نوشته : داکتر حمیدالله مفید
نوروز وجشن نوروز در گذرگاه تاریخ:
واژه نوروز را آریایی های باستانی به گونه ای «ناوه سردا» می خواندند در در زبان فارسی میانه به گونه ای« نوگ روژ » آمده است ، در زبان اوستایی به گونه ای «نوکه روکه» گمان برده می شود.در دوران خوارزمشاهیان وسغدیان نوروز را «نوسارد ونوسارجی » می گفته اند .سپس در دوره های پسین به گونه ای نوروج ونوروز به کار رفته است.
نوروز بزرگم بزن ای مطرب امروز
زیرا که بودنوبت نوروز به نوروز
منوچهری
همه ساله بخت تو پیروز باد
همه روز گار تو نوروز باد(فردوسی)
جشن نوروز از کهنترین ومهمترین رسم آریایی است ، که در میان اقوام وتبار های گوناگون فلات بزرگی با گسترده گی وشادمانی بر پا می گردد.گسترده گی این جشن در سرزمین های افغانستان ، ایران ، تاجکستان ، هندوستان ، پاکستان ،ترکمنستان ، اذربایجان ، ارمنستان ، بخش های از سوریه ، ترکیه وعراق از فراگیر بودن آن حکایت دارد.
در واقع پس از رسیدن بهار وپایان فصل سرد سرمای زمستان گیتی رنگ تازه می گیرد، وجهان به سوی زایش وپایش به پیش می رود.
نوروز خجسته با ریشه های ژرفش در گهنامه یا تاریخ کشور ما پیشینگی نزدیک به سه هزار ساله دارد.
دراین سرزمین انسان با دستآورد هایش پیشینگی بسیار باستانی دارد.واز همان زمانه ها سال نو ونوروز را می شناخته اند وآمدن بهار را در روز نوروز جشن می گرفتند.
قدامت نوروز و وجود این جشن به زمان‌های پیش از هخامنشیان و مادها برمی‌گردد زمانی که آریائی‌ها سرزمین‌شان را به دو قسمت تقسیم می‌کردند و دو فصل گرما و سرما داشتند فصل سرما شامل ده ماه و فصل گرما شامل دو ماه بود، چنانچه در اوستا آمده‌است. بعدها در این دو فصل تغییری پدید آمد و به موجب وندیداد تابستان دارای ۷ ماه و زمستان ۵ ماه گردید. در هر یک از این دو فصل جشنی بر پا می‌داشتند که هر دو آغاز سال نو به شمار می‌رفته‌است. وجود پایه و اساس جشن‌های نوروز و مهرگان در آغاز فصول دوگانهٔ آریائی‌ها گویای آن است که زمینهٔ اصلی پیدایش هر یک از آنها، بزرگداشت سرآغاز سال، توجه به پایان یک فصل و آغاز فصلی دیگر بوده‌است. با مرور زمان و تحول تدریجی اوضاع جشن نوروز از آن صورت بسیط نجومی و گاه‌شناسی بیرون آمد و بعدها جنبه‌های متعدد دینی و رسمی و سیاسی پیدا کرد. سرانجام این یادگار با سنن دیرین خود از مدتی متجاوز از نه قرن پیش در آغاز برج حمل جای ثابتی یافت و تنها جشن جهانی است که می‌توان گفت تمامی جنبه‌های دینی، رسمی، سیاسی و طبیعی را در خود جای داده‌است.
نوروز در زمان هخامنشیان:
به روایت کیرشمن باستان شناس فرانسوی ، کوروش کبیر در سال ۵۸۳ پیش از میلاد دستور برپایی نوروز واغاز بهار را جشن می گرفته است .
نوروز در زمان اشکانیان: اشکانیان که از مردمان مرو وشرق به فلات فارس رفته اند ودولت بزرگ هخامنشی ها را نابود کردند به روایت ویس ورامین اثر فخرالدین اسعد گرگانی جشن نوروز را بر پا می داشته اند:
منم آذار وتو نوروز خرم
هر آیینه بود این هردو باهم
سر سال وخجسته روز نوروز
جهان پیروز گشت از بخت پیروز
نام نوروز در شاهنامه فردوسی ، تاریخ طبری وآثار الباقیه ابوریحان البیرونی چندین بار آمده است:
فردوسی به این باور است ، که آغاز شهریاری کیومرث نخستین انسان آریایی در برج حمل واول نوروز بوده است:
چنین گفت کایین تخت وکلاه
کیومرث آورد واو بود شاه
که آمد به برج حمل آفتاب
جهان گشت با فر وآیین وآب
کیومرث شد بر جهان کدخدای
نخستین به کوه اندرون ساخت جای
فردوسی همچنان پادشاهی جمشید پیشدادی را به روز نوروز در روز هرمزد از ماه حمل یا فروردین می داند:
چو خورشید تابان میان هوا
نشسته بر او شاه فرمانروا
به جمشید گوهر افشاندند
مر آن روز را نوروز خواندند
به نوروز تو شاه گیتی فروز
بر آن تخت بنشست فیروز روز
پژوهشگران ونوروز نگران به این باور هستند ، که نوروز هزارها سال پیش از پیدایش زردشت ودیگر دین های آرایایی وجود داشت ه ومردم این سرزمین آن را می شناخته اند.
پس از پیدایش دین اسلام ورسیدن آن به سرزمین های آریایی ، جشن نوروز رنگ دینی واسلامی به خود گرفت.
روایت می کنند :دردوران پیامبر اسلام هنگامی که طبق شیرنی نوروز را برای شان آورند ، پرسیدندچیست؟ گفتند ،طبق شیرنی نوروز است ، فرمودند ، نوروز جشن مجوس هاست ، که بالای یکدیگر آب می اندازند وطبعیت را دوباره زنده می سازند.سپس تناول فرمودند.
به گفتاورد برهان القاطع :« خدای تعالی در روز نوروز عالم را آفرید ، وهر هفت کوکب در اوج تدویر بودند واوجات همه در نقطه اول حمل بود ، در این روز ایزد یا خدا آدم علیه السلام را نیز خلق کرد.»
گویند حضرت علی علیه السلام در روز نورروز خلیفه مسلمین شد.
از اینرو نوروز پس از رسیدن اسلام که در آغاز آن را جشن مجوسی می دانستند، دوباره رونق گرفت وبرپا شد.
گفته می شود ، که عرب ها پایتخت یزدگرد سوم پادشاه ساسانی را در روز نوروز فتح کردند.
در آغاز خلیفه های مسلمین مالیات عظیمی به خاطر برپایی نوروز وضع کردند.
به گفتاورد تاریخ طبری المعتضد خلیفه ی عباسی مردم بغداد را از برافروختن آتش وپاشیدن آب به روی عابران بر حذر داشت مگر پس از نگرانی از آشوب مردم فرمان خود را پس گرفت.
عباسیان گاهی برای پذیرش هدایای مردم در روز نوروز استقبال می کردند، با روی کار آمدن سلسله طاهریان ، سامانیان وصفاریان جشن نوروز با گسترده گی بیشتری برگزار می شد.در این دوره ها با فرارسیدن نوروز شاعران در بار در ستایش نوروز شعر می سرایدندوبه شاه پیشکش می کرند ، بیهقی از شکوه مراسم نوروز در دربارغزنویان نوشته است .شاعرانی چون : فرخی سیستانی ، منوچهری دامغانی ، ومسعود سعد سلمان در ستایش نوروز شعر های سروده اند.
در دوره ای سلجوقیان ، به دستور جلال الدین ملک شاه سلجوقی برخی از ستاره شناسان به منظور بهتر سازی ، گهشماری اغاز سال را در روز یکم نوروز (یعنی ورود افتاب به برج حمل) قرار دادند ، بر اساس این گهشماری که به تقویم جلالی شناسایی شده است وبه نام سال هجری خورشیدی یاد می شود ، تقویم جدید وضع گردید ، که تا ایدون کما کان به کار می رود.
جشن نوروز در زمان غزنویان با شکوه وجلال خاص آن بر پا می گردید ، شاعرانی چون : فرخی ، فردوسی ، عنصری ودیگران در دربار شهنشاه غزنوی در وصف نوروز شعر سروده اند.
به روایت تاریخ بیهقی یا تاریخ سلطان مسعود غزنوی که از برپایی نوروز در دوران غزنویان روایت می کند جشن نوروز در دربار سلطان مسعود بر پا می گردیده است :« روز پنجشنبه امیر به جشن نوروز بنشست وهدیه های بسیار آوردند بودند. وتکلف بسیار رفت وشعر شنود از شعرا ، که شادکام بود در این روز گار زمستان وفارغ دل وفترتی نیافت ، وصلت فرمود ، ومطربان را فرمود(تاریخ بیهقی ۱۳۸۹:۹۴۱)
جشن نوروز پس از غزنویان در دوران شاهان غوری ، تیموریان نیز در افغانستان برپا می شده است به روایت تاریخ روضه الصفا امیر علی شیر نوایی روضه مزار در شهر مزار در همین دوره ساخته شده است ، مردم روز اول نوروز در این روضه مصفا جمع می شدند وجشن نوروز را بر پا می داشته اند.
میله گل سرخ وبر آفراشتن جهنده حضرت علی از دوران شیبانی ها آغاز می یابد.
نوروز در زمان شاهان سدوزایی و محمدزایی نیز برپا می گردید ، به روایت تاریخ گنداسنگهه احمد شاه درانی در روز نوروزلباس جدید می پوشید واین جشن را گرامی می داشت.
در دوران پادشاهی تیمور شاه که پایتخت کشور به شهر کابل انتقال یافت دوره شعر وشاعری نیز رونق گرفت ، شاعرانی چون مرزا عاجزک ، افغان ودیگران در مورد نورزو مشاعره می کردند.
در افغانستان نوروز در همه دوره ها با جشن ومیله دهقان بر پا گردیده است.
آیین نوروز از خانه تکانی آغاز می یابد، وخانواده ها به پیشواز نوروز هفت میوه تر می کنند،
در روز نوروز ماهی ، جلبی وسبزی می پزند ،
در روز نوروز مراسم میله گل سرخ وبرافراشتن ژنده آرامگاه علی در مزار شریف که پیشینگی آن به دوران شیبانیان می رسد، آغاز می یابد.
در این روز از همان زمانه های پیشین مردم لباس جدید ونو می پوشند. مراسم میله سخی ، میله شاه شهید، میله شهدای صالحین در شهر کابل در همین روز نوروز برپا می گردد.
نوروز یک جشن بسیار باستانی اریایی است وبه همه تبار ها واقوام کشور تعلق دارد، در ولایات گوناگون جشن نوروز را بر پا می دارند. در شهر گردیز وشهر خوست مردم در تپه متون بابا میله نوروز را بر پا می دارند.
در شهر های هرات ، بامیان ، بدخشان ، نورستان مردم با این جشن سرور وشادی می کنند.
این جشن از گیرو دار تاریخ به سلامتی سر بدر برده است ، طالبان با خرافه گرایی که داشتند ، تلاش کردند ، تا این جشن را در میان مردم حرام بپندارند ، مگر مردم به این تحریف های خود ساخته وخود بافته آنها اعتنا نکردند و آن را برپا داشتند.
پس از سقوط طالبان جشن نوروز با گسترده گی وشکوه ویژه ای دوباره در سراسر کشور بر پا می گردد.
ایدون برخی چهره های تبار گرا واسلامیست ها ی تنگنظر با ارایه دلایل ناسوده وخود ساخته پس از یکهزار وچهارصد سال با اختراعات جدید ، می خواهند تا جشن نوروز را حرام بپندارند، مگر مردم هوشیار افغانستان فریب این تحریف های دینی واسناد جعلکاری شده ای آنها را نمی پذیرند وبا مراجعه به تاریخ یکبار دیگر جشن نوروز باستانی را در سال جدید با شکوه وافتخار بزرگی بر پا خواهند داشت.
بادرود
بالا
بازگشت