 2ج ، ا، ی  خلیاپیچ ، تاریخ فلسفه ، نشر توده ، 1348 خ

 3 -  سیاحت نامه فیثاغورس در ایران ، ترجمه : یوسف اعتصامی ، تهران ، 1363خ ، جلد دوم ، دنیای کتاب .

 4 -  دکتر مرتضی محیط ، صحبت  ، در تلویزیون پیام افغان ، 25 جنوری 2020م .

سه شنبه‏، 28‏ ژوئيه‏ 2020

++++++++++++++++++++

سه شنبه‏، 07‏ ژوئيه‏ 2020

قسمت دوازدهم

قرن هفده که آغاز عصر روشنگری و مدرنیته و صنعتی شدن کشورهای اروپایی است ، در خاورمیانه زندگی به اشکال مختلف کهن و باستانی ادامه داشت . وقتی وارد بحث تاریخی می شویم ، نمی توان جهانی درک و تحلیل نکرد . درین نگارش هدف باز نویسی تاریخی نیست ، بلکه درک و شناخت زندگی بشر و رخ داد ها و برسی علت آن است . عمدتاً علت عقب مانی خاورمیانه از تمدن مدرن و صنعت و تکنالوژی و درک و شناخت انسان و محیط او چه بوده است . موضوع بحث ما « انسان و محیط » آن است . ما باید علت اساسی عقب مانی و فقر مادی و معنوی خود را پیدا کنیم تا با رفع آن ، راه زندگی اجتماعی و مادی خود را در یابیم . ما برای تغییرخود و محیط خویش ، لازم است که خود را بشناسیم و محیط خود و جهان را بشناسیم تا بتوانیم به کاروان تمدن خود را برسانیم . ورنه همانیم که هستیم . انگلیس ها در قرن هفدهم بیش از پنجاه سال درگیر آن بودند که چگونه حکومتی را برقرار سازند که پا بپای کشتی رانی ، تجارت دریایی ، صنعت و مدرن ساختن کشاورزی همخوانی داشته و جامعه را رهبری کند . در درون ارتش کرومول با جنگ هفت ساله از حزب دموکراتیک« لولر ها» تا حزب کمونیست« دیگرها» و از حزب جمهوری خواه تا سلطنت طلب به میدان آمدند و موضوع تأسیس حاکمیت ملی را بررسی و ارزیابی کردند . در این برسی بود که حتی یک شاه را سر بریدند و قدرت را به پارلمان دادند و بعد دیدند که این کافی نیست سلطنت را با شرط عدم مداخله در امور دولت پذیرفتند . در فرانسه لوئی چهاردهم قدرت کامل را تصاحب و راه را برای انکشاف باز ساخت . در المان از درون کلیسا کمونیسم خیالی ( اتوپیایی) سر بر آورد که جنبش پرونستانیسم را به نهضت انابپ تیسم یا کمونیسم مسیحی رسانیدند . که این نهضت از اروپا تا به امریکای شمالی آن عصر رسید و در نهایت تخیلات مذهبی را از زندگی مادی و علمی و اکادمیک کنار زدند . از اوایل سده شانزده میلادی با ظهور رفورماسیون و افکار سوسیالیسم و کمونیسم این اندیشه را رسوخ داد که مالکیت اجتماعی یک واقعیت در جامعه شناسی بشری است واین اندیشه که زمین وآب ومعادن متعلق به تمام  ا فراد بشر است که عادلانه از آن استفاده نمایند واین موضوع چنان صفحه ای در جامعه مدنی اروپا باز کرد که حتی در طرح کمونیسم فرانسه ، مقاله ای « روسو » در باب عدم تساوی نوشته بود : « تملک اموال خصوصی علل مهم عدم تساوی اجتماعی می باشد و نمی تواند عدالت را تامین نماید ، دولت باید تنها مالک باشند » ، که بعد آن را حذف کرد . اما « مسلیه » نویسنده فرانسوی ، قبل از روسو « مابلی» فیلسوف و مورخ فرانسوی ( 1709 – 1785 ) نویسنده کتاب های « مقایسه روم و فرانسه » ، « حقوق عمومی اروپا » و « تاریخ فرانسه » . « مورللی » ( 1727 – 1819 ) فیلسوف و نویسنده فرانسوی ، بعد از روسو در کتاب ها و نوشته های شان طرح یک جامعه طبیعی را ریخته بودند که در آن جامعه « اجناس و اموال بخصوص اراضی باید متعلق به عامه باشد و محصول آن تقسیم و تسهیم شود » 1

همچنان فلاسفه و دانشمندان و اقتصاد دانهای اروپایی از همان آغاز سرمایه داری طرح اجتماعی عادلانه را ریختند ، اما سرمایه داری از سود سرمایه می گذشتند ؟ هرگز . بررسی و شناخت سده هفدهم بسیار پر اهمیت است ، چون پایه و اساس مدرنیته و صنعت و تکنالوژی و ساختار های سیاسی نوین در تاریخ بشری بوده است . منشأ این تمدن یک و یکبار از آسمان به زمین نیامده ، بلکه نتیجه تکامل اذهان بشری است . بشترین نظر و باور در این است که این اندیشه از دانشگاه ها و آموزش های پایه و تفکر علمی آمده است . دراروپا به این مراگز علمی حرمت و ارزش قایل بودند که حتی در جنگ های بین انگلیس و فرانسه و بعد  انگلیس و هلند و جنگ های داخلی هفت ساله انگلیس ، هیچ کدام طرفین جنگ آسیبی به مراکز علمی و اکادمیک و دانشگاه ها وارد نمی کردند و برعکس مشرق زمین که اولین هدف مراکز دانشگاهی بوده و کتاب سوزی یکی از فرهنگ جنگی فاتحین محسوب می شد . تاریخ تکامل تمدن اروپا نشان می دهد که بعد از رفرماسیون و نهضت پروتستانها دیگر آزادی کامل قلم و بیان رعایت شد و دانشگاه از سانسور و تفتیش عقاید مصئون گردید . دیگر به پاپ ها و  کاتولیک ها اجازه فتوای تکفیر به دانشمندان فزیک و ساینس و علوم داده نشد . داروینیسم ، ماتریالیسم ، اتائیسم و دیگران آزادانه ناشر افکارو اندیشه های شان بودند و تألیفات داشتند . اکنون هم مراکز بزرگ خداناباوران در لندن وجود دارد که تجمعات و تبلیغات می نمایند . در اروپاآن همه فلاسفه ، دانشمند ، اقتصاد دان وحقوق دانها و سیاست گزاران فارغین داشگاه ها بودند . تمام تحقیقات علمی وتجربی در دانشگاه ها صورت می گرفت . فرهنگ علمی و مدون تمدن از دانشگاه منشأ می گرفت .خرد گرایی نقش عمده در روند مدرنیته و صنعت و تمدن داشته . خرد از دانشگاه می آید . انانی که در راس اداره امور قرار داشتند ، دانشگاهی ها بودند .    در اروپای سده هفده و هجده میلادی دو پدیده کنیش گر در سطح جامعه از همه برجسته بوده    یکی اکتشافات که توسط دریا نوردانی صورت گرفت که دانشگاهی بودند و با نقشه ، حرکت ستارگان درشب و دیگر افزار های دریا نوردی آشنایی کامل داشتند . دوم حوضه اختراعات و صنعت که قطب نمای شان دانش فزیک ، کمیا ، ریاضی و فلسفه بوده که با تلفیق سایر بخش های دانش علمی راه کشای صنعت و تکنالوژی و تمدن مدرن بوده است . این دوبخش عمده را کی هدایت و مدریت می کرد ، باز هم دانشگاهی های که به روشنی دانش فیلسوفان،اقتصاد دانها وکارشناسان رشته های مختلف حکومت تشکیل دادند و برای انکشاف رشته های گونه گون صنعت و تکنالوژی برنامه ریزی و سرمایه گذاری را مورد حمایت قرار دادند . فضای روشنفکری بورژوازی توسعه یافت و راه را بسوی تمدن مدرن باز نمودند . این بخش عظیم دانشگاهی زمانی به پیشرفت آغاز کردند که دوعامل باز دارنده را کنار گذاشتند . یکی حاکمیت پاپ ها و مذهب ، دوم فیودالیسم و لارها و اشرافیت فیودالی و سرکوب گروه های مسلح رهزن . ازین دوپدیده صرف تا مدتی کاتولیک ها و دزدان دریایی فعال بودند ، که از این دو عامل برای کسترش مستعمرات در افریقا و هند و امریکای لاتین استفاده افزاری کردند . از کاتولیک ها برای تبلیغ دین عیسوی در مستعمرات و از دزدان دریایی در رقابت اکتشافی و مستعمراتی بین انگلیس و هلند و پرتغال و اسپانیا . بورژوازی ، در سطح ملی و هم در سطح منطقوی فرهنگ سازی کردند و فرهنگ نوینی را جاگزین فرهنگ کهن دین مداری کردند و سکولاریزم صنعتی را ترویج نمودند . سکولار لبرال فرانسه با سکولار در انگلیس در محتوا باهم تفاوت نداشت صرف از جنبه لسانی در فرانسه لایتسه معنی می کردند . در محافل  بورژوازی اروپا بحث های داغ فلسفی سیاسی و اقتصادی جریان یافت و روزنامه نگاری انکشاف و توسعه یافت و انتشارات بدون سانسور ادامه یافت و کار مدریت دولت به چالش کشیده می شد و هیچ کسی بخاطر عقایدش مورد سرزنش قرار نمی گرفت و محاکمه نمی شد . دین دارو بی دین هر کدام می توانستند که عقیده و اندیشه های خود را منتشر نماید . اما معیار دموکراسی بورژوازی سکولاریزم بود که بحیث اصول اساسی دموکراسی پذیرفته شده بود . همه جا، لیبرال بورژوازی از آزادی فکرو عمل بحث داشتند و فعالیت های صنعتی و کشتی رانی را تشویق و حمایت می کردند . درضمن رفاه اجتماعی را می خواستند ، ولی زمانی که مالکیت خصوصی بر وسایل تولید انکشاف می یابد ، فضا برای مالکیت اجتماعی و رفاه عامه کوچک و کوچکتر می گردد . در کارخانه و کارگاه و مزرعه کارگر با مزد کم و ساعات کاری بشتر ارزش اضافی و سود سرمایه بوجود میآورد که نقطه مقابل رفاه عامه می باشد . وقتی از سرمایه داری صحبت می کنیم ، باید در نظر داشت که اصل مالکیت بر وسایل تولید همزاد تضاد طبقاتی است . با آن هم سرمایه گذاری و تاسیس کارخانه ها و ساخت و ساز شهری و ساختمانی و احداث جاده و راه و خط آهن و رونق کشتی رانی زمینه کار را برای مردم فراهم ساخت و باعث رشد اقتصاد و بهبود زندگی و صنعت و انکشاف گردید . همان قسمی که تذکر داده شد ، عمده ترین عامل و پایه های صنعت وتکنولوژی عصر روشنگری دانشگاه و آموزش های پایه بوده است . در پرتو دانش وخرد متفکرین بزرگ ، اختراعات یک پی دیگر صورت می گرفت و فلاسفه و دانشمندان سیستم بوجود آوردند و فن آوری هارا مدیریت کردند و جهت دادند . در اروپا دولت های ملی بوجود آمد که با روند تکاملی روشنگری دانشمندان علوم پایه و تیوری های نوین حکومت داری همخوانی داشت . از جمله شگفت آور این روند رو به انکشاف سریع کشور اسپانیا بود . اسپانیا تا اواخر قرن پانزدهم میلادی 1492گرفتار خلافت اسلامی و قسمت های جنوبی اسپانیا بنام اندلس در اشغال سپاه اعراب اسلامی بودند و در این تاریخ کشورشان را از اشغال نجات دادند و در حدود نه قرن قسمت های زیادی از سرزمین اسپانیا در اشغال قرار داشت که هیچگونه زمینه ای برای انکشاف وجود نداشت . بعد از راندن فاتحین مسلمانان از خاک اسپانیا در مدت کمتر از دوسده کشورشان را به کنار سایر کشورهای اروپایی رسانیدند و رقیب عمده در   دریانوردی انگلستان گردید وخود به استعمارگر بزرگ تبدیل شد . تجربه اشغال اسپانیا برای اروپا درس بزرگی بود و از این سبب در برابر تهاجم ترک های عثمانی با شدت مقابله می کردند و نمی گذاشتند که پای این اشغالگران به سرزمین های اروپایی برسد . خلاصه که در سده هفدهم که در اروپا عصر روشنگری ، اختراعات و صنعت و کشتی رانی و اکتشافات بود در مشرق زمین حکومت های استبدادی تیوکراتیک با همان شکل و ساختار باستانی با رنگ و لعاب اسلامی ادامه داشت که بطور نمونه از ایران سده هفدهم که بنام « پریشیا » شناخته می شد از سفر نامه « ژان شاردن » یک دو مطلب را که روشنگر حقایق آن زمان است ، می آوریم : « ژان شاردن » جواهر ساز ، بازرگان و سیاح فرانسوی ( 1643- 1713 م ) وی در خلال سالهای 1665تا 1677 جمعاً دوبار به ایران عصر صفوی ، مسافرت کرد و مشاهدات خود را در سالهای آخر عمر که در انگلستان بسر می برد ، در سال 1711م در هشت مجلد به چاپ رسانید ، که در اروپا مورد استقبال زیاد قرار گرفت و حتی توجه نویسندگان و فیلسوفانی چون منتسکیو ، گیبون ، ولتر و روسو قرار گرفت . «شاردن» که خود متون قدیمی یونانی و رومی در باره ایران از جمله آثار هرودت و استرابو را خوانده بود . سفر اول وی مصادف با زمان حکومت شاه عباس دوم ( 1642-1666م ) و سفر دوم زمان شاه سلیمان صفوی ( 1666- 1694 م ) کتاب یا سفر نامه « ژان شاردن » در یک پیشگفتار و یک مقدمه و یازده فصل و یک بخش پایانی است . در این کتاب با جرئیات وضع اجتماعی و سیاسی ایران شرح داده شده است و از جمله دو نقطه که آئینه تمام نمای جامعه آنروز ایران که یک بخش عمده خاورمیانه آنروزی بود ، چنین می خوانیم : « ایرانیان بجای آن که شاخه ای از علمی را گرفته و آن را گسترش بخشند ، به دور باطل کلی نگری و کلی گویی در باب دانش ها افتاده بودند و یا این که آنها به خلق و خوی شخصی دانشمند اهمیت بشتری می دادند تا به ثمره دانش او . . . » در ضمن وی می نویسد که ایرانیان کم تجربه ، محافظه کار و عدم رغبت به مسافرت و بی اطلاع از دنیای خارج هستند . در بخش دیگر چنین می نویسد : « شاه در حدود 800  باز و قرقی نگه میداشت که هرکدام دارای نگهبان مخصوص خود بود . اعیان و اشراف هم دارای پرندگان شکاری بودند . . . »  « ژان شاردن » در مورد آموزش می نویسد : « مدارس /مکتب ، بیشتر بر دروسی مانند صرف و نحو ، کلام ، ریاضیات ، نجوم و طب قدیم و ادب عرب تمرکز داشتند و در آنها از دانش معاصر مغرب زمین خبری نبود . بیشترین کتاب ها ی که در مدارس تدریس می شد از جمله شامل آثار خواجه نصیرالدین طوسی در زمینه اخلاق ، نوشته های الغ بیگ و غیاث الدین کاشانی در نجوم و ریاضیات و متون یعقوب ابن اسحق گندی بود . در عین حال آثار موجود در هر یک از بزرگترین کتابخانه ها از چهارصد جلد تجاوز نمی کرد . » 2

           در افغانستان آن روز گار که بنام خراسان شناخته می شد ، ملک طوایفی بود و در آخر سده هفدهم سال 1709م هوتکی ها در قندهار یک حکومت تشکیل دادند ، آن هم به نام ایران . که بعد به اصفهان حمله کردند و باعث سقوط حکومت صفویان شدند . بعد نادر افشار قدرت را در دست گرفت . در افغانستان آن زمان از مکتب و آموزش های لازم عصر خبری نبود . مردم سواد نداشتند و فقط امور مذهبی اسلامی را میدانستند . در آسیای میانه هم حکومت های محلی بیسوادی وجود داشت که از تاریخ و تمدن مدرن که در مغرب زمین راه افتیده بود خبری نداشت . همچنان در قاره هند سلسله مغولان در بار های پر از شعرو شاعر داشتند ، اما آنان نیز از تمدن مدرن در غرب اطلاعی نداشتند و مشغول خود بودند و مردم با زراعت و سوداگری های محلی بسر می بردند و صنعت شان آهنگری و کوزه گری و صنایع دستی بود . در خاور میانه یک درصدی مردم و حکام سواد خواندن و نوشتن زبان مادری شان را در مساجد نزد آخند محل فرا می گرفتند و برای سرداری لشکر و سپاه و فرمان روایی داشتن سواد شرط نبود . در خاور میانه عربی نیز اوضاع چنین بود و تحت حکومت و فرمان روایی شاهان « شاخ زرین » ( ترک های عثمانی بسر می بردند . در بغداد و مصر مراکز آموزشی دینی بزرگی وجود داشت ، اما تمام آموزش ها دینی بوده و آخند تولید می کردند که فزیک و ساینس و فلسفه ، حتی شعر راحرام و شاعر را ملحد میدانیستند . اینجانب نگارنده در سال 2012م در مرکز « تحقیقات فارسی ایران در پاکستان » که یک کتابخانه بزرگ که دارای صدوچند هزار جلد کتاب های فارسی و سی هزار جلد کتاب نسخه های خطی وجود داشت ، در آن کتابخانه سیزده هزار جلد کتاب چاپ سنگی را بشکل مدون و فنی فهرست کردم ،که در شبه قاره هند چاپ شده بود، که در میان سیزده هزار کتاب چاپ سنگی، یک اثر علمی بجز یک جلد « قانون » کتاب طبی از ابوعلی سینا و یک جلد هم کتاب طبی خارزمی ، باقی همه کتاب های بسیار ساده دینی بودند که در بسیاری از آن « آخند درویزه » نامی حاشیه نویسی کرده بود که در باره مذهب نگاشته شده بود . این است روزگار مشرق زمین . اقبال لاهوری یک تحصیل کرده دانشگاه کمبریج لندن در رشته فلسفه و از جمله پان اسلامیست های شبه قاره واز موئسسین و بنیاد گذاران « پاکستان » بود . و علاقه شدید به بیداری کشورهای اسلامی داشت که در دیوان اشعارش متجلی است . در اخر عمر از عمل و رفتار مسلمانان چنان خسته و دلگیر شده بود که چنین سروده است :

مسلمان فاقه مست و ژنده پوش است     زکارش جبرئیل اندر خروش است

بیا نقش دیگر ملت بریزیم        که این ملت جهان را بار دوش است

 « ارمغان حجاز ، اقبال لاهوری »                        --------------------------

منابع :

1 -  دکتر بهاوالدین پازرگاد ، تاریخ فلسفه سیاسی ، ج2 ، چاپ مسعود ، تهران ، 1334خ ، ص782

 2 -  علی قیصری ، دنیای اقتصاد ، شماره 4927 – دوشنبه 16 تیر / سرطان 1399 خ / 6جولای 2020م .

´´´´´´´´´´´´´´

Monday, June 22, 2020

قسمت یازدهم

انگلستان در قرن 17م با حوادث اجتماعی سیاسی ، مرض طاعون در 1665 و آتش سوزی بسیار فراگیر در شهر لندن در 1666م مواجه گردید . همچنانی که طاعون کشتارمی کرد ، در 1666 از یک نانوایی در « بودینگ لین » آتش سوزی آغاز شد ، که در مدت چهار شبانه روز 13000 منزل و 87 کلیسا به خاکستر تبدیل شد . با آن همه تلفات انسانی و مشکلات اقتصادی ، کار های تولیدی و صنعتی شدن و کشتی رانی و تجارت نخوابید و با شوروشوق ادامه یافت . در سپاه کرومول و جنگ هفت ساله داخلی انگلیس دو حزب مطرح و چپ از داخل سپاه سر بر آورد و باعث شگوفایی سیاسی و فرهنگی در انگلستان و اروپا گردید . حزب « لولرها م و حزب « دیگرها » که جناح چپ اولی بود  شوروهیجان زیادی را در جامعه بوجود آورد و منشأ سکولاریسم و مکتب های دیگر فلسفی و سیاسی شد .

فلسفه سیاسی رادیکالهاوکمونیستهای قرن 17 انگلیس : در این موقع فیلسوف ها و اقتصاد دانها ، فزیک دان ها و سیاست مداران زیاد و روشنگر و مطرح در اروپا نقش اساسی در روند مدرنیته و صنعت و بازرگانی و دولت های مدرن ، داشت . در انگلستان علاوه بر نقش فیلسوفان پروتستانیسم ، نقش « جان لیل برن ( پیشوای حزب لولر ها ) و « جرار دوینستانلی» ( پیشوای حزب دیگرها » نقش اساسی در تنویر و انکشاف اذهان جامعه ایفاء کردند . اندیشه های روشنگرانه و عدالت خواهانه با رونق روزنامه نگاری و انکشاف صنعت چاپ سبب شد که افکار عامه برای اولین بار در سیاست تجلی کند . از سال 1640- 1661م ( زمان پارلمان طولانی ) و ( تاج گذاری شارل دوم ) یعنی مدت 21 سال نشریات چاپی را یک کتاب فروش جمع آوری کرده که که این نشریات علمی ، فلسفی و سیاسی که اکنون در موزیم ملی انگلیس نگهداری می شود ، این مجموعه حاوی بیش از بیست هزار عنوان کتاب و رسالات و نشریه می باشد . « این روش مناظره بوسیله نشر مجلات . اولین تجربه بزرگ در تربیت سیاسی مردم و تعلیمات سیاسی عمومی جهان است که در تاریخ صورت گرفته و خود به منزله یک مدرسه بزرگ سیاسی بوسیله مکاتبه بود » 1 در میان این مباحثات سیاسی و فلسفی در تنویر افکار عامه و تأثیر گزاری در سیاست دولت ها ی اروپائی نهضت رادیکالیسم دموکراتیک حزب لولرها و دیگر ها بسیار تأثیر گذار بود . مباحثاتی که در حزب لولرها بوجود آمد با شدت در جامعه انعکاس دلپذیر داشت . لولرها خواستار تساوی حقوق و تأمین عدالت اجتماعی و دموکراسی مردم سالار بوده و از سلطنت مشروطه حمایت و پارلمان را مظهر اراده عامه میدانیستند و با بخش مذهب روش مدارا گونه ای را قایل بودند . اما جناح  چپ آن حزب « دیگرها » اولین جمعیت طرفدار کمونیسم یوتوپیان ( آیدیالی ) بودند . حزب دیگر ها اصلاحات بین سرمایه داران و مردم فقیر و کارگران را نادرست و ناممکن می دانستند . حزب لولرها فرزندان مردم فقیر و تا حدودی متوسط جامعه بودند که از بدنه ای ارتش کرومول بوجود آمده بودند که بعد از مدتی جناح چپ آن بنام حزب « دیگرها » از بدنه ای حزب لولر ها انشعاب کردند . لیدر حزب لولر ها « جان لیل برن » ( 1614 – 1657م ) مرد صادق و دانشمندی و مدافع پرشور حقوق عامه و انقلاب بود که دوبار در محاکمه کشانیده شد و دوره های زندان و تبعید را گذراند . این موقع که پارلمان انگلیس نماینده بورژوازی و سلطنت نماینده سرمایه داری و توسعه مستعمرات بودند و کارگران با ساعات طولانی کار و مردم به فقر و امراض، حال و احوالی کمتر از برده ها را نداشتند . مبارزات حزب لولر ها و دیگر ها انعکاس دهنده ای درد ها و رنج های توده های مردم بودند . کارگاه های کوچک به مجتمع های تولیدی بزرگ تبدیل گردید و نساجی با استفاده از موتوربخار انکشاف نمود و گروه گروه روستائیان به شهر آمدند و دهقانان به کارگرتبدیل شد و مزدومزایای ناچیز به کفاف هزینه زندگی را نمی کرد و در حومه شهر لندن زاغه نشینی بوجود آمد و شهر بیش از گذشته کثیف و آلوده گردید و امراض مختلف منجمله مرض سیفلیس شیوع یافت . فقر دامنگیر اکثریت ساکنین و جمعیت شهری گردید . چون مزد کارگر پایین بود ، با سرعت سود سرمایه افزایش یافت و بر ثروت سرمایه گذاران افزایش بعمل آمد و هم تولیدات اضافه بر مصرف داخلی بوجود آمد که دولت با اشتراک کمپانی های کشتی رانی برای دریافت بازار و مواد خام صنایع به اکتشافات پرداختند و برای تاسیس مراکز تجارتی به هند و افریقا کاررا آغاز کردند . این کار رقابت شدیدی را بین پرتغال ، هلند ، اسپانیا و انگلیس بوجود آورد که باعث اشغال سرزمین های قاره های افریقا و امریکا و هند گردید . سرمایه داری تازه به دوران رسیده در کشورهای اروپا و انگلیس با سرعت بزرگ و بزرگتر می شد و توده های مردم این کشورها بافقرو محرومیت و امراض دست و گریبان بودند . چنانچه در تمام طول حیات سرمایه داری اکثریت جمعیت در فقرو محرومیت به سرمی برند . اکنون در قرن 21 در بزرگترین کشور سرمایه داری جهان چون امریکا پنجاه درصد جمعیت زیرخط فقر از شش یک نفر بیکار و سی میلیون کودک با گرسنگی بسرمی برند و مرض به شدت ساری وکوشنده کوید19 را بجان مردم رهاکرده اند . به این ترتیب سرمایه داری به روشنی نشان داد و می دهد که ، این سیستم برای زندگی بشریت پاسخ نمی دهد و برای جامعه رفاء نمی آورد و به روزهای دشوار امراض اپیدمی و حوادث طبیعی کار نمی دهد . به این ترتیب ، تعجب آور نیست که در اروپا به ویژه انگلیستان قرن هفدهم مردم با شدت از فقرو امراض وستم محافل حاکمه ولاردها و سرمایه داران عذاب می کشیدند . سرمایه داران نه تنها که به کارگران مزد کم و اندک می دادند ، بلکه اختراع یک دانشمند را هم با پول اندک می خریدند . در این فضای پر شتاب حزب لولرها و دیگرها در انگلستان در دفاع از توده های زحمتکش جامعه به مبارزات پرشوری پرداختند و چهره سرمایه داری و دولت های مدافع منافع سرمایه داری را افشا و به تنویر افکار عامه پرداختند .

 حزب دیگرهایا کمونیستهای انگلیس :

منشأ ایدئولوژیک این حزب که جناح چپ لولرها بودند به فلسفه حقوق طبیعت که در اوایل قرن 17 بوسیله آلتوسیوس و گروشیوس و ارمینیوس ، اپیس کوپیوس و رنه دیکارت و دیگران طرح و تدوین یافته بود که این ا ندیشه ها گذری از فلسفه سیاسی تئولوژی و عبور از فلسفه رواقیون و فلسفه افلاطون ( پلاتونیسم ) بر بنیاد فلسفه طبیعت( ناتورالیسم ) وفلسفه اصالت عقل و خرد ( راسیونالیسم) تدوین یافته بود . نقش فلسفه ماتریالیستی توماس هابس( 1588 – 1679 ) فیلسوف شهیر انگلیس که تحصیل یافته کالچ ماگدالن در اکسفورد و شغل معلم خصوصی را پیشه خود ساخت بسیار تأثیر گذار بوده . هردوجناح ، حزب لولر ها و دیگرها از اندیشه حقوق طبیعت پیروی می کردند که تنها در تفسیر تفاوت وجود داشت . لولر ها حقوق طبیعت را به آئین حقوق فردیت معنی کرده و حق مالکیت را به رسمیت می شناختند ، اما حزب دیگرها یا کمونیست ها حقوق طبیعت را به حقوق  کمون یعنی حقوق عام معنی کردند که معتقد بودند که زمین و آب خاک حق طبیعی همه افراد جامعه بوده که بصورت جمعی ازآن استفاده وبا کارمشترک به بحره برداری برسانند . چنانچه «وینستانلی» درنامه خود خطاب به « لوردفایرفاکس » می نویسد : « هیچ کس نباید ارباب یا مالک شخص دیگری باشد و زمین برای تمام پسران و دختران بشر آزاد است ، که آزادانه بر آن زندگی کنند » 2           « به عقیده حزب « دیگرها » حالت طبیعی انسان عبارت است از تملک عام و حقوق طبیعت چیزی نیست جز حق مشروع آدمی زاد بر منابع طبیعی واستفاده عام از آن .« دیگرها » چنین استنباط کردند که اموال شخصی بخودی خود سبب اصلی شرور وفسادو موجب انواع بی ترتیبی ها و بی عدالتی ها و سوء استعمالات و فساد اجتمای است . ریشه همه شرارت ها حرص و آز است که اموال شخصی اولین مولید آن هست . اموال شخصی موجب تفوق فردی بر فرد دیگر وباعث تمام خونریزی ها گشته و موجب شده است که فرد ثروتمند بر عده ای کثیر توده های مردم تفوق یابد و عده کثیری را مجبور کند که برای وی کارکنند و با مزد ناچیز به زور به اصطلاح قانون نیروری کار خود را بفروشند ، اورا متمول نمایندو خود بصورت غلامان وی در آیند . لذا اکثریت بد بختی های اجتماعی و اکثریت شرور و مفاسد بشری را میتوان با الغاء اصل مالکیت خصوصی ، بخصوص با الغای مالکیت اراضی از میان برداشت . » 3  خلاصه « جراردوینستانلی » تیوری پرداز حزب « دیگرها» در زمینه مفصل نگاشته .

    جرارد وینستانلی و کتاب حقوق آزادی :         Law of  Freedom

جراردوینستانلی که نویسنده مهم حزب « دیگرها » یا کمونیست های انگلیس در قرن 17 می باشد کتابی نگاشته بنام « حقوق آزادی » که در سال 1652م بچاپ رسید ومخاطب کتاب شخص کرومول است . وی در این کتاب اصول یک جامعه یوتوپیان ( آیدالی ) را با دقت شرح می دهد و یک حکومت کامنولت را تفسیر می کند . اساس عقیده و فلسفه حکومت کامنولت « وینستانلی » آن است که « فقر ریشه انواع اسارت و بندگی است » می نویسد : « چنانچه فردی از افراد بشر غذا برای جسدش نداشته باشد بهتر آنکه اصلاً جسد نداشته باشد ، تا محتاج به غذا گردد . معنی آزادی حقیقی آن است که تمام مردم متساویأ دسترس به استعمال زمین و استفاده از میوه و محصول آن داشته باشند . در وجود آدمی دو خاصیت متضاد نهاده شده ( اول ) میل با حفظ نژاد یا حفظ عامه که ریشه تشکیل خانواده و ریشه صلح و درستی و راستی است . ( دوم ) میل با حفظ خویشتن که ریشه حرص و آز و ظلم است حکومت کامنولت با خاصیت اولی مطابقت دارد که در آن سیستم حکومت ضعیف و قوی متساویاً محافظت می شوند . حکومت سلطنتی که حاوی قانون فاتح و معامله غالب و مغلوب است با خاصیت دوم وفق می دهد . فرق اساسی آن است که حکومت سلطنتی بوسیله ای فن سراسر خدعه وفریب ، خریدو فروش ( معامله ) اداره می شود . و عبارت است از حکومت مرد راهزن که اراضی برادر کوچک خود را دزدیده است . لذا جوهر اصلاحات در منع خریدو فروش بخصوص در منع معامله اراضی نهفته است . مساوات ، بدون مساوات در اجناس و اموال مساوات نیست ، زیرا که ثروت مولد قدرت است . قدرت یعنی ظلم ، علاوه ثروت و تمول را هرگز نتوان با درستی و امانت بدست آورد . احدی ثروت را بازحمت و کوشش خویش بچنگ نیاورده و نمی آورد ، بلکه جمع ثروت نتیجه غضب و ربودن سهام کسانی است که به ثروتمند کمک کرده اند . ثروتمند از تصاحب مال دیگران ثروتمند شده اند . آنها بوجود آورده اند و ثروتمند مال موجود را ربوده است . لذا میل به آزادی حقیقی مستلزم آن است که زمین مشترک بین همه باشدومحصول آن در انبار های مشترک نگاه داری شود و هر کس به قدرلزوم خود از آن برداشت کند . کلیه اشخاص سالم و غیر علیل باید مجبور باشند که کار کنند ، کاری که مولد باشد وموجد محصول و لا اقل تا هنگامی که به سن چهل سال می رسند کار کنند . » 4

منابع :

1 -  بهاوالدین پازارگاد ، تاریخ فلسفه سیاسی ، جلددوم، چاپ مسعود ، 1334 خ ، تهران ، فصل بست ودوم ، ص 621 .

 2 -  همان ، ص 647  ( 3 ) ص 648  ( 4 ) صص 650و 651

5 -  لاندلن ، شارل دو ، تاریخ جهانی ، ج2 ، از قرن شانزده تا عصر حاضر ، برگردان : احمد بهمنش ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ دوازدهم .

 6 -  دفتر شماره نهم نگارنده  .

---------------

++++++++

+++++