نور محمد غفوری
کُمین فارم (Kominform)
کمونیستی معلوماتی دفتر (Kommunistisches Informationsbüro) چې په لنډه ورته کُمینفارم (Kominform) هم ویل کیږي، په ۱۹۴۷م کال کې د کُمینټِرن تر انحلال وروسته جوړ شو او تر ۱۹۵۶م کال پورې یې فعالیت کاوه. دا د ملی دولتی چوکاټ څخه پورته د کارګری او کمونیستی ګوندونو اتحادیه وه چې د شوروی سوسیالیستی جمهوریتونو د کمونست ګوند سره یوځای د بلغاریا کمونست ګوند، د شرقي آلمان متحد سوسیالیستي ګوند، د فرانسې کمونست ګوند، د ایتالیا کمونست ګوند، د یوګوسلاویا کمونست ګوند، د پولنډ واحد کارګري ګوند، د رومانیا کارګری ګوند، د چکوسلواکیا کمونست ګوند، د هنګري د کارګرانو ګوند او ځینې نورو ورپکې ګډون لاره. ددې اتحاد هدف داو چې د کُمینټِرن د انحلال څخه را پیدا شوې تشه ډکه کړي او د کارګری او کمونیستی ګوندونو ترمنخ د معلوماتو او تیوریکي موضوعاتو د راکړې ورکړې بهیر فعال وساتی.
مخکې مو ولوستل چې په ۱۹۴۳م کال کې د دوهمې نړیوالې جګړې په سختو شرایطو کې د شوروي سوسیالیستي جمهوریتونو ګوند او دولت د فاشیستي آلمان په مقابل کې د خپلو غربی متحدینو سره د ښو او ډاډمنو اړیکو د ټینګولو په خاطر د کُمینټِرن په انحلال اقدام وکړ. په دې توګه یې فرانسې، انګلستان او نورو غربی متحدینو ته وښوده چې د هغوی په داخلي چارو کې مداخله او د هغوی له دولتی مخالفینو او انقلابی کمونستو او کارګري ګوندونو سره همکاري نه کوي. د جګړې په پای کې د هيټلری فاشیسم له ماتې سره د شرقي اروپا په ځینو هیوادونو کې خلقی دموکراتیک دولتونه جوړ، سوسیالیستی انقلابونو ته مخه خلاصه، د شوروی سره د ښو اړیکو لرونکي او له مسکو سره تړلي حکومتونه رامنځته شول. که د جګړې د پای ته رسیدو ترمخه یوازې په شوروي اتحاد کې د ريال سوسیالیسم (Realsozialismus ) نمونه موجوده وه، او س د شرقی اروپا هیوادونه هم د ریال سوسیالیسم بلاک ته شامل شول. د یوه سوسیالیستی هیواد (شوروی اتحاد) پر ځای اوس د شوراګانو د دولت په موډل ډیر سوسیالیستی هیوادونه رامنځته شول. په دې ډول د نړیوال پانګوالی نظام په وړاندې نړیوال سوسیالیستی بلاک راجوړ او منظم شو.
دا اړتیا له سره را پیدا او طرحه شوه چې په سوسیالیستی بلاک پورې تړلو هیوادونو کارګري او کمونیستي ګوندونه چې پخپلو هیوادونو کې یې دولتی ځواک هم په لاس کې لاره، یو له بله سره د ګوندونو په کچه هم اړیکې ولري، معلومات او تیوریکي موضوعات سره شریک کړي، مشترکه تیوریکي نشریه ولري او د اړتیا په وخت کې یو او بل ته لاس ورکړي او یو د بل له تجربو او عملی کارونو متقابلې زده کړې وکړي. په ۱۹۴۶م کال کې بیرته دا هڅه عملاً پیل شوه او د ۱۹۴۷م کال د سپتمبر په دیرشمه نېټه کمینفارم رسما جوړ شو او په نړیواله کچه یې د کارګري کمونیستی جنبش په انتظام او لارښونه پیل وکړ. په دې ټوګه په ۱۹۱۹م کال کې جوړ شوي او په ۱۹۴۳م کال کې د منحل شوی کومينټرن تشه ډکه شوه. دا په یو ډول د امریکا د متحدو ایالتونو د مارشال پلان په وړاندې د شوروی سوسیالیستی جمهوریتونو عکس العمل هم بلل شوی دی.
کمینفارم نسبت کمینترن ته کوچني تشکیلات او د پنځوسو تنو په شاوخواکې کارمندان یې لرل چې لومړی یې مرکز په بلګراد کې و او وروسته بیا په ۱۹۴۸م کال بخارست ته نقل شو. کمینفارم شریکه تیوریکي نشریه لرله چې په مختلفو ژبو خپريده.
سره له دې چې په دوهمه نړیواله جګړه کې د آلمانی فاشیسم په وړاندې امریکا، انګلستان او شوروي اتحاد په یوه ائتلاف کې شامل و، خو د جګړې تر پای وروسته بیرته د هغوی ملی ګټې یو د بل سره په ټکر کې شوې او د امریکا په مشرۍ د کپيټالیستی بلاک او د شوروی په مشرۍ د سوسیالیستی بلاک ترمنځ د ۱۹۴۶م کال را وروسته سړه جګړه پیل شوه. کمینفارم د سړې جګړې په دوران کې د سوسیالستي بلاک په ګټه خپل فعال رول لوباوه. د امریکا او غربی بلاک لخوا د سوسیالیستی بلاک د غړو هیوادو په ګوندونو باندې د شوروي اتحاد د کمونست ګوند د قوماندې د مرکز په نوم وباله او په وړاندې یې سخت عکس العمل وښود. کمینفارم له یوې خوا د غربي نړۍ له سختو تبلیغاتي څپو سره مخامخ شو او له بلې خوا ورباندې د مسکو فشار و چې د شوروی اتحاد د کمونست ګوند غوښتنې او فرمانونه باید ومنی. خو کمینفارم لکه څنګه چې د غربی پانګوالی نظام د تبلیغاتو پر ضد مبارزه کوله، همدا شان یې د سټالینی شوروی غوښتنو او د مسکو په زړه جوړ تابعیت هم نه مانه.
په ۱۹۴۹م کال د نوامبر په میاشت کې کمینفارم په علنی توګه پخپلو غړو د تیتو د حمایت غږ وکړ او ترې ويې غوښتل چې د مسکو د تیتوایسم د طرحې په وړاندې مبارزه وکړي. له دې څخه ښکاري چې کُمینفارم د مسکو او د شوروی اتحاد د کمونست ګوند غوښتنو ته په کامله توګه غاړه نه ایښوده.
ځینو کمونیستي او کارګري ګوندونو د کمینفارم په اډانه کې د شوروی اتحاد د کمونست ګوند فرمان او تفوق ته غاړه نه ایښوده او د ټولو غړو ګوندونو د مساواتو پلوي و. په کمینفارم کې د چین کمونست ګوند غړیتوب نه لاره. د یوګوسلاویا د کمونست ګوند رهبر جوزف تیتو په دې اړه مخکښ و او د ټولو ګوندونو د برابرۍ له پرنسیپ څخه یې کلکه دفاع کوله. د تیتو او سټالین مخالفتونه تر دې حده ورسیدل چې د ۱۹۴۸م کال د جولای د میاشتې په ۲۸ مه نېټه د ستالین او د شوروی اتحاد د کمونیست ګوند په غوښتنه د داسې یوه کنفرانس جوړول طرحه شول چې ورپکې د یوګوسلاویا کمونست ګوند له کمینفارم څخه وایستل شي، خو پایله یې ناکامه وه. همدا ډول د دموکراتیک آلمان متحد سوسیالیستی ګوند هم غوښتل چې په ۱۹۴۸م کال کې په کمینفارم کې ور ننوزي، خو د سټالین په نظر د ګوند د خاموالي په علت او د سټالین د مخالفت له کبله ونه منل شو.
کله چې سټالین په ۱۹۵۳م کال کې مړ شو او په شوروي اتحاد کې د ستالینیسم دوره پای ته ورسیده، په ۱۹۵۶م کال کې نېکيټه خروشچوف دشوروی اتحاد نوي رهبر د داخلی او خارجي اړیکو د غیر سټالینیزه کولو (ستالین زدایی) په بهیر کې د کمینفارم انحلال هم عملی کړ.
په ۱۹۴۹ کال کې د ماؤسیدونګ په رهبرۍ د داخلي جګړې په پایله کې په چین کې انقلاب بریالی او د چين خلقی جمهوریت رامنځته شو. له دې سره سم د نړیوال کارګري انقلاب بله (مائوئیستي) نمونه هم رامنځته شوه او د شوروی اتحاد د سوسیالیستی انقلاب د تر دې وخته یوازیني مودل اهمیت را کم شو. د چین او شوروي د دوو ډولو انقلابونو او دوو ځواکمنو کمونیستی ګوندونو ترمنځ سیالیو او د انقلاب په مورد یو له بله د بیلو بیلو طرحو او د انقلاب د محرکه قواوو او انقلابي تکتیکونو په اړه اختلافونو او بحثونو د نړیوال کارګري جنبش پر مخ له یوې خوا نوې افقونه پرانستل، د نویو طرحو او ابتکارونو د رامنځته کیدو شرایط یې رامنځته کړل او په نړیوال کارګری غورځنګ کې د شوروی اتحاد د کمونست ګوند د مخکښۍ رول ضربه ولیده؛ خو له بلې خوا پخ نړیوال کارګري جنبش کې یو بل ځواکمن انشعاب هم رامنځته شو.
د کُمینفارم په ړنګیدو سره په مطبوعاتو کې د کمونیستی ګوندونو ګډې ښکاریدنې هم محدودې شوې او تر دې وروسته یې مشترکې طرحې او ستراتیژۍ وخت په وخت د نړیوالو کنفرانسونو له لورې ټاکل کیدې.
بالا
بازگشت