دکتورعلی احمد کریمی

دومای روسیه از دوران تزارها تا پوتین

 دومای روسیه درطول بیش ازیک قرن با جنجال های سیاسی ،رویدادهای غیرمترقبه وفراز ونشیب های گوناگون روبرو وهمواره مرکز توجه مردم این کشور وجهانیان بوده است .نخستین دوما در17 اکتبرسال 1905 تشکیل ونمایندگان آن در26 آوریل 1906 درکاخ زمستانی نیکولای دوم تزار روسیه با وی دیدارکردند.

نخستین دوما دارای 499 نماینده از اقشار مختلف مردم بود که اکثریت آنها را کشاورزان وپنج درصد آنرا افرادی که دارای تحصیلات عالی و28 درصد را نمایند گان طبقه روحانیون تشکیل میدادند .33 درصد ازنمایند گان دوما را طرفداران تزار ، 17 درصد را نیروهای کارگران وزحمتکشان ،5درصد را نیروهای مستقل و11 درصد را سوسیال دموکراتها تشکیل میدادند.

دومین دومای روسیه درزمان تزارهاکه درسال 1907 تشکیل ومدت فعالیت آن 5 سال اعلام شد تنها توانست 103 روز فعالیت کند وبدستورتزارمنحل گردید.

دومای سوم درسال 1907 تشکیل و ضمن فعالیت 5ساله خود وبرگزاری 621 اجلاسیه علنی 2500 طرح ولایحه را تصویب کرد.

چهارمین دومای روسیه نیز درسال 1912 تشکیل ودرفضای آرام به حیات سیاسی وقانونی خود تاسال 1917 ادامه داد.

دومای روسیه درطول حکومت تزارها به ظاهر مدافع آزادی های سیاسی ومدنی بود ولی اکثرنمایندگان که به فرمان واشاره شاه انتخاب می شدند همواره مطیع وگوش به فرمان درباربودند .

تزارروسیه نیز حق داشت براساس میل خود درهرزمان دوما را لغو ویا فعالیت آنرا متوقف سازد. با وقوع کودتای بلشویکی درماه اکتبر 1917 دوما منحل و

شورای نمایندگان خلقها جانشین آن شد .

رهبربلشویکها رژیم تزار را زندان خلقها ونمایندگان دوما را مزدوران دربار تزارخواند که نقش زندان با ن را درمقابل خلقها بازی میکردند.

پس از فروپاشی شوروی ودرسالهای اول تاسیس روسیه نوین پارلمان این کشورمانند دوران شوروی به وظیفه خود عمل میکرد. درسالهای نخست پس ازفروپاشی شوروی پارلمان روسیه به مرکز نیروهای مخالف بوریس یلتسین رئیس جمهوریی وقت تبدیل شد که برای مدتی بحرانهای سیاسی واجتماعی به همراه داشت.مخالفان به رهبری روسلان حزبولاتف رئیس پارلمان وآلکساندرروتسکوی معاون رئیس جمهوری روسیه برای مدتی ساختمان پارلمان را به مرکزفعالیتها ی خود علیه دولت تبدیل کردند. ادامه اختلافات بین پارلمان ورئیس جمهور درمرکز درحال تبدیل شدن به یک جنگ داخلی بود  اکثر سیاستمداران نسبت به دچارشدن روسیه به سرنوشت شوروی وفروپاشی آن هشداردادند. اکثررئیسان جمهوری وسران مناطق 89 جمهوری ها ومناطق خود مختارروسیه ازفرامین یلتسین سرپیچی ودستورات پارلمان رااجرا میکردند.

مردم با برگزاری تظاهرات دراطراف پارلمان که شمارآنها به هزاران نفرمیرسید یلتسین را به خیانت به وطن متهم ساخته واورا به عنوان عامل شماره یک فروپاشی شوروی ،فقرعمومی ،انحطاط نیروهای مسلح معرفی میکردند.

بوریس یلتسین رئیس جمهوری وقت در12 سپتامبر سال 1993 با صدور فرمانی قانون اساسی رالغو واختیارات پارلمان را سلب نمود .درواقع این دومین کودتای یلتسین بعد از فروپاشی شوروی وروسیه نوین بود.لغو قانون اساسی واختیارات پارلمان را داد ستان کل ودادگاه قانون اساسی روسیه ضد قانون اساسی اعلام نمود.دراطراف پارلمان سیمهای خاردار کشیده شد تا از ورود بیشترمردم جلوگیری گردد.

درماه اکتبرهمان سال ساختمان پارلمان که بوسیله مخالفان اشغال وبه مرکزستاد فرماندهی آنها تبدیل شده بود با استفاده از انواع سلاح وتجهیزات ازجمله توپخانه موردحمله قرار گرفت وبه آتش کشیده شد .کاخ پارلمان که به کاخ سفید روسیه معروف گردیده بود دراثرآتش توپخانه به کاخ سیاه تبدیل گردید. درنتیجه این سرکوب بیرحمانه 140 نفر کشته وتعداد زیادی مجروح گردیدند که درمیان کشته شدگان از16 ساله تا 50 ساله بودند.

روسلان حزبولاتف رئیس پارلمان ومعاون رئیس جمهور بازداشت شدند.مردم برروی دیوارهای پارلمان باخون نوشته بودند  که ما از آزادی وقانون اساسی دفاع نمودیم. دولت برای اینکه مهندسان وکارگران روسیه وقایع وواقعیت داخل پارلمان را بعد از حمله پلیس وارتش ندانند ، ازکارگران ومهندسان ترکیه دعوت بعمل آمد تا آنرا تعمیر نمایند.

یلتسین پس از حمله به پارلمان وزندانی ساختن خطرناکترین رقبای سیاسی خود امیدواربود تا قدرت مطلق درروسیه را بویژه با کاهش اختیارات پارلمان جدید به نام دوما دراختیارخود داشته باشد. براساس قانون اساسی جدید روسیه اختیارات دوما کاهش یافت .

نمایندگان نخستین دوما درروسیه معاصردرماه دسامبر سال 1993 برای مدت دوسال انتخاب گردیدند. درنخستین دوما برخلاف انتظارکرملین حزب ملی گرای لیبرال دموکراتیک روسیه به رهبری ژیرینوفسکی سیاستمدارجنجالی ومردم فریب اکثر کرسی را بدست آورد وپس از آن احزاب "انتخاب ما روسیه" به رهبری ایگور گایدار نخستین نخست وزیرروسیه ، کمونیستها ،کشاورزان ، زنان ویابلوکو قرار گرفتند که ازعجایب انتخابات نخستین دوما بعد از حمله به پارلمان بود. دموکراتهای طرفدار کرملین قدرت کنترل دوما را ازدست داده ، ودرهمین حال  مخالفت خودرا برعلیه انتخاب رییس دوما درعالی ترین مرجع  قانونگذاری بوسیله اعضای ملی گرای حزب لیبرال دموکرات نشان دادند. درنتیجه رایزنیهای فراوان بین مخالفین وموافقین به توافق رسیدند که رئیس دوما از حزب کشاورزان تعیین شود که در نتیجه آن ایوان ریبکین  به این مقام انتخاب شد .ساختمان دوما ازکاخ سفید به مرکز منتقل گردید تا مجددا مرکز تجمع مخالفان قرار نگیرد.

نخستین دوما برغم اینکه تحت تا ثیر کرملین قرار نداشت درفضای نسبتا آرام به تصویب طرحها ولایحه های مختلف پرداخت.

این دوما به رغم درخواست برخی ازمحافل سیاسی واجتماعی روسیه ودرنتیجه توافق با کرملین از تشکیل کمیسیون تحقیق برای حمله به ساختمان پارلمان خودداری ولایحه عفو حزبولا تف رییس پارلمان سابق  وروتسکوی معاون رییس جمهور سابق را تصویب کرد.« حزبولاتف ازدانشمندان سرشناس روسیه و ازجمهوری مسلمان نشین چچن است، روتسکوی درزمان جنگ شوروی درافغانستان پیلوت واسیرگردیده بود.»

دومای دوم روسیه درسال 1995 با اکثریت حزب کمونیست ، کشاورزان ، خانه ما روسیه ، یا بلوکو ولیبرال دموکرات تشکیل شد .دردوما ی دوم مسائل سیاسی ، سایرمسایل وبررسی وتصویب لوایح قانونی راتحت تاثیرخود قرار داده بود . دولت برای پیشبرد وتحقق اصلا حات اقتصادی بازار آزاد از کنترل مطلق بردوما برخوردارنبود . وبه همین دلیل مشکلات اقتصادی وفقراعتماد مردم را نسبت به دولت را کاهش داد. بودجه کشور به موقع تصویب نمی شد ومردم دریک وضعیت بی ثباتی سیاسی اطمینان به آینده را ازدست داده بودند .

تصویب لوایح مربوط به ملی ساختن اراضی ، سرمایه گذاری های خارجی ، اصلاحات منابع طبیعی وارتش به مخالفت شدید کمونیست ها روبروشد.

دردومای دوم قدرت کمونیست ها افزایش یافته وبا حمایت نیروهای دموکرات ولیبرال دموکرات گنادی سلیزنیف به عنوان رئیس دوما ازکمونیست ها تعلق گرفت ولی آنها از اکثریت مطلق آراء برای سلب اعتماد ازدولت ویا برکناری رئیس جمهوربرخوردارنشدند. انشعاب درمیان دموکراتها افزایش یافت لف روخلین رئیس کمیسیون دوما دراموردفاعی ازحزب "خانه ما روسیه" که ریاست آنرا چرنومیردین نخست وزیرروسیه برعهده داشت پرچم مخالفت علیه دولت وکرملین را دردوما به اهتزاز درآورد .« روخلین ازجنرالهای با نفوذ درارتش روسیه بود و درجنگ افغانستان شرکت ورزیده بود ودرسال 1997 درویلای تابستانی توسط افراد مشکوک ونامعلوم به قتل رسید» وی خواستار برکناری یلتسین از ریاست جمهوری بخاطر فروپاشی شوروی وهمچنین اتهامات دیگری چون سقوط صنایع نظامی ، انحطاط ارتش وقتل تدریجی روسها شد . رییس جمهوربرای دورگردانیدن اوضاع بحرانی تنهادست به تغییراتی درمیان اعضای دولت میزد.

یلتسین دردوران زمامداری خود هفت نخست وزیر را انتخاب وبرکنارکرد ولی این جابجایی ها درتثبیت اوضاع سیاسی واقتصادی هیچگونه تاثیری نداشت. وضعیت اقتصادی روسیه درسال 1998 براثرسقوط ناگهانی ارزش روبل با یک بحران جدی روبروشد. درنتیجه این بحران که ارزش هردلار از 4 روبل به 18 و20 روبل رسید مردم درسراسیمگی عجیبی بسر میبردند . وضعیت اقتصادی وسیاسی به حدی دشوار وغیرقابل پیشبینی شده بود که حتی اطرافیان رئیس جمهوری نیز امید چندانی به وضعیت پیش آمده نداشتند .

کمونیستها برای بدست گرفتن قدرت وبدنام ساختن بیشتر یلتسین درماه مه سال 1999 پیشنهاد برکناری وی از ریاست جمهوری را دردستور روز دوما قرار دادند.

کرملین با نویدهای سیاسی به جناحهای مختلف وتطمیع نمایندگان انفراد ی توانست بوریس  یلتسین را ازاین بحران سیاسی موقتن که درواقع آفتاب عمرسیاسی آن بر لب بام رسیده بود نجات بدهد. درنتیجه رای گیری های صورت گرفته تنها 180 نماینده به برکناری یلتسین رای دادند ، درحالی که برای تحقق این امربه 226 رای نیازبود.

روسیه دروضعیت بحرانی ودرحالی که رئیس جمهوری آن امید به آینده را از دست داده بود انتخاب سومین دور را درسال 1999 برگزار کرد. درنتیجه این انتخابات احزاب کمونیست، روسیه واحد ،میهن ،اتحادیه راستگرایان ، لیبرال دموکرات و یابلوکو موفق به راهیابی به دوما شدند.

گنادی سلزبیف ازحزب کمونیست دوباره به ریاست دوما انتخاب شد و کمونیست ها 15 کمیسیون از28 کمیسیون دومارابخود اختصاص دادند.کمونسستها به رغم این پیروزی نتوانستند اکثریت کامل و226 رای را برای تصویب طرحها ولوایح مورد نظرخود بدست آورند.

درسال1999 حادثه غیرمترقبه درروسیه بوقوع پیوست وبوریس یلتسین رئیس جمهوری تمامیت خواه ومطلق العنان این کشوردر31 دسامبر استعفای خود رااز این مقام اعلام نمود.ازمردم روسیه عذرخواهی نمود وازولادیمرپوتین  خواهش نمود تا روسیه را نجات بدهد، بدین ترتیب چند ساعت مانده به آغاز سال جدید میلادی عمر زندگی سیاسی یلتسین درکاخ کرملین پایان یافت وولادیمیر پوتین به عنوان کفیل ریاست جمهوری عهده دار امورشد . پوتین که تجربه پیروزی وشکست اصلاح  طلبان درسالهای اخیرچون گورباچف و یلتسین را خوب فراگرفته بود ابتدا بجای مقابله جویی با کمونیست ها این حزب را یگانه حزب قوی درروسیه نامید. وی بخاطراحترام به عقیده نسلهای گذشته دفن جسد مومیایی لنین را اقدام پیش ازموعد خواند ،وتاکید کرد تازمانی که ثبات سیاسی درکشور برقرار نشود امکان توسعه اقتصادی وجود نخواهد داشت ولی دراولین اقدام به اصلاح ساختارشورای فدراسیون«مجلس سنای روسیه» که روسای جمهوری و سران مناطق خود مختار با مصونیت کامل وبدون هیچگونه رای گیری به عضویت آن درمی آمدند ، دست زد.

پوتین برای تقویت موضع حکومت مرکزی درمناطق این حق را از آنها سلب کرد وخاطرنشان ساخت که روسای جمهوری وسران مناطق نمی توانند بطور همزمان عضو شورای فدراسیون نیز باشند .درواقع به شهزاده نشینان نوبه روزگاررسیده  دوران یلتسین نشان داد که انکسار قدرت باعث هرج ومرج و بی ثباتی گردیده  وثبات دهنده باید یک قدرت باشد .

کرملین همزمان دست به اقداماتی دررابطه با دوما زد که اولین آن ایجاد انشعاب دربین کمونیست ها بود .کمونیست ها ازگینادی سلزنف عضو حزب درخواست نمودند تا ازمقام ریاست به رسم اعتراض استعفا بدهد ولی او ازاین تصمیم حزب خوداری ورزید، درنتیجه این اقدام گنادی سلزنیف رئیس دوما که ازحزب کمونیست سلب اعتماد شده به مقام خودباقی ماند .کمونیست ها در ادامه این  روند ریاست چند کمیسیون رانیز از دست دادند که ضعیف شدن موضع آنها منجر به تصویب لوایح مربوط خرید وفروش زمینهای کشاورزی درروسیه شد .

ازطرحهای عمده دیگری که دردومای سوم وبرغم مخالفت کمونیست ها به تصویب رسید سرمایه گذاری خارجی ،دادن حق تابعیت روسی به خارجیان وتصویب لوایح بودجه پیش ازسال جدید بود. دردومای سوم روسیه همچنین توافقنامه کاهش سلاحهای تهاجمی راهبردی بین آمریکا وروسیه به تصویب رسید. کرملین درطول فعالیت دومای سوم وبا توجه به دست نیافتن حزب حاکم "خانه ما روسیه " به حد اکثر آرای لازم را برای تصویب لوایح تکیه اصلی را بروی حزب "روسیه واحد"گذاشت .این حزب با احزاب "میهن ما" وحزب"راستگرایان" یک جناح مرکزگرای قوی ایجاد ودوما را تحت کنترل خود در آورد.

سومین دومای روسیه درتاریخ روسیه معاصر به جنگ سیاسی بین قوای مقننه ومجریه پایان داد .

چهارمین دومای روسیه با حضورولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه کارخود را آغاز کرد .احزاب روسیه واحد ، کمونیست ،لیبرال دموکرات ومیهن به ترتیب 120، 40،36 و29 کرسی را بدست آوردند . 225 کرسی دیگر دوما نیز بوسیله نامزدها ی منفرد که اکثریت آنها از طرفداران دولت بودند تعلق گرفت.بدین ترتیب دومای چهارم روسیه دومای کاملا هماهنگ با کرملین شد.

نتایج انتخابات پنجمین وششمین دومای روسیه ، پیروزی چشمگیر پوتین برتمام رقبای سیاسی راستگراوچپگرا بود .دراین دوما احزاب روسیه واحد ، کمونیست ، لیبرال دموکرات وروسیه عادل به ترتیب 315 ، 57،40 و38 کرسی را بدست آوردند. احزاب لیبرال دموکراتهای طرفدار به غرب بدون آنکه از خود اثری بجا بگذارند از صحنه سیاست  روسیه برکنار ومانند برف بهاری آب گردیدند .

امروز پوتین درصحنه سیاسی کشور رقیب ندارد وحتی تمام جناحهای مخالفین مانند حزب حاکم ازسیاست های پوتین دراموربین المللی به اتفاق آراء حمایت وپشتبانی می نمایند ومحبوبیت پوتین بعدازشانزده سال زمامداری درمیان مردم بیشتر گردیده است ومردم اورا ناجی روسیه نوین می دانند.در هفتمین انتخابات دومای روسیه که بتاریخ 18 سپتمبر 2016 برگزارمیگردد، احزاب گوناگون مانند حزب روسیه واحد، کمونیست ، روسیه عادل، لیبرال دموکرات وسایراحزاب سیاسی چپی ودموکراتهای طرفداربه غرب برای راهیابی به دوما به نبرد خواهند پرداخت. انتخابات هفتمین دوره دوما درشرایط بغرنج جهانی ازاهمیت بزرگ برای مدرن سازی اصلاحات سیاسی واجتماعی داخلی وارتقای روسیه درسطح بین المللی برخوردار خواهد بود.دراین انتخابات مردم 450 نماینده را ازسراسر روسیه وازآن جمله ازجمهوری نوتاسیس کریما انتخاب می نمایند که 225 نماینده توسط احزاب سیاسی و225 نمایندگان انفرادی انتخاب میگردند. هرحزبی که بتواند از پنج درصد آراء عبورنماید به دوما راه می یابد ونمایندگان افرادی با کسب رای اکثریت برنده میگردند. احزاب ونمایندگان انفرادی ازحقوق وامتیازات مساوی در رسانه های گروهی برخوردارمی باشند.پیشگویی صحنه سازان سیاسی وروحیه عمومی در جامعه روسیه حاکی ازآنست که حزب روسیه واحد رییس جمهور پوتین در انتخابات رای اکثریت را بدست خواهد آورد واحزاب کمونیست، روسیه عادل ولیبرال دموکرات نیزمانند سابق به دوما راه خواهند یافت ولی درباره سایراحزاب چپی واحزاب متفرق غربگرا شک وتردید دارند که پنج درصد آراء عبورنمایند.  

دومای روسیه که اززمان تزارها تاپوتین مرکزمبارزات بعضا سیاسی خونین بود ،  امروز تنها وظایف قانونی خود را انجام میدهد وبطورهمآهنگ باقوای اجرائیه از سیاستهای خارجی رییس جمهور ومنافع ملی روسیه حمایت می نمایند اگرچه درباره برنامه های اقتصادی واجتماعی باحزب حاکم اختلاف نظردارند. در دومای روسیه  1353 خبرنگار خارجی وداخلی بطورآزاد تحولات داخلی وخارجی را ازعالی ترین مرجع قانونی روسیه گزارش می دهند.

دکتورعلی احمد کریمی- تحلیلگراموربین المللی- مسکو