دکتورامان الله زیوری
انتخاب روحانی وتأثیرآن برکشورهای منطقه وافغانستان
حسن روحانی رئیس جمهورمنتخب ایران دربیانیۀ افتتاحیۀ خوددرپارلمان آن کشوروهمچنان در اولین کنفرانس مطبوعاتی خوددررابطه بامذاکرات هسته ای ایران ازلهجۀ نرم کارگرفته اظهارداشت که ایران آماده است راه دیالوگ بر اساس دگرپذیری واحترام متقابل رادرپیش گیرد. روحانی گفت که ایران مشکلی برای معامله ومذاکره باغرب ندارد بشرطی که این معاملات و مذاکرات براساس احترام متقابل وبرابری صورت گرفته وازتهدیدات وزور آزمائی درمقابل ایران جلوگیری بعمل آید. به این ترتیب روحانی تلویحأ اشاره کرده که مصمم است تاکتیک های آشتی ناپذیر سلف خوداحمدی نژادرانرمش دهد. در رابطه بااوضاع داخلی کشورش روحانی واضح ساخت که نسبت به مشکلات اقتصادی ایران عمیقأ نگران می باشد.
اظهارات آقای روحانی بدین معنیست که وی درصدد جهت یابی نوینی برای کشورش می باشد که مبتنی برتأکید بیشتربرآرامش تنش های ایجادشده بین ایران وغرب وهمچنان ترمیم اقتصادروبه ضعف ایران خواهد بود.
بیانات روحانی در داخل ایران وغرب بازتاب مثبت وخوشبینانه داشت. تقریبأ همه روزنامه های ایران از آن استقبال نموده ومردم ایران بویژه طبقۀ جوان لهجۀ روحانی را که برخلاف احمدی نژاد مهذب ومؤدب بود، ستودند.حکومت اوباما هم برای راه اندازی دیالوگ دررابطه با مذاکرات هستوی ابراز آمادگی نمود.
ظاهرأمعلوم می شود که اقای روحانی به آنچه بیان میداردباورهم داردو صرف برای مصرف داخلی وآرامش حامیان انتخاباتی خودحرف نمی زند.ولی سوال اینجاست که وی تا چه اندازه میتواند ـ یعنی تا چه اندازه صلاحیت دارد ـ که برنامه ها ی خودرا درعمل پیاده کند. زیرا رئیس جمهور درایران نه تنها در برابر رهبر عالی ایران جوابگوست بلکه دربرابر یک جناح قدرتمند محافظه کاروروحانیون سنتگرا قراردارد.وتا وقتی میتواند در پیشبرد وظائفش موفق باشد که این مراکزقدرت ازوی حمایت کنند.
فراموش نباید کرد که احمدی نژاد هم هشت سال پیش وقتیکه زمام اموررا بحیث کاندید جناح محافظه کاروحمایت رهبر وسپاه پاسداران دردست گرفت تا وقتیکه از پشتیبانی آنها مطمئن بودبیانیه های تندوتیزایراد میکرد. خواسته های آژانس بین المللی انرژی هستوی وغرب راجع به برنامۀ هستوی ایران را باغروروبی تفاوتی جواب میداد. هلوکاست رانفی میکردوموجودیت اسرائیل را به چالش میکشید .دربرابرنهضت سبز ایران ازفشار وتروراستفاده کرد تا آنکه انتخابات بحث برانگیز دوردوم راازآن خودساخت. اما وقتیکه خواست راه خود را تغیر بدهد بامخالفت های شدیددرون حزبی وحامیان سابقش یعنی رهبرعالی علی خامنه ای واصولگرایان مواجه شد.وی دراخیر از طرف مردم چنان نا محبوب شد که همه اورا مقصر اقتصاد فلاکتبارایران دانستند.
ولی آنعده از دیپلومات های غربی که روحانی را می شناسند،هنر انعطاف پذیری ودرک سیاسی وی راستوده می گویند که روحانی درحلقۀ سیاسی ایران جای کاملأ برازندۀ دارد. وی باجرأت وجسارت تصمیم گرفته وبه آسانی تحت نفوذدیگران قرارنمی گیرد.درعین زمان باآموزش از تجارب گذشته درک کرده است که نباید چنان غیر محتاط پیشروی کند که شرائط وجوسیاسی کشور به ضررش تغییرنماید.
نیویارک تایمزازقول دیپلومات های غربی که در مذاکرات هستوی سال 2003 باروحانی بدورمیزمذاکره نشسته بودند،میرساند که روحانی بحیث رئیس برنامۀ هستوی وهمچنان رئیس هیأت نمایندگی ایران وقتی احساس کرد که مذاکرات به بن بست نزدیک می شود ، تیلفون همراه خودرابدست گرفت وبادوست دیرینۀ خود آیت الله علی خامنه ای درتماس شده وی راقانع ساخت که ایران باید برنامۀ غنی سازی هستوی خودرا به تعلیق درآورد.این تماس تیلفونی منجربه امضای موافقتنامۀ هستوی بین ایران وغرب دراکتوبرسال 2003 شد! یگانه موافقتنامۀ که بین ایران وغرب طی یازده سال مذاکرات به امضارسیده است.
آقای روحانی با این حرکت جسورانۀ خود نشان داد که وی گردانندۀ کلیدی برنامۀ هستوی ایران بوده ومی تواند غیرمعمول ترین معاملۀ سیاسی با غرب راکه برای هیچ سیاستمداردیگرایران قابل تصورنبود انجام دهد .
ولی پس ازامضای قرارداد روحانی موردغضب جناح محافظه کار واصول گرایان قرارگرفت. متنفذین سنتگرا وی را محکوم نمودند که مرتکب گناه عفونا پذیرشده ودرمذاکرات با اروپائی هاوغرب، ایران راضعیف نشان داده است. به این ترتیب موافقتنامه درسال2005 فسخ شدوشخص روحانی ازسریرقدرت به حضیض ذلت سقوط کردودرمیدان سیاست گمنام شد.
اماروحانی که معلوم می شود یک سیاستگزار پخته است توانست با استفاده از روابط قبلی خود با آنعده ازروحانیونی که دربرابر شاه می جنگیدند ـ منجمله هاشمی رفسنجانی ـ دوباره به صحنۀ سیاست پا بگذارد وتا بدانجا پیش رود که درمبارزات انتخاباتی 2013به حمایت اکثراصلاح طلبان وآنهائیکه بائیستی به خاتمی ویا رفسنجانی رأی می دادند ،در برابرکاندید های جناح محافظه کارو اصولگرا بشمول سعید جلیلی گوی سبقت رابرباید.
ولی روحانی خودرا نمایندۀ اصلاح طلبان نمی داند.وی خودرا رئیس جمهور همه طیف های سیاسی اعلام نموده تا بتواند باحمایت همه اقشار یک حکومت کاری بوجود آورده و با دست پرتری دربرابر آیت الله خامنه ای برحقوق انفرادی اتباع ایران بیشتر تأکید نموده ، دولت پر تنش وبحران آفرین احمدی نژادرا بساحل آرامش کشانیده واقتصاد روبه سقوط ایران راجان تازه ببخشد.به عبارۀ دیگرروحانی درنظرداردتا یک حکومت پر تجربۀ بی سروصدائی را بوجود آوردکه هم بتواند خواهشات آیت الله خامنه ای را برآورده سازدوهم فروپاشی های دولت احمدی نژادراترمیم نماید.
اینکه روحانی ،باوجود موفقیتش درانتخابات وخوش بینی بعضی حلقه های سیاسی ومردم ایران و کشورهای غربی، می تواند برنامۀ کاری حکومتش رادرعمل پیاده کند مربوط به اینست که وی در آینده تا چه اندازه از آزادی عمل برخوردار می باشدزیرا درهمه قضایا بویژه سیاست خارجی، رهبر ایران حرف آخررا میزند.
افزون بران روحانی باچالش های بزرگی درداخل وهم درخارج ایران درگیر است که درزیر مختصرأ بیان می گردند.
اول ـ درزمینۀ اجرای ریفورم اقتصادی واداری، روحانی بامخالفت های شدید اپوزیسیون واصولگرایان روبروست. درحالیکه بسیاری از مبصرین داخلی وخارجی کابینۀ پیشنهادی روحانی را یک حکومت کاری میدانند (زیرادرآن شخصیت های کارآزموده ومجرب دوره های قبل ازاحمدی نژاد مانند جواد ظریف وزیر خارجه وبیژن زنگنه وزیر نفت وسائرتحصیل یافته ها ، متخصصین و آنهائیکه درسیاست های اروپاوامریکا خیلی وارد استند بحیث وزیر، مشاور وکارشناس انتخاب شده اند)، اصولگرا یان درپارلمان کابینۀ وی رایک مشت سالمندانی خوانده که اکثریت آنهادرزمان رفسنجانی وخاتمی مسؤل اشتباهات وحتی خیانت های اداری وسیاسی بوده اند. سه وزیر پیشنهادی روحانی بخاطرجانبداری ازنهضت سبز سال 2008 از طرف اصولگرایان رد شده نتوانستند آرای لازم را بدست آرند. سائر اعضای کابینه پیشنهاد شده رأی اعتماد گرفتند.
دوم ـ بابرنده شدن روحانی بیشتر ازیکصدوپنجاه سناتورامریکائی توسط نامۀ ازاوباما وحکومت امریکا تقاضا کردند تاتحریم های اقتصادی در برابر ایران فروکش نماید. اما بلافاصله بعد ازمراسم تحلیف وی کانگرس امریکا لائحه ای را درموردادامه وحتی گسترش تحریم ها به اکثریت آراامضانمودزیرا به باور کانگرس حکومت جدید ایران در سیاست آنکشورراجع به برنامۀ هستوی تغییری وارد نخواهدکرد. این تردید امریکا چندان هم ازحقیقت دور نیست زیرا آیت الله خامنه ای درحالیکه ظاهرأ با «برخوردحکمت آمیز» روحانی دررابطه با مذاکرات هستوی ایران موافقت نموده گفته است «ما دشمنانی داریم که بائیست با توجه به اهداف عالی کشور خودباآنها عمل کنیم».این به آن معنی است که روحانی در معامله با غرب دست درازی نخواهدداشت.
سوم ـ دربعد بین المللی واوضاع کنونی جهان بویژه شرق میانه وافغانستان، موقف سیاسی ایران خیلی حساس وبحث برانگیز شده است. غرب وامریکا ،ایران را ملزم قرار می دهند که در ناآرامی های منطقه به اشکال زیر بحران آفرین است .
ـ ایران دولت سوریه را از طریق عراق با اسلحه ومهمات جنگی حمایت نموده وبه این ترتیب قدرت جنگی بشارالاسد دربرابر شورشیان آزادی طلب سوریه راتقویه می کند.
ـ ایران دولت شیعۀ نورالمالکی دربرابراقلیت سنی های آنکشوررا حمایت کرده ودرنتیجه آتش نفاق وسکتریزم درآنکشوررادامن میزند.پس ازبیرون شدن عساکر امریکا ازعراق تشنج بین شیعه وسنی روزبروزاوج گرفته ومنجر به کشته وزخمی شدن صدهاعراقی درروزشده است.به این ترتیب خطرجنگهای داخلی به شدت روبه افزایش است.
ـ پشتیبانی ایران از حزب الله لبنان بنیۀ مالی ونظامی این حزب راتقویه نموده است.بنابران حزب الله نه تنها درتضعیف وبرانداختن حکومت های ائتلافی لبنان نقش انحصاری بازی می کند بلکه هم اکنون به کمک ارتش سوریه در مقابله با آزادی خواهان آنکشورپرداخته است. برای انتقام جوئی دربرابر مداخلۀ حزب الله سنی های سوریه ولبنان به عملات انتحاری توصل جسته اند که درنتیجۀ آن هفتۀ گذشته بیشترازهفتاد نفر دربیروت بقتل رسیده ویامجروح شدند.
ـ حمایت مالی ونظامی ایران از تندروان حماس باعث اعتراضات شدید اسرائیل گردیده است. دولت های غرب بویژه امریکا مدعی اند که پشتیبانی ایران از حماس مذاکره بین مقامات خود گردان فلسطین واسرائیل راپیچیده ترساخته است. بنابرین اسرائیل پیوسته ازکشورهای غرب بویژه امریکا تقاضا می کند تا نقشۀ حمله برتأسیسات هسته ای ایران را بحیث گزینۀ دیگری همراه با تحریم های اقتصادی مد نظربگیرند. سال گذشته نخست وزیر اسرائیل ازین نقشه در برابر اسامبلۀ عمومی سازمان ملل دفاع نمود.
ـ مقامات رسمی بحرین وعربستان سعودی ایران را متهم نموده اند که در شورش های سال گذشتۀ شیعان دربرابرحکومت سنی بحرین ودر ایجاد بی نظمی وبی ثباتی در آنکشور نقش مهمی داشته است
ـ مقامات امنیتی افغانستان بارهاادعاکرده اند که ایران نه تنها طالبان رادرداخل ایران تربیۀ نظامی می دهد بلکه عدۀ ازجنگجویان طالبان درداخل افغانستان را با پول واسلحه وهمچنان از طریق لوژستیکی حمایت کرده وبه این ترتیب مساعی دولت افغانستان برای مصالحه با مخالفین مسلح رامشکل ترمی سازد. افزون بران ازطریق ایجاددانشگاها وتأسیسات تعلیمی درنقاط مختلف بویژه کابل وغرب افغانستان ، احساسات قومی ومذهبی افغان هارا دامن زده، موضوعات شیعه وسنی واحساسات ضد امریکائی رادرکشور تقویه می کند.
آیا حکومت روحانی دربرابراین همه چالش ها راه های برون رفت خواهد داشت؟ این سوالیست که جواب آن در آینده واضح خواهدشد. اما تا وقتیکه نظام سیاسی موجود حکمفرما بوده ورهبر عالی کشور واصولگرایان تصامیم آخررا بدست داسته باشند انتظارنمی رود که تغییرات کلی وجذری درخطوط اساسی سیاست خارجی ایران رونما گردد.
درحال حاضر چنین به نظرمیرسد که حکومت جدید مایل است روابط خود با غرب وجامعۀ جهانی را بهتر سازد. روحانی گفته است که جهان باید به ایران اعتماد کند. ترکیب کابینۀ وی هم نشان میدهد که حکومتش به یک آیندۀ سازنده نگاه میکند. آقای جواد ظریف وزیرخارجۀ جدید ایران دراکثرمصاحبه های خود تأکید نموده که ایران به تحکیم همکاری با سازمان های بین المللی درهمه ساحات علاقمند می باشد. آقای علی اکبر صالحی وزیر خارجۀ پیشین دوباره بحیث رئیس ادارۀ هستوی ایران تعیین گردیده است. صالحی که تحصیلات خودرا دردانشگاه MIT امریکا تکمیل نموده ودرسالهای 2009 و2010 رئیس اداره هستوی ایران بود، همیشه درمذاکرات بین ایران وغرب نرمش گرا و مهذب بوده است.این خود یک سیگنال مثبت برای غرب دررابطه بامذاکرات جنجالی هستوی ایران می باشد.
بنا برین غرب ممکن است ازین «دریچۀ فرصت» استفاده کرده درراه پیشرفت مذاکرات هستوی وتجدید نظربه تحریم ها علیه ایران گام تازۀ بردارد ودررابطه با «اعتمادسازی »خوش بین ترشود.
بهبوداختلافات ایران باغرب بویژه امریکا بر روابط ایران وافغانستان نیز تأثیر گذار خواهد بودزیرادرین صورت ممکن است فوبیای ضدامریکائی ایران در افغانستان فروکش نماید. درنتیجه حمایت ایران ازطالبان کاهش یافته و تشنج درمناطق غربی ومرکزی افغانستان تقلیل خواهد یافت. افزون بران ممکن است حکومت جدیدایران در پیاده ساختن مواد موافقتنامۀ امنیتی که همزمان با تحلیف روحانی بین ایران وافغانستان امضاشده است متعهد تراززمان احمدی نژاد عمل نماید.اگرچه مواقتنامۀ امنیتی ایران وافغانستان بحث برانگیز شده واز طرف بعضی تحلیل گران صرف بحیث یک وسیلۀ فشاروبهانۀ سیاسی کرزی در برابر امریکا شناخته می شود ولی درچار چوب این مواقتنامه هردوکشور می توانند درمبارزه با تروریزم ومافیای مواد مخدرصمیمانه همکاری نموده سرحدات هردوکشوررا بالنسبه مطمئن سازند. همچنان انتظار میرود که مقامات ایرانی درموضوع مهاجرت افغان ها به ایران ومعامله باافغان های مهاجردر ایران موقف روشن تری اتخاذ کنند.
اگرروحانی وحکومتش آنچنانیکه تابحال اظهارنموده به بهبود سیاست خارجی ایران باورمند وبرای همکاری واقعی با غرب وکشورهای منطقه آماده باشند ، میتوان گفت که زمینه برای همکاری ها مساعد شده وروزنۀ امید برای آینده ای که درآن گفتمان سیاسی جاگزین تعصب وزورآزمائی خواهد بود باز شده است. بنابران ایران باید،باآنکه صرف دو هفته از عمرحکومت جدید میگذرد، هرچه زودترگام های نخست درراه تغییرسیاستهای خشونت وافراط گرای احمدی نژاد برداشته وثابت سازد که دریچۀ فرصت برای همکاریهای دوجانبه، منطقوی وبین المللی بصورت جدی وصادقانه باز گردیده است. همچنان مقامات مسؤل افغانستان باید هرچه زودترازموقع استفاده نموده مذاکرات جدی وسازنده را برای جلوگیری ازمداخلات صریح وپنهان ایران درافغانستان وچاره جوئی برای دریافت راه حل دائمی درمسألۀ مهاجرین افغانی براه اندازند.
بالا
بازگشت