عطأالله عنایت رادمرد
ازلابلای یادداشت ها ونبشته های روزمره ام
محاسبه بلند مدت درپرتومناسبات بین المللی اندرباب کشورما
مأهیت موضعگیری های ناپایدارخارجی ها
نحوه کمک های جامعه جهانی به افغانستان
عوامل وفاکتورهای سیرکنونی رشد اجتماعی
امیدواری ها درمورد آینده کشورما
|
زاویه های دید مشکلات موجود بمنظور ارتقای سطح آگاهی درمورد
رویدادها و تحولات اخیردراراضی کشورباید مشخص گردد.چگونگی
حدوث واقعات اتفاقیه بویژه دردو دهه پسین،شاهد این واقعیت می با
شد که نا آرامیها وزد وخوردهای کنونی درکشورما را جامعه جهانی
وایالات متحده،هیچکدام نمی توانند حل و فصل نمایند، بلکه این خود
افغان ها هستند که بمثابه سازندگان هستی جامعه و حلال مشکلات
کنونی، کشور خویش را مأمون و مصؤون نموده و آنرا اعمارنمایند.
درهیچ جایی از دنیا، نمی توان امنیت و دموکراسی را از خارج وارد
نمود. تقاضای ادامه ماندن کشورهای اروپایی دراراضی متعلق به
افغانستان، توسط سازمان ملل تمدید نشده است. این خواست کشور
های عضو ناتو بود.
درمورد مسأله موردبحث کنونی، قبل ازهمه تذکراین مطلب با اهمیت پنداشته می شود
که طی ماه قبل، جانب واشنگتن اظهار نمود که ایالات متحده
مبلغ ۶۰ میلیون دالرکمک به افغانستان را متوقف می نماید.
وزارت امورخارجه ایالات متحده همچنان اعلام نمود که مبلغ یادشده را دولت افغانستان درصورت
دستیابی به مؤفقیت درامرمبا رزه با فساد، دریافت خواهد نمود. قراراظهارات
کارشناسان، واشنگتن با تمدید بودجه، فقط وفقط بدنبال کسب وفا داری کابل می
باشد.
وزیرامورخارجه ایالات متحده،همچنان ازموجودیت فساد گسترده درمناطق ومحلاتی که
با مشکلات فراوانی نیز دست وپنجه نرم می نمایند، تذکربعمل آورده ویادآورگردید
تا پس ازمدت زمانی، دولت افغانستان، مبلغ وعده داده شده را دریافت نماید.
همچنان، مقامات وزارت امورخارجه کشوریادشده تأکید بعمل آوردند که مبارزه
صادقانه و گسترده با فساد،یکی ازجمله عناصرکلیدی دستیابی به مؤفقیت عملکردهای
برنامه های ایالات متحده درافغانستان بشمارمی آید. همچنین وزارت امورخارجه آن
کشوراعلام نمود که آنها درصدد آن می باشند تا مبالغ تأدیه شده توسط مالیه
دهنده های امریکایی که به افغانستان اختصاص می یابد، درعرصه ها وبخش هایی بمصرف
رسد که نتایج روشن و ملموسی درپی داشته باشد. همچنان، یادآوری بعمل آمد که
واشنگتن، کابل را بسمت خودکفایی فرا میخواند وبگونه مشترک،هم ازدولت افغانستان
وهم ازتمامی طرف های درگیرآرزو دارند تا با دسترسی بکمکها وموارد دیگری ازاین
قبیل را درعرصه های موردنظرو بمنظور بهبود شرایط زندگی و تداوم حیات آبرو
مندانه باشنده های کشورهزینه نماید تا افغانستان ازلحاظ اقتصادی بخود متکی
گردیده وهمچنان با استفاده و بکارگیری مؤثروبهینه ازآنها درجهت تشویق وحمایه
سکتورخصوصی نیزاقداماتی بعمل آید. درویب سایت وزارت امورخارجه ایالات متحده یادآوری بعمل آمده که مبلغ ۶۰ میلیون دالرتوسط صندوق "اعتماد"
بمنظور بازسازی افغانستان و بمثابه بودجه تشویقی برای افغانستان اختصاص یافته
است.
قبلن، طی ماه سنبله سالروان، واشنگتن حدود ۱۰۰ میلیون دالردرمورد تأمینات مادی
برنامه بزرگ زیرساخت ها ی انرژی درکشورما وهمچنان تخصیص ۶۰ میلیون دالرکمک را
بحالت تعلیق درآورد.شعبه یادشده تصمیمش را بربنیاد نبود شفافیت وعدم استفاده
لازمی ازکمک های یادشده دردولت افغانستان عنوان نمود. موضوع فوق ازجا نب وزارت
امورخارجه ایالات متحده نیزمورد تأیید قرارگرفت.
بهرحال، کارشناسان درمورد عملکردهای ایالات متحده بارتباط با تغییرسطح فساد
درکشور، شک دارند. بعقیده سیاستگزاران، واشنگتن درتلاش است تا درقبال وجوه
یادشده، وفاداری دولت افغانستان را بدست آورد. همچنان تحلیلگران اظهارنظر
نموده یادآورمی شوند که چنین موقعیتی برای واشنگتن به سبب پخش اعلامیه های
ریاست جمهوری افغانستان درضدیت و مخالفت با سیاست های واشنگتن، ازاهمیت ویژه ای
برخوردارمی باشد.
بنابرین، طی ماه جدی سال پار، اشرف غنی طی نشست هایی درمجمع جهانی اقتصاد
درداووس، اظهار نمود که درامرمذاکرات ایالات متحده و"طالب"ها پیشرفت ملموسی
بنظرنمی رسد. مطابق اظهارات نامبرده، اجتماع افغا نی از"طالب"ها خواهان قطع
خشونت می باشند.
علاوه برآن، اشرف غنی ظی مصاحبه ای با خبرنگاران اظهارداشت که مسؤلیت تأمین
امنیت برعهده خود افغان ها ودولت افغانستان می باشد نه برعهده واشنگتن. نامبرده
همچنین یادآورشد که کشورما باید آینده اش را خودش تعیین نماید. طی ماه اسد سال
روان، وی مخالفتش را درامرمداخله کشورهای خارجی درمورد کشورما نیز ابراز نمود.
همچنان اشرف غنی طی مصاحبه ای با "آسیوشتیت پرس" گفت که درمورد آینده کشورما
نباید درمراکز کشورها ی دوست ویا درکشورها ومملکت های دشمن ما و یا درکشورهای
همجوار افغانستان، تصمیم اتخاذ گردد. سخنان رئیس جمهورغنی، بگونه کلی حول
گفتگوهای ایالات متحده و"طالب"ها می چرخید. بخاطر داریم که درنتیجه گفتگوبا
"طالب"ها طی ماه سنبله سالروان دردوحه، نماینده ویژه ایالات متحده درامورصلح
ومصالحه درکشورما به خبرنگاران اظهارداشت که طرفهای مذاکره کننده،شرایط مشخص
حصول توافق را مورد بررسی قرارداده که یکی ازجمله آنها مسأله بازگشت ۵ هزارتن
ازنظامی های ایالات متحده طی ۱۳۵شبانه روزازافغانستان می باشد.
اینک مدت زمان ۲۰ سال ازآغاز عملیات جنگی ایالات متحده درکشورما سپری می
گردد.علت آعازوراه اندازی چنین عملیاتی راانجام اقدامات تروریستی ۱۱ سپتامبرسال
۲۰۰۱ عنوان کردند. باید گفت که عملیات نظامی یاد شده، طی سال های ۱۳۸۹ - ۱۳۹۲
شدت کم نظیری حاصل نمود. طی مدت زمان متذکره، رقم مجموعی نظامی های خارجی موجود
درکشورما بتعداد۱۵۰ هزارتن بالغ می گردید. درشرایط کنونی، مطابق گزارش های
ارائه شده، بتعداد ۱۳ هزارتن ازنظامی های ایالات متحده دراراضی کشورما موجود می
باشند. بربنیاد اظهارنظرهای بعضی ازدست اندرکاران مسایل مربوط به کشورما، سرو
صداهایی مبنی برانجماد کمک ها به افغانستان، دروا قعیت امرتلاشی به منظورجلب
وفاداری مقامات دولت افغانستان محسوب می گردد. کارشناسان امور چنین می
پندارند که موضوع فوق هیچ ارتباطی با شاخص های فساد دستگاه اداره دولت
درجمهوری اسلامی افغانستان ندارد. همچنان زمزمه هایی نیزبگوش میرسد که وضعیت و
شرایط درشرق میانه بمفهوم وسیع کلمه و وضع در افغانستان بمفهوم محدود کلمه،
بگونه پویأ درحال تغییربوده وبهیچوجه بنفع ایالات متحده نمی باشد.
علاوه برآن، آنچه درعراق اتفاق افتاد، ازجمله می توان از میل رهبری این
کشوربمنظوررهایی ازموجودیت و حضورنظامی های امریکایی یادآورشد که سبب گردید که
بیش ازهرزمان دیگر بر واشنگتن فشاروارد گردیده تا مجبورگردد وفاداری نخبگان
حاکم کشورهای خاورمیانه را بهرقیمتی که شده، بخرد. ناظران امور وکسانی که
مسایل عراق را دنبال می نمایند، درموردیادشده دیدگاهای مشابهی دارند.این،
واقعیت است که اصل شعارمبارزه با فساد، مطابق "ستاندردهای امریکایی"، فقط بهانه
ای بیش نمی باشد. مسأله ای که واضح و مبرهن بوده و همه بآن ملتفت می باشند، این
خواهد بود که هیچکس وهیچ فردی بگونه واقعی آن نمی داند که کی ها علیه فساد
مبا رزه نموده وچنین عملیه ایی چگونه انجام می پذیرد. بویژه اگردرمورد هرربع
صحبت در میان باشد، ردیابی قضایای مربوط بعرصه یادشده غیرممکن بنظرمی رسد.
نظریاتی که درمورد ارائه می گردد، بگونه کُلی، همه گواه این امر مسلم می باشد
که واشنگتن درصدد حمایت و پشتیبانی از رژیمی می باشد که دروضعیت وشرایط نهایت
دشواری قراردارد. اما به باوربسیاری ها، درواقعیت امر، ایالات متحده
اقتدارمشروع را بمثابه یکی ازعناصرمعامله با "طالب"ها میپندارد که این خود
دراصل،ریختن رشوه ازیک جیب به جیب دیگرمی باشد.
دروضعیت وشرایط کنونی، ایالات متحده بنحوی ارانحأ چنین می پندارد که رهبریت
جمهوری اسلامی افغانستان هنوزهم درمعرض خطرقراردارد. کشور یادشده بصورت قطع و
بگونه دوامداری، بدنبال تعقیب وادامه فعالیت هایی به منظورنایل گردیدن باهداف
مورد نظرش بوده وبا نگرانی ذایدالوصفی برآینده و دورنمای انکشاف وقایع وحوادث
واتفاقات کشورما حساب بازنموده است. بسیاری ها اما دراین امرمتفق الرأی می
باشند که به کمک های ایالات متحده نباید بمثابه ژست های حسن نیت نگاه شود،
بلکه اینهمه بگونه دوامداری بمنظورتطبیق واجرای عملی برنامه ها وانجام فعالیت
های استخباراتی وکارکردهای سیاسی ونظامی آن کشوردرعرصه های مورد نظر می باشد.
ارائه هرگونه کمک ازجانب واشنگتن به دولت های دیگر، بمنظور تقویت مواضع
منطقوی ایالات متحده و واردنمودن فشاربه سایر بازیکنان ژئوپولیتیکی محسوب
گردیده ودرنوع خود، ستراتیژی کاملن واضحی محسوب می گردد. که هدف عمده آنرا دفاع
ازمنافع ایالات متحده درخارج ازقلمروآن کشورتشکیل می دهد. اما درایام
پسین، جانب ایالات متحده درمورد دستیابی به معامله هایی با "طالب"ها درجریان
سال روان خبرمی دهند. مشاور رئیس جمهوری ایالات متحده درامورامنیت ملی اعلام
نمود که رئیس جمهوری کشورش ممکن طی سالروان، وارد معاملاتی با "طالب"ها گردد.
نامبرده اضافه نمود که نظامیان افغان در شرایط کنونی بیش ازهر زمان
دیگربهترشده اند وبزودی با موافقه ویا بدون موافقه ای درزمینه، درامرحضورنظامی
آن کشوردرافغانستان کاهش بعمل خواهد آمد. نامبرده اظهار امیدواری نمود که طی
سال روان، توافقی با "طالب"ها بدست آید. وی همچنان ادامه داده افزود که آنها
روی چنین معامله ای، همین اکنون مصروف می باشند، ازجانب وی براین امر تأکید به
عمل آمد که چنین موافقه وجورآمدی باید از خوبترین ها باشد.
دراین مقطع قابل یادآوری می باشد که چندی قبل نماینده ایالات متحده درمذاکرات
صلح، درمورد نتیجه مذاکرات آن کشوربا"طالب"ها، رئیس جمهوری افغانستان را
درجریان قرارداد.نامبرده ضمن صحبت با خبرنگاران اظهار نمود که پیشرفتها
وانکشافاتی درگفتگوها ومذاکرات با "طالب"ها بدست آمده است. اما جدا ازاظهارات
اینچنینی نماینده وزارت امورخارجه ایالات متحده، ازجانب بسیاریها پیشبینی می
گردد که درجریان سالروان، نه توافق، بلکه بگونه واضح، ممکن معامله وجورآمدی
میان "طالب"ها وایالات متحده ازقوه بفعل مبدل گردد.
طی ماه پسین، همچنان ازجانب دولت ایالات متحده چنین ابرازنظرگردید که ممکن کمک
های وعده داده شده ای به مبلغ ۶۰ میلیون دالری که متوقف گردیده بود، بدلیل
مبارزه مؤفقانه دولت افغانستان با فساد، مجددن به افغا نستان بازگردانده شود.
مشاوران وندیمان ترامپ چنین ابرازنظرمی نمایند که تداوم حضورو موجودیت نظامیان
ایالات متحده دراراضی افغانستان ازاهمیت منحصربفردی برای آن کشور برخوردارمی
باشد. آنها چنین ادعأ می نمایند که ایالات متحده مؤفق گردید تا درطول مدت
زمان حدودن دو دهه، ازحمله مجدد به سرزمین آن کشور جلوگیری بعمل آورد. نا
مبرده ادامه داده افزود که خروج کامل ویکبارگی قوت های نظامی ایالات متحده
ازافغانستان، وضعیت بلاتکلیفی را ببارآورده ودرنتیجه،سبب تشنج بیشتروضع خواهد
گردید. یکتن ازنظامیان ارشد امریکایی همچنان اظهارنمود که رئیس جمهورایالات
متحده به موجودیت وحضورفعال کشورش درمجموعه افغانستان تأکید بعمل می آورد.
درمورد ستراتیژی جدید افغانی ترامپ وآنچه درآسیای میانه انتظاربرده میشود، این
مسأله قابل یاددهانی می باشد که قدرت های مرکزی درجمهوری های آسیای میانه به
ستراتیژی جدید ایالات متحده درمورد کشورما که توسط رئيس جمهورترامپ اعلام شد،
تاکنون واکنشی نشان نداده اند.
پس ازاعلام ستراتیژی یادشده، جمهوری های یادشده واقع در آسیای مرکزی تاکنون
نیزدر مورد نحوه ستراتیژی متذکره سخنی بزبان نمی آورند. هرچند کشورهای
ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان بمثابه دول همجوارافغانستان،بگونه مستقیمی ازاثرات وعواقب تغییردرسیاست های منطقوی مربوط به حل وفصل
قضایای کشورما متأثرمی گردند. اما بگونه طبیعی، طی این مدت زمان، بویژه درحدود دودهه پسین،
درپروسه یادشده، نقش کلیدی بر عهده ایالات متحده بود.
اکنون اندکی، برنامه ترامپ درباره افغانستان و وسایل نیل باهداف آنرا مورد
بررسی قرار می دهیم:
دراینمورد بیش ازسایرموارد،فقدان ونبود واکنش وعکس العمل قابل توجه
درمراکزجمهوری های آسیای مرکزی قبل ازهمه این واقعیت را واضح و مبرهن می نماید
که رئیس جمهوری ایالات متحده در مبارزات انتخاباتی آن کشوربه تغییررویکرد
کشورش درمورد افغانستان مبادرت ورزید. ترامپ ههمزمان با فراخواندن کامل قوت های
نظامی آن کشور از افغانستان، از شوروشوق قاره امریکا بمنظور تشویق واشنگتن
ازحضور مجدد درکشورما نیزخبر داد.
علاوه برآن، برنامه ترامپ بگونه کُلی درنظر دارد تا به کمک هایش به قدرت مرکزی
درکابل افزایش بخشیده و آمادگی های لازمی را بمنظورجنگ الی دستیابی به پیروزی
کامل درکشورما رویدست گیرد.همه ی این اقدامات نه بمنظورایجاد و تحکیم پیروزی
دموکراسی درکشورما، بلکه تحت پوشش "مبارزه با تروریزم" و "ازبین بردن تروریست
ها" به خورد دیگران داده می شود. رئیس جمهورایالات متحده همچنان اعلام نمود که
قوتهای نظامی کشورش برای مدت زمان طولانی وغیر قابل پیشبینی دراراضی افغانستان
به موجودیت و حضور فعال خویش همچنان ادامه خواهند داد. اما واشنگتن درمورد
تعداد نظامیان یادشده که درکشورما بحضور شان همچنان ادامه می دهند، لب ازلب
نگشود.
دراینباره باید متذکر گردید که ایالات متحده بآسیای میانه بمثابه یک
ابزارسیاسی نگاه می نماید. وزارت امورخا رجه ایالات متحده انتظاردارد تا
کشورمارا درامرمیکانیزم ۱+۵ "جمهوری های آسیای مرکزی - ایالات متحده" ترغیب
نماید. درآستانه اعلام و نشر ستراتیژی جدید امریکایی برای سال های ۲۰۱۹ -
۲۰۲۵، امریکایی ها چنین می پندارند که اعلامیه یادشده، سبب تشویق وترغیب حاکمیت
مرکزی افغانستان درتقویه مناسبات با مراکز منطقوی خواهد گردید. درطرح یادشده،
به یقین که قبل ازهمه، منافع ایالات متحده درنظر گرفته شده و مساعد کننده
شرایط بمنظوروسعت وگسترش ساحه تأثیرگذاری آن کشوردرامورومسایل مربوط بآسیای
مرکزی میباشد.
آیا می توان کشورما را بمثابه بخشی از۱+۵ محسوب نمود؟
مطابق اظهارنظردست اندرکاران امور، تلاش بمنظورارتباط افغانستان با مجموعه ۱+۵
قبلن آغاز گردیده است. طی هفته پسین، وزیر امورخارجه ایالات متحده، ستراتیژی
جدید یادشده را باطلاع عامه رسانید. مجموعه سترا تیژی یادشده برامرتحکیم
استقلال وعدم وابستگی کشورهای آسیای مرکزی متکی بوده وقبل ازهمه مسایل، دربا ره
تقلیل فعالیت ها وعملکردهای تروریستی درمنطقه اطمینان داده شده، دفاع و
پشتیبانی ازتحکیم ثبات درکشور ما، وسعت مناسبات جمهوری اسلامی افغانستان با
جمهوری های آسیای مرکزی نیز جزٔ برنامه های مطرح در ستراتیژی جدید ایالات متحده
بوده، ازمراعات حقوق بشر، اقدامات عملی بمنظور وسعت و گسترش فعالیت های سرمایه
گذاری، مناسبات وهمکاری های تنگاتنگ با همه پنج کشورمتذکره نیزتذکراتی بعمل
آمده است.
سفیرایالات متحده درکشورازبکستان، قبلن طی محفلی درسفارت آن کشوراظهارنمود که که ستراتیژی جدید کشو رش، بگونه واقعی آن، انعکاس دهنده ودرعین زمان تکرارمطالب ومواردی محسوب می گردد که قبلن درمورد وضعیت افغانستان به نشررسیده است. با این وجود، نامبرده همچنان اظهار نمود که برنامه متذکره حاوی موارد و مسایل کاملن جدیدی نیز بوده و این درنوع خود، پیشرفت قابل ملاحظه ای بویژه درجریان دهه پسین محسوب می گردد. وی به سخنانش ادامه داده افزود که ایالات متحده به نقش کشورهای آسیای مرکزی و اهمیت عملکرد های شان و باقدامات غیرنظامی آنها درافغانستان اهمیت منحصربفردی قایل می باشد. سفیر نامبرده افزود که افغانستان بدلیل تداوم درگیری های مسلحانه بمثابه یکی ازجمله فاکتورهای مطرح درمعادلات موجود منطقوی و مشخص کننده منافع ستراتیژیک ایالات متحده درآسیای مرکزی پنداشته می شود.
قابل یادآوری میباشد که درستراتیژی یادشده که توسط وزیرامورخارجه ایالات متحده اعلام گردی، درگام نخست نشان داده شده است که آسیای مرکزی خودکفأ برای ایالات متحده جذابیت دارد. بایست یادآورگردید که ایالات متحده بگونه سنتی به منطقه ما بمثابه منطقه بزرگ آسیای مرکزی نگاه نموده که درواقعیت امر،چنین رویکردی را دول کشورهای آسیای مرکزی چندان مناسب ندانسته وازآن خوشنود بنظرنمی رسند. ازیکجانب ایالات متحده تأکید می ورزد که آسیای مرکزی بمثابه بخش جداگانه منافع آن کشور محسوب می گردد واما از جانب دیگر، بخش افغانستان دراین ستراتیژی اصلن غایب می باشد. ازهمه جالبتر اینکه کشورما با کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان وازبکستان مناسبات وارتباط های معینی داشته واما کشورآخری درمورد جمهوری اسلامی افغانستان سیاست معنا داری را دنبال می نماید. واما بیمورد نخواهد بود اگردرمورد چگونگی ضایعات و کشتارانسان ها دراراضی کشورنیزآماروارقامی ارائه گردد.
درگزارش کمیسیون حقوق بشرافغانستان آمده است که درربع اخیرسال ۱۳۸۹، تلفات
غیرنظامیان درمقایسه با سال قبل، نشاندهنده کاهش ۳۸ درصدی می باشد. مطابق
گزارش، تلفات غیرنظامی ها طی سال پار، کاهش ۷ درصدی را بمقایسه سال قبل آن نشان
می دهد.
براساس گزارش تازه کمیسیون حقوق بشر، طی سال پار، درتلفات مجموعی کودکان کمتر
ازنیم درصد ودرتلفات زنان، حدود ۴ درصد افزایش بعمل آمده واما درتلفات مردان
بیشتراز۱۳ درصد کاهش بملاحظه می رسد. براین منوال، طی سال پارمیلادی، حدود ۴۵۰
کودک کشته وبیش ازدوهزارتن آنان نیززخم برداشتند. همچنین،درحدود نزدیک به ۳۰۰
زن کشته وبیش از۶۰۰ تن آنها زخمی گردیدند.
بازرس ویژه ایالات متحده دراموربازسازی افغانستان"سیگار"درتازه ترین گزارش به
کنگره ایالات متحده یادآور گردیده که همزمان با توقف گفتگوهای صلح توسط
دونالد ترامپ، حملات "طالب"ها درمقایسه با ده سال پسین، بنحوبی سابقه ای
افزایش حاصل نمود.
همچنان کمیسون حقوق بشرافغانستان گزارش می دهد که عامل ۷۱ درصد این
تلفات،"طالب"ها، ۵ درصد گروه موسوم بدولت اسلامی(داعش) و۱۴درصد هم دولت وحامیان
بین المللی آنهاست. عامل ۹ درصد رویدادها تاکنون مشخص نمی باشد. اما عامل باقی
تلفات هم ناشی ازموشک پراگنی های پاکستان به سرزمین کشورما پنداشته می شود.
مطابق
گزارش کمیسیون حقوق بشرافغانستان، طی ۹ سال پسین، بیش از۲۳ هزارتن افراد
غیرنظامی درکشور
کشته شده اند. تلفات حملات هوایی نیروهای دولتی وحامیان بین
المللی آن اگرچه ۲۱ درصد کاهش حاصل نموده اما طی سالروان، سبب کشته شدن نزدیک
به ۵۰۰ تن وزخمی شدن درحدود ۳۰۰ نفرشده است. درنتیجه عملیات شبانه طی سال
پار،تلفات غیرنظامی ها افزایش حاصل نموده که بتعداد ۸۲ تن کشته و۲۳ تن هم زخمی
گردیدند.
همچنان مطابق گزارش کمیسیون نامبرده، جنگ ودرگیری طی سال قبل، سبب بیجاشدن بیش
از ۷۰هزارخانواده درداخل کشورگردید.
یکشنبه ۲۰ ماه دلو سال ۱۳۹۸خورشیدی