نذیراحمد صوفی زاده
نگاهی کوتاه به مراسم نوروز در برخی از کشورهای جهان
جغرافیای نوروز:
پژوهش و گردآوری: نذیراحمد صوفی زاده
جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن در افغانستان، ایران، تاجیکستان، آذربایجان، کشورهای حوزه کرد نشین (عراق، ایران، سوریه، ترکیه، لبنان)، عراق، پاکستان، ترکمنستان، ازبیکستان، قرغزستان، قزاقستان، ترکیه، آلبانیا، جاپان، سراسر خاورمیانه، بالکان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار یا تانزانیا، مصر، تایلند، لبنان، ویتنام، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، بنگلادیش، بوتان، نیپال، تبت و برخی از شهرها و استان های اروپا، امریکا و کانادا را شامل می‌شود.
بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند یاحوت ۱۳۸۸ خورشیدی برابر به ۲۳ فیبوری سال ۲۰۱۰ خویش ۲۱ مارچ را به‌عنوان روز جهانی نوروز، به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جا داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی که پیشینه ی بیش از ۳۰۰۰ هزار سال دارد ذکر شده که امروز بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده‌است. پیش از آن در تاریخ ۸ مهریا میزان ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل متحد نیز به عنوان میراث معنوی به ثبت جهانی رسیده‌بود.
مراسم نوروز در جهان
مراسم نوروز در افغانستان:
نوروز در افغانستان به همان فر و شکوه پیشین برگزار می‌شود. در روزهای اول سال
همه دشت‌ها و خانه های مردم پر از گل سرخ می‌شود. در بلخ گل سرخ ویژه ی تهیه می
شود که سبدی از گل سرخ یا اجاق بزرگی که این لاله ها در آن می‌‌سوزد. این گل ها
فقط در بلخ به وفور می‌‌روید و از این رو جشن نوروز و جشن گل سرخ هر دو به یک
معنی به کار می‌رود. نوروز در افغانستان با خوردنی های گوناگون همراه است مانند
هفت میوه که شامل
کشمش، چارمغز، بادام،
پسته، زردآلو، فندق و سنجد با مقدار کمی شکر است تهیه می شود، هم چنان هفت سین
که معمولاً از مجموعهٔ مانند سیر، سیب، سبزه، سنجد، سرکه، سمنک، سماق، سنبل،
سکه، سپند، سپستان، سوهان، سوسن، سرمه، سنگک، سبزی، سیاه دانه انتخاب می شود،
سمنک نیز جز از غذاهای با مزه و قوی است که در نوروز در افغانستان تهیه می شود،
مواد سازنده سمنک شامل بر شیرهٔ جوانه‌ی گندم، آرد سبوس‌دار، دانه‌های بادام
شیرین که پوست کنده شده ولی شکسته نشده باشد در پختن سمنک به کار می رود.
از آیین و رسم نوروزی در افغانستان می‌توان به شستشوی فرش‌های خانه و زدودن گرد
و غبار پیش از آمدن نوروز و رنگمالی خانه ها برای پاکی و تمیزی نام برد. انجام
مسابقات گوناگون از قبیل بزکشی، قوچ جنگی و کشتی گیری و به راه اندازی بازی های
مروج مانند اسپ سواری، شمشیربازی، کمنداندازی، ورزش‌های زورخانه‌ای، طناب
بازی، بزکشی وغیره از فرهنگ مردم افغانستان در روزهای نوروز می باشد. مردم در
روز نوروز با خانواده های خویش به تفریح می روند دیگچه پزانی می کنند خانم های
به شکل عموم قصه می گویند و مرد های دیگ پخته می کنند. کودکان هم در بازی های
کودکانه خود مانند تخم بازی گدی پران بازی وغیره مشغول می بشند. با آمدن نوروز
مردم با زمستان و سردی وداع می گویند و با بیرون رفتن از خانه از طبیعت و هوای
پاک لذت می برند و سبزه لگد می کنند. برداشتن بخاری و صندلی و وداع گفتن با
زمستان و سردی و رنگ مالی خانه های از فرهنگ دیگر مردم افغانستان است که پیش از
آمدن نوروز انجام می دهند. یکی دگر از آیین مردم افغانستان شاندن درخت، گل و
چیدن سبزه است که پیش از آمدن نوروز در خانه های خود و بیرون از خانه های خود
انجام می دهند، شهرداری هر استان و وزارت کشاورزی نیز به نوبه خود در شاندن
درخت و گل اقدام می کنند و در ازدیاد اکسیجن و پاکی هوا پیش از رسیدن نوروز سهم
خود را دا می نمایند. چراغان نمودن خانه ها، پارک ها، مارکیت ها سرک های یکی
دگر از آیین مردم افغانستان است که در روزهای نوروز تزیین می کنند و تاریکی های
زمستان را با آمدن نوروز به روشنی تبدیل می کنند. چهار شنبه سوری رسم دگری مردم
افغانستان است که
از زمان‌های کهن در برخی مناطق علاقه‌مند به نوروز متداول شده‌است. این رسم
به‌صورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است که به نام چهارشنبه
سوری یاد می شود.
مراسم نوروز در ایران:
طبق روایات مختلف تاریخی، جشن نوروز پیش از زمان حکومت پادشاهی هخامنشی بوجود
آمده و در ایران همراه با آیین‌های خاص برگزارمی شود. یکی از مظاهر جشن نوروز،
هیجان، آشفتگی و درهم ریختگی است که باستانیان ریشه ناآرامی را در آرامش و
اساس پریشانی را در سامان یافتگی می‌دانستند خانه تکانی ازجمله آیین‌های نوروزی
است که نشان از درهم ریختگی و هیجان وسپس نظم و نظافت دارد. براساس این آیین،
ایرانیان باستان، با آمدن بهار، تمام خانه خود را برای نظافت زیرورو کرده وحتی
گاهی خانه‌ها را رنگ آمیزی می‌کردند و یا دست کم همان اتاقی که هفت سین را درآن
می‌چیدند ، سفید می‌کردند. مردمان آن روزگار، اثاثیه کهنه را به دورمی ریختند و
اسبابی نو جایگزین اش می‌نمودند.
شکستن کوزه را که جایگاه آلودگی‌ها و اندوه‌های یک ساله بود واجب می دانستند.
ظرف‌های مسین را به رویگران می‌سپردند، نقره‌ها را جلا می‌دادند، گوشه و کنار
خانه را از گرد و غبار پاک می‌کردند، فرش و گلیم‌ها را از تیرگی های یک ساله
می‌زدودند. این آیین همچنان درمیان ایرانیان مرسوم است و همه ساله از سوی مردم
اجرا می شود.
ایرانیان باستان، از چند روز به نوروز مانده سبزه سبز می‌کردند. آنان دانه‌های
گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، کاجیله، ذرت، و ماش را
به شماره هفت- نماد هفت امشاسپند؟! - یا دوازده شماره مقدس برج‌ها ؟! در
ستون‌هایی از خشت خام سبز کرده و بالیدن هریک از این دانه‌ها را به فال نیک
می‌گرفتند و بر آن بودند که آن دانه در سال نو موجب برکت و باروری خواهد بود.
خانواده‌ها بطور معمول سه قاب از گندم و جو و ارزن به نماد هومت (= اندیشه نیک)
، هوخت (= گفتار نیک) و هوورشت (کردار نیک) سبز می‌کردند و فروهر نیاکان را
موجب بالندگی و رشد آنها می‌دانستند. چراغانی نوروزی از دیگر سنت‌های قدیمی
ایرانیان باستان است. درآن روزگار، اقوام آریایی به هنگام فرا رسیدن نوروز بر
در و بام خانه ها و بلندی دژها مشعل روشن کرده ،آتش افروخته و یا آنکه چراغی
روشن بر در خانه‌ها آویزان می‌کردند. در بسیاری از نقاط ایران با فرارسیدن
نوروز نان و شیرینی پیش از نوروز می پختند و در شب عید در سفره‌ها می‌گذاردند،
آنان این کار را برای خوشامدگویی از ارواح نیاکان انجام می‌دادند. امروزه با
گسترش زندگی شهر نشینی، پختن شیرینی خانگی برای مراسم نوروز در شهرها زیاد
مرسوم نیست و مردم برای پذیرایی از مهمانان نوروزی خود شیرینی و آجیل تهیه
می‌کنند، البته پختن شیرینی عید نوروز و نیز آماده نمودن تخم مرغ‌های رنگی در
روستاهای کشور همچنان مرسوم است. از اصیل‌ترین و جذاب‌ترین پیک نوروزی می‌توان
به سفره هفت سین اشاره کرد. ایرانیان با فراهم نمودن هفت سین به شماره هفت
امشاسپند یا دوازده شماره مقدس برج‌ها ، اقلامی را در سفره‌ای در خانه‌های خود
برای حلول و شکوفایی روز نخست بهار فراهم می‌آورند.
مراسم نوروز در تاجیکستان:
نوروز در تاجیکستان با شکوه بسیار برگزار می‌شود. نوروز برای مردم تاجیک که روزگاری سرزمینشان بخشی از ایران بزرگ محسوب میشده عید ملی اجدادی است و آن را غدیر ایام یعنی عید بزرگ می‌خوانند. کلمه ایام در بدخشان تاجیکستان مرادف عید یا به جای آن به کار می‌رود. هر خانواده چند روز مانده به نوروز خود را برای برگزاری آن آماده می‌سازد. خانه تکانی صورت می‌گیرد. همه از کوچک و بزرگ با بی‌قراری منتظر رسیدن نوروز می‌شوند. تاجیک‌ها در نخستین روز نوروز، صبحانه را با انواع غذاهای شیرین صرف می‌کنند که عبارت است از حلوا، شیربرنج، غوز حماچ، به این امید که تا پایان سال زندگی شان شیرین باشد. پس از صرف صبحانه پارچه سرخی را بالای در ورودی خانه می‌آویزند که آن را نشانه بهروزی و خوش‌بختی می دانند. آنگاه اثاث خانه را که از قبل تمیز کرده‌اند به طرزی نیکو می‌چینند، سپس پنجره‌ها را می‌گشایند تا نسیم نوروزی در زوایای خانه به گردش درآید. همه لباس تازه به تن می‌کنند و کوچکترها در حالی که غنچه‌ای از گل سرخ در دست دارند نزد بزرگترها می‌روند و با گفتن"شاگون بهار مبارک" سالی خوش برایشان آرزو می‌کنند. در بدخشان تاجیکستان در شب دوم سال نو از کله و پاچه گوسفند وگندم غذای ویژه تهیه می‌کنند که به آن "باج" می‌گویند و نوروز تا سه روز درین منطقه ادامه پیدا می کند.
مراسم نوروز در هند:
آيين اين جشن طي دو روز به انجام مي‌رسد. در روز اول غروب يا شب‌هنگام آتشي بزرگ روشن ميشود. قبل از آن، آتش بزرگ ديگري بر روي مکاني که از پیش آماده شده، روشن ميشود و تمثالي از هوليکا که از بوريا ساخته‌شده ،در حرکتي دسته‌جمعي و منظم به‌همراه خوانندگان و نوازندگان محلي به‌وسيله‌ي برهمن‌ها به محل حمل ميشود. تمثال در وسط آتش گذارده ميشود و دستيار برهمن هفت‌بار آن‌را طواف مي‌کند و قبل از اينكه آن‌را آتش بزنند، اشعاري را در ستايش هولي ذکر مي‌کند. در روز دوم از بامداد تا چاشت مردم با هر عقيده مذهبي بر سر و روي دوستان و خويشان گرد رنگ مي‌ريزند يا با آب فشان آب رنگي بر سر و روي هم مي‌پاشند. در غروب همان‌روز مردم شيريني تعارف مي‌کنند و دوستان سه‌بار همديگر را در آغوش مي‌گيرند و براي هم آرزوي خوشبختي مي‌کنند. اين جشن همزمان با ماه فیبوری و مارچ است و اصل آيين در دو روز برگزار ميشود.
مراسم نوروز در چين:
مردم چين طبق آيين هاي كهن به هنگام شب سال نوروز كاغذهاي سرخ را بريده و به شيشه‌ها و چارچوب پنجره‌ها مي‌چسپانند. کاغذها بايد به رنگ قرمز باشد وپيرترين زن خانواده بايد اين برشها را تهيه کند. چينی‌ها عقيده دارند که اين کاغذها مي تواند روح شيطان را از آنان و خانواده‌شان دور کند. امروزه اين رسم در چين تغيير کرده و انواع کاغذها به رنگهاي شاد و زيبا به پنجره‌ها آويخته ميشود. چيني ها عقيده دارند اين کاغذها سبب. مردم در چین در تهیه کردن هفت سین نیز مهارت دارند طوریکه خانم وانگ استاد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زبانهای خارجی شانگهای هر سال با فرارسیدن نوروز برای توضیح دادن این جشن باستانی به دانشجویان خود یک سفره هفتسین آماده می کند. امسال او در ویچت خود نوشت: صاحب مغازه به من گفت، فصل شگوفه دادن گل سنبل گذشته است، ولی هفتسین نوروز بدون سنبل نمیشود، بلاخره، این گل سنبل را که پیدا کردم که خیلی عجیب است.
مراسم نوروز در روسيه:
مراسم نوروز در ميان بیتشر از ۲۵ ميليون مسلمان از حدود ۴۰ قوميت در روسيه، به شكلي جذاب و با آداب و سنن متفاوت كه ريشه در تاريخ هر يك از آنها دارد، جشن گرفته مي شود. نوروز كه از قدامت بیشتر از 3000 هزار سال دارد مردم منطقه به ويژه مناطق آسياي مركزي و قفقاز، جايگاه ويژه اي در ميان اين ملت ها يافته و بدين ترتيب تقريبا از يك هزار سال پيش به روسيه راه يافته است. نوروز چه در ميان اقوام بومي ساكن روسيه همچون لزگي ها، آوارها، اوستيايي ها و چه اقوام مهاجر همچون تاجيك ها، افغانستانی ها، قرقيزها، ازبیك ها، آذري ها و قزاق ها بصورت گسترده جشن گرفته مي شود. با توجه به برگزاري منظم و باشكوه جشن نوروز در سال هاي پس از فروپاشي شوروي پیشین چشمگير بوده و در سال پسین نمايندگان بيش از ۳۰ قوم و مليت از جمله ايراني ها، تاجیک ها، افغانستانی ها، ترك ها و قزاق ها هر سال در روزها نوروز مراسم ويژه جشن و شادي بصورت دسته جمعي برگزار مي كنند. آيين رسمي جشن نوروزي در روسيه هر سال از سوي فدراسيون مهاجران روسيه با حمايت شهرداری مسكو برگزار مي شود و در حاشيه آن نمايشگاه هاي آثار هنری كشورهای شركت كننده دارای اين آيين كهن نيز برپا مي شود. نوروز در ميان خود روس ها نيز در سال هاي پسین افزايش يافته و مردم اين كشور نوروز را به عنوان روز آغاز بهار و شگوفايي طبيعت مي شناسند. با اين حال اقوام و مليت هاي ساكن شوروی توانستند در همان سال ها نيز در چارچوب محيط خانواده و محل زندگي آيين هاي جشن های ويژه نوروز را زنده نگهدارند تا جايي كه امروز در برخي مناطق كشور پهناور روسيه به ويژه منطقه قفقاز و ولگا همچون جمهوری های مسلمان نشين داغستان و تاتارستان عيد نوروز بصورت باشكوه جشن گرفته مي شود. دكتر نوري محمد زاده مدير مركز ايران شناسی دانشگاه دولتی داغستان درباره نوروز مي گويد: برگزاري نوروز در داغستان نشانگر تاثير عميق تاريخي و علاقه شديد مردم داغستان به تمدن كهن پارس است. چرا كه نوروز از زمان ساسانيان در داغستان با شكوه و عظمت خاصي جشن گرفته مي شود. پروفیسور محمد عبدوسلام اف معاون رئيس دانشگاه دولتي داغستان نيز با اعلام اينكه اقوام مختلف ساكن داغستان با عشق فراوان آيين نوروز را جشن می گيرند تاكيد مي كند كه عيد نوروز در اين جمهوری به يك سنت حسنه تبديل شده است.
مراسم نوروز در جمهوری تاتارستان:
در جمهوري مسلمان نشين تاتارستان هم، نوروز كه تا پيش از انقلاب كمونيستی در سال ۱۹۱۷ بصورت گسترده جشن گرفته مي شد و در دوره حاكم شدن اتحاد جماهير شوروي ممنوع شد، در دو دهه اخير دوباره زنده شده است و شمار افرادي كه آن را جشن مي گيرند سال به سال افزايش مي يابد، البته برگزاری نوروز در اين منطقه روسيه، به روند مهاجرت از كشورهاي آسيای مركزی پيوند خورده است و آيين باستانی نوروز را تاجيك ها، قرقيزها، ازبیك ها و تركمن ها بطور باشكوه و با آداب و سنن خود جشن می گيرند.
مراسم نوروز در تركيه:
مردم عثمانی که ترکیه امروز بخشی از آن امپراطوری به شمار می‌رود ، نوروز را به عنوان یکی از معدود روزها جشن می‌گرفتند. در این روز حکیم باشی معجون مخصوصی که نوروزیه نامیده میشد جهت پادشاهان و درباریان تهیه می‌‌نمود که گفته شده است این معجون از چهل نوع ماده مخصوص تهیه میشده که شفابخش بسیاری از بیماری‌ها و دردها بوده و باعث افزایش قدرت بدنی میشده است. مردم این سرزمین نوروز را آغاز بهار طبیعت و شروع تجدید حیات و طراوت در جهان، برخی روز مقدس در کنار شب قدر و شب برائت و برخی عامل اتحاد و همبستگی و حتی آن را زادروز امام علی(ع) و تعیین ایشان به خلافت و سالروز ازدواج ایشان با حضرت فاطمه زهرا(س) دانسته اند. نوروز تا نخستین سال‌های تشکیل جمهوری ترکیه در میان ترکان این کشور برگزار میشد اما به تدریج این مراسم اهمیت پیشین خود را از دست داد وتا مدتها این جشن در مناطق کردنشین و در پاره‌ای از مناطق شمال رسم و آئین نوروز موجودیت خود را حفظ کرد. اما در چند سال پسین دولت ترکیه برگزاری نوروز را به صورت رسمي اعلام کرده است تا جايیکه وزارت آموزش و پرورش ترکیه در اواسط ژانویه سال ۲۰۰۵ طی بخشنامه ای به مراکز آموزشی این کشور، خواهان برگزاری آیین‌های ویژه نوروز به عنوان عید رسمی‌شد. در اساسنامه جدید آموزش‌و پرورش ترکیه، نوروز به عنوان عید رسمي این کشور پذیرفته و به مراکز آموزشی ابلاغ شد که از این پس در روز اول فروردین آیین‌های فرهنگی و هنری برای بزرگداشت این روز برگزار شود. در این بخشنامه با اشاره به اینکه عید نوروز در کشورهای منطقه و آسیای میانه جشن گرفته می‌شود از مسوولان مراکز آموزشی خواسته شده است که نوروز را به عنوان یکی از عیدهای ملی به دانش‌آموزان معرفی کنند. علاوه بر این مسله نوروز در شهرهای جنوب شرقی ترکیه، مانند دیاربکر، شانلی اورفا، ماراش و مرسین به صورت باشکوهی برگزار می‌شود که بیشتر منعکس کننده فولکلر مردم آن نواحی است. از ویژه گی‌های آن یکی نواختن پر سر و صدای سورنای و دهل و دیگری ایراد سخنرانی‌های آتشین در کنار کپه‌های آتش است. این آیین‌ها در میدان‌های بزرگ و اصلی شهرها و روستا‌ها برگزار می شوند. در خانه‌ها پختن شیرینی‌های خانگی و غذاهای خاص نوروز از سنت‌های دیگر مراسم نوروزی است.
مراسم نوروز درآلبانيا:
در آلبانيا سلطان نوروز به عنوان يک جشن ملی هر سال با شکوه برگزار مي شود.
باشکوه ترين مراسم در تکيه اصلی بکتاشی ها در تيرانا و با حضور درويش بابا
رشادی و شرکت مريدان برپا مي شود. مريدان بکتاشی يا آرشيک ها به زيارت گور
رهبران پيشين که در باغ تکيه قرار دارند مي روند و با بابا رشادي يا کورجوش
ديدار مي کنند. صبح روز بيست و دوم مارچ، مردم در باغ تکيه جمع مي شوند. در
آغاز برنامه سرود ملی کشور نواخته مي شود. ﭙس ازآن بابا رشادی با همراهی دراويش
ديگر برنامه خواندن سرود سلطان نوروز را آغاز مي کند:
خوش آمدي، خوش آمدي سلطان نوروز
مرحبا مرحبا ! سلام سلطان نوروز
تا آنجا که مي تواني بنگر
ورق به ورق بخوان
و در هستي تعمق کن..
خوش آمدي، خوش آمدي سلطان نوروز
مرحبا مرحبا ! سلام! سلطان نوروز
سپس نوبت به سخنراني بابا رشادي مي رسد، ﭙس از سخنرانی، شعرهايي از نعيم فراشي شاعر آلبانيا که بکتاشی نيز بوده است، خوانده مي شود. نعيم فراشی نه تنها به زبان آلبانيايی شعر مي سروده است، بلکه به يوناني، ترکي و به زبان فارسي نيز شعر دارد. مراسم سلطان نوروز با ديدار مردم با بابا رشادی و ديگررهبران فرقه ادامه می يابد. به هر فرد درزمان خروج، لقوم (راحت الحلقوم) تعارف مي شود.
مراسم نوروز در جاپان:
مردم جاپان در عيد نوروز از جامه های سنتی خود (كيمونو) استفاده مي كنند. رسم پختن و خوردن کيک موشی يک رسم ديرينه در ميان مردم جاپان است. کيک موشی آرد برنج پخته است که با هاون خميرشده و با مواد مختلفی همراه و خورده می شود. امروزه در خانه‌های کوچک کنونی جايی براي کوبيدن و پختن اين نوع کيک نيست. مردم از ماشين‌هاي کيک‌پز که ويژه موشی پزی است، استفاده مي‌کنند که به آن موشی‌تاکي مي‌گويند. در گذشته مردم جاپان در هنگام فرا رسيدن بهار و عيد نوروز از جارو كردن جلوی دروازه خانه های شان خودداري می كردند زيرا معتقد بودند اين رسم موجب ماندگاری خير، بركت و سلامتی خواهد شد.
مراسم نوروز در لبنان:
مراسم نوروز عمدتن توسط کردهای لبنانی برگزار ميشود. هزاران کرد لبنانی، هر سال نوروز را به عنوان روز ملی که مصادف با نخستین روز بهار و نو شدن طبيعت است در درون و بيرون از ميهن شان جشن مي‌گيرند. لبنان کشوري است که مردم آن به واسطه حضور پر رنگ فرهنگ غربی در کنار فرهنگ عربی– اسلامی، بسياري از آداب و رسوم کشورهای غربی را در کنار آيين‌های اسلامی و عربی به اجرا در مي‌آورند اما شايد سخت باشد تصور کنيم که نوروز در اين کشور جشن گرفته ميشود. نوروز براي کردها، از جمله کردهاي ساکن لبنان، دو معنا يا به عبارت ديگر، دو مناسبت همزمان شمرده می‌شود: يکي «عيد آزادي» و ديگري «عيد بهار». به باور اين قوم، ۲۷۰۶سال پيش حاکمی مستبد به نام «ضحاک» که آشوري بود، در نينوا (موصل کنوني در عراق) بر کردها حکومت و به آنان ستم مي‌کرد. به گونه‌اي که بسياري از کردها از ترس ظلم و ستم‌هاي وي به کوه‌ها پناه مي‌بردند. شخصيتي به نام «کاوه»، کردها را گرد هم آورد و آنان به رهبري وي بر ضحاک ستمگر شوريدند و کاوه جزو نخستين کساني بود که به کاخ آن حاکم بيدادگر حمله کرد و او را به قتل رساند. بدين ترتيب، کردها از بند ظلم ضحاک رها شدند و پس از رسيدن به نعمت آزادي، در ارتفاعات، کوه‌ها و کوهستان‌ها به جشن و شادماني پرداختند و با روشن کردن آتش، شادي خود را اعلام کردند. به عقيده کردها، آن روز پيروزي مصادف با اول بهار بود و از اين رو کردها همه ساله اين روز را به عنوان «عيد بهار» جشن مي‌گيرند و به همين مناسبت، سنت روشن کردن آتش در شب نوروز هنوز در ميان کردها پابرجاست. برخي جمعيت‌ها و انجمن‌هاي کرد موجود در لبنان، چند سالي است که جشنواره‌هايي به مناسبت نوروز برگزار مي‌کنند، کردها را گردهم مي‌آورند و به طور گروهي به جشن و شادي مي‌پردازند. بيشتر کردهاي ساكن در لبنان کردهايي هستند که از سوريه، ترکيه، عراق و ايران به اين کشور مهاجرت کرده‌اند و جمعيت آنان حدود 35 هزار نفر برآورد ميشود. به عبارت ديگر، حداقل 35 هزار نفر از مردم و ساکنان لبنان همه ساله نوروز را در نخستين روز بهار جشن می گیرند.
مراسم نوروز در عراق:
عراق یکی دیگر از کشورهای است که نوروز را جشن می‌گیرد. دولت عراق به مناسبت عید نوروز پنج روز تعطیل رسمی اعلام میکند و بیشتر مقام‌های عالی کشور به ویژه کردها مراسم ویژه نوروز برگزار می‌کنند. از زمان های پیشین نوروز در عراق تعطیل رسمی بوده و یکی از روزهای مهم عراق شمرده میشده است.در زمان حکومت صدام حسین با وجود اینکه وی دشمنی سرسختانه‌ای با آيین‌های غیر عربی داشت، مراسم عید نوروز برگزار میشد. با سقوط رژیم صدام حسین و روی کار امدن رژیم نو در عراق، نوروز اهمیت ویژه‌ای در این کشور پیدا کرد به گونه‌ای که در نخستین روز بهار که مصادف با اول فرودین می‌شود، مقام‌های سیاسی این کشور عید نوروز را به ملت عراق تبریک می‌گویند. کردهای عراق در نوروز رسم دارند که اگر کسی درجریان سال عزیزش را از دست داده باشد، در خانه خود می‌ماند و اقوام و دوستانش برای به اصطلاح ابلاغ جای خالی عزیز از دست رفته‌اش ،به دیدن وی می‌آیند. در میان کردهای عراق اقوام دیگری نیز وجود دارند که همانند کردها نوروز را برگزار می‌کنند. این قوم ایزدی‌ها هستند که عموما در شمال عراق زندگی می‌کنند. دکتر خلیل جندی رشو، استاد دانشگاه گوتینگن آلمان، درباره جشن نوروز این اقوام می‌گوید: “جشن چهارشنبه سوری در واقع جشن اول سال ایزدی‌هاست که در بین ملت‌های دیگر مانند تاجیکستانی ها، ایرانی ها و افغانستانی نوروز خوانده می‌شود. ولی ایزدی‌ها این جشن را هر ساله چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سرخ می‌نامند. این جشن در شب اولین چهارشنبه ماه آوریل که ایزدی‌ها بر اساس نام ماه های سریانی نیسان می‌گویند، برپا می‌شود. ایزدی‌ها در عید تخم مرغ رنگ می‌کنند، چرا که شکل تخم مرغ شبیه زمین است و رنگ کردن آن به این معنی است که می‌خواهند دنیا به این رنگ‌ها باشد و باعث سبزی دشت و صحرا شود. رسم جالب دیگر آنها این است که صبح زود سال نو به دشت‌ها می‌روند و دست و روی خود را با قطرات شبنم مسح می‌کنند و باور دارند که اگر کسی مریض باشد با این عمل بیماری‌اش شفا می‌یابد. آرد نیز در جشن سر سال ایزدی‌ها نقش مهمی دارد. آنها در شب جشن به دشت می‌روند و با آردی که با خود برده‌اند ،خمیر درست می‌کنند. بعد دسته گلی در وسط این خمیر فروکرده و آن را بالای در خانه‌هاشان آویزان می‌کنند. بدین معنا که بهار به خانه شان آمده است. همچنین زنان نانی به نام سوک می‌پزند که برای خیرات به گورستان می‌برند. ایزدی‌ها نیز مانند برخی از اقوام کرد آيینی را به جا می‌آورند که به آن طواف و گاهی نیز جمی می‌گویند
مراسم نوروز در تايلند:
تايلندی‌ها عيد نوروز را «سانگ ران» می نامند هرساله در روز ۱۳ ماه اپریل يا ۲۵ فروردين آغازمی شود و به اين مناسبت جشنواره‌ای به مدت سه روز برگزارمی‌شود كه به «جشنواره آب» مشهور است. «سانگ ران» كه در زبان تايلندی به معناي حركت است فرصتی را براي گردهم آمدن اعضاي خانواده فراهم مي‌آورد تا به بزرگترهای خانواده اداي احترام كنند. در اين مراسم بزرگترها با ريختن آب معطر بر روي دستان كوچكترها آنها را متبرك كرده و به خانه خويش مي‌فرستند. «سانگ ران» همچنين روزي برای پاكسازي بهاري است كه در آن براساس باورهاي مذهبي هرچيز كهنه و بي‌استفاده بايد دورانداخته شود تا بدشانسي از صاحبش دور شود. يكی از مشهورترين آداب اين جشنواره پاشيدن آب به روي يكديگر است كه مردم تايلند با اين باور اند كه از اين طريق بدشانسي‌ها را از يكديگر مي‌زدايند و سعادت و خوشبختي را جايگزين آن مي‌كنند.
مراسم نوروز در ويتنام:
نوروز در ويتنام اواسط بهمن ماه است. اين نوروز به طور رسمي، سه روز است كه گاه ممکن است تا يک هفته کامل طول بکشد. مردم ويتنام در نوروز براي احترام به ارواح ،اجداد و بزرگان خانوداه مراسم ويژه اي برگزار مي‌كنند. همچنين هدايايي از انواع غذا و اشياي زيبا ميان دوستان و همسايگان مبادله ميشود. ويتنامي‌ها مي‌کوشند خود را به خانه و جمع خانواده برسانند و کيک چهارگوش پرتقالي همراه با غذاهاي سنتي صرف کرده و در دعاي خانواده شرکت کنند. مرباي زرد رنگ نارگيل نيز تهيه ميشود. در بازارها انواع کاردستي‌ها مانند درخت و انواع شکلات به اشکالي مختلف ساخته و عرضه ميشود که همه سمبولي از زندگي و آينده خوش است. دوره گردها در شهر با باري پر از هلو روي دوچرخه‌ها روان مي‌شوند به حدي که خيابان‌ها شبيه به جنگلي صورتي رنگ و درحرکت به نظر مي‌رسد. ويتنامي‌ها پيش از نوروز، خانه‌هاي خود را تميز مي‌کنند و لباس‌هاي نو مي‌پوشند و ادارات و مراکز تجاري با پارچه‌هاي قرمز که تبريک سال نو بر آن نوشته شده، تزيين ميشود. مراسم نوروزدر ويتنام، هرساله صدها گردشگر خارجي را به اين كشور جلب مي‌كند.
مراسم نوروز در مصر:
نوروز قبطی در مصر با نوروز در کشورهای حوزه نوروز هر چند از لحاظ زمان برگزاری تفاوت دارد ولی در اصل یکی است زیرا مصریان جشن نوروز را با همان نام و آداب و سنن برگزار می کردند. نوروز مصری (قطبی) هر سال با آغاز فصل زراعی و زمانی که رود نیل طغیان کرده و زمین های اطراف خود را سیراب می سازد، آغاز می شود به عبارت دقیق تر روز دهم یا یازدهم از ماه سپتامبر یعنی روز اول ماه توت که یکی از ماههای مصر باستان است. مصریان باستان با آمدن فصل بهار و قرار گرفتن خورشید در برج حمل سال فلکی خود را آغاز سال می کردند و این روز به عقیده آنان آغاز خلقت نیز می باشد، توت حکیم معروف مصری آغاز سال نو مصریان را مقارن با ظهور ستاره شعرای یمانی در برج خورشید قرار داد و مصریان برای زنده نگهداشتن نام این حکیم فرزانه آغاز سال نو را به نام او ثبت کرده و آن روز به عنوان جشن ملی مصریان شناخته شد. از آنجایی که کشور مصر با داشتن رود نیل استعداد کشاورزی یافته و نیل تنها منبع در آمد آنان به شمار می آمد، کاهنان مصری برای رود نیل و روزی که در آن طغیان می شود، احترام ویژه قایل بوده و آن را مقدس می شمارند و گاهی صفت الهی نیز به آن داده اند. پيرامون چگونگی پیدایش نوروز در مصر روایت های مختلفی وجود دارد.عده ای معتقدند که نوروز از زمان کمبوجیه وارد این سرزمین شده است، یعنی از سال ۵۹۵ ق.م. که کمبوجیه سرزمین مصر را تسخیر کرد. گروهی نیز معتقدند که نوروز در زمان خسرو پرویز سال ۶۱۹ وارد مصر شده است . برخی هم بر این عقیده اند که نوروز پس از ورود اعراب به مصر متداول شده است. دکتر محمدی که یکی از اساتید برجسته مصر است در این مورد می گوید: نوروز در زمان خسرو پرویز وارد مصر نشده زیرا حکومت نامبرده در مصر بیش از ده سال دوام نداشت در حالی که کمبوجیه و جانشینان وی مدت زیادی در آنجا حکومت کردند. بنابر این به احتمال قوی می توان گفت که کمبوجیه نوروز باستان را به مصر برده است. دکتر فوادعبدالمعطی صیاد که استاد دانشکده ادبیات عین الشمس است با نظر دکتر محمدی مخالف بوده و معتقد است: تاریخ ورود نوروز به مصر باستان در عهد حکومت داریوش جانشین کمبوجیه بوده است. در زمان این پادشاه روابط فرهنگی میان مصریان و ایران محکم و استوار بوده است. مورخان و پژوهشگران نقل کرده اند که داریوش بعضی از اصطلاحات تقویم مصری را به سرزمین خودآورده است. عقیده افرادی که ورود نوروز در مصر را پس از ورود اعراب به این سرزمین می دانند نیز مردود است چرا که ابن ایاس روایت هایی نقل کرده است که نشان می دهد مصریان قبل از ورود اسلام به مصر نوروز را برگزار می کردند که با آداب و سنن ایرانیان نیز شباهت فراوانی داشت.
مراسم نوروز در ترکمنستان:
نیاکان ترکمن ها نوروز را به عنوان سنبل و نماد زندگی دوباره، برکت ، مکنت ، سعادت و رفاه تلقی کرده اند. در ترکمنستان یکم و دوم فروردین مطابق با ۲۱ و ۲۲ ماه مارچ هر سال به مناسبت عید نوروز تعطیل رسمی بوده و جشن های مختلف مردمی در سراسر این کشور برپا می شود. در کشور ترکمنستان، نوروز به نشانه احیاء آداب و رسوم دیرینه است. ترکمن ها آداب خاصی برای نوروز مانند غذاهای خاص نوروز و برپایی بازی ها و مسابقات گوناگون دارند. نوروز در ترکمنستان جشن کشاورزانی است که آذوقه مردم را تامین می کنند و به همین دلیل کشاورزان دامنه های کوه “کپت داغ” و کناره های آمودریا با عظمت خاصی نوروز را جشن می گیرند. پس از استقلال کشور ترکمنستان رییس جمهوری این کشور به منظور احیای رسم دیرین کشورکه از نسل های پیش وجود داشته، سال نو را نوروزاعلام نمود و امروز عید نوروز به عنوان جشن ملی به رسمیت شناخته شده است. مردم تركمنستان در این روزها با پختن غذاهای معروف نوروزی مانند نوروزکجه، نوروز بامه، سمنی (سمنو) و اجرای بازی های مختلف توسط جوانان ترکمن حال وهوای دیگری به این جشن و شادی می دهند. درروزهای نوروز مسابقات مختلفی در ترکمنستان برگزار می شود که می توان به مسابقات اسپ دوانی، کشتی گیری، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، و غیره اشاره نمود.
مراسم نوروز در کردستان:
در کردستان یک ماه پیش از عید نوروز به پیروی از سنت گذشتگان در خانه‌ها به کاشت دانه‌هایی مانند: گندم، نخود، عدس و کنجد در بشقاب‌ها و ظرف‌های گوناگون می‌پردازند. به ویژه کاشتن کنجد بر روی بطری‌ها و ظرف‌های کوچک و بزرگ رواج دارد. انواع مختلف سبزه‌ها را که از یک ماه پیش از فرا رسیدن نوروز زینت خانه‌ها می‌گردد به زبان محلی سمنی گویند. آغاز پیدایش مراسم آخرین چهارشنبه سال در کردی کله‌چوارشمه و در فارسی چهارشنبه سوری گفته می‌شود، به طور قطع و یقین معلوم نیست. در کردستان در این روز برخی از زنان هنگام رفتن برای انجام مراسم در دشت و صحرا قیچی‌هایی را نیز با خود به همراه می‌برند و از موی سر بچه‌های خود چند تار قیچی کرده و دور می‌اندازند و معتقدند که بدین ترتیب دردها و ناراحتی‌های آنان را به دست نسیم باد و امواج رودخانه‌ها می‌سپارند. یکی از مهمترین جاذبه‌های مردم کردستان، ویژه گی‌های فرهنگی آن است که این ویژه گی‌ها در زبان، لباس، موسیقی، رقص، صنایع دستی و مراسم عید نوروز، بارزتر از سایر عوامل فرهنگی، نمایان شده است. نوروز هر منطقه از مناطق کردنشین، مراسم و آیین های خاصی برگزار می کنند که این مراسم ها ویژه گی های خاص متفاوتی دارد. مردم کردستان هر سال از بهمن ماه در تلاش برای تدارک مراسم عید نوروز هستند و در پانزده ی همین ماه، مراسم کوسته یا همان کوسه را برگزار می کنند، این مراسم با رقص و پایکوبی آغاز می شود و گرم شدن زمین و آمدن فصل بهار را نوید می دهد. به گفته محققان، پیشینه مراسم و جشن های نوروزی در کردستان به بیش از 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. به دلیل پیشینه تاریخی که نوروز در نزد مردم کردستان دارد در هر منطقه مراسم و آیین های خاصی برگزار می شود. نوروز در ادبیات کردی جایگاه برجسته‌ای دارد. شاعران کرد از دیرباز از ملای جزیری و احمد خانی گرفته تا شاعران نوپرداز سده بیست در شعرهای خود از نوروز یاد کرده‌اند. پیرمرد از جمله افرادیست که در سده بیستم تلاش بسیاری برای برپایی مراسم نوروز کرده و شعر مشهوری برای نوروز دارد.
مراسم نوروز در پاکستان:
در پاکستان غالبا صفت "عالم افروز" را در مورد نوروز به کار می‌برند و این حکایت از علاقه‌مندی مردم این کشور به نوروز دارد. بسیاری از خانواده‌های پاکستانی مراسم نوروز را گرامی می‌دارند، به طوری که برای یکدیگر کارت تبریک طلایی و الوان مزین به گل و بلبل که نشان از نو شدن طبیعت دارد، می‌فرستند که معمولا بر آن عبارت عید مبارک نقش بسته است. آنها هم مانند سایر کشورهای که نوروز را تجلیل می کنند خانه‌تکانی می‌کنند، لباس نو می‌پوشند، به دید و بازدید می‌روند و سعی می‌کنند کدورت و غم را از دل‌ها بزدایند و زندگی را به شادی بگذرانند. خانواده‌های پاکستانی به هنگام نوروز سفره نوروزی رنگین می‌گسترانند و انواع شیرینی و میوه‌ها را بر آن می‌چینند و بزرگترها به کوچکترها هدیه می‌دهند. از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان تهیه نمودن انواع شیرینی مثل «لدو»، «گلاب حامن»، «رس ملائی»، «کیک برفی»، «شکرپاره»، «کریم رول»، «سوهن حلوا» و همچنین پختن غذاهای معروف روز های نوروز دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام است.
مراسم نوروز در جمهوری آذربایجان:
نوروز یکی از جشن‌های بزرگ در جمهوری آذربایجان است. این جشن همه ساله از بیستم
تا بیست و دوم مارچ که تقریبا برابر با اول تا سوم فروردین است در این کشور
برگزار می‌شود. در آذربایجان از چند هفته مانده به نوروز مردم برای برگزاری
نوروز خود را آماده می‌کنند؛ در شب چهارشنبه دختران نیتی در قلب خود می‌کنند و
در گذرگاه‌ها می‌ایستند و اگر سخنی موافق خواست خود از رهگذری بشنوند بسیار
خوشحال می‌شوند و مطمین می شوند که حاجت شان برآورده خواهد شد. براین اساس مردم
سعی می‌کنند در روزهای نوروز سخنی نامناسب که از آن بوی یاس به مشام آید بر
زبان نیاورند و از به کار بردن سخنان ناپسند و حزن‌آور بپرهیزند.
در میان مراسم نوروزی جمهوری آذربایجان، رسم‌هایی مانند فرستادن سفره سمنو،
انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب
نوروز و درخواست هدیه نورزی از صاحبخانه بسیار قابل توجه‌اند که در مجموع عاملی
برای ایجاد ازدیاد محبت و مودت در میان مردم اند. در روز نوروز نمایش‌ها و
بازی‌های مختلف که فزاینده شادی می‌باشند در جمهوری آذربایجان رواج می‌گیرد.
درین میان می‌توان از اسپ سواری، شمشیربازی، کمنداندازی، ورزش‌های زورخانه‌ای،
طناب بازی و مانند اینها نام برد که در همه آنها اصل بر شادی و نشاط است.
مراسم نوروز در قرغیزستان:
کلمه نوروز در میان مردم قرغیزستان که به زبان قرغیزی صحبت می‌کنند و به خط کریل می‌نویسند، واژه ای آشنا است، نوروز برای آنان از مقد‌س‌ترین اعیاد است و آیین‌های نوروزی را با شکوه تمام برگزار می‌کنند، طوری که هیچ یک از مراسم ملی و مذهبی آنان جلوه و جلال نوروز را ندارد . نوروز در این سرزمین تنها یک روز است که در بیست و یکم ماه مارچ (اول تا دوم فروردین) برگزار می‌شود . خانواده‌های قرغیزی از نخستین ساعات بامداد روز نوروز از خانه‌های شان بیرون می‌آیند و در میدان‌های بزرگ شهر جمع می‌شوند. در این میدان‌ها بازارهای موقت ایجاد می‌شوند که در آن انواع اجناس، خوردنی، پوشیدنی‌ها و اسباب‌بازی‌ها عرضه می‌شوند. این مراسم در شهرهای بزرگ ساعت‌ها به درازا کشیده می شود و مراسمی از قبیل نمایش‌های سوارکاران با لباس‌های عشایری و جنگی در حالی که سلاح‌هایی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سپر، تیرو کمان با خود حمل می‌کنند موجب می‌شود تا مردم زمان را فراموش کنند.
مراسم نوروز در ازبیکستان:
نوروز در ازبیکستان تعطیل رسمی است. درروزهای نوروز سراسر کشور چراغانی می‌شود
مردم لباس نو به تن می‌کنند؛ از آنجا که دولت اتحاد شوروی پیشین، نوروز را جشنی
دینی می‌دانست از برگزاری آن جلوگیری می‌کرد، در نتیجه مردم به نقاط دور از شهر
می‌رفتند تا بتوانند مراسم نوروزی را برپا دارند. از همین رو بسیاری از این
جای‌ها با نام نوروز همراه شده است، مانند نوروز بلاق (چشمه نور)، نوروز‌سای
(جویبار نوروز) و نوروز تپه (فرازگاه نوروز).
در ازبیکستان و نیز در تاجیکستان نوروز بدون سمنو، رنگ و بویی ندارد. همچنین
آیین چهارشنبه سوری همانند سایر کشور های حوزه نوروز در بسیاری از شهرها و
نواحی گوناگون ازبیکستان با شور و حال تمام برگزار می‌شود و به ویژه در بخارا و
سمرقند از شکوه و استقبال بسیار برخوردار است.
مراسم نوروز در قزاقستان:
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می‌‌دانند و بر این باورند که در این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدایی می‌‌رسند و همه جا تازه می‌شود و روی زمین شادمانی بر قرارمی‌شود. به اعتقاد آنها نوروز روزی است که «سنگ نیلگون» سمرقند آب می‌شود. در شب سال تحویل هر صاحبخانه دو شمع در بالای خانه‌اش روشن میکند و خانه‌اش را خانه تکانی میکند؛ چون مردم قزاق باور بر این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند. در نوروز جوانان یک اسپ سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله‌ای به گردنش درساعت سه بامداد که ساعتی معین از شب قزیر است رها نموده تا به این شکل مردم را بیدار کنند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسپ به همه اعلام میکند. نوروز برای قزاق‌ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک می گیرند و معتقدند سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که خود نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام دراین روزها با زدن شانه‌ها به یکدیگر از آیین و رسوم مردم قزاق در روزهای نوروز است، همچنین پختن غذایی به نام نوروز گوژه (آش نوروز) که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذایی تهیه می‌شود در این روزها جزو آیین و رسوم این سرزمین است. مسابقات معروفی نیز در روزهای نوروز در قزاقستان برگزار می‌شود که از مهمترین آنان می‌توان به «قول توزاق» اشاره نمود که بین گروه های مرد و زن برگزار می‌شود. اگر برنده زن‌ها باشند قزاق‌ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود.
مراسم نوروز در زنگبار (تانزانیا):
شاید تعجب کنید اما حتی در زنگبار هم مردم نوروز را جشن می گیرند؛ چراکه در قرن‌های گذشته گروه بزرگی از مردم شیراز به تانزانیا در کرانه‌های شرقی قاره افریقا کوچ کردند و آیین‌های مانند نوروز را نیز با خود بردند. جشن نوروز در تانزانیا «نوروزی» نامیده می‌شود و هنوز هم یکی از جشن‌هایی است که با تغییر فصل در این کشور گرامی داشته می‌شود و بین مردم رواج دارد.
منابع:
1. از همین قلم (نذیراحمد صوفی زاده)، نگاه کوتاهی به پیشینه تاریخی نوروز، مقاله پژوهشی، نشر شده 27 حوت سال 1394، تارنمای انترنتی آریایی
2. یاداشت های شخصی از همین قلم.
3. تاوتلی، مهرداد، تارنمای انترنتی گردشگری و هوتل داری www.tavatli.com
4. تارنمای انترنتی همشهری، ایران www.hamshrionline.ir
5. تارنمای انترنتی جوان مسلمان- پارسی بلاگ www.javanemosalman.parsiblog.com
6. تارنمای انترنتی ماهنامه گزارش، شماره 268/اسفند1393 www.gozaresh.com
7. برگه رخنامه فارسی چین امروز
بالا
بازگشت